«እውቀት ይስፋ፤ ድንቁርና ይጥፋ»

« የፊደል ገበታው ጌታ፤ የእውቀት አባት›› የሚሉ ቅጽል መጠሪያዎች አሏቸው። ኢትዮጵያ የራሷ የዘመን አቆጣጠር እና የራሷ የፊደል ገበታ አላት ብለን በኩራት እንድንናገር ካደረጉን ሊቃውንት አንዱ ናቸው። አዲስ ዓመት ማግስት ላይ ሆነን ታሪካችንን እና ቋንቋችንን ስናስብ፤ የፊደል አባት የሚባሉት ቀኛዝማች ተስፋገብረሥላሴን ለማስታወስ የሚያስገድዱን ነገሮች አሉ። ትምህርት ቤቶች እየተከፈቱ ነው። አዳዲስ ሕጻናት ወደ ትምህርት ቤት ገብተው ‹‹ሀ ሁ›› ሊሉ ነው። እኝህ የፊደል ገበታ አባት የሚባሉት ቀኛዝማች ተስፋገብረሥላሴ የፊደል ገበታን ቀርጸው ‹‹እውቀት ይስፋ ድንቁርና ይጥፋ!›› ያሉ ሰው ናቸው። የታሪክ ጸሐፊው ፍጹም ወልደማርያም ‹‹ያልተዘመረላቸው›› መጽሐፉ ላይ ደግሞ ይህን ንግግራቸውን እናገኛለን።

‹‹ማንኛውም ሰው እናት አገሩ ባስገኘችለት፤ ሊቃውንት አባቶች አዘጋጅተው ባቆዩለት ፊደል ተምሮ፤ ማንበብና መጻፍ ተቀዳሚ ተግባሩ ይሆናል። መምህራንም የፊደላትን ስነ ባህሪ ማስረዳት ይጠበቅባቸዋል። ይህም በየጊዜው ለሚነሳው ብሄራዊ ትውልድ፤ ራሱን ክዶ ሌላውን ሆኖ እንዳይገኝ ያደርገዋል፤ ወይም ‹መነሻውን አያውቅ መድረሻውን ይናፍቅ› ከመሰኘት ነጻ ያደርገዋል››

ይህ የቀኛዝማች ተስፋ ገብረሥላሴ ምክረ ሀሳብ በዚህ ወቅት ለመምህራን አስፈላጊ መልዕክት ነው። አባቶች ቀርጸው የሰጡንን የፊደል ገበታ የማሳወቅ ኃላፊነት አለባቸው። ፍጹም ወልደማርያም የቀኛዝማች ተስፋገብረሥላሴን ታሪክ ይቀጥላል።

ከእፅዋት ቀለም አንጥረው፣ ከሸምበቆ ብዕር ቀርፀው፣ የፍየል ቆዳ ፍቀውና አለስልሰው በመጻፍ ‹‹ሀ ሁ… ዕውቀት ይስፋ፣ ድንቁርና ይጥፋ! ይህ ነው የኢትዮጵያ ተስፋ›› የሚል መፈክር ተጠቅመው ወደ ማህበረሰቡ ገብተዋል። ይህን ሲያደርጉም በተደላደለ ኑሮ አይደለም። አዲስ አበባ ከመጡ በኋላ ሰርተው ራሳቸውን ለመቻል በእንጨት ፈለጣ፣ ውሃ በመቅዳት፣ ጉድጓድ በመቆፈር፣ በጎዳና ንግድ እና መሰል ትናንሽ ስራዎች ላይ ተሳትፈዋል። ወደ አዲስ አበባ የመጡትም በ1909 ዓ.ም ገና የ15 ዓመት ልጅ ሆነው ነበር።

ቀኛዝማች ተስፋ ገብረሥላሴ የተወለዱት በሰሜን ሸዋ ዞን በቡልጋና በረኸት ተድላማርያም ወረዳ ክትብ ወይራ አክርሚት በሚባል ቀበሌ ውስጥ ነው። ከአባታቸው ከመምህር ገብረሥላሴ ቢልልኝ እና ከእናታቸው ከወይዘሮ ሥዕለሚካኤል ወልደአብ ታህሳስ 24 ቀን 1895 ዓ.ም ተወለዱ። ገና የአራት ዓመት ሕጻን እያሉ ነበር አባታቸው መምህር ገብረሥላሴ ፊደል ያስቆጠሯቸው። በአካባቢው ማህበራዊ አኗኗር ተፅዕኖም ፈርጠም ማለት ሲጀምሩ እረኝነትና የግብርና ሥራ እንዲሰሩ ተደረገ። ቀለም ገብ መሆናቸውን ያስተዋሉት አያታቸው መምሬ ቢልልኝ ግን ይህን እያዩ ዝም ማለት አልቻሉም። ከወላጆቻቸው ነጥቀው መምህር ገብረአብ ለሚባሉ ሰው ሰጧቸው። መምህር ገብረአብም ቃላቸውን ጠብቀው በማስተማር ለቁም ነገር አብቅተዋል።

ቀኛዝማች ተስፋገብረሥላሴ ከአባታቸውና ከመምህሮቻቸው በቀሰሙት እውቀት ብራና እየፋቁና ቀለም እየበጠበጡ በመጻፍ ወደ ማህበረሰቡ መግባት ጀመሩ። በዚህ ጅማሮ ላይ እያሉ ግን አንድ ፈተና ገጠማቸው። አባታቸው አረፉ፤ የቤተሰቡ ጫና እርሳቸው ላይ ሆነ። በግብርና ሥራ ሊሰማሩም የግድ ሆነ። ገና 15 ዓመት ሳይሞላቸው በዚህ ኃላፊነት ላይ የነበሩት ብላቴና በ15 ዓመታቸው ግን ወደ አዲስ አበባ መጡ። አዲስ አበባ መጥተውም ያደረጉት ይህን ነበር።

ከተለያዩ እፅዋት ቀለም እየበጠበጡ የመቃ (ከቀጭን ሸንበቆ የሚዘጋጅ) ብዕር አዘጋጅተው መጻፍ ጀመሩ። የጻፉትን ጽሑፍ ይዘውም በአዲስ አበባ ከተማ መዞር ጀመሩ። በኋላም የመርሐ ጥበብ ማተሚያ ቤት ሲቋቋም አሳትመው በመላው ኢትዮጵያ ማሰራጨት ጀመሩ። ገጠራማው የአገሪቱ ክፍልም ፊደላትን ማየት ጀመረ።

ሰውየው ግን አሁንም ፈተና አላጣቸውም። የፋሽስት ጣሊያን ወራሪ ድርጊታቸው አላማረውም። ማህበረሰቡን ማንቃታቸውን አልወደደውም። በዚህም ብዙ ችግር ደርሶባቸዋል። እርሳቸው ግን ሊበገሩ አልቻሉም፤ አሁንም ትግላቸው በብዕር ነበርና እንዲህ ሲሉ በግጥም ስሜታቸውን ተናግረዋል።

ከባህር እየወጣ መጣልን አሳው

በሰይፍ እየመተርን፣ በአረር እየቆላን ፈጥነን

እንብላው

ጥንት አባቶቻችን ምግባቸው ይህ ነው

ምነው ያሁን ልጆች ዝምታው ምንድ ነው

የባህሩ አሳ ወጥቶ ከጎሬው

አጥማጁ አንቆ ሥጋውን ይብላው

እያሉ በመጻፍ ሕዝቡን ለጦርነት አነሳስተዋል። በጣሊያን ወረራ ጊዜም የዳግማዊ አጼ ምኒልክ ፎቶ ያለበትን አርማ በማድረግ የተለያዩ ጽሑፎችን አሰራጭተዋል። በወቅቱ አንድ ጽሑፍ ሳንሱር ሳይደረግ አይታተምም ነበርና ቀኛዝማች ተስፋ ገብረሥላሴ ታስረውም ነበር። ያሰራጩት ጽሑፍ ሁሉ ከመላ አገሪቱ እንዲሰበሰብ ተደር ጓል፤ ይዞ የተገኘም ታስሯል። ቤተሰቦቻቸውም ታስረዋል፤ መኖሪያ ቤታቸውም ታሽጓል። ተከሰውም በንጉሡ ፊት ቀርበው ነበር። ንጉሡም እንዲህ ሲሉ ጠየቋቸው።

‹‹በመላ ኢትዮጵያ ያሰራ ጨኸውን ጽሑፍ የት ነበር ያሳተምከው?›› ቀኛዝማች ተስፋ ገብረሥላሴም መለሱ። ‹‹በሊቀ ጳጳሱ አቡነ ቂርሎስ ግቢ ባለው ማተሚያ ቤት›› ጳጳሱም ተጠየቁ፤ ‹‹እንዴት በብጹዕነትዎ ግቢ ወንጀል ይሰራል?›› ጳጳሱም መለሱ፤ ‹‹ንጉሥ ሆይ! አገራችሁን አትካዱ፤ ከጠላት ጉዞ አትቀበሉ፤ ብሎ መስበክ ወንጀል ነውን?›› አሉ። ነገሩ ይጣራ ተብሎ ለስድስት ወራት ያህል በማረፊያ ቤት እያሉ ከጣሊያን ጋር ያለው ጦርነት ተፋፋመ። እነቀኛዝማች ተስፋ ገብረሥላሴም ተፈቱ። ከጣሊያን ወረራ ጊዜ ጀምሮም በአርበኝነት ከፍተኛ ሚና ተወጥተዋል። በጣሊያን ወረራ ጊዜም እንዲህ ብለው ግጥም ጽፈዋል።

የተረገመ ነው አገሩን የከዳ፣

ክብሩን ነፃነቱን አበሻን የጐዳ።

ከኢትዮጵያ ከሐበሻ ጠላት ጉቦ የበላችሁ፣

የትነው የምትበሉት አገር ሳይኖራችሁ።

ያልታመኑ ሌቦች ከሹመት ተሽረው፣

አገሪቷን ይምሩ ታማኞች

ደራሲና ጋዜጠኛ ጥበቡ በለጠ ስለፊደል ገበታ አባት ቀኛዝማች ተስፋገብረሥላሴ እንዲህ ብሎ ነበር። ‹‹አንድ ህፃን ልክ አራት አመት ሲሞላው ከፊደል ገበታ ጋር መተያየት ይጀምራል። ‹‹ሀ›› በል፣ ‹‹ሁ›› በል እየተባለ ይረዳል። የዓለምን ምስጢር፣ ውጣ ውረድ በፊደሎች መቁጠር ይጀምራል። እነዚያ ፊደሎች እየሰፉ እየተገጣጠሙ ሲመጡ ቃል ሆነው ሀሳብ ያስተላልፋሉ። ሀሣብ ደግሞ ብዙ አይነት እውነታዎችን በውስጡ የያዘ ነው። የህይወት ጉዞ እንግዲህ ይጀመራል። በሀገራችን ኢትዮጵያ በየቤታችን ውስጥ ‹‹ሀ ሁ›› ያስቆጠሩን ማናቸው ብንባል ብዙ ሚሊዮኖች አንድ ላይ ‹‹ተስፋ ገብረሥላሴ እንላለን››

ቀኛዝማች ተስፋገብረሥላሴ በኪነጥበቡ ዘርፍም ተጠቃሽ ናቸው። ከሀገር ፍቅር ቴአትር መስራቾች አንዱ ነበሩ።

በ1933 ዓ.ም በውጭም ሆነ በውስጥ ያሉ የኢትዮጵያ አርበኞች ጣሊያንን ከወረራ አጨናግፈው አገራቸውን ተረከቡ። በሰው ጉልበት ይሰራ የነበረው የቀኛዝማች ተስፋ የፅህፈት መሣሪያ በጣሊያኖች ተወርሶ ለሌላ ማተሚያ ቤት ተሰጥቶ ነበር። እርሳቸውም ተስፋ ባለመቁረጥ በአዲስና በጋለ መንፈስ ተነሳስተው ‹‹ድንቁርና ይጥፋ ዕውቀት ይስፋ፣ ይህ ነው የኢትዮጵያ ተስፋ›› በማለት በሌላ ማተሚያ ቤት እያሳተሙ የወገናቸውን እውቀት ለማጐልበት እንደገና ሰርተዋል። የህትመት መሳሪያ ከውጭ በማስመጣትም እንዲያውም የበለጠ ሰርተዋል። የማተሚያ ባለሙያ እንደነበሩም ይነገርላቸዋል። ይጠግኑና ይገጣጥሙ ነበር።

ከቀዳማዊ አፄ ኃይለሥላሴ መንግስት የቀኝ አዝማችነት ማዕረግ ተሰጥቷቸዋል። የኢትዮጵያ ደራሲያን ማህበር ደጋግሞ አመስግኗቸዋል። በ2008 ዓ.ም ደግሞ የበጎ ሰው ሽልማት ልዩ ተሸላሚ ነበሩ። በዕለቱም ስለእርሳቸው የተሰሩ ሥራዎችና ታሪኮች ቀርበዋል። ድምጻዊ ፀሐዬ ዮሐንስ ‹‹ማንበብና መጻፍ፤ ዋናው ቁም ነገር›› የሚለውን ዘፈን ዘፍኗል።

ፊደሉን ሳየው መልሰው ያዩኛል

ሌላው ሲያነባቸው እኔን ይጨንቀኛል

የዘመድ ሰላምታ ሲመጣ ደብዳቤ

መርዶ እየመሰለኝ ሲደነግጥ ልቤ

ማንበብና መጻፍ ዋናው ቁም ነገር…

እኝህ ‹‹የፊደል ገበታ አባት›› እየተባሉ የሚጠሩና የእውቀት ብርሃን በአገሪቱ እንዲስፋፋ ሲጥሩ የነበሩ ሰው ግንቦት 26 ቀን 1992 ዓ.ም በ97 ዓመታቸው ከዚህ ዓለም በሞት ተለይተዋል። ህያው ሥራቸውን ግን ታሪክና ሕዝብ ሲዘክረው ይኖራል። ስለቀኛዝማች ተስፋ ገብረሥላሴ በብዙ ጋዜጦቸና መጽሔቶች ብዙ ተብሏል፤ በሬዲዮ ጣቢያዎች ብዙ ተተርኳል። ከዚህ አለፍ ሲልም በስማቸው መድረኮች እየተዘጋጁ ውይይት ተደርጎባቸዋል።

ይህ የመስከረም ወር ነውና የእርሳቸው ታሪክ እኛንም ያነሳሳን። በተለይም በገጠር አካባቢ ወላጆች ልጆቻቸውን ወደ ትምህርት ቤት ለመላክ ከመምህራን እና ከአካባቢው የአስተዳደር አካላት ጋር ግብ ግብ ነው። እዚህ ላይ ታዲያ አንድ የምንታዘበው ነገር አለ። መምህራንም ሆኑ የአካባቢው የአስተዳደር አካላት ከወላጆች ጋር በመደራደር ልጆች እንዳይማሩ ያደርጋሉ። ምንም እንኳን አሁን ላይ አለ ለማለት ባያስደፍርም ቀደም ሲል ግን ወላጆች ጉቦ ከፍለው (ለመምህሩም ሆነ ለአካባቢው አመራር) ልጆቻቸውን እንዲተውላቸው ይደረግ ነበር። ያ! ባይኖር እንኳን ልጆችን ተደራድሮ ማስቀረት ግን አሁንም አለ። ይህ የወላጆች ብቻ ሳይሆን የመምህራንና የአካባቢው አመራሮችም ችግር ነው። ግንዛቤ የማስጨበጥ ክፈተት ስላለ ነው። በተለይም መምህራን ከእነቀኛዝማች ተስፋ ገብረሥላሴ እንዲህ አይነቱን የአገር ባለውለታነት እና ትውልድ ቀራጭነት ሊማሩ ይገባል!

አዲስ ዘመን ቅዳሜ መስከረም 3/2012

ዋለልኝ አየለ