በ2013 ምርጫ የሚሳተፉ የተፎካካሪ ፓርቲዎች ችግራችንን የሚነግሩን ሳይሆን መልካም ዕድሎችን የሚያሳዩን ሊሆኑ ይገባል!

እንዳለ ሀይሌ (ዶ/ር)

 በግንቦት 2013 የሚካሄደው 6ኛው ብሔራዊ እና ክልላዊ ምርጫ ሀገራችንን አንድ እርምጃ ወደፊት ሊያራምድ ይችላል ብለው ከሚያሰቡት (Optimist) አንዱ ሲሆን የተፎካካሪ ፓርቲዎቻችን ስለ ድህነታችን ወይንም ስለ ኋላ ቀር ዴሞክራሲያችን የሚነግሩን ሳይሆን በእጃችን ስላሉ ዕድሎችና በእነዚህን ዕድሎች እንዴት መጻኢ ዕድላችንን ሊወስኑ እንደሚችሉ (Future Oriented) የሚነግሩንና የሚያሳምኑን ፖለቲከኞች ሊሆኑ ይገባል የሚል እምንት አለኝ። ከዚህ አንጻር የትኩረት አቅጣጫዎች ከፖለቲካ፣ ከኢኮኖሚ እና ከማህበራዊ ጉዳዮች አንጻር ማየት ጠቃሚ ስለሚሆን ለውይይት መነሻ የሚሆኑ ጉዳዮችን በዚህ ጽሑፍ ለመዳሰስ እሞክራለሁ።

ከፖለቲካው አንጻር ሲታይ ኢትዮጵያ የብዙ ክፍለዘመናት ታሪክ ሀገር እንደሆነች በርካታ ማስረጃዎች ይነግሩናል ሆኖም ግን የዕድሜያችንን ያህል አሁን ዓለም ካለችበት እጅግ በጣም ወደ ኋላ ቀርተናል። በኢኮኖሚ መስኩም ይሁን በሌሎች ዘርፎች ወደ ኋላ ለመቅረታችን ተጠያቂው ፖለቲካውና ፖለቲካውን የሚዘውሩት አካላት ናቸው። የዚህ ጽሑፍ መነሻም የባለፈውን ለመወቀስ ሳይሆን ዛሬ ላይ ያሉ መሪዎቻችን ወይም በቀጣይ ለሥልጣን የሚፎካከሩ ፓርቲዎችም ይሁኑ ግለሰቦች ዛሬ ላይ ቆመው ወደፊት ዴሞክራቲክ ኢትዮጵያን እንዴት መገንባት እንዳሰቡ ሊነግሩን ይገባል የሚል ነው። ምክንያቱም ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት መገንባት ሳንችል በኢትዮጵያ ነባራዊ ሁኔታ ዘላቂ ልማትና እድገት ልናመጣ አንችልምና ነው።

ምንም እንኳን ያለ ዴሞክራሲ እድገት ያረጋገጡ ሀገራት ቢኖሩም ለሀገራችን ዋቢ ሊሆኑ አይችሉም። የኢትዮጵያ የሁሉም ችግሮች ማጠንጠኛ የዴሞክራሲ እጦት ነው። በሀገራችን ዴሞክራሲ ሲረጋገጥ የተረጋጋ ሰላም መፈጠር ይቻላል፤ ልዩነቶች በሰላማዊ መንገድ የመፍታት አቅም ይፈጥርልናል። በዜጎች መካከል የተመጣጠነ እና ፍትሀዊ የሀብት ክፍፍል ይኖራል። የኢንቨስትመንት አማራጮችን ማስፋት ይቻላል፤ ዜጎች በፈለጋቸው የሀገሪቱ ክፍሎች ተንቀሳቅሰው መስራት የሚችሉበትን ዕድል ይፈጥራል።

ዛሬ በለጸጉ የምንላቸው እና የተሻለ ዴሞክራሲን የገነቡ ሀገራት ለምሳሌ አሜሪካ እንደ ሀገር በማትታወቅበት ሰዓት ኢትዮጵያ የምትባል ሀገር ነበረች። በአንድ ወቅት አሜሪካ በእርስ በርስ ጦርነት የምትናጥ ሙስናና ብልሹ አሠራሮች ነግሰውባት የነበረ የበርካታ ደሀ ዜጎች ሀገር ብቻ ሳትሆን የሰዎችን እኩልነት በዘር እና በቀለም ልዩነት የምታደርግ ሀገር ነበረች። ዛሬ ላይ አሜሪካ ለደረሰችበት እድገት ባለ ራዕይ መሪዎቿ የአንበሳውን ድርሻ ይወስዳሉ።

የዛሬዋ ቻይናና ደቡብ ኮሪያ ከኢትዮጵያ በከፋ ድህነት ውስጥ የነበሩ ሲሆን በአንጻሩ ኢትዮጵያ በተሻለ ቁመና ላይ የምትገኝ ሀገር ነበረች። ስለዚህ የአሁኑም ይሁኑ የወደፊት መሪዎቻችን ለምርጫ ሲፎካከሩ ደምን ወይንም ጎሳን ማዕከል ከሚያደርጉ አስተሳሰብን የትግላቸው የስበት ማዕከል ቢያደርጉ በአጭር ጊዜ ትርፋማ ላይሆኑ ይችላሉ። ምክንያቱም የጎሳ ፖለቲካ በአጭር ወጪ ትርፋማ ሊያደርግ ይችላል። ነገር ግን ዘላቂ ዋስትና ሊሆን ግን አይችልም። ስለዚህ ለምርጫ ተፎካካሪዎች በማንፌስቷቸው ትኩረት የሚያደርጉበትን የፖለቲካ የኢኮኖሚ ወይም የማህበራዊ ጉዳይ በድንብ ለይተው ሊያቀርቡልን ይገባል።

በዚህ ረገድ የሀገራትን የእድገት ሁኔታ ስናይ ለምሳሌ ሲንጋፖር በእጇ የነበረውን ጉልበት ካፒታል ቁስ እና ገበያ እንዴት ወደ ኢኮኖሚያዊ እድገት እና ሀብት መፍጠር እንደሚያስችላት በማቀድና ወደ ተግባር በመለወጥ ዛሬ ለደረሰችበት እድገት መሠረት ሆኗታል። (The real voyage of discovery consists not in seeking new landscapes but in having new eyes.-MARCEL PROUST) ጃፓንያውያን በ1950ዎቹ የነፍስ ወከፍ ገቢያቸው ከሜክሲኮ እና ከካምቦዲያ ያነሰ ነበር ሆኖም ግን የሥራ ባህላቸውን በመቀየር ትላልቅ ኢንዱስትሪዎችን በማቋቋም እና የውጭ ገበያን በአግባቡ በመጠቀም ከአሜሪካ እርዳታ ጋር በአንድ ዘመን ከአሜሪካ በመቀጠል ባለ ግዙፍ የኢኮኖሚ ባለቤት የሆኑበትን ሁኔታ ማንሳት ይቻላል።

በአንጻሩ የእኛ ሀገር አብዮቶች መንግሥታት ወይም መሪዎቻችንን ከመለወጥ ባሻገር የሕዝብን ኑሮ በመለወጥ ወይም ሀገራዊ እድገት በማምጣት ረገድ የነበረው ሚና ዝቅተኛ ነው። ሀገራችን መለወጥ ያልቻለችው በተፈጥሮ ሀብ እጦት ወይም የተማረ የሰው ኃይል (Talent) ወይም የሚሰራ እጅ ስለጠፋ ሳይሆን መሪዎቻችን ለሥልጣን የተደረገውን ሩጫ ከጨረሱ በኋላ ሥልጣናቸውን እንዴት ማቆየት እንደሚችሉ የሴራ ንድፈ ሃሳብ ላይ በመጠመድ ሌላውን ማየት ስለተሳናቸው ይመስለኛል። ስለዚህ የዛሬ ተፎካካሪ ፓርቲ የነገ የሀገር መሪዎች ከትንሽ ነገር እስከ ትልቅ ጉዳይ ሀገርን እንዴት ማሻገር እንደሚችሉ ሊያስቡ ይገባል።

በእኔ እይታ ተፎካከሪ ፓርቲዎች ትኩረት መስጠት ካለባቸው ዋና ዋና ጉዳዮች መካከል አንዳንዶቹን መጠቋቋም እወዳለሁ። በእኔ እምነት ዛሬ በ21ኛው ክፍለ ዘመን የፖለቲካ አብዮት ሳይሆን የሚያስፈልገን የኢኮኖሚ አብዮት ነው። እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ በርካታ የፖለቲካ አብዮቶች አካሂደናል። ሆኖም ግን የፖለቲካ አብዮቶቹ የኢኮኖሚ አብዮት ሲፈጥሩ አልተስተዋሉም። ስለዚህ የቀጣይ ምርጫ ውጤትም የኢኮኖሚ አብዮት እንጂ የፖለቲካ አብዮት እንዲያመጣ አንመኝም ስለዚህ በምርጫው ተፎካካሪ ፓርቲዎቻችን የሀገር ልማት ያለ ቴክኖሎጂ እና ፈጠራ (Innovation) የሚችል ጉዳይ እንዳልሆነ ሊያሳዩን ይገባል።

በዓለም ላይ ግንባር ቀደም ወይም ኃያላን ሀገራት የምንላቸው ለቴክኖሎጂ እና ለፈጠራ ትኩረት በሰጡት ልክ ነው ዕድገት ያስመዘገቡት። ለምሳሌ በአንድ ወቅት አሜሪካና ጎረቤቷ ሜክሲኮ በኢኮኖሚ መመዘኛ ተቀራራቢ የነበሩበት ሁኔታ ነበር። ሆኖም ግን አሜሪካኖች ለቴክኖሎጂና ለፈጠራ እጅግ በጣም ትኩረት በመስጠታቸው ዛሬ ላይ ላሉበት ከፍተኛ ልዩነት ምክንያት መሆን ችሏል። አንዳንድ ጊዜ ይህን ጉዳይ የሚረዳን አካል ላናገኝ እንችል ይሆናል፤ ነገር ግን ሀቅ ነው።

ለምሳሌ በአንድ ወቅት ሞ ኢብራሂም የሚባሉ በብርቲሽ ቴሌኮም ዳይሬክተር የነበሩ በአፍሪካ ቴሌኮም ልገነባ ነው ስል ብዙ ሰዎች ሳቁብኝ (It is not an easy thing to be laughed at by a serious people, and serious people laughed at me when I told them I wanted to build a telecommunication network in Africa twenty years ago, they told me the reason the project will never succeed, somehow, I just kept thinking, I know there are challenges but why can’t they see the opportunity) እንዳሉት እኛም ይህን ጉዳይ ስናስቀደም የሚስቁብን ሊኖሩ እንደሚችሉ መገመት አይከብድም። እውነታው ቴክኖሎጂ እና ፈጠራ ገበያ ይፈጥራሉ። ገበያ በድርሻው ለቴክኖሎጂ እና ለፈጠራ የድርሻውን ሊያበረክት ይችላል የሚለው ነው።

በሁለተኛ ደረጃ ትከረት ሊደረግበት የሚገባው ጉዳይ የዴሞክራሲ ተቋማት ግንባታ ነው። (Liberalizing states will have to actively create the institutional structures within which market economies operate and redefine the particular rights, entitlements, and responsibilities that underlie economic activity- William Roy) ድሀ ሀገራት ድሀ የሆኑት ምቹ ጂኦግራፊ ወይም የሥራ ባህላቸው ደካማ ስለሆነ ወይም ጭንቅላት ስለሌላቸው አይደለም። ይልቅስ ፖለቲከኞቻቸው ዴሞክራሲን በተመለከተ ከወረቀት ያለፈ እውቀት ስለሌላቸው እንጂ። ስለዚህ በዚህች ሀገር ዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ለመገንባትም ይሁን ሀገርን ለማሻገር ለመንገድ ወይም ለጤና ተቋማት ወይም ለት/ቤቶች በሚሰጣቸው ትኩረት ልክ ለዴሞክራሲ ተቋማት ትኩረትን ይነፍጋሉ።

ይህ ማለት አንድ ኮሞፒወተር (ወይም ሀርድ ዌር) ያለ ሶፍትዌር እንደማይሰራ ሁሉ መሠረት ልማት ግንባታ ብቻውን ያለዴሞክራሲ ተቋማት ግንባታ ትርጉም የለውም ማለት ነው። ለምሳሌ ናሬንድራ ሞዲ ወደ ሥልጣን እንደመጡ የሕንድ ዜጎች ከአስሩ አንድ ወይም 300,000 ዜጎች በተቅማጥ ይሞቱ ነበር። ስለዚህ እሳቸው ይህን ችግር ለመፍታት በ2014/15 አስር ሚሊዮን መጸዳጃ ቤት ነበር ያስገነቡት። ነገር ግን በዓመቱ አጋማሽ ጠቅላይ ሚኒስትሩ የተገነቡትን መጸዳጃ ቤቶች ሲጎበኙ አብዛኛዎቹ መጸዳጃ ቤቶች ተጠቃሚ አልነበራቸውም። ይልቅ ዜጎች ማታን ተገን አድርገው ለመጸዳዳት ክፍት ቦታን ነበር የተጠቀሙት። የሚመለከታቸው አካላት ለኅብረተሰቡ ስለ መጸዳጃ ቤት አጠቃቀም ትምህርት አልሰጡም ነበር። ከዚህ የምንወሰድው ትምህርት የመጸዳጃ ቤት ግንባታ በራሱ ብቻውን በቂ ሁኔታ ስላለነበር በተቅማጥ በሽታ የሚሞቱትን አልቀነሰም።

ይልቅ ከግንባታው ጎን ለጎን ኅብረተሰቡን ስለ መጸዳጃ ቤቶቹ አጠቃቀምም ይሁን ጠቀሜታ ማስተማር ነበረባቸው። ከዚህ የምንረዳው ሀቅ የመሠረት ልማት ግንባታ ብቻውን ኢኮኖሚያዊ እድገት (Growth) ያመጣ ይሆን እንጂ ዘላቂ ልማትን (development) እንደማያረጋግጥ ነው። ስለዚህ ዘላቂ ልማት ለማምጣት ዴሞክራሲና መልካም አስተዳደር ሊረጋገጡ ይገባል። ዴሞክራሲና መልካም አስተዳደርን ለማስፈን የዴሞክራሲ ተቋማት ወሳኝ ናቸው። የዴሞክራሲ ተቋማት ስንል ከነፃ እና ገለልተኛ የምርጫ ቦርድ እስከ ገለልተኛ ፍትህ ተቋማት ከሰብአዊ መብት ጥበቃ ተቋማት እስከ ጠንካራ የሕዝብ ም/ቤቶች መኖርን ያጠቃልላል።

በአገራችን ተጨባጭ ሁኔታ ባለፉት 30 ዓመታት እንደታዘብነው በአስፈጻሚ አካላት የሚሽከረከሩ ም/ቤቶች እና የፍትህ ተቋማት በመሆናቸው በሕዝብ ዘንድ ያላቸው ተቀባይነትና ተአማኒነት የወረደ ነው። ስለሆነም መራጩ ሕዝብ ይህንን እውነታ በመገንዘብ ፖለቲከኞቻችንን ለዴሞክራሲ ተቋማት በሚሰጡት ትኩረት ልክ ሊመዝናቸው ይገባል።

ሦስተኛ ጉዳይ የሀገር ግንባታ (Nation Building) ነው። ይህ ጉዳይ ከተቋማት ግንባታ ጋር ተያያዥነት ያለው ጉዳይ ቢሆንም በኢትዮጵያ ሁኔታ ቀዳሚ እና ራሱን የቻለ የምርጫ አጀንዳ ሊሆን ይገባል። ሀገር ግንባታ ወይም ሀገረ መንግሥት ግንባታ ዙሪያ ላይ በኢትዮጵያ ሁኔታ የተለያዩ ጫፍ እና ጫፍ የወጡ አስተሳሰቦችን እናገኛለን። በአንድ ጫፍ የራሱን ብሔር የበላይነት ያረጋገጠ ኢትዮጵያዊነትን የሚያቀነቅኑ በሌላ በኩል የተበጣጠሰች እና አንድነቷ የላላ ኢትዮጵያን በሂደትም ለመበታተን የምትበቃ ኢትዮጵያን ለመመስረት የሚታትሩ ፖለቲከኞች።

ይህ ሁኔታ ደርግ ከወደቀበት ጊዜ አንስቶ ኢህአዴግ ወደ ሥልጣን ከመጣበት እንዲሁም ዶ/ር አብይ ወደ ሥልጣን ከመጡበት ወዲህ ያሉ ጊዜያቶችን ያጠቃልላል።

ስለዚህ ፖለቲከኞቻችን እውነተኛ የፌዴራል ሥርዓት በኢትዮጵያ ለማምጣት ምን ሁኔታዎች ሲሟሉ ነው? እውነተኛ የፌዴራል ሥርዓት ስንል ምን ማለታችን ነው? የሚለውን ታሳቢ በማድረግ በቀጣይ ልዩነቶቻችንን (የቋንቋ፣ የባህል፣ የሃይማኖት፣ የጎሳ) አክብረን አንድነታችንን አጠናክረን ወደ ብልጽግና መሻገር በምንችልባቸው ጉዳዮች ዙሪያ ላይ የፖለቲካ ፓርቲዎቻችን ከመንደር አጀንዳ ወጣ ብለው ቢችሉ በዓለም አቀፋዊ (Global) አጀንዳ አዋዝተው ሃሳባቸውን ለምርጫ ገበያ ቢያቀርቡ የቀጣዩ ምርጫ የተሳካ የሽግግር ሂደትን ማሳካት ያስችለናል ብዬ አምናለሁ! ሰላም!

አዲስ ዘመን መጋቢት 10/2013