ኢትዮጵያውያን በፋሽስት ጣልያን በአሰቃቂ ሁኔታ የተጨፈጨፉበት ቀን

አብርሃም ተወልደ

 ወርሃ የካቲት ከማይዘነጋባቸውና ከሚታወስባቸው መካከል አንዱ ከየካቲት 12 ቀን 1929 ዓ.ም አንስቶ ለቀናት በፋሽስት ጣልያን በኢትዮጵያውያን ላይ የተፈጸመው ዘግናኝ ጭፍጨፋ ይጠቀሳል። በነዚህ ቀናት ውስጥ ለኢትዮጵያውያን የተደገሰው ሞት እጅግ ዘግናኝና ኢ-ሰብዓዊም ነበረ ።

የዛሬ 83 ዓመት የካቲት 12 ቀን 1929 ዓ.ም በኢትዮጵያ ሰማይ ስር መከራና ሀዘን ሞልቶ የፈሰሰበት ቀን እንደሆነ በታሪክ ሰፍሮ ይገኛል ። ግራዚያኒ በዚህ ቀን ስለጣሊያን ንጉሥ ቪክቶር ኢማኑኤል ልጅ መውለድ ደስታ ለማብሰር በገነተ ልዑል ቤተ መንግሥት አዳራሽ ሹማምንቱንና ሕዝቡን ሰበሰበ።

በዝግጅቱ በርካታ የአዲስ አበባ ከተማ ነዋሪዎች ጥሪ ተደርጎላቸው ተገኝተዋል ። በወቅቱም አብርሃም ደቦጭ፣ ሞገስ አስገዶም፣ ስምኦን አደፍርስ፣ ስብሃት ጥሩነህ እና ሌሎች ወጣቶች ቦንብ ይዘው ወደ ስብሰባው ገብተዋል። በተለይ አብርሃም ደቦጭ እና ሞገስ አስገዶም በኤርትራ በነበሩበት ወቅት የጣሊያን መንግሥት በኤርትራ ሕዝብ ላይ ይፈጽም የነበረውን ግፍ ያውቁ ስለነበር ከፍተኛ ቁጭት ያድርባቸዋል ።

ወጣቶቹ እነ አብርሃም ደቦጭ ወደ አዳራሹ እንደገቡ ግራዚያኒ ስለ ኢትዮጵያ ሕዝብ፣ ስለ አርበኞች እና ስለ ንጉሡ በንቀት ይናገር ነበር። ወጣቶቹ በግራዚያኒ የንቀት ንግግር እና በታዳሚው ተሰብሳቢ ተናደዱ፤ ወደ ግራዚያኒ ቀስ ብለው በመጠጋትም ሰባት ቦንቦችን በተከታታይ ወረወሩ ።

ተሰብሳቢው የመጀመሪያው ቦንብ ፍንዳታ የደስታ ርችት መስሎት ስለነበር አልተደናገጠም ። በሁለተኛው የቦንብ ፍንዳታ ግራዚያኒ ተመትቶ ከብዙ ቦታ ላይ ቆሰለ፤ የጦር ኃይል አዛዡ አውራሊያ ሊአታ አይኑ ጠፋ፤ እግሩ ተቆረጠ። ሌሎች ሹማምንትም ተገደሉ ።

የግፈኛው ንጉሥ ኡምቤርቶ ጦር ማጭድ፣ ጎራዴ፣ ጦርና ጋሻ የያዘውን የኢትዮጵያ ጦር በመድፍና በዘመኑ መሳሪያዎች ተጨፈጨፈ ። ወጣቶቹ ቦንቡን ወርውረው እና አዳራሹን አተራምሰው እንደወጡ በጓደኛቸው በስምኦን መኪና ከአዲስ አበባ ወደ ፍቼ በማቅናት ከአርበኞች ጋር ተቀላቀሉ። እስከ 1932 ዓ.ም ድረስም ጠላትን ተዋጉ። በመጨረሻም በጠላት ጦር ቋራ ላይ ተይዘው ተገደሉ ።

ጣልያን አድዋ ላይ ድል ከተመታች ከ41 ዓመታት በኋላ ተመልሶ ለወረራ የመጣው በማርሻል ሩዶልፍ ግራዚያኒ የሚመራው ይህ የፋሺስት ጦር ከየካቲት 12 እስከ የካቲት 14 ቀን 1929 ድረስ ባሉት ሦስት ቀናት ብቻ ከ30 ሺህ በላይ ሠላማዊ ኢትዮጵያውያንን ጨፍጭፏል።

ብዙ ጊዜ የሚነገረው ቁጥር በአዲስ አበባ ብቻ የተፈፀመውን ግድያ የሚያሳይ ነው። በፋሺስቱ ግራዚያኒና በግብረ አበሮቹ፣ በከሃዲ ባንዳ ኢትዮጵያውያን ትብብር በመላው ኢትዮጵያ አውራጃዎችና ወረዳዎች እናቶች፣ አዛውንቶች፣ ሕፃናት፣ ወጣቶች፣ ካሕናት፣ሙስሊሞች፣ ክርስቲያን፣ ማንም ከማንም ሳይለይ ተፈጁ። በጭፍጨፋው ሕይወታቸውን ያጡ ዜጎችን ለመዘከር የካቲት 12 በብሔራዊ ደረጃ እንዲዘከር በ1934 ዓ.ም ነበር የታወጀው ።

የጭፍጨፋው መነሻዎች ሁለት ናቸው፤ በአርበኝነት ወደ ደቡብ ዘምቶ የነበረውን የራስ ደስታ ጦር ለመምታት በርካታ ጦር አስከትሎ ሄዶ የነበረው ማርሻል ግራዚያኒ ተገድሏል ተብሎ የተናፈሰው ወሬ አንዱ ሲሆን፣ ሌላውና ዋናው ምክንያት ደግሞ፤ በየካቲት 12 ቀን 1929 ዓ.ም. በገነተ ልዑል ቤተመንግስት መግቢያ በር፣ በረንዳ ላይ የተወረወሩት ቦንቦች ናቸው ።

ታዲያ የፋሽሽት ጣሊያን ጽልመታዊ ገጽታ ቁልጭ ብሎ የወጣው አዲስ አበባ ላይ የካቲት 12 ቀን በተፈጸመው ጭፍጨፋ ነው ። “ጥቁር ሸሚዝ” እየተባሉ የሚታወቁት የፋሽስት ደቀ መዛሙርት በፋሽስቱ አገዛዝ አይዞህ ባይነት አዲስ አበባን ቄራ አደረጓት ።

የሰው ልጅ ጭንቅላት እንደዶሮ እየተቀነጠሰ ወደቀ፤ ቤቶች ከእነነዋሪዎቻቸው ጋዩ። እርጉዝ ሴቶች በሳንጃ ተወጉ። የጭፍጨፋው ተቀዳሚ ኢላማ የተማሩ ኢትዮጵያውያን ነበሩ። በተለይ በአዲስ አበባ ይገኙ የነበሩት የጥቁር አንበሳ አባላት ከራስ እምሩ ጋር እጃቸውን ከሰጡ በኋላ በወረንጦ እየተለቀሙ ተረሸኑ። ይህ የምሁራን ጭፍጨፋ አንድ ትውልድ እንዳለ ያለቀበት ከመሆኑ ባሻገር በአገሪቱ የፖለቲካ እና ምሁራዊ ታሪክ ላይ ጠባሳ ጥሎ አልፏል ።

የአዲስ ዘመን ጋዜጣ ዋና አዘጋጅ የነበሩትና በወቅቱ በስፍራው የነበሩት አሃዱ ሳቡሬ የካቲት 12 ቀን 1947 ዓ.ም ባሰፈሩት ጽሁፍ እንደገለጹት፤ “ኢትዮጵያን መሬቷን እንጂ ሕዝቧን አንፈልግም” በሚል ዘረኛነት ኢትዮጵያውያንን የፈጀውና ያስፈጀው ግራዚያኒ፤ በከተማዋ ነዋሪ የነበሩትን ኢትዮጵያውያን እርጉዝና አካል ጉዳተኞችን ሳይቀር ነበር ያስፈጃቸው ።

ግድያው በመትረየስና በጠመንጃ ብቻ አልነበረም። በአካፋ፣ በዶማ፣ በፋስ፣በመጥረቢያ ተጨፍጭፈውና ተቆራርጠው የተገደሉትን ቤቱ ይቁጠራቸው ። ከቤታቸው ለመውጣትና ለማምለጥ ያልቻሉትን ባልቴቶችንና ሽማግሌዎችን ደግሞ ቤታቸው ውስጥ እየዘጉባቸው ነበር እሳት ጎጇቸው ላይ የተለኮሰባቸው። ሲል ማተቱንም ኢትዮጵያችን የተባለች ጋዜጣ በልዩ እትሟ አስነብባለች ።

ይህ የፋስሽት ጭፍጨፋ በሌላ መልኩ በወራሪና ተወራሪ መካከል ያለውን ቅራኔ አከረረው፤ የጸረ ጣሊያን ተቃውሞውም ከመጀመሪያው ወደ ሁለተኛው ምዕራፍ ከመደበኛው ወይም ከፊል መደበኛ ጦርነት ወደ ሽምቅ ውጊያ አሸጋገረው።

ይህን ሁለተኛ የተቃውሞ ምዕራፍ በተመለከተ ማለት የሚቻለው አንድ አብይ ነገር ሀገር አቀፍ መሆኑ ነው። ምንም እንኳ የአርበኞቹ እንቅስቃሴ ጎላ ብሎ የታየው በሸዋ፣በጎጃምና በበጌምድር ቢሆንም፣ ጣሊያኖች ያለተቃውሞ የገዙት ክፍለ ሀገር አልነበረም ።

ሀገሪቱ በታደለቻቸው የተፈጥሮ ምሽጎች እየተጠቀሙ ደፈጣ ተዋጊዎቹ ጣሊያኖችን ጤናና ፋታ ነሷቸው ። እንደሁኔታው አመቺነት ስልታቸውን ከማጥቃት ወደ መከላከል ከመከላከል ወደ ማጥቃት እየለወጡ የመገናኛ መስመሮችን ይቁረጡ፣በተንቀሳቃሽ የጠላት ጦር ላይ አድፍጠው አደጋ ይጥሉ ጀመር፤ፊት ለፊት ጦርነት ይገጥሙም ነበር ።

እንደማንኛውም የደፈጣ ተዋጊ ትልቁ የትግል መሳሪያ በፍጥነት ከቦታ ቦታ መንቀሳቀሳቸውና እንደ አስፈላጊነቱ ለመበታተንና ለመሰባሰብ መቻላቸው ነበር ። ምንም እንኳ አብዛኛዎቹ የአየር መቃወሚያ መሳሪያ ባይኖራቸውም በዚህ የትግል ስልታቸው አማካይነት ጣሊያኖችን መጀመሪያ በሁሉም ጦር ግንባር የነበራቸውን የአየር ላይ የበላይነት ነሷቸው ።

የአርበኞች ዐቢይ ችግር የስንቅ እጥረት ነበር ። ብዙውን ጊዜ ቀለባቸውን ማግኘት የሚችሉት መከረኛውን ባላገር በማስጨነቅ ሆነ ። በዚህም ረገድ በየገበሬው ቤት ፋኖ እስከ መምራት ተደርሶ ነበር ። ከዚህ ሻል ያለ ሰራዊት የመቀለብ ዘዴ መሞከሩ አልቀረም።

በአንዳንድ ቦታዎች ሰራዊቱ በሁለት ተከፍሎ “ደረቅ ጦር” የተባለው ሙሉ በሙሉ በውጊያው ላይ ሲያተኩር “መደዴ ጦር” የተባለው ግን ውጊያው ተግ ሲል በእርሻ ተግባር እንዲሰማራ ተደርጓል ። በሌላ ጊዜ ደግሞ ከጠላት ጋር ያበሩ ሰዎችን እህል በመዝረፍ ህሊናን በብዙ በማያውክ መንገድ የሰራዊቱን ቀለብ ማበራከት ተችሏል። ሲከፋ ሲከፋ ደግሞ የዱር አራዊት ማደንና ፍራፍሬ እየለቀሙ መብላትም የተለመደ ነበር ።

ሌላው የአርበኞቹ ችግር መድኃኒት ነበር። ጠላት መሐል ሆነው ከሚቦረቡሩት የውስጥ አርበኞች ጋር ግንኙነት ኖሯቸው መድኃኒት ካላገኙ በቀር ያላቸው ምርጫ በባህላዊ ወጌሻዎች እና መድኃኒት የተወሰነ ነበር።

የጦር መሳሪያን በተመለከተ ደግሞ አርበኞቹ ትጥቃቸውን የሚያደራጁባቸው ሁለት ዋና ዋና መንገዶች ነበሯቸው ፤ እነርሱም በምርኮ እና ጠላትን ከድተው በሚቀላቀሏቸው ተዋጊዎች አማካይነት ትጥቃቸውን ያደራጁ ነበር። በሌላ ጊዜ ደግሞ የጠላትን አውሮፕላን አቅጣጫ በማሳት ስንቅና ትጥቅ አርበኞች በመሸጉበት እንዲጥል ያስደርጉ ነበር።

ፋኖዎች መረጃ የመሰብሰቢያ ዘዴም ነበራቸው። ወደ ጠላት ጦር ጠጋ ብለው የሚያደፍጡ ቃፊሮች የጠላት ጦር እንቅስቃሴን ይዘግቡላቸው ነበር ። (ለዚህ ጽሑፍ የኢትዮጵያ ታሪክ ከ1847 እስከ 1983 በባህሩ ዘውዴ የተጻፈ ፣የአማራ መገናኛ ብዙሃን ፣ኢትዮጵያችን ጋዜጣ ልዩ ዕትም ተጠቅመናል)

አዲስ ዘመን የካቲት 14/2013