የማይጨው ጦርነት

ተገኝ ብሩ

ይህቺ በልጆቿ መስዋዕትነት ዘመናትን ያለፈች አገር፤ በጀግኖቿ ብርቱ ተጋድሎ ታፍራና ተከብራ የዘለቀችው የነፃነት አርማ ኢትዮጵያ፤ ከታሪኳ ገፅ ላይ በጉልህ የሚታይ ተገልጦም የሚነበብ ብዙ ሁነት አስተናግዳለች:: እዚያ የታሪክ ገፅ ላይ የሚገኝና ሆኖ ያለፈ ታሪክ በዚህ አምድ ለእናንተ ማሳየቱን ቀጥለናል:: በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ሆኖ አልፎ ዛሬ የሚጠቀስና ባለፈው ሳምንት ውስጥ ተከስቶ የነበረን ታሪክ መርጠን ወደኋላ ተመልሳችሁ ታስቡት ዘንድ በዚህ መልክ አቀረብን፤ መልካም ምንባብ::

ኢትዮጵያዊያን የአገራቸውን ዳር ድንበር ለመጠበቅ፣ ነፃነታቸውን ለማስከበር ለዘመናት ብርቱ ትግል አድርገዋል:: ጀግኖች አባቶች ለአገራቸው መጠበቅ ለህዝባቸው ነፃነት ካደረጉት ተጋድሎ መሀል በመጋቢት ወር የተካሄደውና የዚህ ሳምንት ሁነት የማይጨው ጦርነት ነው:: በዚህ ሳምንት ተከስቶ የነበረና በሳምንቱ በታሪክ አምዳችን የምንዳስሰው ርዕሰ ጉዳይ ይህ ነው::

ማይጨው ላይ ኢትዮጵያዊያን ከውጪ አገራቸውን ሊወሩ ከመጡት የፋሽስት ኢጣሊያ ጦር ጋር በመዋደቅ የአገራቸውን ዳር ድንበር ለማስጠበቅ ብርቱ ፍልሚያዎችን አድርገዋል:: ይህ ለአገር የተከፈለ ታላቅ ተጋድሎ በታሪክ መዛግብት ላይ ሰፍሮ ይገኛል:: ኢትዮጵያዊያን በንጉሰ ነገስት ቀዳማዊ ሀይለ ስላሴ አዝማችነትና የጦር መሪነት ከፋሽስት ኢጣሊያ ሰራዊት ጋር ማይጨው ላይ ጦርነት አድርጋ ነበር::

በኢትዮጵያና በኢጣሊያ መካከል በኢትዮጵያ ሰሜናዊ ክፍል ትግራይ በሚገኘው ማይጨው ላይ ነበር ጦርነቱ የተካሄደው:: በአጼ ኃይለሥላሴ የሚመራው የኢትዮጵያ ሰራዊት ከ40 ዓመታት በፊት ኢትዮጵያን በቅኝ የመግዛት ውጥኗ በአድዋ ጦርነት የከሸፈባት ጣሊያን ዳግም ካዘመተችው ጦር ጋር ማይጨው ላይ ጦርነት የገጠመው በዚህ ሳምንት መጋቢት 22 ቀን 1928 ዓ.ም ነበር።

የዚህ ጦርነት መነሻ ዋነኛ ምክንያት ከአራት አስርተ ዓመታት በፊት አድዋ ላይ ኢትዮጵያዊያን ሀገራቸውን በወረረው ጣልያን ላይ የተቀዳጁት ድል ነው:: ያኔ ዓለም በአንድነት የኢትዮጵያዊያንን ጀግንነት የመሰከረበት የጥቁሮች ታላቅ ድል ምስራቅ አፍሪካ ላይ ታየ ተብሎ የተዘገበበት ሁነት ነበር:: በአንፃሩ ደግሞ ጣሊያኖች በገጠማቸው አሳፋሪ ሽንፈት ተቆጭተው አቂመው ነበር::

እንደ ኢትዮጵያዊያን አቆጣጠር የካቲት 23 ቀን 1888 ዓ.ም አድዋ ላይ ኢትዮጵያዊያን ሳይጠብቁት በተቀዳጁት የጥቁሮች ታላቅ ድል ጣሊያኖች እጅጉን አቂመው ነበር:: ያኔ ምስራቅ አፍሪካን በዋነኝነት ደግሞ ኢትዮጵያን ለመውረር ያሰቡበት እቅድ መክሸፉ ሳያንስ አሳፋሪ በሆነ ሁኔታ በኢትዮጵያ ጦር መሸነፋቸው ለቁጭት ዳረጋቸው:: ጣሊያን ይህንን ለመለወጥና ኢትዮጵያን ለመውረር ብሎም አላማዋን ለማስፈፀም በብርቱ ተዘጋጅታ ቀን ጠበቀች:: ሌላ በቀል በኢትዮጵያ፤ ሌላ ዘመቻ በኢትዮጵያዊያን ላይ ለመክፈትና ቀዳሚ አላማቸውን ለማሳካት ማውጠንጠን ጀመሩ::

በዚህም ጣሊያኖች ያለፈውን ቂም በቀል ለመወጣት በብርቱ ተዘጋጅተውና አድዋ ላይ በሽንፈት የተከናነቡትን ሀፍረት ለመመለስ ተዘጋጅተው በሊቢያና በሶማሊያ ከኢትዮጵያ ክፍል ኤርትራን በቅኝ ግዛትነት ከያዙ በኋላ፣ ጠቅላላ ኢትዮጵያን በሃይል ለመያዝ ጦርነት ከፈቱ::

በምፅዋ ባህር ወደብ በኤርትራ በኩል ወደ ወሰን በመግባት ዘመናዊ የጦር ሃይሏን አደራጀች:: በምስራቅ በኩል በቅኝ ግዛቷ የጣሊያን ሶማሊያ ላንድ በኩል በመግባትም የወልወልን ግጭት ሆን ብላ ከቀሰቀሰች በኋላ ተበዳይ ሆና ለመቅረብ ሞከረች:: አከታትላም ዋናው የጦር ሃይሏን ባደራጀችባት ኤርትራ በኩል፣ ወሰን ጥሳ፣ በጥቅምት ወር የኢትዮጵያ ሰሜናዊ ክፍል የሆነችውን መቀሌን ያዘች::

ይኼን የሰሙት ኢትዮጵያዊያን የአገራቸውን ዳር ድንበር መደፈሩን ያረጋገጡት የወቅቱ ጀግኖች ድጋሚ ጣሊያንን ለመግጠም ተዘጋጁ:: ከወራሪው የኢጣሊያ ሃይል ጋር ሲወዳደር፣ ኋላ ቀርና አነስተኛ መሣሪያ ያለው አብዛኛው የኢትዮጵያ ሰራዊት የክተት አዋጁን ተከትሎ፤ ጭብጦ ስንቁን ይዞ፣ ጦርና ጋሻውን አንግቦ ዘመተ::

ኢጣሊያ፣ በሶማሊያ በኩል ባደራጀችው ዘመናዊ የጦር ሃይል፣ በምሥራቅ በኡጋዴንና በደቡብ በዶሎ በኩል ጦርነት ጀመረች:: ኢትዮጵያም ባላት ሃይል ለመከላከል ሰራዊቷን ወደ ሁለቱም የጦር ግንባር በእግር አጓጓዘች:: ከማይጨው ጦርነት በፊት፣ በርካታ ውጊያዎች ተደርገው በርካታ የሰራዊቱ አባላትና አዛዦች ሞተዋል::

በተደረገው ውጊያ የጎጃምና የጎንደር ጦር፣ በምዕራብ ትግራይ ተዋግቶ፣ እያሸነፈም፣ እየተሸነፈም በመጨረሻ በአውሮፕላን መርዝ ተጠቅቶ ተበታተነ:: በጦር ሚኒስትሩ የተመራውና ከ50 ሺህ በላይ ይሆናል ተብሎ የተገመተው ጦርና ከወለጋ የተንቀሣቀሰ ጦር በአምባ አራዶምና በሌሎች ቦታዎች ተዋግቶ ጊዚያዊ ድል አገኘ::

ነገር ግን ጣሊያኖች የኢትዮጵያዊያን ጀግንንነትና ቆራጥነት ያውቁ ስለነበር ለዚህም በብርቱ ተዘጋጅተው ነበር:: በመሆኑም ይህ ጦር በአውሮፕላን መርዝና ዘመናዊና ከባድ መሣሪያ ጉዳት ስለደረሰበት አዛዦችም ጭምር በጦር ሜዳ ተሰው:: ኢትዮጵያዊያን ከተለያዩ ቦታዎች ጠላትን ድል ለማድረግና ፊት ለፊት ለመግጠም በተሰባሰቡበት በዚህ ጦርነት በተምቤን በኩል የዘመተው የሰላሌ፣ የደቡብ ጎንደር፣ የከምባታና የላስታ ጦርም ከታዘዘበት ቦታ ሳይደርስ ኢጣሊያኖች እየቆረጡ አጠቁት::

ኢትዮጵያኖች በጀግንነት እየተዋጉ ስለተጎዱ፣ ተተኪ የሌለው ሰራዊት እየተዳከመ መጣ:: ለሰባት ወራት፣ ሲፋለሙ ቆይተው፣ ከሞት የተረፉት አዛዦችና ወታደሮች ንጉሠ ነገሥቱ በሚመሩት ጦርነት ለመዋጋት ማይጨው ላይ ተሰበሰቡ:: ያን ጊዜ ግን፣ አብዛኛው ስራዊት በሞት፣ በመቁሰል፣ በረሃብ ተጎድቶ ከውጊያ ውጭ ሆኖ ነበር:: የተረፈው ጥቂትም ቢሆን የውጊያ ሞራሉ እጅግ የተዳከመ ነበር::

ከንጉሠ ነገሥቱ ጋር አብሮ የዘመተው ተዋጊም፣ ከኢጣሊያኖች ጋር ሲወዳደር በቁጥር፣ በመሣሪያ ጥሪትም በብዙ ያንሳል:: ያም ሆኖ የመጨረሻውን ውጊያ ለማድረግ በማይጨው ተሰለፈ:: በዚህ መጋቢት 22 ቀን 1928 በቀዳማዊ ኃይለሥላሴ የሚመራው የኢትዮጵያ ጦር በሶስት ግንባር ተሰለፈ:: በጄኔራል ባዶሊዩ የሚመራው የኢጣሊያ ሰራዊትም በዘመናዊ መድፎችና ከ70 በላይ በሚደርሱ የጦር አውሮፕላኖች እየታገዘ ውጊያውን ለማድረግ ዝግጁ ሆነ::

በብዙ ዝግጅት ሲደረግበት የነበረው ጦርነትም በኢትዮጵያ ሰዓት አቆጣጠር ከንጋቱ 12 ሰዓት ላይ ተጀመረ:: በዚህ ውጊያ ኢትዮጵያዊያን ለአገራቸው ያላቸው ፍቅር በሚገልፅ መልኩ በጀግንነት ተዋደቁ:: ውጊያው እንደተጀመረ ካምፕ ድረስ ዘልቀው በሚያስደንቅ ጀግንነት ፊት ለፊት ገጥመው ተፋለሙ፤ ተዋጉ::

በዚህ የተደናገጠው የጣሊያኑ ጦር አዛዥ ባዶሊዩ ገና በጠዋቱ፣ የጦር አውሮፕላኖቹ በሙሉ ሃይላቸው በቦምብና በመርዝ ጋዝ ኢትየጵያኖቹን እንዲደበድቡ አዘዘ:: በዚህም ከፍተኛ እልቂት ተከሰተ:: በኋላቀር የጦር መሳሪያ ውጊያ ያደርጉ የነበሩት ኢትዮጵያዊያን ውጊያውን መቀጠል አልቻሉም፤ ኢትዮጵያኖች ከውጊያ ውጭ ሆኑ::

በውጊያው ጣሊያኖች የበላይነቱን ቢይዙም ኢትዮጵያን ግን የውጊያ ቀጠናቸውን በፍፁም አለቀቁም:: የኢትዮጵያ ሠራዊት ምሽት ድረስ የያዘውን ቦታ ሳይለቅ ከተዋጋ በኋላ ወደኋላ ማፈግፈግ ግድ ሆነበት:: ጣሊያኖችም የሚሸሸውን ሠራዊት እየተከታተሉ የመርዝ ጋዝ እየረጩ ፈጁት:: በአሸንጌ ሃይቅም መርዝ ረጭተው በጥም የተጎዳው ወታደር በአሳዛኝ ሁኔታ አለቀ::

የማይጨው ጦርነት፣ በዚያኑ ዕለት በኢጣሊያኖች ድል አድራጊነት ተጠናቀቀ:: በዚህ ወቅት የአገሪቱ ንጉሥ ቀዳማዊ ኃይለሥላሴ የኢትዮጵያ ጠቅላይ ጦር አዛዥ በመሆን ሠራዊታቸውን አሰልፈው ወታደራዊ አመራር ሰጥተዋል:: ይሁንና በዚህ የጦር ግንባር ኢትዮጵያ ድል አልቀናትም:: እንደ የብዙ ታሪክ ተመራማሪዎችና የውትድርና ሳይንስ ኤክስፐርቶች ትንታኔ ኢትዮጵያ ድል ያልቀናት በሁለት ምክንያቶች መሆኑ ተተንብይዋል::

መጀመሪያውና ቀዳሚው ኢትዮጵያዊያን በኢጣሊያ ድል የተነሱበት ምክንያት ሰራዊቱ በሊግ ኦፍ ኔሽንስ የተከለከለ የመርዝ ጋዝ በጫኑ ተዋጊ ጀቶች በመደብደቡና በዚህም የትጥቅ ኃይል መዛባት በመከሰቱ እንደሆነ በምክንያትነት ተቀምጧል:: ሌላኛውና ሁለተኛው ምክንያት ደግሞ ከውስጥ የፖለቲካ ችግሮች ጋር በተያያዘ በኢትዮጵያ ሠራዊት ውስጥ የወታደራዊ አመራር እንከን የነበረበት መሆኑን ወቅታዊ ሁናቴዎችን በማጤን እንደ ምክንያትነት የተጠቀሰ ጉዳይ ነበር::

በዚህ ጣሊያኖች ለብዙ ዘመናት ተዘጋጅተውና ኢትዮጵያዊያንን ለመበቀል ብሎም ለመውረር አስበው ዳር ድንበርዋን በመጣስ በከፈቱት ጦርነት ከሰባት መቶ ሺህ በላይ ዜጐች መስዋዕትነት መክፈላቸውንና በርካታ ሀብትና ንብረትም መወደሙን መረጃዎች ይጠቁማሉ::

ነገር ግን ጣሊያኖች በማይጨው ድል ቀንቷቸው ኢትዮጵያን ለመቆጣጠር ባደረጉት ጥረት ሁሉ በዱር በገደሉ የአገራቸው ነፃነት መደፈር ያንገበገባቸው ኢትዮጵያዊያን ለጣሊያኖችን እረፍት አልሰጡም::

በማይጨው ሽንፈት፣ ለጠላት ገብረን አናድርም ያሉ ጀግኖች በየጫካው፣ በዱርና ሸንተረሩ የአርበኝነት ሥራ እንዲጀመሩ አደረጋቸው:: ጣሊያን አገሪቱን በመውረሩ ንጉሠ ነገሥቱም ወደ ወጪ ሀገር ተሰደዱ:: ኢትዮጵያዊያን የአገራቸውን ነፃነት ለማስከበርና መልሰው ድል ለመቀዳጀት በማበር በተለያዩ ቦታዎች ላይ በመመሸግ መፋለሙን ቀጠሉ:: የአምስት ዓመታት ተጋድሎ ከተደረገ በኋላ በ1933 ዓ.ም ኢትዮጵያውን በፋሽስት ኢጣሊያን ላይ ድልን ተቀዳጁ፤ የፋሽስት ጦርም በጀግኖች የኢትዮጵያ አርበኞች ተሸንፎ አገሪቱን ለቆ መውጣት ግድ ሆነበት::

በዚህም ተሰደው የነበሩት ንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ ሀይለ ስላሴ የእንግሊዝን ዕርዳታ አግኝተው አርበኞች ጠላታቸውን አስጨንቀው በተደረገ ተጋድሎ በጣልያን ላይ ድልን መቀዳጀት ተቻለ:: የጣሊያን ፋሽስታዊ መንግስትም ተመንግሎ አገሪቱ ላይ ጦርነቱ ይመሩ የነበሩ የጦር መሪዎች ተገደሉ:: ቀሪዎቹም ታሰሩ:: በዚህም ለጠላት የማትመቸዋ ኢትዮጵያ፤ በልጆቿ ታላቅ መሰዋዕትነት ዳግም ድልን ተቀዳጀች::

ይህንን ታሪክ ለማዘጋጀት በማጣቀሻነት ከተገለገልንባቸው የታሪክ ማስረጃዎች መሀል የጳውሎስ ኞኞ “የኢትዮጵያና የጣሊያን ጦርነት” እንዲሁም የአለቃ ታዬ ‹‹የኢትዮጵያ ህዝብ ታሪክና የሀበሻ ጀብዱ” የተሰኙ መፅሀፍትን በዋቢነት ተጠቅመናል::

አዲስ ዘመን መጋቢት 26/2013