የቀንዱ አገራት አስኳሎች

ኢትዮጵያና ኤርትራ ዘመናትን ያስቆጠረ ትስስር ያላቸውና መነጣጠል የማይችሉ አገራት መሆናቸውን ማስረጃ አቅርበው መሞገት፤ ሀሳብ ሰንዝረው መከራከር፤ ወደ አንድነት እንዲመለሱ የዘወትር ሥራቸው አድርገው ለዓመታት የቆዩ በርካታ የሁለቱ አገራት ምሁራንና ዜጎች መኖራቸው እሙን ነው፡፡ የአገራቱ ህዝቦች የተለየ የዘመናት ታሪካዊ፣ ባህላዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ሥነልቦናዊና ስትራቴጂካዊ ትስስር ያላቸው ህዝቦች በመሆናቸውም ይለያሉ፡፡ በአሁኑ ወቅት የሰላም አየር መተንፈስ ጀምረዋል፡፡ ይህን ሰላማቸውን ከማረጋገጥ አልፎ ከፊታቸው የተደቀኑት፣ ዓለም አቀፋዊና ከአፍሪካ ቀንድ ጋር የተገናኙ የጂኦኢኮኖሚክ፣ በጂኦፖለቲካና ጂኦስትራቴጂክ ነባራዊ ሁኔታዎች (realities) ጋር ስጋቶችን በጋራ ለመቋቋም የሚያስችል አቋም የያዙ ይመስላሉ፡፡ በዚህም የጋራ መልካም ዕድሎችን በመጠቀም ለኤርትራና ለኢትዮጵያ ህዝቦች የጋራ ጥቅም፣ የጋራ ብልጽግና፣ የጋራ ደህንነት ስኬታማነት የመሥራት እቅዶችን እየነደፉ ነው፡፡
የኤርትራና የኢትዮጵያ ፀብ፣ ኩርፊያና ቁርሾ እንግዲህ አክትሟል። ዜጎቻቸው በነፃነት መሸጋገር፣ ተራርቀው የኖሩ ወዳጆች፣ ተጠፋፍተው ወይም ተቆራርጠው የነበሩ ቤተሰቦች እየተገናኙ ናቸው። የሁለቱም ወገኖች ነጋዴዎች እየተሟሟቁ ይመስላሉ። ሀገሮቹም ቢሆኑ ከወደቦች አጠቃቀም አንስቶ ላቅ ባሉ ጉዳዮች ላይ ሊተሳሰሩ ነው። በሁለቱም ወገን የአጭር ጊዜ ጥቅም ላይ የሚያሰላ የብልጣ ብልጥነት ስሌት ትላንት እንዳላዋጣ መረዳት አስፈላጊ ነው፡፡ ለወደፊቱ ግንኙነታቸው ሩቅ አዳሪና ስትራቴጅካዊ አስተሳሰብ ከቅንነት ጋር መጋመድ ከቻለ፣ በጣም ሩቅ የሚያስጉዘውን መንገድ ጀምረውታል፤ ይጨርሱታልም።
ለዘመናት የተሻገረ ልዩ ታሪካዊ ግንኙነት ያላቸው ሁለት ህዝቦች፣ በመከባበር ላይ የተመሰረተ ሁለንተናዊ ሽርክና ዘመናትን ያዘልቃቸዋል የሚል እምነት ያላቸው በርካቶች ናቸው፡፡ ተመሳሳይ ሀሳብ ከሚያራምዱ የታሪክ ምሁራን በዲላ ዩኒቨርሲቲ የታሪክና ቅርስ አስተዳደር ትምህርት ክፍል መምህር ዶክተር ቴዎድሮስ ኃይለማርያም አንዱ ናቸው፡፡ ዶክተር ቴዎድሮስ በታሪክ፡ በብሔራዊና በብሔርተኝነት ጉዳዮች ዙሪያ የሚያተኩሩ ጥናታዊ ፅሁፎችንና ሥራዎችን ለውይይት በማቅረብ ይታወቃሉ፡፡ ከዶክተር ቴዎድሮስ ጋር የኢትዮጵያና ኤርትራ ስምምነት ፋይዳ፤ የአገራቱ ታሪካዊ ትስስር፤ የአልጀርስ ስምምነት መነሻ፡ ጉድለቶችና ዘላቂ መፍትሄ፤ እንዲሁም ወደብና የወደብ አጠቃቀምን በተመለከተ ቆይታ አድርገናል፡፡
ዘመን፡- ጥያቄአችንን ከትርጉም እንጀምርና፤ በአገራችን ፖለቲከኞች ዘንድ ‹‹ታሪካዊ ጠላቶቻችን›› የሚል ሐረግን ሲጠቀሙ ይሰማል፡፡ የአንድ አገር ሌላው አገር ወይም አካል ‹‹ ታሪካዊ ጠላት›› ሲባል ትክክለኛ የታሪክ ትርጓሜው ምንድነው?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- ይህ በአብዛኛው የአነጋገር ወይም የአገላለፅ ስልት ነው፡፡ ታሪካዊ ጠላት ትርጉሙ ዘላለማዊ ጠላት ማለት ነው፡፡ ነገር ግን በተለይ ከታሪክ ጋር የሚገናኝ ትርጉም አይደለም፡፡ ታሪክ ተለዋወጭ በመሆኑ ዘላለማዊ ጠላት የሚባል የለም፤ ትላንት ወዳጅ የነበረ ዛሬ ጠላት፤ ዛሬ ጠላት የሆነ ነገ ወዳጅ ሊሆን ይችላል፡፡ በታሪክ ቋሚ የሆነ ነገር የለም፤ ታሪክ ለውጥና ቀጣይነት ያለው ጉዳይ ነው፡፡ በታሪክ ዘላለማዊ የሆነ ነገር ባለመኖሩ ታሪካዊ ጠላት የሚለው ገለፃ የሚያስኬድ ጉዳይ አይደለም፡፡ በሆኑ አካላት ወይም አገራት ተደጋጋሚ ግጭት ወይም የግጭት ስጋት አሊያም አለመስማማት ያለ መሆኑን ለማሳወቅ ሰዎች የሚጠቀሙበት የአገላለፅ ስልት ነው፡፡ በዚህ መንገድ የሚገለፅ እንጂ ከታሪክ አንፃር ትክክለኛ የሆነ ታሪካዊ ጠላት የሚባል ነገር የለም፡፡
ዘመን፡- በአንዳንድ ግለሰቦች ዘንድ ታሪካዊ ጠላት ተብላ ትታሰብ የነበረችው ኤርትራ ከኢትዮጵያ ጋር የነበራትን ግጭት ለማስወገድና በሀገራቱ ሰላም እንዲሰፍን ከአስራ ስምንት ዓመት በፊት የአልጀርስ ስምምነት ቢፈረምም ባለፉት ዓመታት ለሁለቱ ሀገራት መፍትሄ ሳይሆን የቆየበት ታሪካዊ ምክንያት አለው ብለህ ታስባለህ ?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- አዎ! ይህንን ጉዳይ ለማብራራት አንድ ደረጃ ወደ ኋላ ሄዶ መመልከት ያስፈልጋል፡፡ ምክንያቱም የአልጀርስ ስምምነት ኢትዮጵያና ኤርትራ ያደረጉት ጦርነት መቋጫ ሲሆን፣ ግጭቱ ከስምምነቱ በፊት የነበረ ነው፡፡ ሁለቱ ሀገራት በ1992/93 ዓመተ ምህረት ጦርነት ውስጥ ነበሩ፡፡ ይህን ግጭት ያመጣው ወይም የግጭቱ መሰረት ምንድነው? ተብሎ መለየትና መታወቅ አለበት፡፡ ይህም ጦርነቱ እስከተጀመረበት ጊዜ ድረስ የነበረው የሁለቱ አገራት ግንኙነት የተዛባ መሆኑ ለግጭታቸው ዋነኛ ምክንያት ነው፡፡ የትጥቅ ትግሉን በበላይነት ይመሩት የነበሩት ሻዕቢያ እና ህወሓት ደርግን ካሸነፉ በኋላም ሆነ ከዚያ በፊት የነበራቸው ግንኙነት ግልፅነትን ያማከለ አልነበረም፡፡ በትጥቅ ትግሉ ወቅት ሻዕቢያ በበላይነት ህወሓትን ይደግፍ ነበር፡፡ ከድል በኋላም የነበራቸው ግንኙነት አንዱ የበላይ ሆኖ (በተለይ የኤርትራ መንግሥት) በቀደመው መልኩ እንዲቀጥል የመፈለግ አዝማሚያ አሳይቷል፡፡ ህወሓት ደግሞ ኢህአዴግን መስርቶ መንግሥት ከሆነ በኋላ የቀደመው አይነት ግንኙነት አላስኬደውም፡፡ ሁለቱ አገራት የዜግነትን፤ የገንዘብ፤ የንግድ ጉዳዮችን በተመለከተ ግልፅ ያለ ፖሊሲ አልነበራቸውም፡፡ በመሆኑም ግንኙነታቸው አንዱ አንዱን የሚወነጅልበት ሆነ፡፡ በተለይ የኤርትራ መንግሥት የነበረውን ግልፅ ያልሆነ ግንኙነት ለራሱ የመጠቀም አዝማሚያ በማሳየቱና የራሱን ገንዘብ በማውጣቱ ግጭቱ ተፈጠረ፡፡ የግጭቱ መሰረታዊ ምክንያት ሁለቱን አገራት በበላይነት ይመሩ የነበሩ አካላት የተዛባ ግንኙነት ነው፡፡ በዚህም የሁለት ዓመታት ጦርነት ተካሄደ፡፡ በጦርነቱ የተጠቀመ አገር ባይኖርም በኢትዮጵያ አሸናፊነት ተጠናቀቀ፡፡ ዘላቂ መፍትሄ ያመጣል በሚልም የአልጀርስ ስምምነት ተካሄደ፡፡ ስምምነቱ የነበረውን የሁለቱ አገራት ግጭት ለማብረድና ለመቋጨት ታስቦ የተደረገ ስምምነት ነው፡፡ ነገር ግን ሌላ የተራዘመ ግጭት መንስኤ ሆነ፡፡ ምክንያቱም ግጭት ጦርነት ሲቆም የሚቆም አይደለም፡፡ ግጭት ከስምምነት በኋላ መፍትሄ የሚሰጠው ጉዳይ ነው፡፡ በመሆኑም የአልጀርስ ስምምነት ግጭቱን ሳይሆን ጦርነቱን የሚያስቆም ስምምነት ብቻ ሆነ፡፡ በወቅቱ ሁለቱ ኮሚሽኖች ማለትም ‹‹የድንበርና የካሳ ኮሚሽን›› ተብለው ተቋቁመው ሁለቱ ሀገራት ስምምነት ያደረጉበት ነበር፡፡ ቢሆንም ስምምነቱ ግጭቱን በዘለቄታው የሚፈታ አልነበረም፡፡
ዘለቄታዊ መፍትሔ ያላመጣበትም ምክንያትም አለው፡፡ አንደኛ ጦርነቱን ኢትዮጵያ ብታሸንፍም ወደ ስምምነቱ ስትቀርብ በጦርነቱ ያገኘችውን ድል በሚያሳጣ መልኩ ነበር፡፡ ሁለተኛ ስምምነቱ የህግ ማዕቀፍ ብቻ ሆኖ የቀረበ ሲሆን፣ የሁለቱ አገራት ችግር ደግሞ የግዛት ይገባኛል ጉዳይ ወይም ጥያቄ ብቻ አልነበረም፡፡ በሁለቱ አገራት መካከል የማይነጣጥሏቸውና የሚያነሷቸው በርካታ ጉዳዮች ነበሯቸው፡፡ ምናልባት የግዛት ጥያቄው ‹‹ይሄ ቦታ የኔ ነው፤ ያኛው ክልል የኔ መሆን አለበት›› የሚለውን በህግና በድርድር መፍታት ይቻል ይሆናል፡፡ ይህም ሆኖ ስምምነቱ ራሱ የተመሰረተበት የህግ መሰረት ደግሞ ኢትዮጵያን የሚጎዳ ነበረ፡፡
መጀመሪያ የቅኝ ግዛት ህጎች የተባሉትን (እ.ኤ.አ 1900፤ 1902 እና 1908) መሰረት ያደረገ ነው፡፡ እነዚህ ድርድሮች ኢትዮጵያ ከጣሊያን ጋር እንጂ ከኤርትራ ጋር የተደራደረችባቸው ውሎች አይደሉም፡፡ ስለዚህ ኤርትራን የሚመለከቱ ጉዳዮች አይደሉም፡፡ በተጨማሪም ደግሞ ዓለም አቀፍ ህግ ከድርድሮች ውጭ፤ ከስምምነቶች በኋላ ያለውን ባህሪም ያያል፡፡ ይህ ባህሪ ኤርትራ ነፃነቷን ከማግኘቷ በፊት የኢትዮጵያ አካል ነበረች፡፡ በመሆኑም የቅኝ ግዛት ውሎች የሞቱ በመሆናቸው አይሠሩም ማለት ነው፡፡ ኤርትራ መቆጠር የነበረባት እንደአንድ የኢትዮጵያ አውራጃ ሆና ነበር፡፡ ቀድሞ የነበረው ነገር ነበር መታየት የነበረበት፡፡ ኤርትራ የነበረችበት ሁኔታ የቅኝ ግዛት ህጎችን ለመጥቀስ በሚያስችል ሁኔታ ላይ አልነበረችም፡፡ እ.ኤ.አ. በ1950 የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የወሰነው ውሳኔ /395v/ መሰረት ‹‹ኤርትራ ከሁለት ዓመታት በኋላ ከኢትዮጵያ ጋር በፌዴሬሽን ትወሃዳለች›› ይላል፡፡ ይህንን ደግሞ በ1952 የኤርትራ ፓርላማ በራሱ ድምፅ ውድቅ አድርጎ ከኢትዮጵያ ጋር አንድ እንድትሆን አድርጓታል፡፡ በመሆኑም ከዚህ በኋላ ኤርትራ የኢትዮጵያ አካል ነበረች፡፡ ስለዚህ ቅኝ ግዛት ህጎችን ይሄ ውሳኔ ውድቅ ያደርጋቸዋል ማለት ነው፡፡ ትልቁ ችግር ታሪካዊ መሰረት የማይኖረው ኤርትራ ከአትዮጵያ ጋር አንድ መሆኗን የሚያመላክት መረጃ እያለ ወደ ኋላ ተመልሶ የቅኝ ግዛት ህጎችን ማስረጃ (ማጣቀሻ) ማድረጉ ነው፡፡ ተመልሶ ወደ ኋላ መሄድ እና ህጋዊ ማስረጃ ማቅረብ ተገቢ አይደለም፡፡ አሁን ላይ የ16ኛው ክፍለ ዘመን ህግ እያመጣን መከራከር አንችልም፡፡ ተከታዮቹ ህጎች የቀድሞዎቹን እየሻሩ ይሄዳሉ፡፡ ተቀባይነት የሚኖራቸው የቅርብ ህጎች ናቸው፡፡ በተለይ ለኢትዮጵያና ኤርትራ ለአልጀርሱ ስምምነት መሰረት መሆን የነበረበት የቅኝ ግዛት ህጎች አልነበሩም፡፡ ኤርትራ ከዚያ በኋላ የነበራት አቋም ነበር መሰረት ሊሆን የሚገባው፡፡ በእርግጥ በወቅቱ ከኢትዮጵያ ወገን ከላይ ያነሳናቸውን ትክክለኛ የመከራከሪያና የማሳመኛ ታሪካዊ ማስረጃዎች ባለመቅረባቸው የታሪክ ስህተት የተፈፀመ ይመስለኛል፡፡ በዚህም ሳቢያ ስምምነቱ ሰላም ሳይሰፍን ዓመታት አልፈው አሁን ያለንበት ወቅት ላይ ደረስን፡፡
ዘመን፡- ታዲያ አሁን ላይ ኢትዮጵያ የአልጀርስ ስምምነትን ሙሉ በሙሉ መቀበሏ ምን ይበጃታል?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- አንድ ጊዜ ትልቁ ስህተት ተሠርቷል፡፡ የአልጀርስ ስምምነት ከታሪክ አኳያ የሚያስኬድ አይደለም፡፡ ኢትዮጵያ ጦርነቱን አሸንፋለች፤ ካሸነፈች በኋላ የመደራደርያ አቅም ቢኖራትም ለድርድር በዚህ መንገድ አልቀረበችም፤ ስምምነቱ በሕግ ላይ ብቻ ያተኮረ መሆኑ ሌላው ስህተት ነው፡፡ ምክንያቱም አሸናፊና ተሸናፊ የሚያደርግ ነው፡፡
ስምምነቱ በጦርነት ሜዳ የበላይነት ያለውን አሸናፊውንም ሆነ ተሸናፊውን እኩል ያየ ነው፡፡ እነዚህ ስህተቶች እንዳሉ ሆኖ ኢትዮጵያና ኤርትራ ባለፉት በርካታ ዓመታት ሰላም ባለመፍጠራቸው ብዙ ነገሮችን አጥተዋል፡፡ የመጀመሪያው ሰላምና ደህንነት አጥተዋል፡፡ የማንኛውም አገር ትኩረት የሰላምና ደህንነት ጉዳይ ነው፡፡ በሁለቱ ሀገራት መካከል ላለፉት አስራ ስምንት ዓመታት ጦርነት ባይኖርም ሰላም አልነበረም፡፡ እንደውም ሁለቱ ሀገራት አንዱ የሌላውን ሰላም ለማናጋት ሲሞክሩ ታይተዋል፡፡ በዚህ ረገድ በግልፅ በታወቀ መንገድ ሲወነጃጀሉ ነበር፡፡ ተቃዋሚ ድርጅቶችን በመደገፍና በማገዝ አንዱ ሌላኛውን መንግሥት በጀርባ ይወጋል፤ የድንበር ግጭቶች ይከሰታሉ፤ እንደውም ሌላ አገር ሄደው ሁለቱ አገሮች እስከመዋጋት ደርሰዋል፡፡ ለዚህም ሶማሊያ ላይ የተከሰተውን ግጭት ማስታወስ በቂ ነው፡፡ ይሄ ከሁለቱ አገራት ባሻገር ለአካባቢውም አገራት ፀጥታና ሰላም ችግር ሆኖ ቆይቷል፡፡ ሁለቱ አገሮች ከአልጀርሱ ስምምነት ጀምሮ ጦራቸውን ከድንበር አካባቢ ሳያነሱ ለጦርነት ዝግጁ ሆነው እስካሁን ቆይተዋል፡፡ ከኢትዮጵያም ሆነ ከኤርትራ በኩል ጦርነት ሊነሳ ይችላል በሚል ስጋት ውስጥ ጦራቸውን ወድረው ቆይተዋል፡፡ እንዳውም ወደ መጨረሻው አካባቢ የኢትዮጵያ መንግሥት ‹‹የኤርትራን መንግሥት መቀየር አለብኝ›› የሚል የጦርነት ዛቻ ያሰማ ነበር፡፡ ከኤርትራም በኩል ሁልጊዜ ኢትዮጵያን ሲወነጅል ይሰማ ነበር፡፡ ሁልጊዜም በጦርነት ስጋት ውስጥ ሆነው ቆይተዋል፡፡
ይህንን ሁሉ ዓመታት በጦርነት ስጋት ያሳለፉ አገራት የአልጀርስ ስምምነትን መቀበልና ማክበር የፖለቲካ ምህዳር እንዲሰፋ ያደርጋል፤ ስምምነቱን ከመቀበል በኋላ ያለው ጉዳይ በሁለቱ አገራት መልካም ፍላጎት ላይ ተመስርቶ የሚከናወኑ ነገሮች ይሆናሉ፡፡ የአልጀርስ ስምምነቱን እንቀበላለን ከተባለ በኋላ ዘላቂ ሰላም የሚመጣበትን መንገድ መፈለግ ይቀላል፡፡ ከዚህ በኋላ ነው አሁን እያደረጉት እንዳለው ሁለቱ አገራት በጠረጴዛ ዙሪያ ቁጭ ብለው የሚመክሩት፡፡ ነገር ግን የአልጀርስ ስምምነትን ሙሉ በሙሉ ተቀብለን ያብቃ ከተባለ አሁንም እንደቀደሙት ዓመታት ዘላቂ ሰላም ማምጣት አይቻልም፡፡ በስምምነቱ የሚቀሩ ብዙ ነገሮች አሉ፡፡ ለምሳሌ የድንበር ኮሚሽኑ ዋና ዋና የግጭት ቦታዎችን ባድሜን፤ ፆረናን፤ ዛላንበሳ ለኤርትራ ወስኗል፡፡ ይሄ በኢትዮጵያ በኩል ‹‹እንዴት ጦርነቱን አሸንፈን የሞትንበትን መሬት እናጣለን›› የሚል ጥያቄ አስነስቷል፡፡
በሌላም በኩል የወደብ ጉዳይም በኢትዮጵያዊያን ዘንድ የቅሬታው አንዱ ምንጭ ሆኗል፡፡ እነዚህ ጥያቄዎችና ቅሬታዎች ዓመታትን ስላስቆጠሩ እየተረሱ መጥተው ነበር፡፡ አሁን ላይ ሁለቱ አገራት ስምምነት ሲፈጥሩ ጦርነት ማቆም ብቻ ሳይሆን ከሁለቱም ወገን የነበሩ ጥያቄዎችንና ቅሬታዎችን በመፍታት ወደ ሙሉ ሰላም መግባት አለባቸው፡፡ በሁለቱ አገራት የነበረው ኢኮኖሚያዊ፡ ማሀበራዊና ፖለቲካዊ ትስስር በተለይም በድንበር አካባቢ ያሉ ማህበረሰቦች ቁርኝት ከመንግሥት አልፎ ህዝብ ለህዝብ ግንኙነት የጠበቀ እንዲሆን ማድረግ አስፈላጊ ነው፡፡ ሙሉ ሰላም የሚገኘው የነበረው ማህበረሰባዊ ቁርኝት የጠጠረ እንዲሆን በማድረግ ነው፡፡ ከመነሻው ስምምነቱን መቀበል የፖለቲካ ሜዳው ሰፊ እንዲሆን በማድረግ በውይይት መፍትሄዎች እንዲመጡ ያግዛል፡፡ በዚህም በሁለቱም አገራት መካከል አዲስ የመወያያ መንፈስ አምጥቷል፡፡ እንደታየው በቀጥታ ጠቅላይ ሚኒስትር ዶክተር አብይ አህመድ ኃላፊነቱን ወስደው ኢትዮጵያ የአልጀርሱን ስምምነት ሙሉ በሙሉ መቀበሏን ሲያበስሩ በአገራቱ መካከል ሸምጋይ እንኳን ሳይኖር እንዲስማሙ መሰረት ሆኗል፡፡ ይሄ ሁላችንንም አስደንቆናል፡፡ በህዝቦችም መካከል የነበረውን የደስታ ስሜት ምን ያህል እንደነበር ተመልክተናል፡፡ የኤርትራው ፕሬዚዳንት አቶ ኢሳይያስ አፈወርቄ ወደ ኢትዮጵያ ሲመጡ የታየው የህዝብ ስሜት ከፖለቲካ ስምምነት በላይ የሚገለፅ እንደነበር አስተውለናል፡፡ አሁን የተደረገው የሁለቱ አገራት ስምምነት የፖለቲካ ውሳኔ ወይም የእርቅ ስምምነት ብቻ አይደለም፤ ከዚያ ጀርባ ብዙ ትልልቅ ነገሮችን መሰረት ያደረገ ነው፡፡ ይህም በሁለቱ አገራት ህዝቦች በአደባባይ ተንፀባርቋል፡፡ ህዝቡ ውስጥ ያሉ መሰረታዊ ጉዳዮችን በጥልቀት ተመልክተው የስምምነት መሰረታቸውን በዚሁ በሁለቱ ህዝቦች ጉዳይ ላይ የተንተራሰ ካደረጉ የሁለቱ አገራት ስምምነት ዘለቄታ ይኖረዋል፡፡ በአጠቃላይ ሲታይ የአልጀርስን ስምምነት ኢትዮጵያ መቀበሏ ለራሷ ብቻ ሳይሆን ለኤርትራም የገዘፈ ጠቀሜታ አለው፡፡
ዘመን፡- ስምምነቱን ኢትዮጵያ ባለመቀበሏና ወደብ አልባ መሆኗ በተጨባጭ ያጣችው ነገር ምንድነው?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- አገራችን ወደብ አልባ ሆና በመቆየቷ በጣም ብዙ ነገር አጥታለች፡፡ በመጀመሪያ ደረጃ የራሷን ደህንነት አጥታለች፡፡ የ1950ው የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት ኤርትራን ከኢትዮጵያ ያዋሐደው ውሳኔ መጀመሪያ ከግንዛቤ ያስገባው ወይም የውሳኔው ማእከል የኢትዮጵያ ደህንነት ነበር፡፡ ይህ ማለት ኢትዮጵያ ትልቅ አገር ሆና ወደብ የላትም ማለት በሌላ መንግሥት መልካም ፍቃድ ስር ትወድቃለች ማለት ነው፡፡ ስለዚህም ብሔራዊ ደህንነቷን አደጋ ላይ ይጥለዋል፡፡ ወደብ ለኢትዮጵያ የኢኮኖሚ ብቻ ሳይሆን የብሔራዊ ደህንነት ጥያቄም ጭምር ነው፡፡ በዚህ ጉዳይ ላይ የታሪክ ማስረጃዎች አሉ፡፡ ለአብነት ያህል ኢትዮጵያ በዙሪያዋ በቅኝ ገዢዎች ተከባ ጣሊያን በ1928 ኢትዮጵያን ለመውረር በመጣች ጊዜ መሳሪያችን ወደብ ላይ ታግቷል፡፡ በዚህም ሳቢያ አገር ወራሪን መዋጋትና መከላከል እንኳ አልቻልንም፡፡ ምክንያቱም በሌላ አካል መልካም ፍቃድ ውስጥ ስለነበርን ነው፡፡ ይህን ችግር መቅረፍ የሚያስችል ዓለም አቀፍ ሕግ አለ፤ ወደብ የማግኘት መብታችንን ያረጋግጣል፡፡ የባህር በር የማግኘት መብት አለ፡፡ ይሄ የአገሮችን ደህንነት ለመጠበቅ ሲባል የወጣ ሕግ ነው፡፡ የራሳችን ወደብ ቢኖረን ግን የራሳችን በር አለን ማለት ነው፡፡ ደህንነታችን ስጋት ላይ አይወድቅም፡፡ ሌላው ወደብ አልባ አገር ኢኮኖሚውም ሁልጊዜ ስጋት ላይ ነው፡፡ በር ሲዘጋ የአገር እስትንፋስ ይዘጋል፡፡
ዘመን፡- ኢትዮጵያ የባህር በር የማግኘት መብቷን በወቅቱ ለምን አልተጠቀመችም ?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- ይህንን ጉዳይ በግልጽ መነጋገር ያለብን ይመስለኛል፡፡ ብዙ የተድበሰበሱ፤ ብዙ ከጀርባ ታፍነው የቀሩ ነገሮች አሉ፡፡ በዚህ ረገድ የተሠራ ደባ አለ ብዬ አስባለሁ፡፡ ኢትዮጵያ የባህር በር የማግኘት በዓለም አቀፍ ሕግ ተደንግጎ የሚገኝ መብት እንዳላት ቢታወቅም ይህንን መብት እንድታገኝ በወቅቱ የጠየቀ አካል አልነበረም፡፡ የወቅቱ አደራዳሪ አሜሪካዊው ህርማን ኮህን ሳይቀሩ ኢትዮጵያ የባህር በር የማግኘት መብቷን እንድትጠይቅ ቢገፋፉም የሰማቸው ማንም አልነበረም፡፡
ይህ የሆነው ለምንድን ነው? ብለን ስንጠይቅ የምናገኘው ምላሽ ከጀርባ ያልታወቀ ደባ መኖሩን ያመላክተናል፡፡ ሁሉም አደራዳሪዎች ኢትዮጵያ የባህር በር የማግኘት መብቷን ትጠቀማለች ብለው ጠብቀው ነበር፡፡ ነገር ግን በኢትዮጵያ በኩል የኢትዮጵያን መብት እንዲጠበቅ ያነሳ ተደራዳሪ ወይም መንግሥት አልነበረም፡፡ ጥያቄው ያልቀረበበት ምክንያት ለብዙ ሰው ግራ የሚያጋባና ጉዳይ ሆኖ አልፏል፡፡ ይህ ማለት የወቅቱ የኢትዮጵያ መንግሥት ትልቅ ስህተት መሥራቱን ያመላክታል፡፡ ህብረተሰቡም ጥያቄ አንስቷል፡፡
ዘመን፡- ኢትዮጵያ ወደብ አልባ ከሆነች በኋላ የወቅቱ ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ ወደብን እንደማንኛውም ሸቀጥ ገዝተን መጠቀም እንችላለን ብለው ነበር፡፡ እውን ገዝተን መጠቀም ችለናል?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- ነብሳቸውን ይማረውና የቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ ስህተት ከተሠራ በኋላ የሚሸፍኑበት መንገድ ሌላ ስህተት ይጨምራል፡፡ በወደብ ጉዳይም የገለጹት ወይም የተናገሩት ስህተት ነው፡፡ ወደብን ከየት ነው የምንገዛው? ወደብ እንደ ከረሜላ በየትኛውም ሱቅ የምናገኘው አይደለም፡፡ ወደብ በጣም ውድ የትኛውም ቦታ የማይገኝ ለማግኘትና ለመጠቀም ከፍተኛ ወጪና ልፋት የሚጠይቅ ነው፡፡ እንደ ሸቀጥ አድርገን እንኳን ብንወስድ የት ነው ያለው? ረጅም ርቀት ተጉዘን በርካታ ሚሊዮን ገንዘቦችን አውጥተን ብዙ ቀናትን አልፎ አልፎም ወራትን ጠብቀን የምናገኘው አንድ የጅቡቲን ወደብ ነው፡፡ ከየትም አማርጠን የምንገዛው ስላልሆነ የጠቅላይ ሚኒስትሩ ንግግር ፍጹም ስህተት ነበር፡፡ በኢኮኖሚክስ ሀሁ እንኳን በሞኖፖል የተያዘንና የማግኘት ዕድልም ጠባብ የሆነን ነገር አማርጪ እገዛለሁ አያስብልም ይላል፡፡ በሁለተኛ ደረጃ የራስህን ከሰጠህ በኋላ ሌላ እገዛለሁ ማለት አያስኬድም፡፡ ምክንያታዊም አሳማኝም አይደለም፤ ስሜት የሚሰጥ ንግግር አይደለም፡፡ ወደብ ገዝተን መጠቀም አልቻልንም፤ ይህም በመሆኑ ነው እስካሁን በሌላ አገር ጥገኛ ሆነን የቀረነው፡፡ ከዚህ ቦታ አማርጠን የምንገዛውና የምንጠቀመው ነገር አይደለም፡፡ ረጅም ጊዜ ወስዶና ከፍተኛ ወጪ በማውጣት መሰረተ ልማትን በማሟላት በሱዳን፣ በኬንያ፣ በሱማሊያ አማራጮችን እናድርግ ማለት ይቻላል፡፡ ነገር ግን ይህም ማለት ወደብን እንደልብ አማርጦ እንደሸቀጥ መግዛት ይቻላል ማለት አይደለም፡፡
ዘመን፡- አሁን ላይ ኢትዮጵያና ኤርትራ ስምምነት መፍጠራቸው በምሥራቅ አፍሪካ አካባቢ የአገራት ትስስር እየተፈጠረ ነው፡፡ በዚህ ትስስር የሁለቱ አገራት ተጠቃሚነትን እንዴት ታየዋለህ?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- ለሁለቱም አገራት ስምምነቱ የሚያስገኛቸው በርካታ ጠቀሜታዎች አሉት፡፡ የቀጣናው አገራት መተሳሰር የሚያስገኘውን ጥቅም ካሁኑ ማየት የቻልን ይመስለኛል፡፡ የአፍሪካ ቀንድ የሚባለው አካባቢ የግጭት ቀጣና በመሆኑ ይታወቃል፡፡ ዙሪያውን በግጭት ላይ ያሉ አገራት የሚገኙበት ስፍራ ነው፡፡ የአፍሪካ ቀንድ አስኳሎች ደግሞ ኢትዮጵያና ኤርትራ ናቸው፡፡ የቀንዱ አገራት ሰላም ሊመሰረት የሚችለውም በእነዚህ ሁለት አገራት ነው፡፡ በሁለቱ አገራት ሰላም ሲገኝ የአካባቢውም አገራት ሰላም ይከበራል፡፡ ቀጣናውን ከግጭት ስጋት ለማውጣት የኤርትራና ኢትዮጵያ ሰላም መፍጠር ትልቅ ዐቅም ይፈጥራል፡፡ ሰላም ሲኖር ሁሉም ነገር ይመጣል፡፡ ማንኛውም ነገር የሚወሰነው በሰላም ነው፤ ሰላም ኢንቨስትመንትን ይስባል፤ ኢኮኖሚን ያሳድጋል፡፡ የአገራትም ተሞክሮ የሚያሳየው ይህንኑ ነው፡፡ ከዚህ በፊት ሁለቱ አገራት በነበራቸው ግጭት የመካከለኛው ምስራቅ አገራት አንዱን ወይም ሌላውን አገር እየሳቡ የመጠቀም መንገድ ይከተሉ ነበር፡፡ ይህ አይነቱ አካሄድ የአካባቢውን ሰላም ያደፈርስ ነበር፡፡ አሁን እያደረጉት ያለው ስምምነት የጋራ ተጠቃሚነትን ያማከለ በመሆኑ ከራሳቸው አልፈው ለአካባቢው አገራት ሰላምም ይተርፋሉ፡፡ ሁለቱ አገራት ሰላም መፍጠር ትልቅ እርምጃ ነው፡፡
ዘመን፡- አንዳንድ ሰዎች አረብ አገራት በተለይ የሳውድ አረቢያ በአሁኑ ወቅት ከኢትዮጵያና ከኤርትራ ጋር ጥብቅ ግንኙነት መመስረቷ ለስምምነታቸው እጇ እንዳለበት በማንሳት ለራሷ ፍላጎት ሲባል ኤርትራንና ኢትዮጵያን ወደ የመን ጦርነት ልታስገባ ትችላለች የሚል ስጋት ያነሳሉ፡፡ በዚህ ጉዳይ ላይ ምን ትላለህ?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- በጭራሽ መሰል ስጋት የለኝም፡፡ ኤርትራና ኢትዮጵያ የየራሳቸው ጥቅም ያላቸው አገራት ናቸው፡፡ የራሳቸውን ጥቅም ማስጠበቅ የሚፈልጉ አገራት ናቸው፡፡ ምናልባት ሰዎች መሰል ስጋት የገባቸው ከዚህ ቀደም የነበረውን ታሪካዊ ሁነት በመመልከት ይሆናል፡፡ ምክንያቱም በኤርትራ ነጻነት ትግል ወቅት አብዛኞቹ የአረብ አገራት ድጋፍ ያደርጉ ነበር፡፡ በኢትዮጵያ በኩል ደግሞ ስጋት ተደርጎ ይወሰድ ነበር፡፡ አሁንም እየተነሳ ያለው ስጋት ከዚህ የመነጨ ይመስላል፡፡ አሁን ባለው የአካባቢው ሁኔታ ስናየው ከሁለቱ አገራት ጋር የጠበቀ ግንኙነት እየፈጠሩ ያሉ አገራት ወደ መካከለኛው ምስራቅ የሚጠጉ አገራት ያሉበት ነው፡፡ በመሆኑም ኢትዮጵያና ኤርትራ የራሳቸውን ጥቅም አሳልፈው ወደ ሌላ አገር አውዳሚ ጦርነት ይገባሉ ብዬ አላስብም፡፡
ዘመን፡- ኢትዮጵያና ኤርትራ በተለይ የአሰብ ወደብን በምን መንገድ ቢጠቀሙበት ዘላቂ ተጠቃሚ ይሆናሉ?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- የአሰብ ወደብ ለኢትዮጵያ ብቻ ሳይሆን ለኤርትራም ጠቀሜታው የገዘፈ ነው፡፡ ኤርትራና ኢትዮጵያ ከታሪካዊ፣ ከባህላዊና ሌሎች ግንኙነታቸው ውጪ የኢኮኖሚ ግንኙነታቸው ወሳኝ ጉዳይ ነው፡፡ የኢኮኖሚውን ጉዳይ ብቻ ብናየው እንኳን ሁለቱ አገራት ጦርነት ሊነሳ አካባቢ ከኢትዮጵያ ከወደብ ኪራይና ከሌሎች ክፍያዎች ታገኝ የነበረው ገንዘብ የውስጥ ገቢዋን አንድ አራተኛውን ይይዛል፡፡ ሃያ አምስት በመቶ አካባቢ ነው፡፡ በመሆኑም አሰብ ወደብ ለኤርትራ በጣም ጠቃሚ ነው፡፡ ኤርትራ ከሰባ እስከ ሰማኒያ በመቶ የሚደርስ ኤክስፖርት የምታደርገው ወደ ኢትዮጵያ ነው፡፡ ይህ ለኤርትራም ሆነ ለኢትዮጵያ ይጠቅማል፡፡ ኢትዮጵያና ኤርትራ በዘለቄታው ተጠቃሚ የሚሆኑት ኤርትራ የኢትዮጵያን የባህር በር የማግኘት መብት አውቃ ስታከብር ነው፡፡ ይህ የሚሆነው አሁን እንደጀመሩት በሚያደረጉት ድርድር ነው፡፡ ሁለቱ አገራት በዚህ ረገድ የሚያከውኑት ድርድር የሁለቱንም ወገን ተጠቃሚነት ያማከለ መሆን አለበት፡፡ ኤርትራ ብቻ ወይም ኢትዮጵያ ብቻ ተጠቃሚ የሚሆኑበት ነገር ከመጣ ዘለቄታ ያለው ግንኙነት አይኖራቸውም፡፡ ይህ ከሆነ ዋነኞቹ የግጭት ምንጮች አይቀረፉም፡፡ እነዚህ አገሮች በዘለቄታው ተጠቃሚ የሚሆኑት በተለይ የአሰብን ወደብ የሚጠቀሙበትን መንገድ ለሁለቱም አገራት በሚበጅ መልኩ ሲቃኙት ነው፡፡ አንዱ መንግሥት በተቀየረ ቁጥር የሚቀየር ወይም አደጋ ላይ ሊወድቅ የሚችል ስምምነት ማድረግ የለባቸውም፡፡ ከአሁን በኋላ እስከናካቴው ለሁለቱም አገራት ቋሚና ዘለቄታ ያለውን መንገድ መከተል ይኖርባቸዋል፡፡ የኢትዮጵያን መብት የሚያከብር፤ የኤርትራንም ጥቅም የማይጎዳ ሰጥቶ መቀበል መርህን የተከተለ አካሄድ ሁለቱንም አገራት ዘላቂ ተጠቃሚ ያደርጋቸዋል፡፡
ከዚህም ባለፈ የሁለቱ አገራት የህዝብ ትስስር ላይ መሥራትም አገራቱን ዘላቂ ተጠቃሚነት ያረጋግጣል፡፡ ከአሰብ ጋር በተገናኘ የአፋር ህዝብን ፍላጎት አንድ መሆን መብትን፣ የራሱን ውሳኔ ራሱ የመወሰን መብት ማክበር ተገቢ ነው፡፡ የኢትዮጵያና ኤርትራ ሰላም ብዙ ጉዳዮች ያስፈልጉታል፡፡ ይህም ህዝብ ለህዝብ ሰላም ቀዳሚው ነገር ነው፡፡
ዘመን፡- ኢትዮጵያና ኤርትራ አሁን ላይ ሁለት አገራት ቢባሉም የታሪክ ትስስራቸው የጠበቀ ከመሆኑ የተነሳ የሚለያዩበትን ነገር መጥቀስ ያስቸግራል የሚሉ በርካቶች ናቸው፡፡ ይህንን ጥብቅ ትስስር ሁለቱ አገራት የማይፋቱበት ገመድ አድርገን መጠቀም አንችልም?
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- ይህንን ማድረግ እንችላለን፡፡ ኢትዮጵያና ኤርትራ በብዙ ሺህ ዓመታት የሚቆጠር አንድነት ያላቸው አገሮች ናቸው፡፡ በአሁኑ ወቅት አንድ መንፈስ ሁለት አካል ያላቸው አገራት ናቸው፡፡ በቅርቡ ሰላም ተፈጥሮ ሁለቱ ህዝቦች ሲገናኙ የተመለከትነው ያንን መንፈስ ነው፡፡ መንፈሱ በጣም ረጅም ዘመናትን ያስቆጠረ በመሆኑ ሊሞት አልቻለም፡፡ በባህል፤ በሃይማኖት፤ በቋንቋ፤ በድንጋይ ላይ ጽሁፎች እና በሌሎች ቀደምት የሥልጣኔ መገለጫዎች ሁሉ ተመሳሳይ ብቻ ሳይሆን አንድ ሆኖ የቆየ ህዝብ መሆኑ መንፈሱ ዘላቂ ሆኖ ቆይቷል፡፡ ይህንን በአግባቡ ተጠቅመን አገራቱም ህዝቡም የማይፋቱ ማድረግ እንችላለን፡፡ ሰፊ በዘመናት የተገመዱ የሚያገናኙን ነገሮች ይበዛሉ፡፡ ይህንን ተጠቅመን አንድነቱ ላይ መሥራት ያስፈልጋል፡፡ አንድነት ሲባል አንድ የፖለቲካ አገር ማለት አይደለም፡፡ ምክንያቱም ሁለት የፖለቲካ አገር ቢሆኑም በመንፈስ አንድ ማድረግ ይቻላል፡፡ ሁለቱ አገራት በአፍሪካ የተለየ አንድ ‹‹የኢትዮጵያ ባህል›› የተባለ ያለበት አካባቢ የሚገኙ ናቸው፡፡ ስለዚህ እነዚህ አገራት ተለያይተው የሚለያዩ አገራት አይደሉም፡፡ የአገራቱና ህዝቡ መንፈስ ዘላቂና የማይሞት ሲሆን ፖለቲካ የአጭር ጊዜ ጉዳይ ነው፡፡ በመሆኑም ፖለቲካው በረጅም ዘመን እንደተገነባው መንፈስ ስር አይኖረውም፡፡ ፖለቲካ ሲቀየር የሚቀየር ጉዳይ ነው፡፡ ለምሳሌ በኢትዮጵያ የመጣው ለውጥ ሲመጣ በኢትዮጵያና ኤርትራ መካከል የነበረው ጉም ነው የተገፈፈው፡፡ ከስር ገዢ ነገር ስለነበረው ነው፡፡ ስለዚህ እነዚህ አገራት ተለያይተው አይለያዩም፡፡ ይህንን እንዴት ለሁለቱ አገራት ተጠቃሚነት መጠቀም እንዳለብን በትኩረት መመልከት ያስፈልጋል፡፡ ‹‹በፖለቲካ መልሰው አንድ መሆን አለባቸው›› የሚለው አስፈላጊ ላይሆን ይችላል፡፡ ይህ በህዝብ ፍቃድ ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ ከዚህ በመለስ እነዚህን ህዝቦች የሚያዋህዱ በርካታ ነገሮች አሉ፡፡ ቁስሉ እየሻረ ሲሂድ አንድ ህዝብ የሚያደርጉን ሌሎች በርካታ አማራጮች አሉ፡፡ ነገሮች እየሰከኑ ሲሄዱ ወደ አንድ ህዝብ የሚያደርሱን አማራጮች አሉ፡፡ የታሪክም ሆነ የሌሎች አገራት ተሞክሮ የሚያሳየን ይህንኑ ነው፡፡ ለምሳሌ የመንን ብንወስድ ሰው ሰራሽ መለያየት በመሆኑ መለያየት አልቻሉም፡፡ ሱማሊያንም ብንወስድ ተመልሶ የሚገጣጠም እንጂ ከናካቴው የሚለያዩ አይደሉም፡፡ ኮሪያ እንኳን በርዕዮተ ዓለም የተለያዩ ሆነው መለያየት እንደማይችሉ አሁን እየታየ ነው፡፡ ሁለት ፅንፍ የረገጠ ርዕዮት ኖሯቸው መንፈሱ አንድ ነው፡፡ ኳስ እንኳ ታሪክን እየጠቀሱ እርስ በርስ ይደጋገፋሉ፡፡ ይህ ማለት ከላይ የጠቀስነው ረጅም ዘመናት የተገነባ የአንድ ህዝብ መንፈስ አልሞተም፤ አለ ማለት ነው፡፡ የፖለቲካ ዳመናው ሲገፍ ህዝቡ መንፈስ ይነቃቃል፡፡ በመሆኑም ኢትዮጵያና ኤርትራ የሚለያዩ አገሮች አይደሉም፡፡
አሁን የተጀመረው እርቀ ሰላም አገራቱንና ህዝቦቻቸውን የደስታ ሀሴት ውስጥ አስገብቷቸዋል፡፡ በዶክተር አብይ የተጀመረው የለውጥ ሂደት በሁለቱም አገራት ብዙ አዎንታዊ ጎኑ የበዛ በመሆኑ ቀጣይነቱ እንዲረጋገጥ ከሁሉም ወገን የሚጠበቀው ነገር የበዛ ነው፡፡ ለውጡ ሁለቱንም አገሮች በሚጠቅም መልኩ ይደመደማል የሚል እምነት አለኝ፡፡ ለህዝቡ የጋራ ጥቅም ሲባል ኤርትራም ኢትዮጵያ ውስጥ የመጣውን ለውጥ ትደግፋለች ብዬ አስባለሁ፡፡ እናም የሁለቱንም አገራት መሪዎች የተጀመረው የጋራ ተጠቃሚነት ሂደትና ለውጥ እንዲያስቀጥሉ ጥሪ አቀርባለሁ፡፡
ዘመን፡- አናመሰግናለን
ዶክተር ቴዎድሮስ፡- እኔም አመሰግናለሁ

ሳሙኤል ይትባረክ