ወርቃማው የሙዚቃ ዘመን

በአሽናፊ ወሰኔ -ከገላን

ብዙዎች ይስማሙበታል፤1970ዎቹ አመታትን ወርቃማ የሙዚቃ ዘመን ስለመባሉ። ስያሜው ገራሚና እውነትነት ያለው ይመስላል። ምክንያቱም በዘመኑ የተሰሩት ሙዚቃዎች አሁን ድረስ ተደማጭነታቸውና ተወዳጅነታቸው ቀጥሏል።

ለዚህ አንዱ ማስረጃ በተለያዩ የድምፃዊያን የድምፅ ውድድር መድረኮች ላይ በብዛት ተመራጭ ሙዚቃዎች በዚህ ዘመን የወጡ መሆናቸው ነው። በሃገራዊ ጉዳዮችም የኤሌክትሮሪክስ ሚዲያዎች ሰፊ ሽፋንን ይወስዳሉ።

ለአብነት ሀገራዊ ጉዳዮች ላይ ካጠነጠኑ ዜማዎች መካከል የክቡር ዶክተር አርቲስት ጥላሁን ገሰሰ የተለያዩ የቅስቀሳ ዘፈኖች፣ የአርቲስት ፀሃዬ ዩሃንስ ማን እንደእናት ማን እንደሃገር ፣ የት ይገኛል ምሰሶና ማገር፣. የሚለው ፤ የአርቲስት ንዋይ ደበበ የክብሬ መመኪያ ደስታና ህይወቴ ፣ሌላ ምን ሃብት አለኝ ሃገሬ ናት ሃብቴ፣ የተሰኘው፤ የአርቲስት ፀጋዬ እሽቱ የሶስት ሺህ ዘመን አሻራ ምልክት፣ የተስፋ የደስታ የታሪክ መስታወት እንዲሁም፤ እውቅ ድምፃዊያን በጋራ ያዜሙት “ሁሉም ቢተባበር…” የተሰኘው ዘፈን እና ሌሎችም የወራቃማው የሙዚቃ ዘመን ስራዎች አሁን ድረስ የቅስቀሳና ማነሳሳት ስራ ቀዳሚ ተመራጭ ሆነው ይደመጣሉ።

እዚህ ላይ አንድ ነገር እናስታውስ፤ ዘፈኖቹ እንዴት ተሰሩ የሚል። እነዚህ አገራዊና ቀስቃሽ ዜማዎች እንደዋዛ ለሙዚቃ አፍቃሪያን ጆሮና እይታ የበቁ አይደሉም። የደርግ አገዛዝ በስልጣን ዘመኑ ካወጣቸው የተለያዩ ህጎች፣ መመሪያዎችና አሰራሮች መካከል በኪነ- ጥበቡ ዘርፍ ያወጣው መመሪያ ይጠቀሳል። በተለይም በሙዚቃው ዘርፍ የደነገገው መመሪያ ለነዚህ ፈጠራዎች ብቅ ብቅ ማለት ምክንያት ሆኗል።

በወቅቱ በመመሪያው መሰረት ማንኛውም ካሴት የሚያሳትም ድምፃዊ ቢያንስ አንድ ሃገራዊ ዘፈን ካሴቱ ውስጥ እንዲያካትት ይገደዳል። በዚህም ሳቢያ በዛ ያሉ እና ተወዳጅ የሆኑ ሃገራዊ ዜማዎች ለመደመጥ በቅተዋል።

የሚገርመው ነገር እነዚህ ፈጠራዎች ዘፋኞቹ ትኩረት ሰጥተው ከሰሩት ፍቅር ላይ ካተኮሩና ካጠነጠኑ ዜማዋች በላቀ የመደመጥና የመወደድ አጋጣሚን አግኝተዋል።

ለምሳሌ በወቅቱ በኢትዮጵያ ሬዲዮ እሁድ እሁድ በአማረ ማሞና ጥሩነህ ማሞ አዘጋጅነት ይተላለፍ በነበረ የዘፈን ምርጫ ፕሮግራም ላይ የአርቲስት አረጋሃኝ ወራሽ “በድል ስመለስ” የተሰኘው ዘፈን በሳምንት ቢያንስ አንድ ጊዜ አልያም ሁለቴ የሚቀርብበት አጋጣሚዎች ነበሩ።

ይሁን እንጂ በሙዚቃ ካሴቶች ህትመት ዙሪያ ደርግ ያወጣውን ድንጋጌ የተወሰኑ አርቲስቶች በወቅቱ ስርዐቱ ከፈፀመው ስህተት መካከል አንዱ አድርገው ይወስዱታል።

በፍቅርና በተለያዩ ማህበራዊ ጉዳዮችም የዚህ ዘመን ሙዚቃዎች ሰፊውን የሚዲያ ሽፋን ይይዛሉ። ይህ ብቻም አይደለም በዛን ዘመን ለህትመት የበቁ የበርካታ ድምፃዊያን ስራዎች በደንብ ሊደመጡ እየተገባ የሚገባቸውን ያህል የአድማጭ ጆሮ ሳያገኙ የቀሩት ቁጥር ስፍር የላቸውም። በወርቃማው የሙዚቃ ዘመን የነበሩ ድምፃዊያንን በሁለት ከፍሎ ማየት ይቻላል።

አንደኛው ከዚህ የሙዚቃ ዘመን በፊት የነበሩ ድምፃዊያንና በሁለተኝነት ደረጃ ደግሞ በዘመኑ ክህሎታቸውን በማሳየት ብቅብቅ ያሉ አርቲስቶችን እናገኛለን። አንጋፋዎቹ አርቲስቶች በ1970ዎቹ አመታት ብቅ ብቅ ካሉ ወጣት ድምፃዊያን ሳይተናነሱ አብዛኛዎቹ ብቃታቸውን እያረጋገጡና ልምዳቸውንም እያጋሩ የዚህ ዘመንም ክስተት ሆነዋል።

የወርቃማው የሙዚቃ ዘመን ዘፈኖች እድገት ወይም ተመራጭነት መሰረቱ ምንድነው? አንደኛው በግዜው የኪነ-ጥበቡ ሰዎች ትኩረት ሙያቸው ላይ ብቻ መሆኑ ይጠቀሳል። ሌላው የደርግ ስርአት ከላይ እንዳነሳነው በዘርፉ መመሪያ ከማውጣት ባለፈ ጠንካራ ክትትሎችን ያደርግ ነበር። በአብዛኛው ቀበሌዎች የህፃናት፣የወጣቶችና እናቶች ኪነቶች ተደራጅተዋል።

በልምምድና ትርኢት በሚታይበት ወቅት ቤተሰብ ልጆቹንና ወጣቶቹን ከስራ ማስቀረት አይችልም። በዚህ የተነሳ የኪነቶች አደረጃጀት ተስፋፍቷል። የጎንደር ፋሲለደስ ፣ የጎጃም ግሽ ዐባይ ፣የወሎ ላሊበላና የአርሲ ባህል ኪነቶች የዚያን ዘመን ፈርጦች እንደነበሩ ይታወሳል።

የጦሩና የፖሊስ ኦኬስትራዎች፣ የትያትር ቤቶች ባህላዊና ዘመናዊ የሙዚቃ መዋቅሮች እና የተለያዩ የሙዚቃ ባንዶች ዘመኑ ለሙዚቃና ኪነ-ጥበባዊ ዘርፎች ትኩረት በመስጠቱ የተፈጠሩና ጊዜ አይሽሬ አሻራቸውን ለማኖር የበቁ ናቸው። እናም ስርዐቱ ለኪነ- ጥበብ ስራዎች የሰጠው አፅንኦት ጎላ ያለውን ድርሻ ይወስዳል።

እውን ወርቃማነቱ ለሙዚቃ ብቻ ነውን?

በዚህ ፅሁፍ አቅራቢ ወርቃማው የሙዚቃ ዘመን ከ1970 ዓ.ም መጀመሪያ እስከ ደርግ ስርዐት ማብቂያ ያለውን ጊዜ ይመለከታል። በዚህ ጊዜ የነገሰው እውን ሙዚቃ ብቻ ነውን? የጥያቄው ምላሽ ጥናት ማድረግን ይፈልግ ይሆናል።

በዚህ ሃሳብ ዙሪያ የተለያዩ አስተያየቶች ቢሰነዘሩ በተለይ ለኪነ-ጥበብ ሰዎችና አፍቃሪዎች ትልቅ ትምህርትን ያስተላልፋል። እናም በዚያን ዘመን ከሙዚቃው በተጨማሪ በትያትር ፣ በስነ-ፅሁፍ ፣ በስዕልና ቅርፃ ቅርፅ የፈጠራ ስራዎች የነበረው እንቅስቃሴ እንዴት ይታያል?

በአብዛኛዎቹ የኪነ- ጥበብ ዘርፎች ከፍተኛ እንቅስቃሴዎች ነበር። የትያትር ዘውግን ብናነሳ ከሙዚቃው ባልተናነሰ እጅግ በጣም ጥሩ የሚያስብል ሂደት ታይቶበታል። በዘመኑ በሃገራችን ደራሲያን የተፃፉና የተተረጎሙ የትያትር ድርሰቶች ለተደራሲያን እይታ ቀርበዋል። ከሃገር ውስጥ ድርሰቶች እነቴዎድሮስ፣ አሉላ አባነጋ ፣ ሀሁ ወይም ፐፑ፣ 1929፣ ላጤ፣ነቃሽ፣ አንድጡት… የመሳሰሉ የትያትር ፈጠራዎች ከበርካታዎቹ በጥቂቱ ይታወሳሉ።

በትርጉም ስራዎችም በአለማችን ተደናቂ የሆኑ የነሼኪስፒር ፣ሞሊየርና ሌሎች ፀሀፌ ተውኔቶችን ወጥና ተዛማጅ ትርጉሞች ይነሳሉ። የትያትር እንቅስቃሴ በወቅቱ በክፍለ ሃገር ደረጃም እንደ ሙዚቃው ሁሉ ተስፋፍቷል።

እንደ አሁኑ የትያትር ሙያተኞች ባልተስፋፉበት በዚያን ዘመን በክፍለ ሃገር ደረጃ እንኳን የታዩ ተውኔቶች ድንቅ ነበሩ። ለአብነት በአርሲ ክፍለ ሃገር አሰላ ከተማ በተለያዩ አደረጃጀቶች ይሰሩ የነበሩ ትያትሮች አጃኢብ የተሰኙ ናቸው።

በአካባቢው በወቅቱ በትያትር ለተመዘገበው እድገት የነአርቲስት ተስፋዬ ሲማና አርቲስት ጫንያለው ወልደ ጊዮርጊስ ሚና የአንበሳውን ድርሻ ይይዛል። አርቲስት ተስፋዬ ሲማ ወደአዲስ አበባ ተቀይሮ ከመጣም በዃላም በርካታ አማተር አርቲስቶችን አሰልጥኖ ለፍሬ አብቅቷል። በዚህም በጥበቡ ሰዎች የትያትር ሚዛን እስከሚል ቅፅል ስም ለመጎናፀፍ መብቃቱ ይታወሳል።

በስነ-ፅሁፍ መስክም የፈጠራ ምጥቀት የታየባቸው የሃገር ውስጥ ድርሰቶችና የትርጉም ስራዎች የሆኑ ረጃጅም ፣መካከለኛና አጫጭር ልብ ወለድ ፈጠራዎች ተነበዋል። የክቡር ዶክተር ደራሲ ሃዲስ አለማየሁ ፈጠራ የሆነው ፍቅር እስከ መቃብር ፣የደራሲ በአሉ ግርማ ኦሮማይ፣የደራሲ ሲሳይ ንጉሱ ሰመመን፣የደራሲ ማሞ ውድነህ በርካታ ድርሰቶች፣ ትርጉም ስራዎችና የስነ-ፅሁፍ መመሪያዎች እንዲሁም የሌሎች ደራሲያን ስራዎች አይረሴዎች ናቸው። በስዕልና ቅርፃ ቅርፅ በኩልም በወርቃማው የሙዚቃ ዘመን በተሰኘው ጊዜ የረቀቁ የፈጠራ ጥበቦች ተከስተዋል። በዚህም እስከ የአለም ሎሬትነት የበቁ ሰዐሊና ደራሲን ሃገራችን አፍርታለች።

በርዕሱ ላይ በሰፊው መነጋገርና መወያየት ያስፈልጋል። የኛ ያልናቸውን ሃሳቦቻችንን እንወርውርበት። ከትላንቱ ዛሬ ላይ ምን እንማራለን? ለዚህ ዘመን የኪነ-ጥበብ አፍቃሪዎች ፣ለመስኩ ሙያተኞችና ለመንግስትም ጭምር ምን ልምድ ማስተላለፍ ይቻላል? በወርቃማው የሙዚቃ ዘመን እውን የነገሰው ሙዚቃው ብቻ ነዎይ? የዚህ ፅሁፍ አቅራቢ “ወርቃማው የሙዚቃ ዘመን” የሚለውን ስያሜ ባይቃወምም ዘመኑ ግን ወርቃማ የኪነ-ጥበብ ዘመን ነበር ብሎም ያምናል። እናንተስ?

አዲስ ዘመን ጥር 30/2013