ማህሌት አብዱል
የተወለዱት ከመቀሌ ከተማ 15 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ በምትገኝ ጋባት በተባለች ቀበሌ ውስጥ ነው። ይሁንና ገና የሁለት ዓመት ልጅ ሳሉ ቤተሰቦቻቸው ወደ አዲስ አበባ ይዘዋቸው ይመጣሉ። አዲስ አበባም ብዙ አልገፉም ወላጅ እናታቸው ቤተሰቦቸቸውን ፍለጋ በቀድሞው አጠራር ጎንደር ክፍለ ሀገር ደንቢያ ወረዳ ባርከው በምትባል ቀበሌ ገበሬ ማህበር ይከትማሉ።
በዚችው መንደር በሚገኝ አባወራም በተባለ ትምህርት ቤት እስከ ስድስተኛ ክፍል ይማራሉ። ቀልጣፋና ጎበዝ ተማሪ በመሆናቸውም በሦስት ዓመት ውስጥ ስደስተኛ ክፍል መድረስ የቻሉት። ከሰባተኛ እስከ አስረኛ ክፍል ቆላድባ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ተከታተሉ። 11ኛ እና 12ኛ ክፍል ደግሞ ጎንደር ከተማ ፋሲለደስ አጠቃላይ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ተምረዋል።
በባህርዳር መምህራን ኮሌጅ ገብተው ዲፕሎማቸውን በመምህርነት ተመርቀዋል። እንደአጋጣሚ ሆኖ በዕጣ ትግራይ ክልል በማይጨው አምባላጌ ወረዳ በመምህርነት ተመደቡ። አራት ዓመት ተኩል ለሚሆን ጊዜ ካስተማሩ በኋላ በቀን መርሐ ግብር ዳግመኛ ማትሪክ ተፈትነው በማለፍ ሐረማያ ዩኒቨርሲቲ ገቡ። ይሁንና በዕጣ የደረሳቸው የግብርና ኢኮኖሚ ትምህርት ክፍል ይዘጋና በዝውውር መቀሌ ዩኒቨርሲቲ ሄዱ።
በገቡበት የትምህርት ተቋም ሁሉ ተማሪዎችን በማስተባበርና በመምራት የሚታወቁ በመሆኑ በየደረሱበት ሁሉ ጥሩ የሆነ ትብብር ነበር የሚያጋጥማቸው። ሐረማያ ዩኒቨርሲቲ እንደገቡ የተማሪዎች ተወካይ ሆነው የመመረጥ ዕድል ነበራቸው። መቀሌ ዩኒቨርሲቲ ቢዝነስ ትምህርት ክፍል ገብተው በአካውንቲንግ የመጀመሪያ ዲግሪያቸውን ያዙ። ውጤታቸው እዛው ዩኒቨርሲቲው ውስጥ የሚያስቀራቸው ቢሆንም በዩኒቨርሲቲው ውስጥ ያሉ የህወሓት ሰዎች ተማሪ እንደሚያስተባብረው ሁሉ መምራንንም ያስተባበርብናል በሚል ተጽእኖ ፈጥረው እንዳይቀጠሩ ያደርጓቸዋል።
በዚህ ግን ተስፋ አልቆረጡም። ኒው ሚሊኒየም ዩኒቨርሲቲ በተባለ የግል ኮሌጅ ውስጥ ተቀጥረው ከመምህርነት እስከ ምክትል ሥራ አስኪያጅነት ለአስር ዓመታት አገልግለዋል። ወደ አዲስ አበባ ተመልሰውም የኢትዮጵያ ማይክሮ ፋይናስ ተቋማት ማህበር በሥልጠና አስተባሪነት፣ በፕሮግራም ሥራ አስኪያጅነት እንዲሁም የዋና ሥራ አስኪያጁን ቦታ በውክልና እስከማስተባበር ድረስ ላለፉት አስር ዓመታት እያገለገሉ ይገኛሉ።
ከመቀሌ ዩኒቨርሲቲ በህብረት ሥራ ግብይት የማስተርስ ዲግሪ ይዘዋል። አዲስ አበባ ከመጡ በኋላም በቢዝነስ አድሚኒስትሬሽን ሁለተኛውን የማስተርስ ዲግሪያቸውን አግኝተዋል። እንዲሁም በኮምፒውተር ሳይንስና በማይክሮ ፋይናንስና ኢኮኖሚ ልማት ሁለት ዲፖሎማ ዎችን ማግኘት ችለዋል። ለትምህርት ደከመኝ፤ ሰለቸኝ የማይሉት እኚሁ ሰው በተጨማሪም በፖለቲካ ሳይንስ ሌላ ዲግሪ ሠርተዋል።
ሕወሓት ያደርገው የነበረውን የፖለቲካ ጫና በመቃወም በኢዴፓ፣ አንድነትና ቅንጅት ፓርቲዎች ውስጥ በመሳተፍ ጠንካራ የፖለቲካ ትግል ሲያካሂዱ የቆዩ ሰው ናቸው። በአሁኑ ወቅትም የኢዜማ ማዕከላዊ ኮሚቴ አባል በመሆን በማገልገል ላይ ናቸው። ከዛሬው የዘመን እንግዳችን ከአቶ ተክሌ በቀለ ጋር በተለያዩ ወቅታዊ አገራዊ ጉዳዮች ጋር ውይይት አድርገን እንደሚከተለው አቅርበነዋል።
አዲስ ዘመን፡- ወደ ፖለቲካው የገቡበትን አጋጣሚ እንዴት ያስታውሱታል?
አቶ ተክሌ፡– ወደፖለቲካ ተቃውሞ የመጣሁት ቤተሰቦቼ ልክ እንደአብዛኛው የኢትዮጵያ ሕዝብ የፖለቲካ ልዩነት ስለነበረባቸውና በደርግ መንግሥት ይደርስባቸው የነበረውን ተጽዕኖ ምክንያት ነው። እንዳልኩሽ በነበረው የፖለቲካ ተጽዕኖ ምክንያት አባቴ ታሰሩና ቤተሰቦቼም ተለያዩ። እንግዲህ ከዚያ ጊዜ ጀምሮ የዘለቀው ብሶት በልጅነት አዕምሮዬ ተቀርፆ ነው ያደገው።
ኢህአዴግም ሲመጣ ከዚያ ሁሉ ጭንቅ ይገላግለን ዘንድ ከፍተኛ ተስፋ ጥለን ነበር። ይሁንና ውሎ ሲያድር ደርግ ቤተሰቦቼን ካሳረፈው ተጽዕኖ በላይ የሚልቅ አገራዊ ጉዳት የሚያደርስ ደርጅት መሆኑን ተገነዘብኩት። በተለይም የኤርትራ መገንጠልና አልፎ ተርፎም ወደ ጦርነት ማምራት ድርጅቱን በስጋትና እንደአገር ጠላት እንዳየው አደረገኝ።
ለዚህ ደግሞ ምክንያት የሆነኝ ያሳደገኝ የጎንደር ማህበረሰብ ያሳደረብኝ የሀገር ፍቅር ስሜት እየተሸረሸረ መምጣቱ ነው። በነገራችን ላይ እንኳንስ እኛ ኢትዮጵያውያን ኤርትራውያንም ሳይቀር ‹‹ጎንደሬ ነኝ›› ብለው ባደጉባት አገር ኢትዮጵያዊ አይደላችሁም ተብለው መሳደድ ሲጀምሩ በጣም ነበር ያዘንነው።
በሌላ በኩል ትግራይ ውስጥ የሚሰራው አድሎና ከጎንደር ጋር የነበረው ቤተሰባዊ ትስስር እንዲጠፋ ይደረግ የነበረው ሩጫ ስመለከት ሥርዓቱን እንድጠላና እንድቃወመው አድርጎኛል። ከዚያም አልፎ ሕወሓት መራሹ አገዛዝ ለአገርና ለህዝብ ምን ያህል አደገኛ እንደሆነ ተገነዘብኩኝ።
ከዚህም ባሻገር የብሔር መከፋፈሉ እየጦዘ መምጣት ሁለት ማህበረሰብ ውስጥ እንደአደገ አንድ ዜጋ የማንነት መቃወስ ችግር አስከትሎብኝም ነበር። ለዚህም ነው ሥርዓቱን በገሃድ ለመቃወም ቆርጬ የተነሳሁት። በዚህ ሂደት ውስጥ እያለሁም ቅንጅት በ1997 ዓ.ም እንቅስቃሴ በሚያደርግበት ወቅት በኢዴፓ በኩል ፓርቲ ውስጥ የመታቀፍ ዕድሉ አጋጠመኝ። በዚህ መሰረትም በዛው ዓመት በነበረው አገር አቀፍ ምርጫ የቅንጅት የግል ታዛቢ ሆኜም ነበር።
በወቅቱ አዲስ አበባና መቀሌ የነበረው እንቅስቃሴ ፈፅሞ ፅንፍ የረገጠ ነበር። አዲስ አበባ ላይ ፅንፍ የያዘ የቅንጅት ደጋፊ የመኖሩን ያህል ክፉኛ የደነገጠ የህወሓት ደጋፊ ደግሞ ትግራይ ላይ መኖሩን አስተዋልኩ። ለዚህ ደግሞ ህወሓት ለዓመታት የዘራው የዘረኝነት ሁኔታ በበርካታ ህዝብ ዘንድ አጥንት ድረስ ዘልቆ የገባበት ሁኔታ ነበር።
እንደነገርኩሽ በኢዴፖ በኩል የቅንጅት አባል ሆኜ ብመዘገብም ከምርጫው በኋላ ፓርቲው በመፍረሱና ለቅንጅቱ መፍረስ የኢዴፓ አመራሮች እጅም አለበት ብዬ አምን ነበር። ነገር ግን ዳግመኛ አቶ ልደቱ ፕሬዚዳንት ሆነው ሲመጡ በዚህ ሁኔታ ፓርቲ ውስጥ መቀጠሉ ተገቢነት ያለው መስሎ ስላልተሰማኝ ፓርቲውን ጥዬ ወጣሁ።
በ2002 ዓ.ም ምርጫ በግሌ ህዝቡን የማንቃት ሥራ በመሥራት ላይ ሳለሁ አንድነት ፓርቲ መመስረትና አቶ ስዬ አብርሃም መምጣታቸውን ስመለከት ፓርቲውን ለመቀላቀል ወሰንኩኝ። በተለይም በአቶ ስዬ ላይ የደረሰውን ግፍ በምመለከትበት ጊዜ ህወሓትን እስከወዲያኛው እስከሚወገድ ድረስ ለመታገል ወሰንኩኝ።
እናም አንድነት ፓርቲ ውስጥም ገብቼ በአባልነት መንቀሳቀስ ጀመርኩኝ። የትግራይ አንድነት ፓርቲ ሰብሳቢ ሆኜ በርካታ አባላትን ማፍራት ችያለሁ። ፓርቲው በህወሓት አሻጥር ለሌላ አካል ተላልፎ እስከሚሰጥ ድረስ የፓርቲው ምክትል ሊቀመንበር እስከመሆን ደርሼ ነበር።
ፓርቲው ሲቀማ ነው ህዝባዊ ንቅናቄ ውስጥ የገባሁት። በዚህ ምክንያት አገር ጥዬ እንድወጣ ግፊት ይደረግብኝ ነበር። በተለያየ ጊዜያትም ይደርስብኝ ከነበረው ዛቻና ማስፈራሪያ በተጨማሪ ሰበብ ተፈልጎ ለቀናት የሚያስሩኝና የሚፈቱኝ ሁኔታ ነበር። ይህም አልሳካ ሲላቸው ወደ እነሱ መስመር ለማስገባት የተለያዩ ድለላዎች ይደረጉልኝ ነበር።
ይህንን ሁሉ በፅናት ከተጋፈጥኩኝ በኋላ እኔም ሆንኩኝ ጓደኞቼ አሮጌውን የሕወሓት ሥርዓት ለመጣል የሚደረገው የወጣቱን እንቅስቃሴ በይፋ በመደገፍ የትግሉ አካል በመሆን ተሳትፈናል። ከለውጡ ብሥራት በኋላ በተቋቋመው ኢዜማ ፓርቲን ከመሰረቱት ሰዎች መካከል አንዱ ለመሆን ችያለሁኝ። በአሁኑ ወቅትም በፓርቲው ማዕከላዊ ኮሚቴ አባል ሆኜ በመሰራት ላይ እገኛለሁ።
አዲስ ዘመን፡- የትግራይ ህዝብና ህወሓት አንድ ናቸው እየተባለ በሚነገርበት ከባድ ጊዜ እንደትግራይ ተወላጅ ተቃዋሚ ሆኖ ለመገኘት ያስደፈርዎት ምክንያት ምንድን ነው?
አቶ ተክሌ፡– በመጀመሪያ ደረጃ አብዛኛው የትግራይ ህዝብ የሕወሓት ደጋፊ ነው የሚለው አሰተሳሰብ መታረም አለበት ብዬ አምናለሁ። የተወሰኑ ደጋፊዎች ሊኖራቸው ይችላል። እንደሚታወቀው ህወሓት የቤተሰብ ቡድን ነው። የሌሎቹን የትግራይ አካባቢዎች ደግሞ በአምቻ ጋብቻ አስተሳስሮ ገዢ መደብ ሆኖ ነው የወጣው። ገዢ መደብ ደግሞ እስከሚወድቅ ድረስ የራሱ ደጋፊዎች አሉት። እንዲሁም በማንነት የጦዘ ፖለቲካና ጠበንጃ በእጃቸው አለ።
ሕወሓት የትግራይ ህዝብ ጫንቃ ላይ ታዝሎ የኖረ ድርጅት ነው። የትግራይ ህዝብ ከመጀመሪያው ጀምሮ ተዋግቷል። ኢትዮጵያዊ አመለካከት ያላቸው የኢሐፓ ልጆች ስመጥር የሆኑ ምርጥ ሰዎች በሕወሓትና በደርግ ተገድለዋል። ደርግ እንዲገላቸው ያደረገው ደግሞ ሕወሓት ነው። የሕወሓት ደጋፊዎች እያስመሰሉ ማለት ነው።
እነሱ ብቻ ሳይሆኑ ደርግ ውስጥ የነበሩ የትግራይ ተወላጆች በኢትዮጵያዊነት ላይ የማይደራደሩ ልጆችን ሕወሓት ራሱ ከገደላቸው ውጭ በርካቶችኝ በደርግ እንዲገደሉ አድርገዋል። የንጉሣዊው ቤተሰብም በጣም ተራማጅ የሆኑ የኢድዩ አባላት እነ ራስ መንገሻ ሥዩም የመሩት ጦርም በኢትዮጵያዊነት ወድቋል።
ብዙ ሰዎችም ሞተዋል። የእርሻ ማሳቸው ላይ እያሉ የኢድዩ ወይም የአንድነት ደጋፊ ነው እየተባሉ እየተለቀሙ የተገደሉ ብዙ ሺህ የትግራይ ተወላጆች አሉ። ምንአልባት ወደፊት ታሪካቸውና አጥንታቸው ተቆፍሮ ይወጣል የሚል እምነት አለኝ ።
የትግራይ ሕዝብ ለኢትዮጵያዊነቱ ቀድሞም ታግሏል። አሁንም በሦስትና አራት ዓመት አያልቅም የተባለው ጦርነት በ17 ቀናት ውስጥ ሊያልቅ የቻለው አብዛኛው የትግራይ ሕዝብ ሕወሓትን ስላልደገፈው ነው። ይህም በዚህ መስተካከል አለበት ብዬ አስባለሁ። ምክንያቱም ጨዋታው የእነሱ ስላልሆነ።
ከእኔ አኳያ ለጠየቅሽኝ ጥያቄ ከብሔርተኝነት ያፈነገጠ አስተሳሰብ ሊኖረኝ የቻለው ምንአልባት አስተዳደጌ ሊሆን እንደሚችል አምናለሁ። በተለይም ያደጉበት የጎንደር ማህበረሰብ የኢትዮጵያዊነት ሥነልቦና በመቀረፄ ሊሆን ይችላል። በእርግጥ የተወለድኩበት አካባቢም እንደርታ አካባቢ እንደመሆኑ ያ አካባቢ ደግሞ በአንድ ወቅት የኢትዮጵያ ዋና ከተማ ነበር። በመሆኑም የተለያየ ማንነቶችን ማስተናገድ የለመደ ህዝብ ነው። የከተሜነት ስነልቦናም አለው።
ከትግርኛ ባሻገር አማርኛ፣ አፋርኛና የተለያዩ ቋንቋዎች የሚነገርበት አካባቢ በመሆኑ ዘረኝነት የሚለው አስተሳሰብ እምብዛም የማይታይበት አካባቢ ነው። በእርግጥ አክሱም አካባቢም እንደዚህ አይነት የቆየ ልምድ አለ። ግን ከተማ አካባቢ በይበልጥ ደግሞ ነገሥታት ያሉበት ስለሆነ ከመሃል አገር ጋር ስነልቦናው ቅርብ ነው። ያም የራሱ አስተዋፅኦ አድርጎብኛል ብዬ አምናለሁ። ሆኖም የጎንደሩ አስተዳደጌ አሁን ላለኝ የኢትዮጵያዊነት ስነልቦና ከፍተኛ ሚና አለው ብዬ ነው የማስበው።
በመሰረቱ ሰዎች ብሔርተኛ መሆናቸው ብዙም አልቃወምም። ምክንያቱም እነሱ አልፈጠሩትም። ሁላችንም የተለያየ ሆነን ተፈጥረናል። ስለዚህ ብሄርተኛ መሆናቸው እንደወንጀል አላየውም። በነገራችን ላይ ትግራይ ውስጥ ሁለት አይነት ብሄርተኝነት አለ። አንደኛው ብሄርተኝነት ከኢትዮጵያ ጋር የማይጋጭ፣ የኢትዮጵያን ባንዲራን የሚወድ፣ የኢትዮጵያን አንድነት የሚደግፍ ሲሆን ትግራዋይነቱን የሚያከብር ነው።
ሁለተኛው ብሄርተኝነት ደግሞ በገዢ መደቦቹ በእነ ስብሐት ነጋ የተፈጠረ ሲሆን ከኢትዮጵያዊነት ጋር የሚላተም፣ ኢትዮጵያን በጥቅሙ የሚያይ፣ ኢትዮጵያ ጥቅማችንን የማታስጠብቅ ከሆነ የራሷ ጉዳይ የሚል ነው። ስለዚህ ያኛውን ብሔርተኝነት እኔ አልጠላውም። አካባቢሽን፣ ቋንቋሽንና ባህልሽን መውደድና ማሳደግ ብዙም ጉዳት የለውም።
እንደ አጠቃላይ ግን ብሄርተኛ የሚለውን አስተሳሰብ እጠየፈዋለሁ። እኔ ባለብዙ ማንነት ነኝ ብዬ ስለማምን አንዱን ማንነት ብቻ መዝዤ ከሌላው ጋር ጦርነት የምገጥምበት ምንም ምክንያት የለኝም። እርግጥ ነው እኔ እንደሌላው ሰው ብሄርተኛ ባለመሆኔ ብዙ ጫና ደርሶብኛል። ከሃዲ፤ ባንዳ እየተባልኩኝ ተሰድቤያለሁ።
በተለይም ሕወሓት ከአራት ኪሎ ከሄደ በኋለ መቀሌ ውስጥ እንቅስቃሴዎች ሲጀመሩ ዶክተር አብይ ባቀረቡት ጥሪ መሰረት የፅዳት ዘመቻ ሲጀምር 60 የሚሆኑ ወጣቶች ኮኽያ አካባቢ ትዕዛዙን ተቀብለው ስለወጡ እነዚያን ወጣቶች አስረው አካቢውን ራሱ ባንዳ የሚል ስያሜ ሰጥተውታል።
እኔም የዚያ ሁሉ ገፈት ቀማሽ ነበርኩኝ። ከትምርት ቤት ጀምሮ እስከዛሬ ድረስ በፈጣሪና በራሴ ጥንካሬ ነው እንጂ ያለሁት ብዙ ጫና ሲደርስብኝ ነበር። ቢሮ ድረስ እየመጡ ያስፈራሩኛል፤ ያሸማቅቁኝም ነበር። አስቀድሜ እንደነገርኩሽ ከአገር እንድጠፋም ብዙ ጥረት ተደርጓል።
ግን ምንአልባትም እሱን ብናስረው ምንም አናተርፍም ብለው ይሆናል የተውኝ የሚል እምነት አለኝ። ጓደኞቼን ግን ብዙ ጉዳት አድርሰውባቸዋል። በማንነታው ጭምር ከፍተኛ ጉዳት ሲያደርሱባቸው ነበር። ይህም ምንም እንኳን በቀጥታ እኔን ባያገኙኝም ባዶነት እንዲሰማኝና አቅመ ቢስ ሆኜ እንድቀመጥ የተደረገ እንደሆነ ነው የምገነዘበው።
ጓደኞቻችን ታስረው የእነሱን ስቃይና የእነሱን ቤተሰብ መፍለስና መፍረስ ማየቱ ራሱ ለእኔ ትልቅ በሽታ ነበር የነበረው። እናም በአጠቃላይ ብዙ ጉዳት ደርሶብኛል ማለት እችላለሁ።
አዲስ ዘመን፡- ባለፉት 27 ዓመታት ሕወሓትን ሊገዳደር የሚችል ጠንካራ ፓርቲ መፍጠር ያልተቻለበት ምክንያት ምንድን ነው ይላሉ?
አቶ ተክሌ፡– ሕወሓት እንደሚታወቀው ከመጀመሪያውም ጀምሮ የተለያዩ አስተሳሰቦችን አፅድቶ ተመሳሳይ የሆነች ትግራይን መፍጠር ነበር የሚፈልገው። ምክንያቱም ትግራይን አገር የማደረግ ፕሮጀክቱ ጋር እንደቅድመ ሆኖ ይጠቀምበት ስለነበር ነው። ሁላችንም እንደምናውቀው 1968 ዓ.ም ያወጣው ማንፌስቶ የትግራይ ህዝብ እንደሚቃወመው ሲያውቅ ትግራይ ሪፐብሊክን ለመፍጠር የሚያስችለውን ሁኔታ ነው ሲያመቻች የኖረው።
ስለዚህ ትግራይ ውስጥ የተለያየ አስተሳሰብ እንዲኖር አይፈቅድም። በነገራችን ላይ ይህ የሕወሓት አስተሳሰብ የተማረውም ክፍል ጋር ዘልቆ ገብቷል። ለምሳሌ ኢዜማ በትግራይ ክልል እየተንቀሳቀሰ ነው ሲባል የሚደነግጡ የትግራይ ምሁራን አሉ።
ምክንያቱም ትግራይ የትግሬ ብቻ፤ የተቀረችው ኢትዮጵያ ደግሞ የእነሱና የሌላው ማህበረሰብ አድርገው ነው የሚቆጥሩት። ዛሬም ጭምር በትግራይ የተለየ ሃሳብ መምጣቱን የሚያወግዙ አሉ። ስለዚህ በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ደረጃ የረባ የተቃዋሚ ፓርቲ እንዳይኖር ትልቁን ሚና የተጫወተው ሕወሓት ነው።
ሌላው ይቅርና የአንድነት ኃይሎች ተብለው በተመሰረቱ ድርጅቶች ውስጥ ሰርጎ በመግባት በገንዘብም፤ በአመላከትም፤ በብሄርተኝነትም ተጠልፈው እንዲወድቁ ያደርግ ነበር። በነገራችን ላይ እንደዚህ በመሆኑ ነው ኢትዮጵያ ውስጥም የረባ ተቃዋሚ እንዳይኖር አስተዋፅኦ አበርክቷል።
ብዙ ለሀገር የሚጠቅሙ የፖለቲካ ፓርቲ አመራሮች መክነዋል። ሀብትና አስተሳሰብም ባክኗል። ዛሬም ጭምር የትኛው ፓርቲ አገር ሊረከብ ይችላል የሚለውን ሥጋት ፈጥሯል። ስለዚህ ይህንን በዋነኝነትያደረገው ሕወሓት ነው።
የብሄርተኝነት አስተሳሰቡም ሕወሓት ጉልበት ስለሰጠው አንዱ ትልቁ ፈተና ነው። በኢትዮጵያዊነት ፀንቶ የታገለው በጣም ጥቂቱ ሰው ነው። አብዛኛው የተሻለ ገበያ ነው ብሎ ወደተሰማው ሄዷል። የብሄር ተወካዮችም ቢሆኑ ለህዝብ እንዲቆሙ አይፈለግም ነበር። ያመጡት ይህ ነው የሚባል ጥቅም የለም። ምንአልባትም የአንድነት ሀይሉን ለማዳከም አግዘው ሊሆን ይችላል። በተቀረ ግን የፖለቲካ አመራሩ ችግር ነው ባይ ነኝ።
የፖለቲካ ፓርቲ አመራር ላይ የሚቀመጡ ሰዎች አጋጣሚ ሆኖ ፖለቲካው ደህና ሰዎች የማይጠጉት ሆኗል። ትክክለኞቹ ልሂቃን ለ30ና ለ40 ዓመታት የሚሸሹት ሆኖ ቆይቷል። ፖለቲካ ዕሳት ነው በሚል አንድ ትውልድ ዋጋ ተከፍሎበታል። አዲሱ ትውልድም ተስፋ ኖሮት የሚገባበት አይደለም።
ምክንያቱም ፖለቲካው በጥሩ ሰዎች አልተያዘም። እነዚህ ሰዎች ትንሽ ጥቅም ወይም ዝና የሚያስደስታቸው ናቸው። የአንድ ትልቅ ፓርቲ አባል ከመሆን ይልቅ የአንድ ትንሽ ፓርቲ አመራር መሆንን የሚመርጡ ናቸው። እናም የእነዚህ ድምር ውጤት ነው ፖለቲካው እንዲቀጭጭ ያደረገው ብዬ አምናለሁ።
ምንአልባት ወደፊት ለወጣቱ ትውልድ አዲስ ምዕራፍ ይፈጠር ይሆናል። በነገራችን ላይ መንግሥት ላለፉት ሦስት ዓመታት በሩን ክፍት አድርጎ ምቹ ሁኔታዎችንም ፈጥሯል፤ ተደራጁ እያለ ሲወተውተንም ነው የኖረው። አሁንም ከተቻቻልን የተሻሉ ሰዎችን ወደፊት እያመጣን እኛ ቦታውን እየለቀቅን ከሄድን ትውልዱ ተስፋ ይኖረዋል ብዬ አስባሁኝ።
አዲስ ዘመን፡- መንግሥት የጀመረውን ሕግ የማስከበር ዘመቻ እንዴት ተገነዘቡት? ምንያህልስ ስኬታማ ነበር ብለው ያምናሉ?
አቶ ተክሌ፡- እንግዲህ በእኔ እምነት ሕወሓት ክፉ ድርጅት ነው። እኔ እንዳውም ያ መናጢ ድርጅት ብዬ ነው የምጠራው። አሁን ላይ እንደ ተቋምም ሆነ እንደመንግሥት ሲፈርስ የነበረውን ስጋት ነው ያደረው። በግሌ እሰጋ የነበረው ችግር ይደርሳል። በቋንቋ ወይም በብሄር ላይ የተመሰረተ ፖለቲካ ምን ያህል ከባድ ችግር እንደሚያጣ በሕወሓት አይተነዋል።
አቶ መለስ ስልጣን ላይ እያሉ በሆነ ብሄር ቢገደሉ የእርስ በርስ ግጭት ውስጥ እንገባለን የሚል ፍርሃት ነበረኝ። ምክንቱም ብሄርተኝነቱን አጡዘውት ነበር። ምን ሊፈጠር እንደሚችል ሳስብ እፈራ ነበር።
የምሰጋውን ያህል ባይሆን ሕወሓት በራሱ ጊዜ በለኮሰው ዕሳት ተለብልቦ ሞታል። በመሰረቱ ከመጀመሪያውም ቢሆን ሕወሓትና ብልጽግና ወደ ግጭት አያመሩም ብዬ አላስብም ነበር። ምክንቱም ከሕወሓት ባህሪ አንፃር ያለግጭት በሰጥቶ መቀበል ችግሩን ይፈታል ብዬ አላስብም።
በነገራችን ላይ በፓርቲ ደረጃ በአቋም ይዘነው ነው የነበረው። ግን በሰላም እንዲፈታ በተለይም የፌዴራል መንግሥቱን እየወተወትን ነው የነበረው። የሰሜን ዕዝን በእንደዚህ አይነት ሁኔታ አጥቅቶ ዕሳቱን ይጭረዋል የሚል እምነት ግን አልነበረኝም። ምክንያቱም የሰሜን ዕዝ ለትግራይ ህዝብ ምን ማለት እንደሆነ አውቃለሁና።
በተለያየ መድረክ ስለተገለፀ ብዙም አልሄድበትም። ግን በአጭሩ ቤተሰቡ ነው፤ የማህበራዊና ኢኮኖሚው ስሩ ነው። የረጅም ዘመን የሰላም ዋስትናውም ነው። ስለዚህ ሕወሓት የሰሜን ዕዝ ላይ ያንን በማድረጉ የትግራይ ሕዝብም ይበለው ብሎ ስለደገፈው በአጭር ጊዜ ውስጥ እንክትክቱ ወጥቷል። የእሱ ፈርስራሽ ግን ብዙ ጉዳት አድርሳል።
አዲስ ዘመን፡- ይህ ሲሉ ምን ማለትዎ ነው?
አቶ ተክሌ፡– ሕወሓት ሲፈርስ ጦርነቱ በአጋጣሚ ነው የተነሳው። ሆን ተብሎ ታስቦበት አይደለም። ግጭቱ ከተነሳ በኋላ መከላከያው ይዋጋል፣ እየሞተ ነው፣ ሁሉንም የትግራይ ክልልን መሸፈን አይችልም። ስለዚህ መንግሥት ከተወሰነ ጊዜ በኋላ በተለይም ከሳምንትና ከሁለት ሳምንት በኋላ የትግራይ ህዝብ የሚጠበቅበትን ሁኔታ መፍጠር ነበረበት። ምከንያቱም መዋቅር ስለሚፈጥር ክፍተቶች ይፈጠራሉ።
በመሃል ላይ የአፋርና የአማራ ልዩ ኃይልና ሚሊሻ ነበሩ ትግራይ ገብተው ሰላሙን መጠበቅ ነበረባቸው። ፌዴራል መንግሥቱም የሕጉን ሁኔታ ማመቻቸት ነበረበት። ሕወሓት በለኮሰው ዕሳት በጉልበት በዘመቻ ነው እየወደቀ ያለው።
ህዝቡን የመጠበቅ ሁኔታም የዘመቻው አካል መሆን ነበረበት። የአማራ ልዩ ኃይል ገብቶ ትግራይን ቢጠብቅ ታሪካዊ ይሆን ነበር ብዬ አስባለሁ። ያ ባለመሆኑ የትግራይ ህዝብ ለዘራፊዎችና ለተለያዩ ቀማኞች እንዲጋለጥ ሆኗል።
ትግራይ ውስጥ የነበሩ ወንጀለኞች በትግራይ ተለቅቀዋል፣ በትግራይ የሥራ አጡ ቁጥር ከፍተኛ ሊሆን ይችላል። ለዕለት ጉርስ ብቻ የሚሰራ ሠራተኛ በርካታ ነበር። ሲርበው ወደ ንጥቂያና ዘረፋ ነው የሚገባው፤ ይሄ የታወቀ ነው።
ባለፈው መቀሌ የሄድኩኝ ጊዜ ትራፊክ እንኳን አልነበረም። ምክንያቱም ፖሊሱንም፣ ትራፊኩንም ሁሉንም አባል አድርጎ አስሞልቶታል። አባል በመሆናችን ጉዳት ሊደርስብን ይችላል በሚል ስጋት ተደብቀዋል። ቀሪዎቹም ሕወሓትን አምነው በረሃ ገብተዋል። በመሆኑም ህዝቡን የሚጠብቀው ሃይል የለም ።
ስለሆነም የሕወሓት ድንገት መነቀልና ህዝቡም ያለጠባቂ መቅረቱ ትግራይ ላይ ጉዳት አድርሷል ባይ ነኝ። እርግጥ ነው ጦርነት ላይ ደግሞ ጉዳት አይደሮስም ልትይ አትችይም። በቀጥታም ይሁን በተዘዋዋሪ ጉዳት ደርሷል። ገለልተኛ አካል ይጣራ ብለን እንደፓርቲ አቋም ይዘን ነበር። እኔም ይዤ ነበር። መጣራት ጀምሯል። የተጣሩት ውጤቶች እየቀረቡ ነው። ለሰብአዊ ቀውስ ግን የበለጠ እንዳይባባስ ሁሉም መሥራት አለበት። ምክንያቱም የሰብአዊ መብት ጉዳቱ ከመንግሥት በላይ ሊሆን ይችላል።
በመሆኑም ታዋቂ ሰዎች፣ አርቲስቶች፣ ሙዚቀኞች የሚሳተፉበት ትግራይንና የቤኒሻንጉል ጉሙዝ ክልል እየተፈጠሩ የነበሩ መፈናቀሎች መልሶ ሊገነባ የሚችል እንቅስቃሴ መጀመር አለበት ብዬ አስባለሁ። ከዚህ ጋር ተያይዞ የመንግሥት ሚዲያ ተቋማት የሰጡት ሽፋን አነስተኛ ነው ብዬ አስባለሁ። ያ ቅሬታ በእኔ ብቻ ሳይሆን በህዝቡም ውስጥ ተፈጥሯል። እንደፓርቲም አይተነዋል። የትግራይ ህዝብም እንደህዝብ ቅሬታ ፈጥሯል።
የትግራይ ህዝብ ለ46 ዓመታት ሕወሓት ዋሽቶታል፣ ለ30 ዓመት ደግሞ መንግሥት ሆኖ ዋሽቶታል። ስለዚህ ለትግራይ ህዝብ ውሸት የሚያስፈልግ አይመስለኝም። አሁን እውነት ነው የሚያስፈልገው። ስናዝን አዛኝ የሆነ ልብ ነው ለመንግሥት የሚያስፈልገው። ደግሞም ክልሉን መልሶ የመገንባቱ ሥራ ፈጣን መሆን አለበት ባይ ነኝ።
በሌላ በኩልም ሕወሓት በፓርቲ ደረጃ ተነቅሏል፣ በአመለካከት ደግሞ ሕወሓትን ለመንቀል የትግራይን ህዝብ ማቋቋም ይገባል። አለበለዚያ ብሶቱ ያይልና የባሰ ችግር ይፈጠራል የሚል ስጋት አለኝ። ምክንያቱም ‹‹ሊያፈርሱህ ነው፣ በእዚህ በኩል አማራ፤ በዚያ በኩል ፌዴራል መንግሥት፤ በሌላ በኩል ኤርትራ ትግራይን ለመንቀል ነው እየሰሩ ያሉት›› ለሚለው ፕሮፓጋንዳ ድጋፍ መስጠት ነው የሚሆነው።
እናም ይሄ አስተሳሰብ ተነቅሎ እንዲወድቅ አሁንም እያራገቡ ያሉት ባለፉት ሲያሳድዷቸው፣ በቦሌም ሲሸኟቸው የነበሩት በኢኮኖሚውም በዲፕሎማሲውም ጠንካራ ሆነው ለሚታዩት ሰዎች ዕድል መስጠት ነው የሚሆነው። ትግራይንም ከእነርሱ መነጠል አለብን።
አዲስ ዘመን:- በትግራይ ካጋጠመው ችግር ጋር ተያይዞ የትግራይ ልማት ማህበር፣ የትግራይ ተወላጅ ዲያስፖራዎች ህወሓት ካልተመለሰ አንረዳም የሚል አቋም ይዘዋል። በዚህ ላይ ምን አስተያት አለዎት?
አቶ ተክሌ:– የእነርሱን ፕሮፖጋንዳ እየደገምነው እንዳይሆን። እነዚህም ማህበረ ረድኤት ትግራይ የመሳሰሉት ድርጅቶች ትግራይ ላይ በነበረው መዋቅር ውስጥ የተወሰነ አስተዋጽኦ ነበራቸው። ተይዘው የነበሩት በሕወሓት ሰዎች ነበር። በርካታ ተቋማትና ድርጅቶች ነበሩ። ጥረትም አንዱ ድርጅት ነው።
ስለዚህ እነዚህን ተቋማት አንደኛ ከሕወሓት ጋር ማያያዝ ያለብን አይመስለኝም ወይም የሕወሓትን መዋቅር መልሶ መጠቀም ምስሎ አይሰማኝም። የጥረት ኩባንያዎችን ሕገወጥ የሆነው ፓርቲ ምርጫ እስከሚያካሂድ ድረስ ህጋዊ ነበረ። ጥረት የሚባለው ድርጅት በእርሱ ስር ነበር። ተጠሪነቱም ለምክር ቤቱ ነበር።
የሕግ ማስከበር ዘመቻ ነው የተደረገው እንጂ ጦርነት አይደለም የተካሄደው። ስለዚህ ጥረት የተባለው ድርጅት ሙሉ ለሙሉ በጊዜያዊ አስተዳደሩ ስር ነው መሆን ያለበት። የተለየ ገለልተኛ ቦርድ ተብሎ በፌዴራል ደረጃ የተቋቋመ አለ። የኢህአዴግ የንግድ ድርጅቶች ብለን ከወሰድን ጥረትም፣ ዲንሾም፣ ወንዶም እኩል ነው መታየት ያለባቸው። ሕግ በፌዴራል ደረጃ ከወጣ ለሁሉም ነው መውጣት ያለበት። ግን የሕወሓት ሰዎች ነበሩ የያዙት ብለን ጥረትን ለማፍረስ ወይንም ንብረቶችን መውረስ ተገቢ አይሆንም።
እኔ ለጥረት እየተከራከርኩ ሳይሆን ፍትሃዊ ለመሆን የኢህአዴግ የንግድ ድርጅቶች እኩል ነው መታየት ያለባቸው። ካለበለዚያ በጊዜያዊ አስተዳደር ስር ሆነው ይቆዩና በኋላ የሚታዩበት ካለ በእዛ ነው መታየት ያለባቸው። የእዛ አይነት ተቋሙን በሕወሓት የመሳል ነገሮች አሉ። ስለዚህ ሕወሓት ሲፈርስ ሁሉም አብሮ ይፍረስ የሚሉ ሁኔታዎች አሉ።
ተገቢ አይደለም። ማረት፣ ትዲኢ አለ። እነዚህን ኑና የትግራይን ህዝብ አብረን እንርዳ ያገኘነውንም ነገር ለእናንተ እንስጣችሁ የሚባሉ ከሆነ በእዛ አደረጃጀት ማለት ትክክል ነው ብዬ አላስብም። ጥያቄውም ራሱ ትክክል አይደለም።
መንግሥት እነርሱን ጋብዞ ከሆነ ትክክል አይደለም። ጊዜያዊ አስተዳደሩ እነዚህን ድርጅቶች መልሶ ነው ማቋቋም ያለበት። አዳዲስ መዋቅር ነው መፍጠር ያለበት። በነበረው መዋቅር መሄድ ያለበት አይመስለኝም። ምከንያቱም የሕወሓት አባላት ናቸው። ተጠያቂዎች ናቸው። መዋቅር ላይ ኃላፊ ሆኖ ሊቀጥሉም አይገባቸውም።
ምክንያቱም ድርጅታችን ወደ እዚህ ካልመጣ በሚል መያዢያ ሊያደርጉት እንደሚ ችሉ አይቀሬ ነው። እናም ውጭ አገር ያሉትም ደጋፊዎች በራሳቸው ተደራጅተው መርዳት የሚችሉ ከሆነ የትግራይን ህዝብ እስከረዱ ድረስ ማየት ነው ያለብን። አሰራሩን ነው መመልከት የሚያስፈልገው።
በነገራችን ላይ ውጭ አገር ያሉት አብዛኞቹ የሕወሓት ደጋፊዎች ናቸው። ስለዚህ ይሄ መዋቅር እንደገና መስተካከል አለበት። ነገር ግን የትዲኤ መዋቅር፣ የጥረት መዋቅር እንደነበረ ሆኖ ገንዘብ እያሰባሰቡ እነዛ ሰዎች እያሉ የትግራይን ህዝብ ያግዛሉ ማለት ግን የማይታሰብ ነው። እንደውም ለሌላ አላማ ሁሉ ሊጠቀሙበት ይችላሉ። ምክንያቱም የተጠራቀመው ብር በእነርሱ አካውንት ነው የሚገባው። ስለዚህ ጊዜያዊ አስተዳደሩ አገር ውስጥም ሆነ ውጭ አገር ያለውን መዋቅር ሊቀይረው ይገባል።
በትክክለኛ የትግራይ ተወላጆችና በሚሰሩ ሰዎች ተቀይሮ አካውንቱ ተቀይሮ ዋስትና ሊኖረው ይገባል። ካለዚያ እነዚህ ሰዎች በትግራይ ህዝብ መነገድ ነው የለመዱት። አሁንም እነዚህ ሰዎች ትግራይ ውስጥ ረሃብ ተከስቶ፣ በኮሌራ ህዝብ አለቀ ቢባልኮ ደስታቸው ነው። ፖለቲካውን ነው የሚፈልጉት።
ቀድሞውንም በህዝብ ደም እየነገዱ ነው የመጡት። አሁን ንፁህ የሆነ አሰራር፣ ለህዝብ በጣም ቅርብ የሆነ፣ መከላከያ ትግራይ ውስጥ ያለውን ክብር የሚመጥን የፖለቲካ አመራር ሊሰጥ ይገባል። ህዝቡን መልሶ በማቋቋምና በመሳሰሉ ተግባራት። መንግሥትን ሊያስከብር የሚችል የፖለቲካ አመራር ሊሰጥ ይገባል።
መንግሥት ደረሰልኝ የሚያስብል ግልጽ የሆነና ለህዝብ ሩህሩህ የሆነ ሥራ በተግባር መታየት አለበት። እነርሱ መንግሥትን ማሳጣት ነው የሚፈልጉት። መንግሥት ደግሞ እነርሱን ለማሳጣት ብሎ ፕሮፖጋንዳ ውስጥ መገባት የለበትም። አጠቃላይ መዋቅሩ እንደ አዲስ ነው መሰራት ያለበት።
አዲስ ዘመን:- የትግራይን ህዝብ ከመታደግ አኳያ ከቅን አሳቢ ዲያስፖራዎች ምን ይጠበቃል?
አቶ ተክሌ:- የትግራይ ተወላጅ ዲያስፓራ ብቻ ሳይሆን በአጠቃላይ ኢትዮጵያዊ ዲያስፖራ ልቡ ቀናኢ ነው። ዕድሉን አጥቶት ነው እንጂ ኢትዮጵያን ለመርዳት በተለያዩ መድረኮች የማያደርገው ነገር የለም። የአገር ውስጥ ፖለቲካው ነበር ዲያስፖራውን ሲያለያየው የነበረው። አሁን ደግሞ የአገር ውስጥ ፖለቲካው እየተዳከመ ሲመጣ ዲያስፖራውም ግንኙነቱ እየታከመ እንደመጣ አምናለሁ።
ዲያስፓራው በተለየ ደግሞ በሰብአዊነት ጉዳይ ትልቅ ሥራ ሲሰራ የኖረ ነው። ስለዚህ ዲያስፖራው ይሄንን ነገር አስቦበት ምናልባት በመንግሥት ደረጃም ይሄ እንቅስቃሴ ከተጀመረ መንግሥትን በመደገፍ ራሱንም ችሎ ቢሆን በተለይ በትግራይ የደረሰው ጉዳት በጣም ከፍተኛ ስለሆነ፣ ጉዳቱንም የሚመጥን ድጋፍ ሊያደርጉ ይገባል።
በሌላ በኩል ይህንን ሁኔታ የህወሓት ሰዎች ለፀረ ኢትዮጵያ ዘመቻቸው ስለሚጠቀሙበት አገሩን የሚወድ የትግራይ አካባቢም ሆነ የሌላ አካባቢ ተወላጅ ኢትዮጵያዊ በክልሉ የደረሰውን ከፍተኛ ጉዳት ሊጠግን በሚችል መልኩ በገንዘብም በሃሳብም አስተዋጽኦ ሊያደርግ ይገባል።
ከዛም አልፎ ቀላል የማይባል በቤኒሻንጉል ጉሙዝና በምዕራብ ኦሮሚያ አካባቢ ሰዎች ተጎድተዋል፣ ተፈናቅለዋል። ስለዚህ በአንድ ላይ ሰፊ እንቅስቃሴ ተደርጎ ትግራይ አካባቢ ኮቪድ 19፣ የአምበጣ ወረርሽኝ፣ በምግብ ዋስትና የሚረዳ ከአንድ ሚሊዮን ህዝብ በላይ ነበረ። ስለዚህ ችግሩ የጠና ነው።
ይሄንን ችግር እንድንቋቋመውና የተሻለችና የተረጋጋች ኢትዮጵያ እንድትኖረን ሁሉም የበኩሉን አስተዋጽኦ ማድረግ አለበት። ዓለም አቀፍ ማህበረሰብን መቀስቀስ ይገባል። ከፖለቲካ ጋር በማያያዝ ዕርዳታን የሚከለክሉ አንዳንድ ኃይሎችን ሊታገልም ይገባል።
ከዲያስፖራው በዲፕሎማሲው፣ በኢኮኖሚውም፣ በፖለቲካውም ከፍተኛ አስተዋጽኦ ይጠበቃል። ይሄንን ቢያደርግ እውነተኛ የትግራይ ተወላጆች፣ ለህዝባቸው የቆሙና ሌሎችም እንዲሳተፉ ነው ጥሪ የማስተላልፈው።
አዲስ ዘመን:- በአሁኑ ወቅት ምንም እንኳን የህወሓት መዋቅር ፈረሰ ብንልም የእርሱ ተከታዮች ትግራይ ውስጥ አሉ። ሰሞኑን አንዳንድ በራሪ ጽሁፎችን በመበተን ህዝቡን ወደ ባሰ አለመረጋጋት ሁኔታ ውስጥ እያስገቡት መሆኑን ሰምተናል። በተመሳሳይ ሱዳን እያደረገች ላለችው ትንኮሳ መንግሥት ሊሰራው ይገባል የሚሉት ነገር አለ?
አቶ ተክሌ:- ያልተሠራ ሥራማ በጣም ብዙ ነው ። መንግሥት እኮ ባለፉት 27 ዓመታት የቤት ሥራ የተቀበለ መንግሥት ነው ብለን ነው እንጂ፤ ዜጎች እያለቁ ያሉት እኮ በመንግሥት መዋቅር ድክመት ጭምር ነው። ግን እስከነ ድክመቱ የተቀበለ መንግሥት ነው፣ ገና ዳዴ እያለ ያለ መንግሥት ነው ብለን ነው እንጂ ከፍተኛ የሆኑ ድክመቶች አሉ።
ሕወሓት በምርጫ ቦርድም ተሰርዟል፣ ገና በርካታ የፈጠራቸው ችግሮች እንዳይጠኑ ይፈልጋል። በጅምላ በየበረሃው የገደላቸው የትግራይ ህዝቦች አጽማቸው እንዳይወጣ ይፈልጋል።
ስለዚህ ኢትዮጵያ ወደ ትርምስ እንድትገባ ይፈልጋል። አስቦ ከሌሎች የውጭ ኃይሎች ጋርም እየሠራ ነው። ደጋፊዎቹም አሁን የሱዳንን ወረራን ደግፈዋል። በነገራችን ላይ ጦርነት ኳስ ውርወራ አይደለም፤ መንግሥት የሱዳንንም መታገስ፣ ማጥናትና ማየት አለበት። ግን ውስጥ ያለውን እሹሩሩ ማለት ያለበት አይመስለኝም።
ህወሓቶች ኢትዮጵያን ከጥቅማችን አንፃር ነው የምናያት ብለዋል። ጥቅማቸው ከቀረ ኢትዮጵያ ብትፈርስ ደንታቸው አይደለም። ወደጦርነትም የገቡት በስሜት፣ በእብሪት ነው። ስለዚህ ሕወሓት ገና የሽብር ሥራዎችን ለመሥራት አሸባሪ ድርጅት ለመሆን ይሞክራል።
እነርሱም እየሞቱ ነው፤ እየሞትን ነውና ሙቱ ማለታቸው አይቀርም። በእነርሱ እብሪት ስንት የደሃ ልጆች አልቀዋል፣ ወታደር ሞቷል ተላልቀናል። ያው በባህሪያቸውም የለየለት የሽብር ሥራ አያደርጉም ማለት አትችይም። የጊዜያዊ አስተዳደሩን ራሱን የሚወርሩት ይመስለኛል።
እኔም ብሆን በወንጀል የሚጠየቀው ይጠየቃል፣ አለበለዛ ግን የሕወሓት አባላት በየትኛውም ፓርቲ የፖለቲካ ተሳትፎ እንዳያደርጉ ብዬ እንዲታገድ ነበር የምጠራው። ለተወሰነ ዓመታት ሊሆን ይችላል። የሆነ ፖለቲካ ፓርቲ ገብተውም ችግር ሊፈጥሩ ይችላሉ። ጊዜያዊ አስተዳደሩ ጋርም ገብተው ስጋት ሊሆኑ ይችላል። ስለዚህ ወንጀል የሌለባቸውን መመርና በሙያቸው እንዲሰሩ ማድረግ ያስፈልጋል።
መምህር የነበረው ወደ መምህር፣ ግብርና የነበረው ወደ ግብርና እንደሙያቸው እንደ ዜጋ ሰርተው እንዲበሉ እንጂ የሕወሓት ሰዎች ብልጽግናን ስለተቀበሉ ብቻ የህወሓት ሰዎች ህዝብን የበደሉ ሁሉ እየገቡ ነው። አሁንም እነዚህ አይገቡም ብዬ አላስብም። ስለዚህ በሰላምና ደህንነት ጉዳይ ላይ ከመከላከያችን ውጭ ሌላው ለመፍረድ ጊዜው ገና ቢሆንም የሚታመን አይደለም። ጠንካራም አይደለም።
የምናውቃቸው ከሕወሓት ጋር የነበሩ ኮረኔሎች ዛሬም በሚፈለገው ቦታ ያልተመደቡ አሉ። እነርሱ ቢመደቡ ምን እንደሚሰሩ እናውቃለን። ያለቦታቸው የመደቧቸው አሉ፣ የሚታወቁ ጠንካራ ሰዎች ያልተመደቡም አሉ። ስለዚህ እኔ እዛ ቦታ ላይ ስጋት አለኝ። መንግሥት ልዩ ትኩረት ሰጥቶ በተለይ ሰላምና ደህንነቱ ላይ ተጨማሪ ሕጎች፣ አሠራሮች በማውጣት ጭምር መተግበር አለበት። ትልቁ ነገር ግን የትግራይን ህዝብ ከእዚህ ስሜት ማውጣት ነው። የደህንነት መዋቅሩን እያጠበቅን ከሄድንና ህወሓትን በሠራው ሥራ እያሳደድነው ከሄድን ይስተካከላል ብዬ አስባለሁ።
አዲስ ዘመን:- እርሰዎ ከሱዳን ጋር ባለው ጉዳይ ጦርነት ኳስ ጨዋታ አይደለም መንግሥት ዝም ብሎአይገባም ቢሉም አንዳንድ ፖለቲከኞች የመንግሥት ዝምታ ምን እስኪሆን ነው የሚጠበቀው ሲሉ ይጠይቃሉ፤ በእዚህ ላይ የሚሰጡት ሃሳብ አለ?
አቶ ተክሌ:– አገር እንምራ ቢባልና ሥልጣን እጃችን ላይ ቢወድቅ እንዴት እንደሚሆን ሳስበው ግራ ይገባኛል። ያየናቸው፣ ያነበብናቸው በርካታ ነገሮች አሉ። አባቶቻችን በአፄ ምኒልክ ዓድዋ ዘው ብለው ገቡ እንዴ ጉዘው ብቻ ሦስት አራት ወራት ፈጅቷል። ዚያድባሬ ሲወርረን ድሬዳዋን ይዞ አዳማ ሊደርስ 300 ሚሊሺያ ሲሰለጥን እኮ ጊዜ ተወስዶ ነው። ኢትዮ ኤርትራ በቅርቡ ሁለት ሦስት ዓመታት ተፈጅቶ ነው።
ይሄ መንግሥትም የተረከበውን እናውቃለን። አሁን የነበርንበትንም አቃልለን እያየነው ካልሆነ በስተቀር የትግራይ ግጭት ቀላል አይደለም። ቀላል ንብረት አይደለም የወደመው። ስለዚህ ሱዳንም ስትመጣ ብቻዋን አይደለም ተልካ ነው፣ ተሸክማ ነው የምትመጣው። ከጀርባዋ መሣሪያዎችና በርካታ ነገሮች ሊኖሩ ይችላሉ።
በመሆኑም በመጀመሪያ በዲሞክራሲው መስመር አሟጦ መጠቀም በጣም አስፈላጊ ነው ። ጦርነት ስትገቢ የህዝብ ለህዝብ ግጭት ጭምር ነው የሚነሳው። የጠበቀ ግንኙነት ያላቸውን የሁለቱን አገሮች ሕዝቦች በተወሰነ ክስተት ግንኙነታቸውን ማበላሸት የሚገባን መስሎ አይሰማኝም። የዓባይ ፕሮጀክት ለእኛ ለኢትዮጵያውያን ትልቁ ፕሮጀክታችን ነው። ዓመት ሁለት ዓመት ነው እንጂ ውሃ ከሞላን በኋላ ራሱን የቻለ ኒውክለር ነው የሚሆነው።
ስለዚህ እነዚህን ነገሮች ለማለፍ በሰው ኃይልም ለማንሰራራት ዲፕሎማሲውንም ለመጠቀም ለእዛ ሊመጥን የሚችል ያን ያህል አስፈሪ ናቸው ብዬ ባላስብም ከግጭት በኋላ የሚከተለው ነገር ስለማይታወቅ ያንን አናሊስስ ለመሥራት የተወሰነ ጊዜ ማየት የሚያስፈልገው መስሎ ይሰማኛል።
በርግጥ ጉዳት ደርሷል፣ ዜጎች ተፈናቅለዋል፣ ሰብላቸው ተነጥቆ በሱዳን ተወስዷል። ግን ለጦርነት ነጋሪት መጎሰም አይገባም። ሱዳን ብትሸነፍ የሚደርስባትን እናውቃለን። እንደ አገር ትቀጥላለች? አትቀጥልም? እኛ ደግሞ አሸናፊ ለመሆን ምን መሥራት አለብን? የሚለውን ማየት አለብን። ከኳስ እንኳን ገጥመሽ ለማሸነፍ የተወሰነ የስልጠና ጊዜ ያስፈልጋል።
አዲስ ዘመን:- ጊዜያዊ አስተዳደሩ ሲዋቀር እንድትሳተፉ ጥሪ ቀርቦልዎት ዕድሉን ሣይጠቀሙበት ቀርተዋል ፤ ምክንያቶት ምን ነበር?
አቶ ተክሌ:- ኃላፊነትን በመሸሽ አይደለም ያልተቀበልኩት። እኛ አስቀድመንም የትግራይን ጉዳይ እንደ ፓርቲ ስንከታተል ነበር። ህወሓት ከአራት ኪሎ ከሄደ ጀምሮ ጉዳት ሊያደርስ የሚችል አንድ ሰብሰብ ያለ ኃይል እንደሆነ ስለምንረዳ በኢትዮጵያ ላይ ጉዳት ሊያደርስ ይችላል የሚል እምነቱ ነበረን። በሰላማዊ ሁኔታ የመፍታት ዕድሉ አይኖረውም። በምን አይነት ሁኔታ ነው መንግሥትንም ማማከርም ማገዝም ያለብን የሚሉ አንዳንድ አካላት ነበሩ።
ግጭቱ ከተከሰተ በኋላ አቋም ስንይዝበት የነበረው ጉዳይ የትግራይን አካባቢ እንድንከታተል የተመደብን ሰዎች አለን ቡድኑን እኔ ነበር የምመራው። በፌዴራል ደረጃ ደግሞ ከፍተኛ አመራሮች አጠቃላይ የተፈጠረውን የትግራይን ጉዳይ ይከታተላሉ ነበር ።
ስለዚህ በአዋጅ ቁጥር 350/ 1995 መሰረት ወደ ግጭት ተገብቶ ጊዜያዊ አስተዳደር እንደ ፖለቲካ ፓርቲ ጥሪ ሲቀርብ ጥሪውን ተከትለን ነው የሄድነው። በፓርቲ ደረጃ ጊዜያዊ አስተዳደሩን ታዋቂ የትግራይ ተወላጆች፣ ምሁራንና የመሳሰሉት አካል ሆነው በራሳቸው እንዲስተዳድሩ አቋም ይዘናል፣ ተነጋግረናል።
ከእዛ ግን ለፓርቲዎች ጥሪ ሲቀርብ ሄደን እንይ ብለን ለመሳተፍ ሞክረናል። የጊዜያዊ አስተዳደሩ ሲዋቀር ግልጽ መመዘኛ መውጣት ነበረበት። ታዋቂዎችን ስትጠሪ እንኳ የተወሰነ መመዘኛ መኖር ነበረበት። አገር ለመምራት አይደል። ዝም ብሎ ይሄንን ሰጥቼሃለሁ አይደለም መሆን ያለበት።
በተለይ ትግራይ ውስጥ ላሉ ተቃዋሚዎች ትግራይ ገሃነም ወይም እስር ቤት ነች ማለት ትችያለሽ። ላለፉት 46 ዓመታት በተለይም ከሪፎርሙ በኋላ ወደ ሰሜን ኮሪያ አይነት የሄደበት ነው። ጊዜያዊ አስተዳደሩ ለፖለቲካ ፓርቲዎች ጥሪ ማድረጉ የሚበረታታ እና የምናከብረው ነው። ግን ግልጽነት ይጎድለው ነበር።
የእኔ ጥያቄ ዕድሉ ለፓርቲው ለኢዜማ ነው መሰጠት የነበረበት። እኛ ሲቪሎችን እናቅርብለት ከእኛ የተሻሉ ሰዎችም እዛ አሉ ፕሮፋይል እናቅርብለት እኔ በግሌ ይሄንን ቦታ ምረጥ መባል ሳይሆን ኢዜማ ለሚያቀርበው ሰው ነው መሰጠት ያለበት ነው ያልኩት።
እነርሱ ደግሞ ቦታውን የናንተን ጉዳይ አስቀድመን ስላጣራን ለእናንተ እንጂ ለሌላ አንሰጥም አሉ። እኔ ደግሞ በግል ቢሮ ላይም ሥራ አለኝ፡ ሥራው ለሌላ ይሰጥና በፌዴራል ደረጃ ግን ለማገዝ ፍቃደኛ ነኝ ብያለሁ።
አዲስ ዘመን:- በዚህ ጊዜ ያንን ሕዝብ መርዳት እንጂ መጠቀም አይደለም የሚታሰበውና ፓርቲዎትን ማሳመን ለምን አልቻሉም?
አቶ ተክሌ:- ጉዳዩ የፓርቲ አይደለም፤ ምን መሰለሽ አሁን ብዙዎች ነን ስለትግራይ ህዝብ ስንታገል የቆየነው። አሁን አንቺ እኔን በቃለ ምልልስ ተገናኝተን ስለተዋወቅን እንጂ ትግራይ ውስጥ ያሉ መሳተፍ የሚፈልጉ ብዙ ሰዎች አሉ። እኔ ድርጅቴ ስላስተማረኝ ግዳጅ አለብኝ። ግን ኢዜማ አትቀበል አላለኝም። ምንም ሰው እንድመድብ ወይንም እንድመደብ ነው ትግራይ ውስጥ የወሰነው። እኔ የማምነው ሰው አቅርቤ እንዲመደብ ነው የወሰነው፣ ከእኔ በላይ የሚታገሉና ለትግራይ መስዋዕት መክፈል የፈለጉ በርካታ ሰዎች አሉ።
ጊዜያዊ አስተዳደሩ ነበር የጠየቀኝ በእዛ ቦታ ደግሞ ሙያዬ አይደለም። መርጠሽ ሰጥተሸ ሥራ ማለት ምንም የማትተገብሪበትን ምራጭ እንደመስጠት ነው። ስለዚህ የእኔ አስተዋጽኦ እዛ ጋር በሙያዬ አነስተኛ ሆኖ አገኘሁት። ሌላ ለቦታው የተሻለ ሙያ ያላቸው ሰዎች እናቅርብ ስንል ነው የተከለከለው።
ይሁን እንጂ በምትይው ደረጃ እኮ የፈለገ መስዋዕትነት ቢኖር የካቢኔ አባል ሆኜ ምክትል ጊዜያዊ አስተዳዳሪ ተብዬ ብሾም ፖለቲካ ተጽዕኖ የማሳድርበት ቢሆን ነበር፤ ለትግራይ ሕዝብ የሚጠቅመው ማለቴ ነው።
አዲስ ዘመን:- አጠቃላይ የሕግ ማስከበሩ ሂደትና የተጠቂነት ሂደቱ እንደ ኢትዮጵያ እንዴት ያዩታል? አንዳንዶች ብዙ ሰዎች እየታሠሩ ነው፣ የቀደመውን ሥርዓት መልሶ የመድገም ነው፣ ሙስናም እየባሰ ነው በሚል ይነሳል በዚህስ ምን የሚሉት አለ?
አቶ ተክሌ:- ሙስናው ራሳቸውም ገምግመውታል። በኢህአዴግ ደረጃም ብዙ ጊዜ የተነሳ ጉዳይ ነው። ለውጡም ሲመጣ የዛሬን አያድርገውና ህወሓትም ጭምር የለውጡ አካል ነኝ እኔም ፈልጌው ነው ያመጣነው ሲሉ ነበር። ኢህአዴግ የሚታወቅበት አንዱና ትልቁ ነገር ሙስና፣ በዝምድና መተሳሰር ነው፣ በብሄር ተደራጅቶ ዘረፋ ነው ያደረገው።
ይሄ ድርጅት የ30 ዓመታት ድርጅት ነው። አጋሮችንም ቢሆኑ የ30 ዓመት ልምድ ያላቸው ናቸው። አዳዲስ ግለሰቦች ሊኖሩ ይችላሉ፤ እንደብልፅግና ግን የዚያ ቫይረስ ተሸካሚ ነው። ስለዚህ በሂደት ብልግፅግና ራሱን እያጠራ ይሄዳል ከሚል ካልሆነ በስተቀር አሁን ባለው ሁኔታ ችግሮች የጠሩ ናቸው ማለት አይቻልም።
ከፍትህ ሥርዓቱ ጋር ተያይዞ እኛ እንደ ኢዜማ ሆነ በግሌ ተቋማት እንዲፈርሱ አንፈልግም። ፓርቲና ተቋማት ይለያያሉ። ጠንካራ መንግሥት እንዲኖረን እንፈልጋለን። ይህም ማለት ጠንካራ ፍርድ ቤት፣ መከከላከያ፣ ደህንነት ፖሊስ ማለት ነው። ስለዚህ ችግር ያለባቸውን ሰዎች ማስወገድ እንጂ ተቋማት መፍረስ አይገባቸውም። በዚህ ረገድ አሁን ላይ ጅማሮዎች አሉ።
እነዚያ ተቋማት ለማጠናከር እየተሰሩ ያሉ ሥራዎች አሉ። መከላከያችንም በሰውም በአስተሳሰብም በጣም ተጠናክሮ ወጥቷል ብለን እናስባለን። እኔ በዚህ በጣም ደስተኛ ነኝ። አስተማማኝ ደረጃ ላይ እየደረስን ነው።
ዘመናዊ ግብዓቶችን ማሟላት ነው የሚቀረው። ምርጫ ቦርድም ታች ድረስ ይደርሳል የሚለው ነገር ገና የምናየው ነገር ሆኖ ቢያንስ ግን የምናምነው አይነት ተቋም እየሆነ ነው። ሰብአዊ መብት ኮሚሽንም በተመሳሳይ ተዓማኒነትን ያገኘ ተቋም እየሆነ ነው።
ሌሎችም እንደዚህ እንዲጠናከሩ እንፈልጋለን። የፍትህ ሥርዓቱ ከሞላ ጎደል ከነበረበት በአብዛኛው ዳኞች በነፃነት እየተንቀሳቀሱ መሆንን እናያለን። ግን መጥፎ የሆኑ ሰዎች አይኖሩም ማለት አይደለም። ጥሩ ያልሆኑ ሰዎች ከፓርቲው ጋር ተጠግተው ወይም በራሳቸው ምክንያት ሰዎችን ሊያጉላሉ ይችላሉ። እያየንም ነው።
አንዳንድ ቦታ ላይ ግፍ እየደረሰም ነው። ይህ ግፍ ግን አጠቃላይ የተቋም ችግር ሳይሆን የጥቂቶች ነው ብለን ነው የምንወስደው። እንደ ፖለቲካ ተቋማቱን ለማገዝ መሞከር አለብን። ግን ደግሞ ግለሰቦች ደግሞ ችግር ሊኖርባቸው ይችላል። እነዚያን ግለሰቦች ግን አጥንቶ ነቅሎ ማውጣት ያስፈልጋል።
አዲስ ዘመን፡- አንዳንድ ፓርቲዎች አባሎቻችን ታስረውብና ራሳችንን ምርጫ ለማግለል እንገደዳላን የሚል ሃሳብ ሲያነሱ ይደመጣሉ፤ ሌሎችም ብዙ ያልተሟሉ ነገሮች ስላሉ ምርጫው መካሄድ የለበትም ይላሉ ? በእርሶ እምነት እነዚህ፣ ምክንያቶች ምርጫውና ላለማካሄድ ምክንያት ይሆናሉ?
አቶ ተክሌ፡- እንግዲህ ችግራችን እንደተንከባለለ እዚህ ደርሷል። እንደምታስታውሽም ምርጫውን እንዳናካሂድ ኮቪድ እንቅፋት ሆኖ ቆይቷል፡፤ በሌላ በኩል የአገራችን አጠቃላይ ሁኔታ በጣም እየተወሳሰበ ነው ። ከዚህ ውስብስብ ችግርና ከፖለቲከችን አረንቋ ለመውጣት ምርጫ ወሳኝ ነው የሚል እምነት ነው ያለኝ።
ፓርቲያችንም ይህንን አምኖ ነው እየተንቀሳቀሰ ያለው። ስለዚህ ከዚህ ችግራችን ለመውጣት የፖለቲካ እስረኞች የተፋጠነ ፍትህ ማግኘት መቻል አለባቸው። በግሌ የፖለቲካ ውሳኔ የሚያስፈልጋቸው ሰዎች የፖለቲካ ውሳኔ ሊሰጣው ይገባል ብዬ አምናለሁ። ምርጫውን የተሳካ ለማድረግ ሲባል ማለት ነው።
በነገራችን ላይ ምርጫውን መንግሥት የምር ማድረግ መቻል አለበት ብዬ አስባለሁ። ምርጫው የምር ካልሆነ ዕዳው ለመንግሥት ነው የሚተርፈው ብዬ አምናለሁ። ተጠያቂ ነው የሚሆነው። ስለዚህ አሁን ያለው መንግሥት ምንም እንኳን መቶ በመቶ ፍፁም ያደርገዋል ተብሎ ባይጠበቅም ከ1997 ዓ.ም በኋላ የመጀመሪያው የሚባል ድጋፍ የሚያገኝ ምርጫ ይሆናል ብዬ አስባለሁ።
አብዛኛውን የህብረሰብ ክፍል ሊያረካ የሚችል ምርጫ ማከናወን የመንግሥት ጉዳይ ነው ብዬ አስባለሁ። ምርጫ ቦርድ ባለው አቅም እየተንቀሳቀሰ ይመስለኛል። ግን የፖለቲካ ፓርቲዎችም ከፍተኛ ኃላፊነት አለብን። በምክንያት ምርጫን መሸሽ ከተጠያቂነት አያስጥለንም። እርግጥ አንድንድ ፓርቲዎች ቢሯቸው ተዘግቷል ይባላል። መንግሥት ይህንን ጉዳይ ማጣራት አለበት። ሙሉ ለሙሉ የፖለቲካ ምክንያቱም ፓርቲዎችን ያገለለ ምርጫ ውጤት ሊሆን አይችልምና ነው።
አዲስ ዘመን፡- ለነበረን ቆይታ በአንባቢዎቼና በዝግጅት ክፍሉ ስም ከልብ አመሰግናለሁ።
አቶ ተክሌ፡- እኔም አመሰግናለሁ።
አዲስ ዘመን ጥር 15/2013
