አስቴር ኤልያስ
ታላቁ የህዳሴ ግድብ የመሰረት ድንጋይ ከተጣለ እነሆ አስር ዓመት ሊደፍን ቀናት ብቻ ቀርተውታል፡፡ በነዚህ ሁሉ ዓመታት ታዲያ ግድቡ እውን እንዳይሆን ያልተደረገ ሙከራ አለ ለማለት አይቻልም፡፡ በተለይ የኢትዮጵያን እድገት የማይፈልጉ የውጭ ኃይሎች ግድቡ እውን እንዳይሆን ከገንዘብ ክልከላ ጀምሮ እስከ ማስፈራሪያ ድረስ ግድቡን ለማስቆም በርካታ ሙከራዎችን አድርገዋል፡፡
ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ደግሞ ግድቡ እውን ሊሆን ከጫፍ ሲደርስ ጫናው ይበልጥ ጨምሯል፡፡ ለዚህ ደግሞ አንዱ ምክንያት በተለይ በህግ ማስከበር ዘመቻው አማካኝነት ኢትዮጵያ ውስጥ ሰላም የለም ከሚል ግምት እንደሆነ ምሁራን ይናገራሉ። ነገር ግን ውጣ ውረዱ በዝቶ አድካሚ ቢሆንም ጉዞው ግን ሽንፈት አልባ ስለመሆኑ ኢትዮጵያውያን ብቻ ሳይሆኑ ሌላው የዓለም ህብረተሰብም ጠንቅቆ የተረዳው እውነታ ነው፡፡
የታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ግድብ ሁለተኛው ዙር የውሃ ሙሌትም በዚሁ ዓመት ያለማንም ከልካይ የሚካሄድ ስለመሆኑ መንግሥት አበክሮ እየገለፀ ነው፡፡ ይህ እንዳይሆን ግን ግብጽና ሱዳን አጋሮቻቸውን ጨምሮ ከወዲሁ የተለያዩ ክሶችን በማቅረብ ላይ ይገኛሉ፡፡ ይህንን ጉዳይ በተመለከተና ከህዳሴ ግድቡ ጋር ተያያዥነት ባላቸው በሌሎች ነጥቦች ዙሪያ ጉዳዩን በቅርበት ከሚከታተሉት በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የፖለቲካ ሳይንስና ዓለም አቀፍ ግንኙነት መምህርና የዓባይ ውሃ ጉዳይ ተመራማሪ ፕሮፌሰር ያዕቆብ አርሳኖ ጋር አዲስ ዘመን ቆይታ አድርጎ እንደሚከተለው አሰናድቶታል፤ መልካም ንባብ፡፡
አዲስ ዘመን፡– የታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ግድብ ድርድር በአሁኑ ወቅት ባለበት ደረጃ ምን መልክ አለው?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– በአሁን ደረጃ የህዳሴ ግድብ ድርድር ሱዳንና ግብጽ በተደጋጋሚ የሚያነሱት በተለይ ደግሞ ግብጽ የግድቡ አሞላል በዝግታ እንዲሆን እና ሱዳንም በፊት ከነበረችበት አቋም ሸብረክ ብላ ግብጽን የደገፈችበት ሁኔታ ነው ያለው። በኢትዮጵያ በኩል የግድቡ አሞላል ከአራት እስከ ሰባት ዓመት እንዲሆን ቢደረግም ከሶስት እስከ አራት ዓመት ውስጥ ሊሞላ ይችል እንደነበር የሚታወቅ ነው።
እንዲያም ሆኖ በዚህ ጉዳይ ላይ የሚያግባባ ነገር የለም። ኢትዮጵያ በሰፊው አጥንታ ለእነርሱም ጭምር ታሳቢ አድርጋ ባቀደችው መሰረት ከአራት እስከ ሰባት ዓመት ውስጥ ለመሙላት ነው። በዚሁ መሰረት የመጀመሪያ ሙሌት ባለፈው ዓመት ተጀምሯል። በተመሳሳይ ደግሞ ሁለተኛው ሙሌት በዚህ ዓመት ይቀጥላል። እንዲህ እያለ መርሐግብሩ በመተግበር ላይ ይገኛል። ስለዚህ የግብጽና የሱዳን በሙሌቱ ላይ እያቀረቡ ያለው ሐሳብ ተቀባይነት የለውም። በዚህም መሰረት እዚህ ላይ ከኢትዮጵያ ጋር ልዩነት አለ።
ሁለተኛው ስለግድቡ አስተዳደር ነው። ግብጾች ግድቡን ለማስተዳደር የግድቡን የዕለት ተዕለት ብሎም የየዓመቱን የሥራ እንቅስቃሴ ለማወቅ ግድቡ ዘንድ ጽህፈት ቤት አቋቁመው ሶስቱም አገሮች በአንድ ላይ እንዲያስተዳድሩት በሚል ጥያቄ አቅርበዋል። ሱዳንም በኋላ ላይ ከግብጽ ጋር ተለጥፋለች። በኢትዮጵያ በኩል ግድቡ የኢትዮጵያ ስለሆነ እና ግድቡም እየተገነባ ያለው ተገቢ በሆነ በዓለም አቀፍ ስታንዳርድ መሰረት ስለሆነ ሱዳንና ግብጽ ግድቡን የማስተዳደር እና ከኢትዮጵያ ጋር የመሆን ኃላፊነት የላቸውም። ምናልባት ኢትዮጵያ ግድቡን በምታስተዳድርበት አስፈላጊ የሆኑ ለውጦች ቢከሰቱ እነዚህን ለውጦች በጊዜ ለሱዳንም ሆነ ለግብጽ ጥንቃቄም ማስተካከያም እንዲያደርጉ ለመግለጽ ፍላጎት እንዳላት መገለጹ ይታወቃል። ከዚህ ውጭ የግድቡ አስተዳደር የኢትዮጵያ እንጂ የማንም እንዳልሆነ ተጠቅሷል። በዚህም ትልቅ ልዩነት እንጂ ስምምነት የለም።
እናም ግብጽና ሱዳን ከግድቡ በላይ ባለው ተፋሰስ ስለሚሰሩ የውሃ ልማት ሥራዎች በቅድሚያ ኢትዮጵያ እንድትገልጽላቸው ደጋግመው ይጠይቃሉ። ይህንንም እንደ መብት ያነሳሉ። በኢትዮጵያ በኩል ኢትዮጵያ ሉዓላዊ ግዛት ውስጥ ግድብ በታችም ሆነ በጎን በሌሎች ወንዞች ተፋሰሶችም ቢሆን ኢትዮጵያ የምትሰራው የውሃ ልማት ሥራ ውሃ የሚሄድባቸው አገሮችን በከፋ መልክ እንዳይጎዳ ጥንቃቄ በማድረግ ታለማለች እንጂ ዓባይን በሚመለከት የሱዳንንም ሆነ የግብጽን ፈቃድ አትጠይቅም። እነርሱንም አስቀድማ አታስፈቅድም።
በሌሎች ወንዞችም ሉዓላዊ ግዛቷ እስከሆነ ድረስ የራሷን ጥቅም ከፍ በሚያደርግ ሁኔታ አቅዳ ከሰራች የኢትዮጵያ ውሃ ልማት ጎረቤቶቿን በከፋ መንገድ እስካልጎዳ ድረስ የማንንም ፈቃድ መጠየቅ እንደማትፈልግ አበክራ ስትገልጽ ኖራለች። ይህ ደግሞ በዚህ በህዳሴው ግድብ ብቻ አንጻር ሳይሆን ከአሁን በፊትም በተሰሩ ግድቦች እና ውሃ ልማቶችም በዚህ አይነት ስትራቴጂ ነው ኢትዮጵያ ስትሰራ የቆየችው።
ሌላው ደግሞ ዋናው ነገር ግብጽም ሱዳንም ‹ስለህዳሴ ግድብ ያለውን የየዕለት መረጃ እንዲሰጠን እንፈልጋለን› ይላሉ። በኢትዮጵያ በኩል ደግሞ ከአሁን በፊት ስለዲዛይኑና ስለአሰራሩ ግድቡ ለኢትዮጵያም ሆነ ለእነርሱ የሚያመጣው ጠቀሜታ እንዳለ በርካታ ሰነዶች ቀርበዋል። ኢትዮጵያ መረጃ ሰጥታቸዋለች። ይህ ደግሞ በኢትዮጵያ በኩል ያለው የዲዛይንም ሆነ የአሰራርም ከጎረቤት አገሮች ጋር ያለውን ግንኙነትም በግልጸኝነት ለማካሄድ በተደረገው ጥረት ነው። ከአሁን በኋላም ግድቡን በሚመለከትም ሆነ ሌላውን የውሃ ልማት በሚመለከት ያለው የመረጃ ልውውጥ ከዚህ ቀደም እንደሚደረገው ሁሉ በቀጣይም የሚደረግ እንደሚሆን ይታመናል። ስለዚህ የመረጃ ጉዳይ እጅግ ግልጽነት ያለው እንዲሁም ደግሞ መረጃ መለዋወጥ አስፈላጊ በሆነበት ጊዜም ሁለቱም ወገኖች ኢትዮጵያም እንዲሁም ግብጽና ሱዳን በአንድ ወገን ሆነው የመረጃ ልውውጥ አስፈላጊ መሆኑን ተነጋግረን ለዚህ ደግሞ አቻነት ባለው መንገድ እና ግልጸኝነት ባለው መንገድ መረጃ መለዋወጥ እንጂ ከኢትዮጵያ ብቻ መረጃ ፈልገው የእነሱን የሚደብቁበት ምንም ምክንያት ስለሌለ በዚህም ላይ ልዩነት አለ። ስለዚህ እነዚህ ዋና ዋና የግድቡ የልዩነት ነጥቦች ስለሆኑ ድርድሩ አሁን ባለበት በዚህ ደረጃ ላይ ነው የሚገኘው።
አዲስ ዘመን፡– ሱዳንና ግብጽ በህዳሴ ግድቡ የውጭ አደራዳሪ ይግባ ከማለታቸውም በተጨማሪ በስም እየጠሩ የአሜሪካ መንግሥት፣ የአውሮፓ ህብረት፣ የአፍሪካ ህብረት እንዲሁም የዓለም ባንክ ይግቡ የማለታቸው ምስጢር ምን ውጤት ለማግኘት አስበው ነው?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– በጥቅሉ ሶስተኛ ወገን አደራዳሪ ሆኖ ይግባ ማለት የአገሮቹን ስምምነት የሚጠይቅ ነው። ግብጽና ሱዳን ስለፈለጉ ብቻ ሶስተኛ ወገን የሆነ የውጭ አደራዳሪ ሊገባ አይችልም። በስም የጠቀሷቸው አገሮች ዩ.ኤስ አሜሪካ ከአሁን በፊት ለሱዳንና ለግብጽ የሚወግን አይነት የታዛቢነት ሚና ተንተርሳ ከታዛቢነት የዘለለ ሥራ ስታከናውን ቆይታለች። የዓለም ባንክም ከአሜሪካ ጋር ተዳብሎ ተመሳሳይ የሆነ አቋም ሲያራምድ ተገኝቷል።
የአውሮፓ ህብረትም ቢሆን በኢትዮጵያና በሁለቱ የታችኞቹ አገሮች መካከል ባለው ድርድር ጥርት ያለ አቋም ወሰደ ማለት አይቻልም። የተለያዩ መግለጫዎቹና አካሄዶቹ ሲታዩ በተለይ አንዳንድ አገሮች ሰሞኑን በተደረገ መግለጫና ግንኙነቶች ለግብጽና ለሱዳን የሚወግን አይነት አዝማሚያ እንዳላቸው መገመት ተችሏል።
የአፍሪካ ህብረትም ቢሆን ካለፈው ግንቦት ወር ጀምሮ ድርድሩን በታዛቢነት እየተመለከተ ነው ያለው። የአደራዳሪነት መብትም ሆነ ደረጃ እስካሁን አልተሰጠውም፤ ስለዚህ ምናልባት የአፍሪካ ህብረት የወቅቱ ሊቀመንበር የሆኑት የኮንጎው ፕሬዚዳንት ለግብጽ ወገናዊነት ሊያሳዩ ይችላሉ በሚል ግምት ወይም ምልክት አፍሪካ ህብረት አደራዳሪ እንዲሆን ግብጾችና ሱዳኖች ይፈልጋሉ።
ዞሮ ዞሮ እነዚህ አገሮችና የተጠቀሰው ዓለም ባንክን ጨምሮ በአደራዳሪነት ቢገቡ ‹ኢትዮጵያ ላይ ጫና ይፈጥራሉ፤ እናም ለግብጽና ለሱዳን የሚበጅ ውጤት ያስገኛሉ› ብለው ስለገመቱ ነው እንጂ ሶስቱ አገሮች ካልተስማሙ በስተቀር ከላይ የተጠቀሱት አገሮችና ድርጅቶች አሊያም ሶስተኛ የሆነ ማንኛውም ወገን ማለትም በአደራዳሪነት ቢገባበት ለኢትዮጵያ ጠቃሚ ነው ተብሎ የሚታሰብ ሁኔታ የለም። ስለዚህም ጥያቄው ተጨማሪ ጫና ለመፍጠር ነው እንጂ ሌላ ትርጉም የለውም።
አዲስ ዘመን፡– ግብጽና ሱዳን የአራትዮሽ አደራዳሪ አገራትንና ድርጅቶችን መጋበዛቸው ህጋዊ አካሄድ አለው? ከሌለስ ምን ይዘው ነው የሚንቀሳቀሱት?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– በፍጹም የለውም፤ እንደሚታወቀው እኤአ መጋቢት 2015 በካርቱም የመሪ መግለጫ የሚባል ሰነድ በሶስቱ አገራት መሪዎች ተፈርሟል። የዚህ የመሪ መግለጫ አስረኛው አንቀጽ ግልጽ በሆነ መንገድ የሚጠቅሰው ‹‹ህዳሴ ግድብን በሚመለከት በሶስቱ አገሮች መካከል ልዩነት ከተፈጠረ ያንን ልዩነት በድርድር ሊፈቱት ይችላሉ፤ ያም ካልሆነ ደግሞ አሸማጋይ ወይም አደራዳሪ ሶስቱ አገሮች በአንድ ቃል ተስማምተው ሊጋብዙ ይችላሉ። ካለዚያ ደግሞ ሶስቱ አገሮች ጉዳዩን ለመንግሥት መሪዎች አቅርበው ሊነጋገሩበትና የመጨረሻ ውይይት ሊያደርጉበት ይችላሉ›› የሚል መርህ አለው።
ስለዚህም የውጭ አሸማጋይ ወይም አደራዳሪ ሊገባ የሚችለው ሶስቱ አገሮች በአንድ ቃል ‹አሁን አደራዳሪ እንፈልጋለን› ብለው ሲስማሙ ብቻ ነው። ስለዚህ ግብጽና ሱዳን አራትዮሽ አደራዳሪ ያስፈልገናል፤ አምስትዮሽ ወይም ስድስትዮሽም ሆነ አስርዮሽ ይበሉ አሊያም ደግሞ አንድም አገር ይበሉ አደራዳሪ ከውጭ ይግባ በሚሉበት ጊዜ ህጋዊ መሰረቱ እኤአ በ2015 በመሪ መግለጫ አንጻር በተፈራረሙበት ፊርማ አንጻር ሶስቱም አገሮች በአንድነት መስማማት መቻል አለባቸው፤ ስለዚህ ግብጽና ሱዳን ስለተስማሙና ስለወደዱ ብቻ አደራዳሪና አሸማጋይ ሊገባ አይችልም። ይህ ህገ ወጥ የሆነ ነገር ነው። ስለዚህ የሚያስኬዳቸው ካለመሆኑም በተጨማሪ ህጋዊ መሰረትም የለውም።
አዲስ ዘመን፡– ለመሆኑ የህዳሴ ግድብ ሁለተኛ ዙር የውሃ ሙሌት በሱዳንና በግብጽ ላይ እንዲህ ስጋት የሚፈጥርባቸው ምን ጉዳት ያደርስብናል ብለው ነው?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– እስካሁን ድረስ የውሃ ሀብት ተመራማሪዎችና የአካባቢ ጉዳይ አጥኚዎች እንደሚገልጹልን እንዲሁም የታዳሽ ኃይል ባለሙያዎች እንደሚገልጹልን የህዳሴ ግድብ ሙሌት ግብጽንም ሱዳንንም ሊጎዳ አይችልም፤ ባለፈው ዓመት የመጀመሪያ የውሃ ሙሌት በመከናወኑ ይልቁንም ከጉዳት ይልቅ ጠቀሜታው ጎልቶ ታይቷል፤ ሱዳን ከዚህ ቀደም ይጎዳት ከነበረው የጎርፍ አደጋ ልትድን ችላለች። ግድቡ ውስጥ ያለው ውሃ በተመጠነ ሁኔታ ዓመቱን ሙሉ እየፈሰሰላቸው ስለሆነ በተለይ በሱዳን በድርቅ ጊዜ ተጨማሪ ውሃ ስላገኙ በዚህ ልማታቸውን አጠናክረውበታል።
ተጨማሪ የውሃ ሙሌትም ከተደረገ እንዲሁ ተጨማሪ ውሃ ነው የሚያገኙት። አንደኛ የጎርፍ አደጋ በተጨባጭ ሁኔታ ሊገታላቸው ይችላል። ሁለተኛ የተንጣለለ ደረቅ መሬታቸው ላይ ዓመቱን ሙሉ ውሃ ያገኙበታል። ሶስተኛ ከግድቡ የሚመነጭ የውሃ ሃይል ሃይድሮፓወር በሽያጭ መልክ ለሱዳን አሁን የምትገዛውን የኤሌክትሪክ ኃይል በእጥፍ ሊጨምርላት ይችላል።
ይኸው ተመሳሳይ ጥቅም ለግብጽም ሊሆን እንደሚችል ምንም ጥርጥር የለውም። ግብጽ በጎርፍ የምትጠቃ አገር አይደለችም፤ ከዚህ ቀደም እኤአ በ1970 ያጠናቀቀችው የአስዋን ግድብ ጎርፉንም ምኑንም ጠቅልሎ ስለሚይዝላት ችግር የለባትም። ዞሮ ዞሮ የውሃ ፍሰቱ ግን ኢትዮጵያ በየክረምቱ ግድቧን ስትሞላ ወደግብጽም በተመጠነ ሁኔታ ስለሚሄድ ግብጽ ውስጥ ያለው ውሃ በምንም አይነት የሚቀንስበት መንገድ የለም። ይቀንስብናል ብለው የሚያቀርቡት ሰነድ የለም። ስለዚህ ውሃ ይቀንሳል፤ እንጎዳለን የሚባለው ውሸት ነው። ለሚሰማቸው ብሎም ለሚያምናቸው አካል መግለጫ ካልሆነ በስተቀር እነርሱን የሚጎዳ ነገር እስካሁን ድረስ ያለ አይመስለኝም። ይህን ደግሞ በርካታ ባለሙያዎች የገለጹት ጉዳይ ነው።
ይልቁኑ ግብጽም ሱዳንም ከህዳሴ ግድብ የሚመነጨው ታዳሽ ሃይል በተሻለ ዋጋ ከኢትዮጵያ ቢገዙና ቢጠቀሙ ለእነርሱ ትልቅ እድል ነው። ስለዚህም ከዚህ አኳያ ከህዳሴ ግድቡ ሊገኝ የሚችለው ጉዳት ሳይሆን ጥቅሙ ነው ብሎ ማሰብ ይቻላል።
አዲስ ዘመን፡– ሱዳን የኢትዮጵያን ድንበር ጥሳ የአገራችንን መሬት በሚሊታሪ ኃይል መያዟ ለግድቡ ሁለተኛ ዙር ውሃ ሙሌት ስትራቴጂው ምን ይሆን?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– ሱዳን በኢትዮጵያ ላይ እንዲህ አይነት ወረራ ማካሄዷ ሁለቱም አገሮች ድርድር በሚያካሂዱበት ወቅት ላይ መሆኑ ትልቅ ወዳጅነትን የሚያበላሽ እርምጃ እንዲሁም መልካም ጉርብትናን የሚያበላሽ እርምጃ ከመሆኑም በተጨማሪ ሁለቱን አገሮች ከአሁን በፊት ያላቸውን ልዩነት በስምምነት የሚያደርጉትን የአሰራር ባህልን የሚያበላሽና በሁለቱ አገሮች መካከል ሊኖር የሚችለውን ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነትን ሁሉ ጥርጣሬ ውስጥ የሚከት ሥራ ነው የሰራችው።
ኢትዮጵያ በሰሜን ኢትዮጵያ ደህንነትን ለማስፈን በምታደርገው ትልቅ ሥራ ላይ ይህን መጨመራቸው ለኢትዮጵያ መንግሥት ተጨማሪ ጫና ለመፍጠር እና የህዳሴ ግድብን ሁለተኛ ዙር ውሃ ለመሙላት የሚደረገውን እንቅስቃሴ ለማስተጓጎል በተዘዋዋሪ መንገድ የታቀደና የታለመ ነው የሚመስለው እንጂ ሱዳን የኢትዮጵያን አንዲት ጋት መሬት ወርራና በጉልበት ይዛ የምትወስድበት ምንም መንገድ እንደሌለም በኢትዮጵያ በኩል በተደጋጋሚ የተገለጸ ነገር ነው። ባይገለጽም እንኳ የኢትዮጵያ ህዝብ አንዲት ጋት መሬት ለጠላት አሳልፎ የሚሰጥበት ምንም አይነት ታሪክ የለውም፤ ይህንን ለማድረግም የአቅም ጉድለት ያለው አይመስለኝም። ዞሮ ዞሮ ይህ የድንበር ጥሰት ኢትዮጵያ ትኩረቷን ከግድቡ ላይ አንስታ ወደድንበሩ ታደርጋለች ተብሎ ታስቦ ነው። ኢትዮጵያ የድንበሩንም የግድቡንም ሌላም አገራዊ ጉዳይ በአንድ ላይ አቅዳ አቀናጅታ ልታካሂድ የምትችል አገር መሆኗን እስካሁን ድረስ ባለው ነገር ለመረዳት ይቻላል። የድንበሩ ጫና ግድቡ ላይ እንዲመጣ ቢደረግም ጫናውን ኢትዮጵያ የምትቋቋመውና በሚገባ የምትመክተው ጫና ይመስለኛል።
አዲስ ዘመን፡– ሱዳንና ግብጽ የኢትዮጵያ መንግሥት በሰሜኑ የአገሪቱ ክፍል ህግ ለማስከበር የሚያደርገው መንግሥታዊ ግዳጅ ሳቢያ ከሚነሱ ግጭቶች ለመጠቀም የሚያደርጉት እንቅስቃሴ እስከምን ድረስ ሊዘልቅ ይችላል ይላሉ?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– ይህ በቀጥታ ሱዳን ውስጥ ግጭት ከተነሳባቸው አካባቢዎች ተፈናቅለናል ብለው ሱዳን ውስጥ የተጠለሉትን ሰዎችን በእርግጥም ትህነግ በቀሰቀሰው ጦርነት ሳቢያ በተነሳው ግጭት የተጎዱ እና ቤት ንብረታቸው የተጎዳባቸው ተፈናቃዮች አሉ፤ ሌሎቹ ደግሞ በግጭቱ ውስጥ ተዋናይ ሆነው ግጭቱ ሳያዋጣቸው ሲቀር አብረው ከተጎጂዎች ጋር ወደሱዳን ድረስ ሄደው የፖለቲካ ፕሮፓጋንዳ ሥራ የሚያካሂዱ ናቸው። እነዚህ ኃይሎች በተዛባ መረጃ እና በሶስተኛ ወገኖች መግለጫ በመስጠት እና የተሳሳተና የሚያሳሳት ምስክርነት በመዘርጋት የተለያዩ ሚዲያዎች መግለጫ በመስጠት በኢትዮጵያ መንግሥት ላይ ያልተገባ አካሄድ በመፍጠር ሱዳን በራሷም ሚዲያ ጭምር ሌሎቹን እያገለገለች መሆኑ የታወቀ ነው።
አዲስ ዘመን፡– የአሜሪካ መንግሥት፣ አንዳንድ የአውሮፓ አገራትና የአውሮፓ ህብረት በሰሜን ኢትዮጵያ በትህነግ በተቀሰቀሰው ግጭት ምክንያት ለሚደርሱ ሰብዓዊ ቀውሶች የኢትዮጵያን መንግሥት ብቻ ተጠያቂ በማድረግ የሚያደርጉት ጫና እስከምን ሊደርስ ይችላል?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– የአሜሪካ መንግሥት በጣም ለማመን በሚያስቸግር ሁኔታ በውጭ ጉዳያቸው አማካይነትም ሆነ በፓርላማ አባሎቻቸው በኩል የሚወጡ መግለጫዎች ለአንድ ስትራቴጂካዊ ወዳጅ ነው፤ ትብብር አለኝ ለሚባል አገር ተገቢ አይደለም። ከኢትዮጵያ ጋር በአጠቃላይ በቀጣናው ስትራቴጂካዊ ትብብር ሲያደርጉ ኖረዋል። ሁለቱም አገሮች ወዳጄ! ወዳጄ! የሚባባሉ አገሮች ናቸው። በዚህም በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ ኢትዮጵያውያን አሜሪካኖች ደግሞ በአሜሪካ ውስጥ በማህበራዊም ሆነ በኢኮኖሚያዊ ልማት ከፍተኛ ስፍራ ያላቸው ናቸው።
ይህን ሁሉ ግንዛቤ ውስጥ ባለማስገባት በመጀመሪያ ግጭት የፈጠረው የኢትዮጵያ መንግሥት ነው፤ እናም ግጭቱ ያስከተለው ሰብዓዊ ጉዳትም በስምምነት በአይነትም እየጠቀሱ ወይም ደግሞ በተዛባ መንገድ ሚዲያዎችና ሰብዓዊ መብት ወኪሎች ነን የሚሉ ወኪሎች የሚያቀርቡትን በቶሎ እየተቀበሉ በኢትዮጵያ መንግሥት ላይ የሚያደርጉት ጫና የተዛባ ለመሆኑ በጣም ግልጽ ነው።
አሁን አዳዲስ ሰነዶች እየወጡ ሲሄዱ የኢትዮጵያ መንግሥት ያለው ሰብዓዊ ጉዳት ልክ ሊሆን ይችላል፤ ዞሮ ዞሮ እናንተ በምትሉት መንገድ ብቻ የሚገለጽ መሆኑ ትክክል አይደለም፤ ፍላጎቱ ካላችሁና ለሰብዓዊ መብቱም ሆነ ለቀውሱ መሻሻል ፍላጎትና ወገናዊነት ካላችሁ መጥታችሁ ከኢትዮጵያ መንግሥት ጋር አንድ ላይ በመሆን የዚህ ቀውስ ምክንያትና ደረጃ ምን እንደሆነ አብረን እንመርምርና ተገቢ የሆነና ትክክለኛ መግለጫ ሊኖራችሁ ይችላል የሚለውን ግንዛቤ ተቀብለዋል።
ጉዳዩን ተቀብለው ግን ነገሩን በግለት ለመስራት ከመነሳሳት ይልቅ ከአንዳንድ መንገዶች እግራቸውን እየጎተቱ ናቸው። ስለዚህ እስካሁን ድረስ ባሉ መግለጫዎች እና ሁኔታዎች ጦርነቱን የኢትዮጵያ መንግሥት ነው የጀመረው ብለው ነው የሚገልጹት። ነገር ግን ግጭቱ የተጀመረው ማንም እንደሚያውቀው የትህነግ ኃይል የኢትዮጵያ የሰሜን እዝ በአሳቻ ጊዜ በምሽት በማጥቃት እንደሆነ የአደባባይ ምስጢር ነው። ስለዚህ የጉዳዩ መዛባት የአገላለጹ መዛባት እና ወገናዊነት በመንግሥት ላይ ጫና ለማሳደር ያለመ ነው።
አዲስ ዘመን፡– የምዕራባውያን መገናኛ ብዙሃን ውግንና እና ሰብዓዊ መብት ድርጅቶች የሚባሉት በኢትዮጵያ መንግሥት ላይ ልክ የለሽ ክስና ስሞታ ማቅረባቸው ምን አይነት ስትራቴጂያዊ እሳቤ ይዘው ይሆን?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– እስካሁን ድረስ የሚያቀርቡት ክስና ስሞታ በቦታው ላይ ተገኝተውና አስፈላጊውን የመስክ ሥራ ሰርተው ማለትም ጉዳተኛውንና ችግረኛውን ጎብኝተው፤ ጉዳዩ የሚመለከታቸውን ቀርበው አወያይተውና አነጋግረው የእነሱን ውክልና እና ምስክርነት ይዘው ሳይሆን የትህነግ መግለጫዎችና በየአገሩ ያሉት የዲጂታል ወያኔ የፕሮፓጋንዳዎች ክሶች ናቸው። ይህም ቀስ በቀስ እየተገለጠ ስለመጣ እርግጠኛ ነኝ ወደፊት ጉዳዩ ትልቅ ትዝብት ውስጥ የሚከታቸው ይመስለኛል።
ዋናው ጉዳይ የኢትዮጵያ መንግሥት አሁን ከሚያደርገው የአገሪቱን ሉዓላዊነት የማስከበር ሥራ ኢትዮጵያ ህጋዊነትን ከማስከበር አንጻር የሰዎች መብት ከአሁን በፊት የተዛባውን እንዳይዛባም ለመከላከል የምታደርገውን አካሄድ ለማበላሸትና እሱ ላይ የኢትዮጵያ መንግሥታዊ ኃላፊነቱን እና ግዳጁን እንዳይወጣ ለማድረግ ‹የኢትዮጵያ መንግሥት ደካማ ነው፤ ዜጋውን አያከብርም፤ አያስከብርም፤ አቅም የለውም› በማለት እና ከዚህ በፊት በወገናዊነት የተወዳጇቸው የትህነግ ሰዎች ፍላጎትን ብቻ የተከተለ፤ ለእነሱ ሽፋን የሚሰጥ፤ ከአሁን በፊት የተደረጉትን የሰብዓዊ መብት ጥሰቶች ጭራሽ በግርጌ ማስታወሻ ሁሉ ሳያስገቡ አሁን ያለውን ጉዳት ማን ምን እንዳደረሰ በጠራ መንገድ ሳይረዱና ሳይገልጹ ሁሉንም በኢትዮጵያ መንግሥት ላይ በመደፍደፍ በተለይም ምዕራቡ ዓለም ‹የኢትዮጵያ መንግሥት ደካማ ነው› ለማለትና ደካማም ሆኖ እንዲገኝ እነርሱ በፈለጉበት መንገድ የኢትዮጵያ መንግሥት አካሄድ እና ውሳኔዎች የመጠምዘዝና ባመቻቸው አቅጣጫና ስትራቴጂ የቀየሱ ነው የሚመስለው እንጂ ትክክለኛ ዳኝነትና ምስክርነት እና የሰብዓዊ መብት አክብሮት ህጉንም የተከተለ ክስም ሆነ ስሞታ አይመስለኝም። ይሁንና ይህ ቀስ በቀስ አሁን በሚወጡ መረጃዎች እየተጋለጠ መሆኑን ነው ማሰብ የሚቻለው።
አዲስ ዘመን፡– የህዳሴ ግድቡ ሁለተኛ ዙር ሙሌት እንዳይካሄድ በግብጽ፣ በሱዳንና በአጋሮቻቸው በኩል የሚደረግ ጫና ለኢትዮጵያ ምን ትርጉም አለው?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡- እንደሚታወቀው የኢትዮጵያ መንግሥት የሕዳሴውን ግድብ ለመስራት ሲጀምር ዲዛይን አውጥቶ፣ ግድቡ ለኢትዮጵያ ዘላቂ ልማት ያለውን ጥቅም በአግባቡ ቀምሮ፤ ሁለተኛ የግድብ መሰራቱ ለኢትዮጵያ የመጥቀሙን ያህል ደግሞ ጎረቤት አገሮችን በከፋ መንገድ የማይጎዳ መሆኑን ሁሉ በማረጋገጥ የተጀመረ ነው። ይህ ግድብ ደግሞ ዝም ብሎ አንድ የመንግሥት አስተዳደር ክንፍ ስለፈለገው ብቻ ሳይሆን መላ የኢትዮጵያ ህዝብ ለብዙ ዘመናት ሲፈልገው የነበረ የልማት ሥራ መሆኑ፤ ግድቡ ከተጀመረም በኋላ ኢትዮጵያዊ የሆነ ሁሉ ከሊቅ እስከ ደቂቅ ከፍተኛ ገንዘብ ከኪሳቸው ጭምር በውጭ አገሮችም ያሉት የኢትዮጵያ ዳያስፖራ አባላት አማካይነት በከፍተኛ ድጋፍ እየተካሄደ ያለ ግድብ በመሆኑ ይህን ግድብ ለመሙላት እና ብሎም ስኬቱን ለመቋደስ በጣም ወሳኝ ጉዳይ ስለሆነ ማናቸውም ጫናዎች የግድቡን ሙሌትና ልማት ሊያግድም ሆነ ሊያውክ አይችልም፤ መቻልም የለበትም። በዚህ በኩል የኢትዮጵያ መንግሥት በተደጋጋሚ እንደገለጸው ቁርጠኛ ነው። የኢትዮጵያም ህዝብ ከመንግሥት የሚጠብቀው የግድቡ ሥራ እየተሞላና እየተጠናቀቀ ለአገር ልማት እንዲያውል ስለሆነ ማንኛውም አይነት የውጭ ጫና እና መሰናክል ለኢትዮጵያ መንግሥት በጽናትና በብርታት ህብረተሰቡን ይዞ መወጣት ያለበት መሆኑን ነው ማሰብ የሚቻለው። ከዚህ ውጭ ማሰብ የሚቻል አይመስለኝም። ግብጾችና ሱዳኖችም ይህንን አበክረው ስለሚያውቁት ነው ሶስተኛ ወገን ይግባ በማለትና የኢትዮጵያ መንግሥትን በመተንኮስ፣ ጫና በመፍጠርና በውጭ አገር ያሉ አጋሮቻቸውንና አካላትን በማሰባሰብ የግድቡን ሥራ ለማስተጓጎል ደፋ ቀና የሚሉት። ይሁንና አይሳካቸውም። ምክንያቱም እነርሱ የግድቡን ሥራ ማስተጓጎል ከጀመሩ ቆይተዋል።
ገና ግድቡ ሲጀመር ‹‹እኛ ሳናውቅ እንዴት ይሆናል›› ሲሉ ነበር፤ ከተጀመረም በኋላ ሥራውን ለማስተጓጎል በብዙ ጥረዋል። አሁን ደግሞ ሙሌቱን ለማደናቀፍ ብዙ እየደከሙ ነው። ይህ ሁሉ ጫና እየተደረገ ነው የመጀመሪያው የውሃ ሙሌት ባለፈው ዓመት የተከናወነው። ሁለተኛው ሙሌት ደግሞ በዚህ ዓመት ይከናወናል። ደግሞም ሶስተኛ አራተኛ ሙሌት እያለ በተያዘለት የጊዜ ገደብ ይቀጥላል። ይህ ሁሉ የሚከናወነው በታቀደውና አግባብነት ባለው አሰራር ስለሆነ እነርሱ ግድቡ እንዳይጠናቀቅ ማሰናከያ በማስቀመጥ የሚያደርጉት ጫና የሚሳካላቸው አይደለም።
አዲስ ዘመን፡– ከመጪው ምርጫ ጋር በተያያዘ ሊነሱ የሚችሉና ምዕራባውያንና መገናኛ ብዙኃኖቻቸው እንዲሁም ሰብዓዊ መብት የሚባሉ ድርጅቶች የሚያሳድሩት ጫና ምን ሊሆን ይችላል ይላሉ?
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– በተለይ ምዕራባውያን አገሮችና ሰብዓዊ መብት ድርጅቶች ተብለው የሚጠሩት በሶስተኛ አገር ላይ የሚደረገውን ምርጫ የአገሪቱን መንግሥት አቅጣጫ ለመቆጣጠር፤ ለመቆጣጠር የሚችሉበት መንገድ ከሌለ ደግሞ የአገሪቱን ሰላምና ጸጥታ ለማበላሸት ሌላ መግቢያ ቀዳዳ ለመፈለግ ሲጥሩ ቆይተዋል። ይህ አዲስ ነገር አይደለም።
መጪው የኢትዮጵያ ብሄራዊ ምርጫ እንደሚታወቀው የተለያየ ሐሳብ ያላቸው ተፎካካሪ የፖለቲካ ፓርቲዎች የሚሳተፉበት ነው። እነዚህን የፖለቲካ ፓርቲዎች አንዳንዶቹ ብሄራዊ ሌሎችም በክልል ደረጃ እንደመሆናቸው ብሄርን መሰረት ያደረጉም እንዳሉ ሁሉ እነዚህን ፓርቲዎች የደገፉና ወገናዊ የሆኑ በመምሰል ‹እከሌ የሚባለው ፓርቲ ተጎድቷል፤ መንግሥት እከሌ በሚባለው ፓርቲ ላይ ደግሞ ጫና ፈጥሯል› በ ማለት ከአሁኑ ማ ውራት ጀምረዋል።
ምርጫው ደግሞ እንደሚታወቀው በመጀመሪያ በዝግጅት ላይ ሁለተኛ ደግሞ በምርጫው ላይና ሶስተኛው ደግሞ በቆጠራ ጊዜ ላይ በሚገባ የሚታይ ስለሆነ ወይ በዝግጅት ወቅት ወይ ደግሞ ምርጫው በሚካሄድበት ቀንና ቦታዎች ላይ ወይም ደግሞ ቆጠራው በሚካሄድበት ጊዜ እንደሁኔታውና እንዳመቺነቱ እየገቡ ምርጫው እንዲሳካ ከሚያደርጉት ጥረት የበለጠ ምርጫው የሚዛባበትን መንገድ በግራም በቀኝም እየደገፉ ከእሱ በሚነሱ ጭቅጭቆችና ግጭቶች ለመጠቀም የሚፈልጉ እና በእግረመንገድም የሥራ እድል የሚያገኙ በመሆኑ ያለው ጫና በቀላሉ የሚታይ አይደለም።
የዚህ መድኃኒቱ ኢትዮጵያውያን ዛሬም ነገም ወንድሞቻቸው ከሆኑት ሁሉም ኢትዮጵያውያን ጋር በፓርቲነትም፣ በዜግነትም ሆነ በመሪነት እንዲሁም በተለያየ መንገድ አገራዊ ጥቅማቸውን ደግ መስለው ክፉ ከሚያስቡ የውጭ ኃይሎች ተከላክለው ይህንን ምርጫ ስኬታማ ለማድረግ ጥረት ማድረግ ነው። በመሆኑም በዝግጅቱም ሆነ በምርጫውና ከምርጫው ጊዜ በኋላም ላሉት የምርጫ ውጤቶችና ውሳኔዎች ትብብር ቢያደርጉ እና በመነጋገርና በመደራደር ትክክለኛ የሆነ መንገድ ከተበጀ የውጭ ጠላቶች ምርጫን ተንተርሰው ግጭት መፍጠር አይሆንላቸውም። ግጭት መፍጠር ለሚፈልጉና ኢትዮጵያን ግጭት ፈጥረው ለሚበጠብጡ ወገኖች ኢትዮጵያውያን በሙሉ ቀዳዳ መክፈት የለባቸውም። መንግሥትም ይህንን ምርጫ በትክክል እንዲያካሂድና እንዳይሳሳት መንግሥትንም በደንብ ሞግቶ አደረጃጀቱን፣ አስተዳደሩንና አካሄዱን በሚገባ እንዲጠብቅ እንዲሁም በመንግሥትነት የበላይ ሆኖ እንዲሰራ ግፊት ማድረግ ተገቢ ነው። ከዚህ ውጭ ለውጭ ኃይሎች በሚመች ግጭትና ጭቅጭቅ ውስጥ መግባት አላስፈላጊ መሆኑን በአጠቃላይ እያንዳንዱን ወገን፣ ፓርቲዎችም ሆኑ ሌሎች አካላት መገንዘብ ይጠበቅባቸዋል።
አዲስ ዘመን፡– ለሰጡኝ ሰፊ ማብራሪያ አመሰግናለሁ።
ፕሮፌሰር ያዕቆብ፡– እኔም አመሰግናለሁ።
አዲስ ዘመን መጋቢት 14/2013
