ነገረ ግብር …! ?

የኦቶማን ኢምፓየር ፍልስጤምን ይገዛ በነበረበት ጊዜ ግብር ይጥል የነበረው ተክልንና ዛፍን በመቁጠርና ቡቃያ እሸት በመገመት ነበረ፡፡ ፍልስጤማውያን፣ አረቦችና አይሁዳውያን ይሄን ከባድ ቀረጥ በመፍራት ግብር በመጣያው ሰሞን፤ ማሳቸውን ጦም ያሳድሩ ፤ ዛፍንና ተክልን ደግሞ ይቆርጡ ነበር፡፡ በዚህም አካባቢውን ክፉኛ አራቁተውት በረሀማ ከማድረጉ ባሻገር ሕዝቡንም ለረሀብና ለቸነፈር ዳርጎት እንደነበር የታሪክ ድርሳናት ከትበው አቆይተውናል፡፡

አረቦች አይሁዳውያን ግብርን ለኦቶማን ላለመገበር የሄዱበት እርቀት፤ የሀይማኖት ፣ የማንነት ፣ የባህል ተምሳሌት በሆነው የወይራ ዛፍ ላይም እንደ ልጅ በሚሳሱለት ሌላ ዛፍና ተክል ላይ እንዲያ መጨከናቸው ሆነ ጥላ መጠለያ የሚሆናቸውን ዛፍ መመንጠራቸው ጉዳዩን ግብር ከመክፈል በላይ ከፍ አርገን እንድናየው ያደረጋል፡፡ አዎ ! ከግብሩ ባሻገር የኦቶማንን አገዛዝ መቃወማቸውን፤ በኦቶማን ላይ እምነት ማጣታቸውን ያሳያል፡፡

የሀገራችን አብዛኛዎቹ ባለሀብቶች ነጋዴዎች በግብር መወሰኛ ሰሞን ፤ የገቢዎች ሰራተኞች ለቅኝት ሲወጡ ምርት ፣ ሸቀጥ በማሸሽ መጋዘናቸውን፣ ሱቃቸውን ባዶ ከማድረግ አንስቶ ግብርን ለመሰወር፣ ከስረናል ለማለት የሚሄዱበትን እርቀት እዚህ ላይ ያጤኑታል፡፡

ከዚህ በፊትም አይሁዳውያን ፣ የሰባ ሽማግሌዎች ሸንጎ ፣ ፈሪሳውያን ፃፍት ፤ ለሮማውያን ገዥዎቻቸው ግብርን ላለመክፈል በተደጋጋሚ ከማንገራገራቸው ባሻገር ፈጣሪያቸውን እስከመፈተን መድረሳቸውን ከታላቁ ቅዱስ መፅሐፍ እንረዳለን ፡፡ ምንም እንኳ ዘመኑ፣ መልካው ፣ ባህሉ ፣ አውዱ ለየቅል ቢሆንም የእኛን ግብር ከፋዮች ከሮማውያንም ሆነ ከኦቶማን ግብር ከፋዮች ጋር የሚያመሳስላቸውን ገፅ አብረን እንግለጥ፤ “እንግዲህ ምን ይመስልሃል? ንገረን ለቄሣር ግብር መስጠት ተፈቅዶአልን ወይስ አልተፈቀደም? አሉት። ኢየሱስም ክፋታቸውን አውቆ፦ እናንተ ግብዞች፥ ስለ ምን ትፈትኑኛላችሁ? ፤ የግብሩን ብር አሳዩኝ አለ። እነርሱም ዲናር አመጡለት። እርሱም፦ ይህች መልክ ጽሕፈቲቱስ የማን ናት? አላቸው። ፤ የቄሣር ነው አሉት። በዚያን ጊዜ፦ እንኪያስ የቄሣርን ለቄሣር የእግዚአብሔርንም ለእግዚአብሔር አስረክቡ አላቸው።…”

(የማቲዎስ ወንጌል 22 ÷17_ 20)
በሮማ ፣ በኦቶማን አገዛዝ ስር የነበሩ አይሁዳውያን ፣ አረቦችና ፍልስጤማውያን ለገዥዎቻቸው ግብር ላለመክፈል ሲያንገራግሩ፣ ሲያቅማሙ፣ ሲቃወሙ የነበሩት ” የቄሳሩ ለቄሳር…፤ ” መሆኑን ስተው ፣ ዘንግተው ሳይሆን የሚያስገብሯቸው ማለትም ሮማውያንም ሆኖ ኦቶማኖች ወራሪ እንጅ ከአብራካቸው የወጡ ፈቅደው የሚገዙላቸው፤ በዚህ የተነሳም ገባር መሆናቸውን አምነው መቀበል ካለመፈለጋቸው ባሻገር የሚከፍሉት ግብር ለምን ዓላማ እንደሚውል እርግጠኞች ስላልሆኑ ግብርን ላለመክፈል ብዙ ጥረዋል፡፡ ጉዳዩ ግብር ያለመክፈል ብቻ ሳይሆን ሰፊ አንድምታና ትርጉም ያለው የሚያደርገው ለዚህ ነው፡፡

ዛሬ በሀገራችን እየሆነ ያለውም ከሞላ ጎደል ተመሳሳይ ነው፡፡ ባለፉት 27 አመታት በተለይ እስከ አለፉት ዘጠኝ ወራት ድርስ አገዛዙ በስም ኢትዮጵያዊ ቢሆንም በምግባር፣ በግብር፤ ባቢሎናዊ፣ ፐርዥያዊ፣ ቤዛንታናዊ ፣ ሮማናዊ ፣ ኦቶማናዊ ነበር፡፡ እንግዲያስ ግብር ከፋዩ ” የቄሳሩን ለቄሳር ፤…” የሚለውን ቀኖና ዘንግቶ ፤ አልያም ግብር መክፈል የዜግነት ግዴታም ክብርም መሆኑ ጠፍቶት አይደለም፡፡ ግብር ለመክፈል አግሩን ወደኋላ የሚጎትተው ፣ የሚያመነታው ፤ ላለመክፈል የማይቧጥጠው አቀበት፣ የማይወርደው ቁልቁለት፣ የማይፈነቅለው ድንጋይ የሌለው ፤ ግብር በሚከፍለው አካል ላይ ዕምነት ስለሌለው መሆኑን መቀበል ያስፈልጋል፡፡ ይሄን አምነን ከተቀበልን ዕዳው ገብስ ነው፡፡ በአገዛዙ፣ በተቋማቱ እምነት ያጣበትን ምክንያት ለማወቅ ደግሞ የሮኬት ሳይንቲስት፣ ሊቅ፣ ጠቢብ፤ አልያም ሞራ ገላጭ፣ አባይ ጠንቋይ፣ አድባ፣ ቆሌ ተለማማኝ መሆን አይጠይቅም፡፡

የንግዱ ማህበረሰብ እንደተቀረው ሕዝብ ባለፉት 27 አመታት ፍትሕ ሲዛባ ፣ ፍርድ ሲገመደል ፣ በእናት ሀገሩ ላይ እንደ ሁለተኛ ዜጋ ሲታይ ፣ ፍትሐዊነት ፣ እኩልነት ፣ ተጠያቂነት ፣ ግልፅነት ፣ አሳታፊነት ፣ የሕግ የበላይነት ፣ ዴሞክራሲ ሲዘበትበት ፣ ሙስና አገዛዙን ሲደፍቀው፣ የግብር አወሳሰኑ፣ አሰባሰቡ ፍትሐዊ እንዳልሆነ በአይኑ በብረቱ እየተመለከት፤ እንደ ሮማውያኑ አይሁዶች፣ ፍልስጤሞች፣ አረቦች ግብር ለመክፈል ቢያመነታ ፣ ቢያንገራግር ለምን እንፈርድበታለን !? ይልቁን ግብር የመክፈል ዕምነቱን የሸረሸሩ ከላይ የተዘረዘሩ ችግሮችን ነቅሰን ደረጃ በደረጃ ብንፈታ የጠፋውን ዕምነቱን መመለስ እንችላለን፡፡

የግብርን ጉዳይ ለብቻው፣ ነጥለን ማየቱን ትተን የተቋማዊ ፣ የመዋቅራዊ ፣ የስርዓታዊ ህመማችን አካልና ቅርሻ መሆኑን ተገንዝበን ሁሉን አቀፍ፣ ዙሪያ መለስ እይታን wholistic approachን በመከተል ካልሆነ በተናጠል ለመፍታት የሚደረገው ጥረት ውጤታማ ይሆናል ብሎ መጠበቅ ሞኝነት ነው፡፡ አዎ የግብር ጉዳይ የዴሞክራሲያዊ ስርዓት ግንባታ ማዕቀፉ አካል ሆኖ ነው መታየት ያለበት፡፡ ሀቀኛ ዴሞክራሲያዊ ስርዓት ሲገነባ ፤ ዜጋው የእኔ ነው የሚለው መንግስት ሲኖረው የዛን ጊዜ አይደለም ግብር ህይወቱን ለመገበር አያመነታም፡፡ በሰኔ 16ቱ የክቡር ጠ/ሚ የድጋፍ ሰልፍ ላይ ገና በይሆናል፣ በተስፋ መስቀል አደባባይ ላይ ቦንብ የቀለበው ፣ ስለመሪው መስዋዕት የከፈለው ለዚህ ነው፡፡
የሀገራትን የግብር አሰባሰብ ደረጃ index ስንመለከት ዴሞክራሲያዊ ስርዓት ያቆሙ ሀገራት እጅግ ከፍ ያለ ግብር ከዜጎቻቻው ይሰበስባሉ፤ በተቃራኒው ዴሞክራሲያዊ ባልሆኑ እና ከፍተኛ የሰብዓዊ መብት ረገጣና ሙስና በሚስተዋልባቸው ሀገራት የግብር አሰባሰቡ እጅግ ዝቅ ያለ ነው፡፡

ከዚህ አንፃር በሀገራችን ሰሞኑን እየሆነ ያለው ግን ከፈረሱ ጋሪው አይነት ነው፡፡ ችግሩ የግንዛቤ እጥረት ብቻ ተደርጎ እየታየ ከመሆኑ ባሻገር ዴሞክራሲያዊ ስርዓትን ተቋማትን ከመገንባቱ ይልቅ ግብር አሰባሰቡ ላይ እየተረባረብን፣ ጊዜ እያባከንን ነው፡፡
ለዚህም ነው ሰሞነኛ ፣ ተረኛው የሀገራችን መነጋገሪያ፣ መወያያ፣ መከራከሪያ ከሆኑ ዓበይት ርዕሰ ጉዳዮች ፤ የግብር ጉዳይ ቀዳሚ የሆነው፡፡ የህትመት፣ የኤሌክትሮኒክስና የማህበራዊ ሚዲያዎችን ቀልብ የተቆጣጠረው፡፡ በዚያ ሰሞን ክቡር ጠቅላይ ሚኒስትርን ጨምሮ ግብር ከፋዮች ታዋቂ ሰዎች፣ የሀገር ሽማግሌዎችና የተለያዩ የሕብረተሰብ ክፍሎች የተሳተፉበት የግብር አሰባሰቡን ለማሻሻል የሚያግዝ ሀገራዊ ንቅናቄ ይፉ የሆነው፡፡ ይህን ተከትሎም በየደረጃው ሰፊ ውይይትና ምክክር እየተደረገበት ይገኛል፡፡

ይህ ተከታታይና ተደጋጋሚ የአኸዝቦት፣ የተግባቦትና አመለካከትን የመቀየር ዘመቻ አከል ንቅናቄ ፤ ከላይ ለማንሳት እንደሞከርሁት የግብር አሰባሰብና አሰራር ችግራችን መዋቅራዊ፣ ተቋማዊና ስርዓታዊ ስለሆነ በተለይ የአመለካከት ለውጥ ላይ ብቻ ያነጣጠረው አካሄድ ስህተት ከመሆኑ ባሻገር ወጤታማ ሊሆን እንደማይችል ከወዲሁ መገመት ይቻላል፡፡ የግብርን ጉዳይ ለብቻው ነጥሎ ማየት፤ ጉልበታችንን፣ ጊዜአችንንና ሀብታችንን በከንቱ እንደማባከን ሆኖ ይሰማኛል፡፡ በጋዜጠኝነት ጋዜጠኛው ባልተገባ ሁኔታ ሲማስን barking the wrong tree (መቀርፈት የሌለበትን ዛፍን ቅርፍት እንደመቀርፈት ይቆጠራል) የሚሉት አባባል አለ፤ የግብሩ ጉዳይም እንደዚህ ባተሌ ጋዜጠኛ እየሆነብኝ ነው፡፡

አዎ ! የግብር ከፋዩ ችግር ግብር ለሀገር ልማት ያለውን የማይተካ ሚና መገንዘብ ላይ ውሱንነት ስላለበት፤ ግብር መክፈል የዜግነት ኃላፊነት፣ ግዴታ መሆኑንም ስቶት አይደለም፡፡ በነበረው አገዛዝ ላይ እምነት ሊጥልበት ስላልቻለ አብዛኛው ቢሆንለት በዚህም በዚያ ብሎም ግብርን ላለመክፈል ፤ ካልተሳካለት ግብሩን ለማስቀነስ የማይፈነቅለው ድንጋይ አልነበረም፡፡ የሰው ልጅ በባህሪው አይደለም ግብር ለመክፈል ለወዳጁ ለማበደርና ለመለገስ እንኳ በቅድሚያ ማመን አለበት፡፡ አይደለም በ21ኛው መ/ክ/ዘ፤ በሮማውያን አገዛዝ ፈሪሳውያን፣ ፃፍት፣ አምላካቸውን እንዲያ እስከመፈተን የደረሱት በዚያ ዘመንም ሆነ ዛሬ ግብር መክፈል የማመንና ያለማመን ጉዳይ ስለሆነ ነው፡፡ መንግስቱን የሚያምን፣ የሚቀበል ከሆነ ግብሩን ከመክፈል ወደኋላ አይልም፡፡ ካላመነ ፣ ካልተቀበለ ሀሰተኛ የወጭ ደረሰኝ ከማቅረብ ፣ ደረሰኝ ካለመቁረጥ ፣ ካሽ ሬጅስተር ከማበላሸት ፣ ጉቦ ከመስጠት አንስቶ ግብር ላለመክፈል የማይበጥሰው ቅጠል የለም፡፡ ስለሆነም የጠፋውን ፣ የተሸረሸረውን የዜጋውን በተለይም የንግዱን ማህበረሰብ ዕምነት ለመመለስ ደረቅ የተግባቦት communication ስራውን ቀነስ አድርገን የግብር ከፋዩን፣ የዜጋውን እምነቱን ለመመለስ በሚቆጠር፣ በሚታይ ተግባር የታጀበ ጥረት ማድረግ ይጠበቅብናል፡፡

ይሁንና ሁሉም ግብር ከፋዮች ግብር በአግባቡ የማይከፍሉትና የሚሰውሩት ፤ በስርዓቱ ፣ በተቋማት ዕምነት ስላጡ ነው የሚለው አመክንዮ ለሁሉም የሚሰራ አይደለም፡፡ ቁጥራቸው ቀላል የማይባል የንግዱ ማህበረሰብ አባላት በአቋራጭ ለመበልፀግ ስለሚፈልጉ በአየር በአየር እና በሕገ ወጥ ንግድ በመሰማራት ግብር የማይከፍሉ መኖራቸው የአደባባይ ሚስጥር ነው፡፡

በሌላ በኩል በብዙ ፈታኝ ሁኔታዎች ውስጥ ሆነውም የሚፈለግባቸውን ግብር በፍፁም ታማኝነት በመክፈል የዜግነት ግዴታቸው የሚወጡ ዜጎችን ማክበር እውቅና መስጠት ይገባል፡፡
ሌላው የግብር አሰባሰቡ ፈተና አርዓያ፣ ምሳሌ (role model) በሚሆን መሪ፣ ተቋም እጥረት ድርቅ ክፉኛ መመታቱ ነው፡፡ የቀድሞው ጠ/ሚ መለስ ዜናዊ በአንድ ወቅት ” እስካልተያዙ ድረስ ሌብነት ስራ ነው፡፡ ” ማለታቸው ይታወሳል፡፡ ይህን እየሰማ ያደገ የንግዱ ማህበረሰብ እንዴት ታማኝ ግብር ከፋይ ሊሆን ይችላል !? የብረታ ብረትና ኢንጅነሪንግ ኮርፓሬሽንን ፣ የስኳር ኮርፓሬሽንን ፣ የልማት ባንክንና የሌሎች ድርጅቶች የገነገነ ሌብነት ፣ ዘረፋ ፣ ብልሹ አሰራር እንደ መዳፉ የሚያውቅ ዜጋና የንግዱ ማህበረሰብ እንዴት ለዜጋው ወይም ለሀገሩ ታማኝ ግብር ከፋይ ሊሆን ይችላል? በአደባባይ በኮንቮይ ታጅበው ኬላ እየተከፈተላቸው መርካቶ ኮንትሮባንድ በማገላበጥ የከበሩ ጥቂት ምርጦች ባሉበት ፤ ያለቀረጥ የፓርቲ ከለላ እየተሰጣቸውም ግብር ባግባቡ የማይጠየቁ ድርጅቶችና ግለሰቦች በነበሩበትና የግብር ስርዓቱ ግልፅ ፣ ተጠያቂ ፣ ፍትሐዊ ባልነበረበት ሀገር ታማኝ ግብር ከፋይ እንደ መና ከሰማይ እንዲወርድ አይጠበቅም፡፡

ስለዚህ ግብር ከፋዩ ላይ ብቻ ከመረባረብ ፣ ከመነቃነቅ የራስን ተቋም እና አመራር ማጥራት ወደ ትውልድ ምሳሌነት ማሳደግ ላይ ትኩረት ማድረግ ይገባል፡፡ ዛሬ ላይ ክቡር ጠ/ሚ አብይንና፣ ኦቦ ለማን የመሳሰሉ አርዓያ መሪዎች ቢኖሩንም በቂ ተከታይ ገና አላፈሩም፡፡ ከተቋም በምሳሌነት እገሌ የሚባል አንድ ተቋም እንኳ መጥራት እንቸገራለን፡፡ ኑ ምሳሌ የሚሆን ተቋም ፣ መሪ እንስራ ብሎ የሚጣራ የተግባር መሪ ያስፈልጋል፡፡ የዛን ጊዜ እልፍ አእላፍ ታማኝ ፣ ንፁህ አመራሮችን ፣ ተቋማትን ስንገነባ አይደለም ታማኝ ግብር ከፋይ ዜጋ ከዚህ የሚሻገሩ ዘመኑን የሚዋጁ ተከታታይ ትውልዶችን መፍጠር እንችላለን፡፡

ሌላው መፈታት ያለበት እንቆቅልሽ የሀገራችን ኢኮኖሚያዊ ዕድገት ማሳያ መረጃዎች፣ አኃዞች ፣ ቀመሮች ምን ያህል ሀቀኛና ተጨባጭ ናቸው የሚለው ነው፡፡ ምንም እንኳ ጥቅል የሀገር ውስጥ ምርት (GDP) ብቻ የዕድገት መለኪያ መሆኑ ላይ የዘርፉ ሊቃውንት ባይስማሙበትም በተለይ እኛ እድገታችንን የምንለካበትና የምናሳይበት ጥቅል የሀገር ውስጥ ምርት የምናሰላበት ቀመር አወዛጋቢ መሆኑን ፤” የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ከየት ወዴት? ” መፅሐፍ አጠናቃሪ እና የኢኮኖሚ ባለሙያው ጌታቸው አስፋው ይሞግታል፡፡ አቶ ጌታቸው፣ የሀገራችን ጥቅል የሀገር ውስጥ ምርት በአለማችን ታይቶም ተሰምቶም በማይታወቅ የብርሀን ፍጥነት በ25 አመታት ውስጥ በመቶ እጥፍ አድጎ ፤ በ1981 ዓ.ም ከነበረበት 15 ቢሊዮን ብር ጥቅል የሀገር ውስጥ ምርት በ2006 ዓ.ም ወደ 1 ነጥብ 5 ትሪሊዮን ብር መጥቋል። (ክስተቱን ይገልፃል በሚል ቃሉ የደራሲው ሳይሆን የኔነው፤) በዚህ ብቻም ሳይቆምም በ2010 ዓ.ም ደግሞ ወደ ሁለት ትሪሊዮን ብር ማደጉን አስነብቦናል፡፡ እንግዲህ ሀገሪቱ በሁለተኛው የዕድገትና ትራንስፎርሜሽ ዕቅድ ማብቂያ ላይ የጥቅል ምርቱን የ2 ትሪሊዮን ብር 17 በመቶን ማለትም 300 ቢሊዮን ብር ግብር መሰብሰብ አለባት ብለን ግብ የጣልነውና አሁንም 10 ነጥብ 7 በመቶ ደርሰናል ያልነው በዚህ ወለፈንዲና ግርምቢጥ ጥቅል የሀገር ውስጥ ምርት ስሌት ስለሆነ ተጨባጭና ተደራሽ ሊሆን አይችልም፡፡

ስለሆነም የሀገር ውስጥ ጥቅል ምርትን ሆነ ሌሎች ኢኮኖሚ አኃዞችን የምንቀምርበትን አግባብ እንደገና ተመልሰን በሀቀኝነትና በቅንነት ልንፈትሽ ይገባል፡፡
እንደ መውጫ ፦
1ኛ. በሀገራችን የሚስተዋለውን የግብር አሰባሰብ ለማሻሻል በተናጠል የሚወሰዱ ጊዜያዊ እርምጃዎችን አቆይተን ዘላቂ ተቋማዊ ፣ መዋቅራዊ ፣ ስርዓታዊ በሆነ ማዕቀፍ ልንመራ እና ስትራቴጂካዊ እይታ ልንከተል ይገባል፡፡
2ኛ. ከዚህ ጎን ለጎን ለትውልዱ ለሀገራችን አርዓያ የሚሆኑ መሪዎችን፣ ተቋማትን መገንባት፣ መፍጠር ላይ ግብ ጥለን ልንሰራ ይገባል፡፡
3ኛ. በመጨረሻም አጠቃላይ ኢኮኖሚያዊ መረጃዎቻችንን ገለልተኛ በሆነ የኢኮኖሚ እና ተያያዥነት ባላቸው ሙያዎች ሊቃውንት መማክርት ተመልሰን ልንሰልቃቸው ይገባል፡፡
ኢትዮጵያ በልጆቿ ታፍራና ተከብራ ለዘላለም ትኖራለች!

አዲስ ዘመን ጥር 18/2011

በጋዜጠኛ ቁምላቸው አበበ ( ሞሼ ዳያን )