በሁለት ዓመት ለማጠናቀቅ ውል የተገባለት የያዮ ማዳበሪያ ፋብሪካ በአጠራጣሪ የ43 በመቶ አፈጻጸም ላይ ይገኛል። ፕሮጀክቱን ለማጠናቀቅና ለባንክ ወለድ የተያዘው 10 ነጥብ 6 ቢሊዮን ብር በአጠራጣሪው የ43 በመቶ አፈጻጸም አልቋል። ቀሪውን ፕሮጀክት ለማጠናቀቅ 30 ቢሊዮን ብር ተገምቷል። ግንባታውን በሚያካሂደው የብረታ ብረት ኢንጅነሪንግ ኮርፖሬሽን ውስጣዊ ችግርና በገንዘብ እጥረት በአቅም ችግር ምክንያት ፕሮጀክቱ በመንግሥት ከተቋረጠ 1 ዓመት ሆኖታል። በቦታው ላይ የደረሱት የፕሮጀክቱ ግብአቶች በፀሐይና በዝናብ ከጥቅም ውጪ እየሆኑ ናቸው። ፕሮጀክቱም አጣብቂኝ ውስጥ ገብቷል። በዚህ ዙሪያ ፕሮጀክቱን በባለቤትነት ከሚያስተዳድረው የኬሚካል ኢንዱስትሪ ኮርፖሬሽን ዋና ዳይሬክተር መሃንዲስ ተባባል ውድነህ ጋር ቆይታ አድርገናል።
አዲስ ዘመን፦ የኬሚካል ኢንዱስትሪ ኮርፖሬሽን መቼ ተቋቋመ፤ እርስዎስ ተቋሙን መቼ ተቀላቀሉ?
መሃንዲስ ተባባል፦ ተቋሙ በሚኒስትሮች ምክር ቤት በደንብ ቁጥር 480 በ2005 ዓ.ም የሙገር ሲሚንቶ፣ የጉማ ዛፍ ልማት ፕሮጀክትንና ያዩ ማዳበሪያ ፕሮጀክትን እንዲያስተዳድር ነው የተቋቋመው። በ2009 ዓ.ም ደንብን በማሻሻል የአዳሚ ቱሉ ፀረ ተባይ ማዘጋጃ ፋብሪካ፣ የአዋሽ ሰልፌትና ሰልፈሪክ አሲድ ፋብሪካን እና ባቲ ኮስቲክ ሶዳ ፋብሪካን ይዞ እንደገና ተደራጅቷል። እኔ በምክትል ዋና ዳይሬክተርነት የተቀላቀልኩት በጥር ወር 2008 ዓ.ም ነው።
አዲስ ዘመን፦ ዛሬ የተገናኘነው ስለያዮ ማዳበሪ ፋብሪካ ፕሮጀክት ነውና፤ ለመሆኑ ፕሮጀክቱን ማን አጠናው?
መሃንዲስ ተባባል፦ የፕሮጀክቱ መነሻ በአገራችን ከፍተኛውን የኢኮኖሚ አስተዋጽኦ የሚያበረክተውን ግብርናን በግብዓት ለመደገፍ ነው። ጥናቱ የተጀመረው በቀድሞው የመንግሥት ልማት ድርጅቶችና ፕራይቬ ታይዜሽን ኤጀንሲ የኮልና ፎስፌት ማዳበሪያ ፕሮጀክት ጽህፈት ቤት ሲሆን፣ ጽህፈት ቤቱ በአገሪቱ ማዳበሪያ ለማምረት የሚያስችል አማራጮችን ሲያጠና ነበር። በዚህም በወለጋ ቢቂላላ፣ ጅማና ኢሊባቡር የሚገኘውን ፎስፊት፤ በያዩ አካባቢ ሊግናይት በሚባለው የድንጋይ ከሰል በመጠቀም ጋዝፊኬሽን በሚባል ቴክኖሎጂ ማዳበሪያ ማምረት እንደሚቻል ጥናቱ አረጋግጧል። ሆኖም የማምረቻ ዋጋው በተፈጥሮ ጋዝ ከሚመረተው ከ1 ነጥብ5 እስከ ሁለት እጥፍ ስለሚበልጥ ተግባራዊ ሳይደረግ ቆይቷል።
ከነዳጅ መጨመር ጋር ተያይዞ ማዳበሪያ ዋጋ እየጨመረ መጣ። ይህንን ከግምት ውስጥ በማስገባት አገሪቱ በግብርና ግብዓት እራሷን እንድትችል ፕሮጀክት ጽህፈት ቤቱ የራሱን ጥናት ካጠና በኋላ አዋጭነት ደግሞ ኮምፕላንት የሚባል የቻይና ኩባንያ እኤአ በ2007 አጠናው። በቦታው ላይ 10 የማዕድን ናሙና ጉድጓዶች ተቆፍርው 230 ቶን ድንጋይ ቻይና ተልኮ የድንጋይ ከሰሉ ባህሪ ማዳበሪያ ሊያስመረት እንደሚችል ተረጋግጧል። በጥናቱ ላይ እንዳየነው ለ12 ዓመት የሚሆን 48 ሚሊዮን ቶን የድንጋይ ከሰል መኖሩም ተረጋግጧል። በአካባቢውም ከ30 እስከ 40 ዓመታት ሊያስመርት እንደሚችል እንዲሁም ኩባንያው በ729 ሚሊዮን ዶላር በ48 ወራት ግንባታውን አጠናቅቆ ለማስረከብ በ2003 ዓ.ም ጥያቄ ሲያቀርብ፤ ከ10 ዓመት በኋላ ትርፋማ እንደሚሆን በጥናቱ አመላክቷል።
አዲስ ዘመን፦ ትርፍ ማስገኘት የሚጀምረው ከአስር ዓመት በኋላ ነው ከተባለ ፤በጥናት የተረጋገጠው ለ12 ዓመት ነው፡፡ በዚህ ደረጃ ላለ ጥናት ቢሊዮኖችን ብር አውጥቶ ፋብሪካ መገንባት ተገቢ ነው ይላሉ?
መሃንዲስ ተባባል፦ በመጀመሪያው ጥናት የድንጋይ ከሰሉ እንዳለ ተረጋግጧል። በቀጣይም ጥልቅ ጥናት በማድረግ የሚወጣ ነው። በአካባቢው 50 ስኩየር ኪሎ ሜትር ክልል ውስጥ ማዕድኑ አለ። በአጠቃላይ በአካባቢው ከ200 ሚሊዮን ቶን በላይ የድንጋይ ከሰል ክምችት አለ። በመሆኑም ለፋብሪካው ሥራ ማስጀመሪያ የሚያስችል ጥናት አድርጎ ወደ ግንባታ መግባት ትክክል ነው።
ኮምፕላንት ባጠናው ጥናት ፋብሪካው በዓመት 1 ነጥብ 2 ሚሊዮን ቶን ፍጆታ አለው። በብረታ ብረትና ኢንጅነሪንግ ኮርፖሬሽን የምርቱ መጠን ስላደገ በጥናት በዓመት 1 ነጥብ8 ቶን የድንጋይ ከሰል ይጠቀማል። የሚጠቀመውን የድንጋይ ከሰል ከክምችቱ ጋር ስናነጻፅረው ፋብሪካው ማምረት የሚችልና ችግር የሌለበት ነው።
አዲስ ዘመን፦ መንግሥት ፋብሪካውን ለመገንባት ጥናቱ ሲቀርብለት ምን ወሰነ?
መሃንዲስ ተባባል፦ መንግሥት በርካታ ፕሮጀክቶችን የጀመረበት ወቅት ስለነበርና ፕሮጀክቱ የሚጠይቀው ወጪ ከፍተኛ በመሆኑ በአገር ውስጥ አቅም ለመስራት አሰበ። ወቅቱ የብረታ ብረትና ኢንጅነሪንግ ኮርፖሬሽን ብቅ ያለበት ነበር። ኮርፖሬሽኑ የቻይናው ኩባንያ ካቀረበው ዋጋና ጊዜ በ540 ሚሊዮን ዶላርና በ24 ወራት አጠናቆ ለማስረከብ እቅድ አቀረበ። እንደሰማነው መንግሥትም በጊዜና በዋጋ ቅናሽ ያለው በመሆኑ ኮርፖሬሽኑ እንዲሰራው ፖለቲካዊ ውሳኔ አሳለፈ።
አዲስ ዘመን፦ ፖለቲካል ውሳኔውን የወሰነው ማነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ የቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር አቶ መለስ ዜናዊ ካቢኔ ወይም እራሳቸው ጠቅላይ ሚኒስትሩ ሊሆኑ ይችላሉ። በእኛ ተቋም ያለው መረጃ የሚያሳየውና ያየነው የገንዘብና ኢኮኖሚ ሚኒስትሩ አቶ ሶፊያን አህመድ በኢንዱስትሪ ሚኒስቴር ስር ለነበረው ለመንግሥት ልማት ድርጅቶችና ፕራይቬታይዜሽን ኤጀንሲ ባለቤት እስኪፈጠርለት ባለቤት ሆኖ ከብረታ ብረትና ኢንጅነሪንግ ኮርፖሬሽ እንዲዋዋል ያዘዙበትን ማስረጃ ነው። ኤጀንሲው ከብረታ ብረትና ኢንጅነሪንግ ኮርፖሬሽን ውል የገባው በግንቦት 2004 ዓ.ም ነው። እኛ እንደሰማነውና በቴሌቪዥንም እንደተላለፈው ኮርፖሬሽኑ ወደ ቦታው በመሄድ ሥራውን የጀመረው ውል ከመገባቱ በፊት በጥቅምት 2004 ዓ.ም ነው። ውለታው የተፈጸመው ሥራው ከተጀመረ በኋላ ነው።
አዲስ ዘመን፦ ኤጀንሲውና ኮርፖሬሽኑ የገቡት ውል ምን አይነት ነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ የውል አይነት ቮት ኮንትራት የሚባል ነው። ይህ የውል አይነት ፕሮጀክቱን ሙሉ ሀላፊነት በመውሰድ ገንብቶ፣ አንድ ዓመት ምርት በማምረት ሞክሮ የሚያስረከብበት የውል አይነት ነው።
ሁለቱ ተቋማት በገቡት ውል ኤጀንሲው ለፕሮጀክቱ 9 ቢሊዮን 630 ሚሊዮን ብር ለመክፈል ኮርፖሬሽኑ በሁለት ዓመት ግንባታውን አጠናቆና ሥራውን ሞክሮ ለማስረከብ ነው። ኤጀንሲው የቅድሚያ ክፍያውን የዋጋውን 30 በመቶ 2 ነጥብ 8 ቢሊዮን ብር ክፍያ ፈጽሟል።
አዲስ ዘመን፦ ፋብሪካው የሚያመርታቸው ምርቶች ምንድን ናቸው?
መሃንዲስ ተባባል፦ ፋብሪካው ውስብስብ ነው። በዓመት 1 ነጥብ 8 ሚሊዮን ቶን የድንጋይ ከሰል ከመሬት ውስጥ የሚያወጣው ፋብሪካ አለው። ይህን በመጠቀም 90 ሜጋ ዋት የሚያመርቱ ሶስት ዩኒቶች የኤሌክትሪክ ማመንጫዎች አሉት። የጋዚፊኬሽን ሂደትን በመጠቀም በዓመት 300ሺ ቶን ዩሪያ ማዳበሪያ የሚያመርት ፋብሪካ ይዟል። ከዚህም በተጨማሪ 60ሺ ቶን ሜታኖል፣ 5ሺ ቶን አሞኒያ፣ 4ሺ500 ቶን ሰልፈር በዓመት ያመርታል። እንዲሁም ኦክስጂን፣ ካርቦንዳዮክሳይድ፣ ናይትሮጂንና አርገን የሚባሉ ጋዞችን በተጨማሪነት ፋብሪካው ያመርታል።
አዲስ ዘመን፦ ግንባታ ለማካሄድ ከተቋራጭና ባለቤት በተጨማሪ አማካሪ ያስፈልጋል። ፕሮጀክቱ አማካሪ ነበረው?
መሃንዲስ ተባባል፦ ፕሮጀክቱ የኬሚካል ኢንዱ ስትሪ ኮርፖሬሽን ሥራ እስኪጀምር ድረስ ማለትም እስከ መስከረም 2006 ዓ.ም ድረስ አማካሪ አልነበረውም። ኮርፖሬሽኑ በአዋጅ ታህሳስ 30 ቀን 2005 ዓ.ም ቢቋቋምም ሰራተኛ መድቦ ወደ ሥራ የገባው ግን ከአንድ ዓመት በኋላ ነው። ሥራው የተጀመረውም ከዚያን ጊዜ በኋላ ነው።
አዲስ ዘመን፦ በኮንትራት ውሉ ላይ አማካሪ እንደሚኖር ያስቀምጣል፤ በዚያ መሰረት ለምን ተቋራጩ አማካሪ እንዲኖረው አልተደረገም?
መሀንዲስ ተባባል፦ የቮት ኮንትራት አማካሪ እንዳለው ያረጋግጣል። በተግባር ግን እስከ 2006 ዓ.ም አማካሪ አልነበረውም። በስምምንቱ ላይ የተቀመጠው ለምን ተግባራዊ እንዳልተደረገ አላውቅም። ለእንደዚህ አይነት ፕሮጀክት አማካሪ ሊኖረው ይገባ ነበር። ምንም እንኳን ከውሉ አንጻር በዋናነት ኃላፊነቱን መውሰድ ያለበት ተቋራጩ ቢሆንም ከባለቤትነት አንፃር እስከ 2006 ዓ.ም ኃላፊነቱን መውሰድ ያለበት ኤጀንሲው ነው።
አዲስ ዘመን ፦ በአዋጅ ኃላፊነት ተሰጥቷችሁ ሥራ የጀመራችሁት በ2005 ዓ.ም ነው፤ የእናንተ ኃላፊነት ከ 2006 ዓ.ም በኋላ ነው ማለት ኃላፊነትን መሸሽ አይደለም? ከህግ ተጠያቂነትስ ያድናችኋል?
መሃንዲስ ተባባል፦ በአዋጅ ብንቋቋምም ተቋሙን ማደራጀት ነበረብን። የነበሩትም ሁለትና ሶስት ሰዎች ይህን ሲሰሩ ነበር። በ2005 ዓ.ም የፕሮጀክቱን ሥራ ለመስራት አንችልም ነበር። የእኛ ተቋም በደንብ ሳይቋቋም ተግባራዊ ማድረግ አይቻልም። የሰው ኃይል፣ ሀብትና አደረጃጀት ሳይኖረው ሊቆጣጠር አይችልም። ምክንያታዊ አስተሳሰብም አይደለም። ይህ የሚጠበቅ ነው።
በ2006 ዓ.ም በውሉ መሰረት ተጠናቆ ስላልነበረም ፕሮጀክቱን በመገምገም ነው ኮርፖሬሽኑ ሥራውን የጀመረው። እዚህም ላይ ፕሮጀክቱን ለመገምገም አቅም ስላልነበረን አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲን በአማካሪነት ቀጥረን ነው ሥራውን በጥናት የጀመርነው። በወቅቱም የጥናቱ ውጤትም ፕሮጀክቱ በመጠናቀቂያው ወቅት ሃያ በመቶ ብቻ መድረሱን ነው ያረጋገጠው።
አዲስ ዘመን፦ በውል ሰነዱ አማካሪ እንዳለ ይገልፃል፡፡ ኮርፖሬሽናችሁ ለምንድነው በውሉ መሰረት መቆጣጠር ያልቻለው?
መሃንዲስ ተባባል ፦ ይህ አተረጓጎም ነው። ይህን ካልን ብዙ ነገር አለ። የቀጠርነው አማካሪ በሥራው ላይ ያለና እያንዳንዷን የሚያውቅ መሆን ነበረበት። አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የማዳበሪያ ፋብሪካ ለመቆጣጠር አይደለም ሲሰራ አይቶም አያውቅም። ሥራውን መቆጣጠር የሚችል አማካሪ እንቅጠር ቢባል ብዙ ሚሊዮን ዶላር ይጠይቀናል። ይህን ለማድረግ በሚያስችል ሁኔታ ገንዘብ አልነበረም። በመሆኑም አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በዘርፉ እንደ ብረታ ብረት ኢንጅነሪንግ ኮርፖሬሽን አቅም እንዲገነባ ለማድረግ የተደረገ እሳቤ ነው።
አዲስ ዘመን፦ በቢሊዮን የሚቆጠር ገንዘብ አውጥቶ ለአማካሪ በመቶ ሚሊዮን ዶላር አለማ ውጣትና ፕሮጀክቱን በጥቅሉ ችግር ላይ መጣል ስህተት አይደለም?
መሃንዲስ ተባባል፦ ስህተት ነው። ግን በወቅቱ የነበረውን ነባራዊ ሁኔታ ከግንዛቤ ማስገባት ይገባል። ከውጭም አማካሪ በመቅጠር ፕሮጀክቱን ሙሉ ለሙሉ ለመቆጣጠር የሚያስችል ውል ቢሆን ነበር። የውሉ ባህሪ ሙሉ ኃላፊነቱን ለተቋራጩ ሰጥቶ ስለነበር አማካሪ ብንቀጥርም ችግሩን አይቀርፈውም።
አዲስ ዘመን፦ ኮንትራቱ ላይ አማካሪ አለ እያሉኝ ይህን ለምን ማድረግ አይቻልም?
መሃንዲስ ተባባል፦ ይህን ለማድረግ የሚያስችል አይደለም። በውሉ አማካሪ እንዳለ ቢገልጽም ኃላፊነቱ የተገደበ ነው። ይህ በመሆኑ ተቋራጩ በዩኒቨርሲቲው የተሰጠውን ምክር ጆሮ አልሰጠውም። እንደውም ትንሽ የሰማው ችግሩ እየከፋ ሲመጣ ነው።
አዲስ ዘመን፦ ተቋማችሁ ፕሮጀክቱ በማጠናቀቂያ ወቅት ሃያ በመቶ እያለ እንዴት ተረከበ?
መሃንዲስ ተባባል፦ በህግ የተሰጠን ኃላፊነት ስለሆነ አንረከብም ማለት አንችልም። ማድረግ የምንችለው ስንረከብ ሃያ በመቶ ላይ እንደነበር ማሳወቅ ነው።
አዲስ ዘመን፦ ውሉን አድሳችሁ ተረከባችሁ ወይስ በሌላ አግባብ?
መሃንዲስ ተባባል፦ የተሻሻለ ውል የለም። ቆጥረን የተረከብነው ነገርም የለም። የቮት ኮንትራት ስምምነት ስለነበር መቆጣጠር አንችልም። የኬሚካል ኢንዱስትሪ ኮርፖሬሽን ገንዘብ ለመክፈል ብቻ ነው የምንችለው ሥራውን አቁም ቀጥል ማለት አንችልም። አማካሪ ቀጠርን እንጂ አማካሪውን የመቆጣጠርና የተበላሹ ሥራዎችን የማስተካከል ስልጣን አልነበረንም።
በተገባው ውል ላይ ባለቤቱ ለተቋራጩ የሚሰጠው ምክር ቢጠቅመው ሊቀበል ባይፈልግ ግን ምክሩን ውድቅ ሊያደርገው እንደሚችል ያስቀምጣል። የቮት ኮንትራት በባህሪው ቢያለማም ቢያጠፋም በኃላፊነት የሚጠየቀው ተቋራጩ ነው። በዚህ የተነሳ ለማስተካከል ከፍተኛ ጫና ነበረብን።
አዲስ ዘመን፦ ሁለት አካላት ውል ከገቡ ውሉ ሲያበቃ ወይ መታደስ አለበት አለበለዚያ በእራሱ ጊዜ ይቋረጣል ይህን ሳታደርጉ እንዴት ልትቀጥሉ ቻላችሁ?
መሃንዲስ ተባባል፦ የውለታው ትልቁ ድክመት ሁሉም አካላት መንግሥታዊ መሆናቸው ነው። ሌላው በውሉ ላይ በባለቤቱና በተቋራጩ መካከል አለመግባባት ቢፈጠር በመንግሥት ይፈታል ነው የሚለው። የውሉን ሥርዓት ተከትሎ የሚፈታ ችግርም የለውም። ውሉም አልታደሰም።
ይህ ባለመሆኑ ፕሮጀክቱ አልተጠናቀቀም ተብሎ ግምገማ ሲቀርብ ባለቤቱ በእኛ በኩል የኢንዱስትሪ ሚኒስትሩ አቶ አህመድ አብተው፤ በተቋራጩ በኩል የመከላከያ ሚኒስትሩ አቶ ሲራጅ ፈርጌሳ እና ሌሎች ኃላፊዎች በተገኙበት ስብሰባ ተደርጎ ኮርፖሬሽኑ የሚያጠናቅቅበትን የጊዜ መርሐ ግብር አቅርቦ የዘገየውን ፕሮጀክት አቅጣጫ ተሰጥቶ ተቋራጩ በ2006 ዓ.ም ያላጠናቀቀውን ፕሮጀክት በሁለት ዓመት በማራዘም በ2008 ዓ.ም ለማጠናቀቅ ሥራውን ቀጠለ።
አዲስ ዘመን፦ ውል ሳይስተካከል በምን የህግ አግባብ ነው ገንዘብ ለተቋራጩ የከፈላችሁት?
መሃንዲስ ተባባል፦ አዲስ ወይም የተሻሻለ የውል ስምምነት የለም ባለው ነው የቀጠለው። እንደገና ስምምነት የምናደርግ ከሆነ አዲስ ነገር መኖር አለበት። አዲስ ነገር ከሌለ አዲስ ውል መግባት ምክንያታዊነቱ አይታየኝም። በውሉ በተቀመጠው መሰረት ፕሮጀክቱ ላይ ችግር ሲፈጠር መንግሥት እንደሚፈታው በተቀመጠው መሰረት ውሳኔ በማስተላለፍ ነው ሥራው የቀጠለው።
አዲስ ዘመን፦ የእናንተ ተቋም ሲረከብ ምን ያህል ተከፍሎ ነበር? እናንተስ ምን ያህል ገንዘብ ከፈላችሁ?
መሃንዲስ ተባባል፦ ፕሮጀክቱ ሲጀመር 30 በመቶ ተከፍሏል። እኛ ከተረከብን በኋላ 30 በመቶ በመክፈል በጥቅሉ እስከ አሁን 60 በመቶ ተከፍሏል።
አዲስ ዘመን፦ ሃያ በመቶ አፈጻጸም ላለው ፕሮጀክት 30 በመቶ በመጨመር በአጠቃላይ 60 በመቶ መክፈል ተገቢነት አለው?
መሃንዲስ ተባባል፦ አመራሮቹ ፕሮጀክቱን ሲገ መግሙ ከፍተኛው ችግር የአቅም ሲሆን ተቋራጩ በተደራቢነት የገንዘብ ችግር እንዳለበት አንስቷል። በውሉ ላይ ያለው አፈጻጸምን መሰረት አድርጎ በመጀመሪያ 30፣ ከዚያም 30፣ ቀጥሎም 20 እና 10 በመቶ እያለ የሚከፍለው አካሄድ ተቀይሮ ተቋራጩ በአካል የተሰራውን ሳይሆን የተከፈለውን ገንዘብ አጠቃቀም ታይቶ እንዲከፈለው በኃላፊዎቹ ተወስኗል። በመሆኑም የ30 በመቶ የሥራ አፈጻጸም ሳይሆን የገንዘብ አጠቃቀማቸው ታይቶ በአማካሪያችን አጽዳቂነት ተጨማሪ 30 በመቶው በሰባት ጊዜ ክፍያ ተከፍሏል።
አዲስ ዘመን፦ በምህንድስ አሰራር መሬት ላይ ለሌለ ሥራ የገንዘብ አጠቃቀምን መሰረት በማድረግ ተጨማሪ ገንዘብ መክፈል ያስኬዳል?
መሃንዲስ ተባባል፦ አንዳንድ እቃዎች ቀድመው የሚታዘዙና የሚገዙ ናቸው እስከ አንድ ዓመት ይፈጃሉ። በዚህም ተቋራጩ ገንዘቡን ቀድሞ አግኝቶ መግዛት ካልቻለ ፕሮጀክቱን ማስቀጠል አይችልም የሚል እሳቤ ኃላፊዎቹ ጋር ስለነበር ፈቅደዋል።
በምህንድስና አሰራር ግን ላይሆን ይችላል። በወቅቱ ተቋራጩ ቅድሚያ የወሰደውን ብር ለንዑስ ተቋራጮች አብዛኛውን ከፍየዋለሁ ስላለ ነው።
አዲስ ዘመን፦ በ2008 ዓ.ም ለማጠናቀቅ መርሐ ግብር አቀረበ ባስቀመጠው መርሐ ግብር አጠናቀቀ?
መሃንዲስ ተባባል፦ በመርሐ ግብሩ መሰረት ፕሮጀክቱ መጠናቀቅ ያለበት ሰኔ 2008 ዓ.ም ነበር። ግን አልሆነም። በዚህን ወቅት ማለቅ የቻለው 38 በመቶ ብቻ ነው።
ሥራው የተነካካ በመሆኑ አሁን ላይ አቋርጦ ለሌላ መስጠት አልተቻለም። ተቋራጩ የጀመረውን እንዲጨርሰው ማድረግ ነው የሚቻለው። ተቋራጩም ከአንድ ዓመት በኋላ እጨርሳለሁ የሚል መርሐ ግብር አመጣ። በዚህም እቅድም ሊያጠናቅቅ አይችልም።
አዲስ ዘመን፦ ተቋራጩ ላለመፈጸሙ ምክንያቱ ምንድን ነው? እናንተስ እንደባለቤት ለሶስተኛ ጊዜ እድል መስጠታችሁ ተገቢ ነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ የእኛ ተቋም ፊት ላይ ሆኖ ባለቤት ሆነ እንጂ የተለያዩ አካላት አሉ። እኛ ለኮርፖሬሽኑ ቦርድ፤ ለህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት እና ለቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር አቶ ኃይለማርያም ደሳለኝ ፕሮጀክቱ ችግር እንዳጋጠመው በሪፖርት አሳውቀናል ። እስከ 2011 ዓ.ም ሪፖርት ቢቀርብም ውሳኔ ባለመወሰኑ ጊዜው ባክኗል።
አዲስ ዘመን፦ ውሳኔውን እንዲወሰን ለማን ለማን ቀርቦ ነበር?
መሃንዲስ ተባባል፦ ለሁሉም ለሚመለከታቸው አካላት ችግሩ ቀርቧል። ለመንግሥት የልማት ድርጅቶች ሚኒስትር ዶክተር ግርማ አመንቴ፣ ለእኛ ቦርድ ሰብሳቢ አቶ በከር ሻሌ እና ለመከላከያ ሚኒስትሩ አቶ ሞቱማ መቃሳ ቀርቧል። የእኛ ኮርፖሬሽን 60 በመቶ ከተለቀቀለት በኋላ ተጨማሪ ገንዘብ አንለቅም አጠቃላይ ፕሮጀክቱን በሚመለከት መንግሥት ጣልቃ ገብቶ ይወሰን የሚል አቋም ስለተያዘ ተጨማሪ ክፍያ አልተከፈለም።
ተቋራጩ ሥራውን በወቅቱ አለማጠናቀቅ ብቻ ሳይሆን ውል ከገባው 9 ነጥብ4 ቢሊዮን ብር ተጨማሪ ሥራዎችን ስርቻለሁ በሚል ሌላ 2 ነጥብ 4 ቢሊዮን የክፍያ ጥያቄ አቀረበ። አማካሪያችን በማማከር ገንዘቡን ከለከልነው። ፕሮጀክቱ ያልተጠናቀቀዉ በገንዘብ ችግር ሳይሆን በእውቀትና በአቅም ችግር ነው። በ2009 ዓ.ም አለመጨረሱን ካየን በኋላ መንግሥት የመጨረሻ ውሳኔውን እንዲወስን ጥያቄ አቀረብን። እስከ 2011 ዓ.ም ድረስ አገሪቱ ውስጥ በነበረው ችግር ሳይወሰን ቆይቶ የጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ አመራር በወይዘሮ ደሚቱ ሀምቢሳ በኩል እንዲቋረጥ ወሳኔ አሳለፈ።
አዲስ ዘመን፦ ለፋብሪካው ግብዓት የሚሆነው የድንጋይ ከሰል ማምረቻ ፋብሪካው ስንት በመቶ ተገንብቷል?
መሃንዲስ ተባባል፦ የፋብሪካው ግንባታ በድምሩ 43 በመቶ ደርሷል ቢባልም ሥራው ተከፋፍሎ ሲታይ የድንጋይ ከሰል ማውጫ ፋብሪካው ከዲዛይኑ ወጪ ምንም አልተጀመረም።
አዲስ ዘመን፦ ለሁሉም ፋብሪካዎች ግብዓት የሚሆነው የድንጋይ ከሰሉ ነው። ይህ ሳይገነባ ሌሎቹን ፋብሪካ መገንባት ተገቢነት አለው?
መሃንዲስ ተባባል፦ ተቋራጩ የፕሮጀክት አስተ ዳደር ክህሎት የለውም። መጀመሪያ መቅደም ያለበት የድንጋይ ከሰሉ ሥራ ነው። ድንጋዩን አውጥቶ ለመጠቀም በሌላ ዓለም ያለው ልምድ እንደሚያሳየው ሶስት ዓመት ይፈጃል። ጥናቱን ያደረገው የቻይና ድርጅትም ይህን ገልፆልናል። የቻይናው ኩባንያም 48 ወራት የሰጠውን ጊዜ ወደ 24 ወራት መቀነሱ ፕሮጀክት ለማሸነፍ ካለው ጉጉት እንጂ ተገቢነት ኖሮት አይደለም።
ተቋራጩ ማስቀደም ያለበት የድንጋይ ከሰልና ሌሎች ጊዜ የሚፈጁ ሥራዎችን ነበር።ይህን ሥራ እንዲሰራ ስንጠይቀውም እያፈላለግሁ ነው የሚል ምላሽ ነበር የሚሰጠው። በዚህ ዋጋ እሰራዋለሁ ብሎ ያስብ እንጂ ለማሳካት አልቻለም። የድንጋይ ከሰሉ አልተመረተም ማለት ሌሎቹ ፋብሪካዎቹ አያመርቱም ማለት ነው። ይህ ትክክል አልነበረም።
አዲስ ዘመን፦ ለፋብሪካዎቹ ሥራ እንዲሁም የኤሌክትሪክ ኃይል ለማመንጨት ውሃ አስፈላጊ ነውና ሥራው በምን ደረጃ ላይ ነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ እስከ አሁን ምንም አልተሰራም። ይህ እንዲሰራ አማካሪያችንና እኛ ወትውተናል ነገር ግን ፕሮጀክቱ እስከተቋረጠበት ጊዜ ድረስ ምንም የተሰራ ነገር የለም።
ስለ ፕሮጀክቱ አፈጻጸም ስንጠይቃቸው ለእኛ ያሳወቁን በተክለብርሃን አምባዬ ኮንስትራክሽንና ራምባብ የሚባለውን ድርጅት የሰሩትን የሲቪልና የኤሌክትሪክ ማመንጫ እንጂ ሌላውን አላሳወቁንም። እነዚህ ችግሮች ሁሉ ተደማምረው ነው ትክክለኛ ሥራ አለመሰራቱን ለመንግሥት ውሳኔ ያቀረብነው።
አዲስ ዘመን፦ የኤሌክትሪክ ማመንጫ ግንባታ በምን ደረጃ ላይ ነው ያለው?
መሃንዲስ ተባባል፦ የኤሌክትሪክ ማመንጫው ራንፓውር በሚባል የቻይና ድርጅት በንዑስ ተቋራጭነት ተሰርቷል ተብሎ የቀረበው አለ። ለዚህ ድርጅት ከሲቪል ሥራ ውጪ ለማሽነሪ ተከላ ኮሚሽን 69 ነጥብ 7 ሚሊዮን ዶላር ተከፍሏል። ከውጭ ከመጣው ማሽነሪ የተወሰነው ተገጥሟል። ቀሪው በሜዳ ላይ በመጣሉ በአቀማመጥና በማጓጓዝ ከጥቅም ውጭ ሆኗል።
የኤሌክትሪክ ማመንጫው በፋይናንስ ደረጃ 98 በመቶ ወጪው ቢከፈልም ለግምገማ ስንሄድ ግን በርካታ የጎደሉ እቃዎችና ሥራ እንደቀረው ተረድተናል። በአያያዝ ችግርም ከጥቅም ውጪ የሆኑ እቃዎችም አሉ። እንደባለቤት ምን ያህል ሀብት አለ ሥራው የሚቀረው ምን ያህል ነው የሚለውን ለማወቅ ዋጋውን መስራት ያስፈልጋል። አማካሪያችን እንደሚለው የኤሌክትሪካ ማመንጫው 57 በመቶ ደርሷል። በእኛ ግምት ግን ከ30 እስከ 40 በመቶ እንደማይበልጥ ነው የተረዳነው።
አዲስ ዘመን፦ ለፋብሪካው ግንባታ ማቀዝቀዣ ኩሊንግ ፋርምና ኩሊንግ ታወር ሌላው ሥራ ነው። ይህ በምን ደረጃ ላይ ነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ ሥራው እንዳይቀጥል ተግዳሮት ሆኖ የነበረው የኩሊንግ ታወሩ መሰንጠቅ ነው። ይህን ለማስተካከል በተደጋጋሚ ተጠንቶ እንዲያቀርብ ጠይቀናል። በጋራ አማካሪ ጭምር ለማጥናት ሞክረናል። መፍትሔ ለመስጠት ሁለት ዓመት ፈጅቷል። አሁንም መቶ በመቶ ችግሩ አልተቀረፈም። ኩሊንግ ታወሩ እንደገና የዲዛይን ማስተካከያ ያስፈልገዋል። ለጊዜው 700 ሜትር ርዝመትና 3 ሜትር ስፋት ያለው አቃፊ ግድግዳ ተገንብቷል።
ከሲቪል ሥራ ውጭ ኩሊንግ ታወርና ኩሊንግ ፋርሞቹ አልተሰሩም። በአገር ውስጥ ይሰራሉ የተባሉ እቃዎች ዓለም አቀፍ ደረጃ ማሟላት ያለባቸው በመሆኑ ፍቃድ የሚጠይቁ ናቸው። በድፍረት የተሰሩ አንዳንድ እቃዎች አሉ። ግን ለኬሚካል ፋብሪካ የሚሆኑ አይደሉም። ደህንነቱ እጅግ አስተማማኝ ካልሆነ ወደፊት መሳሪያዎቹ አይገጠሙም። ተገጥመውም ከፍፃሚ ደርሰው ቢሆንም ኖሮ አደጋ ሊኖር ይችል ነበር። አንዳንድ ጊዜ መቆሙ ለበጎ ነው ያስብላል።
አዲስ ዘመን፦ የካርቦንዳዮክሳይድ ኮፕረሰር ወይም የካርቦንዳዮክሳይድ ማሞቂያው ሌላው የፋብሪካ አካል ነውና ሥራው በምን ደረጃ ላይ ይገኛል?
መሃንዲስ ተባባል፦ ማዳበሪያ ፋብሪካው፣ ሜታ የን፣ ዩሪያ የካርቦንዳዮክሳይድ ኮምፕረሰርና የሌሎች ፋብሪካዎችና የሲቪል ሥራቸው እየተከናወኑ ነበር። መሰረታቸው ወጥቶ መሳሪያ ሲመጣ በሚገጠምላቸው ደረጃ እየተሰሩ ነበር። የተሰሩትም ብዙ ችግርም የለባቸው። ይሁንና የኤሌክትሮ መካኒካልና መሳሪያዎች መጥተው አልተገጠሙም።
አዲስ ዘመን፦ የአስተዳደር፣ የቢሮ፣ የቤተ ሙከራና የግምጃ ቤት ግንባታዎች አሉ የእነዚህ ሥራዎችስ በምን ደረጃ ላይ ነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ እነዚህ ሥራዎች የፍሳሽና የኤሌክትሪክ ዝርጋታ ይቀራቸዋል። ለመጠናቀቅ የቀረቡ መሆናቸውን ነው የአማካሪያችን ሪፖርት የሚያሳየው። በአጠቃላይ ግን ፕሮጀክቱ መሰረታዊ ስህተት አለው። የተቋራጩ ልምድ፣ ችሎታውና የምህንድስና የአስተዳደር አቅሙ ሳይገመገም ነው የተሰጠው። የአንደኛ ክፍል ተማሪን ማትሪክ ተፈተን እንደማለት ነው። አቅማችን ለመገንባት ቢባልም የተሰጠበት አካሄድ ምክንያታዊ ያልሆነና ስህተት ነው።
አዲስ ዘመን፦ ሁሉም እቃዎች ያለመጠለያ በሜዳ ላይ የተጣሉ ናቸው ይህ ለምን ሆነ?
መሃንዲስ ተባባል፦ ውሉ እንዲቋረጥ ውሳኔ ከመተላለፉ በፊት ጀምሮ የእቃዎች አያያዝ ትክክል አለመሆኑ እኛም አማካሪያችንም ነግረናቸዋል። ወደ ፋብሪካ ተከላ እየሄድን ነው በማለት ሊያስተካክሉ አልቻሉም። ውሉ እንዲቋረጥ ሲወሰንም የተሳሳተ የመረዳት ችግር ነበረባቸው። ንብረቱን በሜዳ ላይ ጥለው ይረከቡናል ብሎ የማሰብ ነገር ነበር።
ርክክብ ለመፈጸም የፓኬጂንግ ዝርዝሩን ይዘን ስንሄድ እቃውን ለመለየት አልቻሉም። ብዙ ሰዎች ለቀዋል የሉም አናውቅም ነው የሚሉት። አብረዋቸው ሲሰሩ የነበሩ ቻይናውያን ከአገራቸው ተጠርተው ነው ከሚያስታውሱት ውስጥ እቃዎችን ለመለየት የተሞከረው። በሜዳ ላይ ያለውን እቃ እንዳይበላሽ ለማስቀመጥም ያልተረከብነውን እቃ ማስተካከል አንችልም። ከዚህ በኋላ ለማስተካከል ወደ ሥራ እንገባለን።
አዲስ ዘመን፦ ለመረከብም ተቸግራችኋል ማለት ነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ በጣም ተቸግረናል። ይህን ሁሉ ጊዜ የወሰደውም ስለተቸገርን ነው።
አዲስ ዘመን፦ ውላችሁ የመቋረጡ ዋናው ምክንያት ምንድ ነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ ፕሮጀክቱ በተወሰነለት ጥራት፣ ጊዜና ዋጋ መጠናቀቅ ነበረበት። ይሁንና ተቋራጩ ያጠናቅቃል ከተባለው ጊዜ በላይ ሶስት እጥፍ በላይ ጊዜ ወስዶም አላጠናቀቀም። ከዋጋ አንጻርም በ 9 ነጥብ 6 ቢሊዮን ብር የነበረው ስምምነት ወደ 30 ቢሊዮን ብር እንደሚያስወጣ የአማካሪያችን ጥናት አመላከተ። ይህ ፋብሪካው ከአስር ዓመት በኋላ ወጪውን ሸፍኖ ወደ ትርፍ ይገባል የተባለውንና አዋጭነት ጥናት ያዛባ ነው። በዚህም የተነሳ የብረታ ብረትና ኢንጅነሪንግ ኮርፖሬሽን ሥራውን መስራት አይችልም ተብሎ ነው የተቋረጠው።
አዲስ ዘመን፦ እስካሁን ለተቋራጩ ምን ያህል ብር ከፍላችኋል?
መሃንዲስ ተባባል፦ለተቋራጩ በጥቅሉ 5 ቢሊዮን 938 ሚሊዮን 532 ሺ 286 ብር ተከፍሎታል። የገንዘቡ ምንጭ ከኢትዮጵያ ንግድ ባንክ የተገኘ ብድር ነው። በሶስት ጊዜ 10 ነጥብ 6 ቢሊዮን ብር ኮርፖሬሽኑ ተበድሯል። ኮርፖሬሽኑ ለባንክ ወለድ ብቻ 95 ሚሊዮን ብር በየወሩ ይከፍላል። ፕሮጀክቱ ከተጀመረ ጊዜ ጀምሮ ለወለድ ብቻ እስካሁን 3 ነጥብ 872 ቢሊዮን ብር ተከፍሏል። ለተቋራጩ ከተከፈለው 5 ነጥብ9 ቢሊዮን ብር ጋር ሲደመር 10 ነጥብ 6 ቢሊዮን ብር እየደረሰ ነው። በዚህም መንግሥት አጣብቂኝ ውስጥ ስለገባ ፕሮጀክቱን አቋርጦ በሽርክና ይገንባ ወደ ማለት ተደርሷል።
አዲስ ዘመን፦ ለኮርፖሬሽኑ ክፍያ የፈጸማችሁት በ2004 እና በ2006 ዓ.ም 5 ነጥብ9 ቢሊዮን ብር ነው። ከዚያ በኋላ ክፍያ ሳትፈጽሙ በ2008 ዓ.ም 4 ነጥብ 7 ቢሊዮን ብር ለምን ተበደራችሁ ወለድስ ለዚህ ለምን ይከፈላል?
መሃንዲስ ተባባል፦እኛ ገንዘብ ከባንክ የተበደርነው በ2005 እና 2006 ዓ.ም በእያንዳንዱ ጊዜያት 3 ነጥብ3 ቢሊዮን ሲሆን በ2008 ዓ.ም 4 ቢሊዮን ወስደናል። ገንዘቡ የዋለው ለተበደር ነው ብር ወለድ ክፍያ ነው።
አዲስ ዘመን፦ ይህን ያህል የአገርና የህዝብ ገንዘብ በእናንተ በባለስልጣናት ውስኔ ባክኖ እርስዎን ጨምሮ ሌሎች ይህን ውሳኔ ያሳለፋችሁ ኃላፊዎች ዛሬ በመንግሥት ሥራ ላይ ተቀምጣችሁ ሌላ ውሳኔ መወሰን ነበረባችሁ?
መሃንዲስ ተባባል፦ ምን ልበልህ። ከጳጳሱ ቄሱ መሆን ይቻላልን? መንግሥት ይህን ፕሮጀክት እንዲሰራ የሰጠው አካል መስራት አይደለም ሲሰራ አይቶ ለማያውቅ አካል ነው። ስህተቱ የመንግሥት ፖለቲካዊ ውሳኔ ነው። ለአገሪቱ የመጀመሪያ የሆነ፣ ልዩ የደህንነት ጥንቃቄ የሚፈልግ የኬሚካል ፋብሪካ፤ ምንም ልምዱና ችሎታው ለሌው አካል መሰጠቱ በአጠቃላይ ስህተት ነበር።
መንግሥት ይስራው ብሎ ከወሰነ በኋላ አፈጻጸሙን ተቆጣጠር ሲባል ለእኔ ሪፖርት አቅርብልኝ ማለቱ ነው። እንደ ተቋም ስናደርግ የነበረው ክትትልና ቁጥጥር ነው። የታዩ ጉድለቶችንም በተዋረድ ስናቀርብ ነበር። እንደማንኛው ዜጋ አዝናለሁ፤ በወቅቱ ግን ተቋራጩን አመኔታ ሰጥቶት ሲያሰራ የነበረ ሳይነሳ ሁላችንም እንሙት ማለት ተገቢ አይደለም። ይዘግይ እንጂ አሁንም የተወሰነው ውሳኔ ጥሩ ነው።
አዲስ ዘመን፦ እርስዎ እንደ አንድ ኃላፊ የፋብሪካው ግንባታ ለማከናውን የተሰጠው ተቋራጭ ከውሳኔው በስተጀርባ ሌላ ዓላማ አለው ወይስ የአቅም ችግር ብቻ ነው ብለው ያምናሉ?
መሃንዲስ ተባባል፦ ይህ ከባድ ጥያቄ ነው። እውነቱን ለመናገር ውሳኔ በሰጡት ሰዎች ጫማ ሆኖ ማሰብ ይገባል። ከተጻፉ ውሳኔዎች ለመረዳት እንደሚቻለው የአገራችንን የግብርና ክፍለ ኢኮኖሚ ለማሳደግ የተያዘ እቅድን ለማሳካት ነው። ይህን ጨምሮ በውስጥ አቅም ማዳበሪያ ለማምረት መወሰን እስከሚለው በጎ ሃሳብ ነው። በዝቅተኛ ዋጋ በአገር ውስጥ ተቋራጭ ለመገንባት እንችላለን የሚለውም መልካም እይታ ነው። ጎደለ የምለው ለአንድ አካል ብቻ መሰጠቱ ነው። ሌሎች አቅም ያላቸው እንዲወዳደሩ ዕድሉን መስጠት ይገባ ነበር።
ከዚህም በላይ የተዘጋጀው አካል አቅም ካለው በተሰጠው ጊዜ፣ ዋጋና ጥራት ማስረከብ ነበረበት። እየተሳሳቱ መማር የሚለው በሌላው ዓለም የተለመደ ቢሆንም ለዚች ደሃ አገር ግን በቢሊዮኖች እያጠፉ መማር አይገባም። ፕሮጀክቱ ዘጠኝ ጥዶ አንዱንም አለማብሰል ነው።
አዲስ ዘመን፦ የድንጋይ ከሰል ፋብሪካዎች በአካባቢ ብክለት ጋር በተያያዘ ብዙዎቹ እንዲዘጉ ጫና እየተደረገባቸው ነው። ይህ ፕሮጀክት በአካባቢ ላይ ተጽዕኖ ያደርሳል?
መሃንዲስ ተባባል፦ ቻይና ከ50 በመቶ በላይ ምርቷ በድንጋይ ከሰል ነው የምትጠቀመው። የድንጋይ ከሰል አካባቢን ይበክላል። ብክለቱን የሚቀንስ ቴክኖሎጂ መጠቀም ያስፈልጋል። በጋራ ለመስራት ጥሪ ካደረግንላቸው ድርጅቶች ጋር ስንነጋገር የተመረጠው ቴክኖሎጂ አሁን ካለው ወደኋላ አንድ ደረጃ የቀረ መሆኑን ገልጸውልናል። በነበረው ይቀጥል ወይስ አዲስ መንገድ እንከተል የሚለው መታየት አለበት።
አዲስ ዘመን፦ ሌላው የአካባቢው ማህበረሰብ ከካሳ ጋር በተያያዘ ቅሬታ አለው ስለዚህ ምን ይላሉ?
መሃንዲስ ተባባል፦ ብረታ ብረት ኢንጅነሪንግ ኮርፖሬሽን ከቦታው ላይ ለተነሱ ሰዎች 21 ሚሊዮን ብር ካሳ ከፍሎ ነበር። ካሳው ግን ያለውን ነባራዊ ሁኔታ ያላገናዘበ ነበር። በዚህም ከአርሶ አደሮቹ ቅሬታ መጣ። አካባቢው ቡና አምራች ነው። ለአንድ እግር ቡና የተከፈለው ካሳ 6 ብር ከ50 ሳንቲም ነው። ይህ ፍትሃዊ አይደለም። አንድ እግር ቡና ቢያፈራ ከአንድ ኪሎ በላይ ያመርታል። በወቅቱ ዋጋ ደግሞ ከ 30 እስከ 40 ብር ይሸጣል። ይህን ከሚመለከታቸው አካላት ጋር በመሆን ከተከፈላቸው በተጨማሪ 48 ሚሊዮን ብር በዝግ ሂሳብ በንግድ ባንክ ቅርንጫፍ ገቢ ተደርጓል። ከባለንብረቶቹ ጋር ከተፈራረምን በኋላ ገንዘባቸውን ይወስዳሉ። ችግሩንም ፈተናል።
አዲስ ዘመን፦ በየወሩ ወለድ ብቻ 95 ሚሊዮን ብር እየከፈላችሁ አንድ ዓመት ሳትረከቡ መቆየታችሁ ተገቢ ነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ የዘገየው ውሳኔው ከተላለፈ በኋላ ክፍተት ነበረ። ከሙስና ጋር በተያያዙ በርካታ ለርክክብ የሚሆኑ መረጃዎች ተይዘው ነበር። ርክክብ የሚጀመረው ከሰነዶች ነው። ርክክብ ለማድረግ የውለታ ስምምነቶች፣ የክፍያ፣ የምህንድስና ሰነዶች ያስፈልጉናል። አቅደንም የተነሳነው ነገር አንዳንድ ሰነዶች ለምርመራ ስለተወሰዱ ተቋራጩ ማመቻቸት አልቻለም። አንድ ሰነድ አትሞ ለመስጠት እስከ 3 ሳምንት ፈጅቶባቸዋል።
በአካል ርክክብ ለማካሄድም የፕሮጀክቱን ታሪክ የሚያውቁ ሠራተኞች ስለለቀቁ ለመረከብ አስቸጋሪ ሆኖብናል። የኤሌክትሪክ ማመንጫውን ፕሮጀክት ከቻይና መጥተው እስኪያስረክቡም ጊዜ ፈጅቷል።
አዲስ ዘመን፦ ርክክብ ከተደረገ በኋላ የፕሮጀክቱ እጣ ፋንታ ምንድነው?
መሃንዲስ ተባባል፦ ርክክቡ ከተጠናቀቀ በኋላ መንግሥት ቶሎ ብሎ ውሳኔ ማሳለፍ አለበት። ዋናውን ብድር መክፈል የምንጀምረው ያለፈው ሰኔ ነበር። በየሶስት ወሩ 400 ሚሊዮን ብር ለባንክ ብድር መክፈል አለብን። ይህን ያህል ብር ከየትም አምጥተን መክፈል አልቻልንም። መንግሥት ውሳኔ እስኪሰጥ የመክፈያ ጊዜውን በሶስት ዓመት ለማርዘም ከንግድ ባንክ ጋር ተፈራርመናል። ወለዱ ግን በዚያው ልክ ነው የሚያድገው። በመሆኑም ቶሎ ውሳኔ መንግሥት ማሳለፍ አለበት።
ይህን ያህል ገንዘብ ወጥቶበት ቀልጦ ይቅር አይባልም። ህብረተሰቡም የሚጠብቀው ነገር አለ። ይህን መተውም ለመጭው ትውልድ አስተማሪ አይሆንም። ይህ ፕሮጀክት መጠናቀቅ አለበት ። እንዴት የሚለው ነው አጠያያቂው።
መንግሥት ካሉበት ኃላፊነቶች የተነሳ ይህን ፕሮጀክት በጋራ ሊሰራ የሚችል አካል ካለ ፈልጉ የሚል የቤት ሥራ ሰጥቶናል። በዚህም መሰረት መፈለግ ጀምረናል። በመጀመሪያው ጥሪ በቂ ባለሃብት አላገኘንም፤ በሁለተኛ ዙር ጥሪ አምስት ድርጅቶች መጥተዋል። እስካሁን ባለው ውይይት በምንፈልገው ሃምሳ በመቶ ወይም ከዚያ በላይ የመግባት ፍላጎት ያላቸው አይደሉም። በተለይም የቻይና ኩባንያዎች ኢትዮጵያ ከፍተኛ ብድር ስላለባት በዚህ ደረጃ መንግሥታቸው ብድር ሊፈቅድላቸው እንደማይችል ነው የሚናገሩት። ፕሮጀክቱ 43 በመቶ ተሰርቷል። ቀሪውን ጨርሶ ወይም በጋራ ጨርሶ በሽርክና አብሮ የሚሰራ ነው የምንፈልገው። ይህ ካልሆነ መንግሥት በራሱ መስራት አለበት። የውድቀት ምሳሌ መሆንና ገንዘቡ ቀልጦ መቅረት የለበትም። በአንድ ጊዜ ባይሆንም በየደረጃውም መገንባት አለበት። አማራጮችን ማየትና ቶሎ መወሰን ይገባል።
አዲስ ዘመን፦ ርክክቡ በምን ያህል ጊዜ ያልቃል?
መሃንዲስ ተባባል፦ የሚረከበው ቡድን በቦታው ነው ያለው። በአሥር ቀን ውስጥ ርክክቡ ያልቃል የሚል እምነት አለን።
አዲስ ዘመን፦ ለቃለ ምልልሱ አመሰግናለሁ።
መሃንዲስ ተባባል ፦ እኔም አመሰግናለሁ።
አዲስ ዘመን ሀምሌ 17/2011
አጎናፍር ገዛኸኝ
