ማዕደ ልሳናት ለቋንቋ እድገት

የጽሐፉ ስም፡- ማዕደ ልሳናት የቋንቋዎች ገበታ የግእዝ-አማርኛ-እንግሊዝኛ መዝገበ ቃላት

ደራሲ፡- እርጥባን ደመወዝ ሞላ

የገጽ ብዛት፡- 366

የመጽሐፉ ዋጋ፡- 110 ብር

«ማዕደ ልሳናት የቋንቋዎች ገበታ የግእዝ- አማርኛ-እንግሊዝኛ መዝገበ ቃላት» በሚል ርእስ የታተመ መጽሐፍ እጄ ላይ የገባው በቅርቡ ነው። መጽሐፉን ያገኘሁትና የገዛሁት ደብረብርሃን ዩኒቨርሲቲ ባህል ማዕከል ከግንቦት 19 እስከ ግንቦት 20 ቀን 2011 ዓ.ም ስድስተኛ ዓመቱን አገር አቀፍ የባህልና ኪነ ጥበብ ጉባኤ በዩኒቨርሲቲው ስብሰባ አዳራሽ በአካሔደበት ጊዜ ነው። የመጽሐፉ አዘጋጅ መምህር እርጥባን ደመወዝ ሞላ ይባላሉ።

የታተመው በፋር ኢስት ትሬዲንግ ማተሚያ ቤት ነው። ብዙ የተለፋበትና የተደከመበት መሆኑ ከጽሑፉ ይዘት ለመረዳት ይቻላል። መጽሐፉ ሦስቱም (ግእዝ፣ አማርኛ እና እንግሊዝኛ) ቋንቋዎች አንድን አቻ ቃል በቅብብሎሽ እንዴት እንደሚፈቱትና በድልድይነት እንዴት እንደሚያገለግሉ ያሳያል።

ይህም ለኢትዮጵያውያንም ሆነ ለውጭ አንባቢዎች ለአጠቃቀም በተመቸ ሁኔታ መዘጋጀቱ ልዩ ትኩረት የተደረገበት ሥራ መሆኑን ያመለክታል። ከሽፋን ሥዕሉ ላይ ለመረዳት እንደሚቻለው ሦስት ሰዎች በአንድ ገበታ (መሶብ) በጋራ ሲመገቡ ይታያሉ። የሚመገቡት በአማርኛ ዳቦ፤ በግእዝ ኅብስት፤ በእንግሊዝኛ ብሬድ (Bread) ነው።

ከመሃል ያለው ባለኅብስቱ የግእዝን ቋንቋ የሚያውቁ ሰዎች ምሳሌ ናቸው፤ በቀኝ በኩል የተቀመጡት ባለዳቦው አማርኛ የሚያውቁ የጨዋ ኢትዮጵያዊ ተምሳሌት ሲሆኑ በግራ በኩል የሚታየው ባለ ‹‹ብሬዱ›› ደግሞ አለባበሱ ጭምር እንደሚያመለክተው የፈረንጅ አፍ ወይንም እንግሊዝኛን የሚያውቁ ሰዎች አምሳል ነው።

ገበታው (መሶቡ) በሦስት ቋንቋዎች የተገለጠ፤ ተመሳሳይ ነገርን በአንድ ላይ እንደያዘ ሁሉ ይህም መጽሐፍ ሦስቱንም ቋንቋዎች በአንድ ላይ ፊት ለፊት የመያዙ ምሳሌ ነው። መጽሐፉ በ18 ምዕራፎች የተከፋፈለ ነው። በምዕራፍ አንድ የሰው አካል ክፍሎችና ተዛማጅ ጉዳዮች የተገለጹ ሲሆን ለምሳሌም በግእዝ ላሕይ ብሎ በአማርኛ ደምግባት፣ መልክ፣ ፊት ብሎ ካመለከተ በኋላ በእንግሊዝኛ ደግሞ (beauty, attractiveness, face) ፤ ልሳን (ግእዝ) ምላስ( አማርኛ)፤ tougue (እንግሊዝኛ ) በሚል ተተርጉሞ ይገኛል።

ይህም አሠራር በአንድ ወንጭፍ ሦስት አዕዋፋት ነው ለማለት ይቻላል። በምዕራፍ ሁለት ሹመትና ተመሳሳይ ርእሰ ጉዳዮች የተካተቱ ሲሆኑ ለአብነትም፤ ግእዝ ሊቀሐራ፤ አማርኛ የሠራዊት አለቃ፣ የጭፍራ አለቃ፣ የጦር አበጋዝ፣ እንግሊዝኛ (general capitain of the army, military commander, chief of a body of troops , military leader) ግእዝ ፈታሒ፤ አማርኛ ዳኛ፤ እንግሊዝኛ (judge)::

በዚህ ዓይነት ምእራፍ ሦስት ስለ ምግብ፤ መጠጥና ተዛምጅ ጉዳዮች፤ ምዕራፍ አራት ስለ ቤትና፤ የቤት ክፍሎች፤ ምዕራፍ አምስት ስለመልክዓ ምድርና ተዛማጅ ነገሮች ፤ ምእራፍ ስድስት ስለ ቤተሰብ፤ ምዕራፍ ሰባት ስለ ልዩ ልዩ እንስሳት ስሞች፤ ምዕራፍ ስምንት ስለ እንስሳት የአካል ክፍሎች፤ ምዕራፍ ዘጠኝ ስለ ቤት ቁሳቁስ፤ ምዕራፍ አሥር ስለ ልብስና ተዛማጅ ጉዳዮች፤ ምዕራፍ አሥራ አንድ ስለ ጌጣጌጦች ስም፤ ምዕራፍ ዐሥራ ሁለት ስለ ዕጽዋትና ተክሎች ስያሜ፤ ምዕራፍ ዐሥራ ሦስት ስለ ነዋያ ቅድሳት፤ ስለተቀደሱ ዕቃዎች፤ምዕራፍ ዐሥራ ዐራት ስለ ሰው ስሞች፤ ምዕራፍ ዐሥራ አምስት ስለ ብርሃንና ጨለማ ስያሜ፤ ምዕራፍ ዐሥራ ስድስት ስለ ስለሙያና ሙያተኛ ስያሜ፤ ምዕራፍ ዐሥራ ሰባት ስለ ስለማዕድናት ስያሜ፤ምዕራፍ 18 ስለ ሽቱዎ ስያሜ በሦስቱም ቋንቋዎች ያትታሉ ።

ይህ ዓይነቱ በጥናትና ምርምር ላይ የተመሠረተ የቋንቋ ስነዳ (ተግባር) የአንዲት ሀገር የባህልና የተፈጥሮ ሀብቷ ተጠብቆ እንዲኖር፤ እንዲያድግና ለትውልድ እንዲተላለፍ ዓይነተኛ መሣሪያ ነው። ይህም መምህር እርጥባን እንደሚለው ባህል፤ታሪክና ቅርስ እንዲጠና፤ እንዲመዘገብ፤ እንዲጠበቅና እውቅና እንዲገኝ ያደርጋል። ቋንቋ ማኅበራዊ ግንኙነትን ለማስፋትና ለማጠናከር፤ ኢኮኖሚን ለማሳደግ ይረዳል።

በዚህ ዓይነት በተለይ የበለጸጉ ሀገሮች ለምሳሌ እንግሊዞች፣ ፈረንሳዮች፣ ጀርመኖች፣ ጣሊያኖች፣ ሩስኪዎች፣ ቻይናዎችና ሌሎች ሀገሮች የራሳቸው ቋንቋ በልጽጎ የዓለም መግባቢያ እንዲሆን የረጅም ጊዜ የነጻ ትምህርት እድልና የአጫጭር ጊዜ ሥልጠና በመስጠት ጭምር ጥረት ሲያደርጉ ይስተዋላሉ።

የግእዝ ቋንቋ የሀገራችን የሥነ ፊደልና የሥነ ጽሕፈት፣ እምነት፣ የፖለቲካና የሥነ መንግሥት ታሪክ፣ የቅኔና የፍልስፍና፣ የሥነ ጥበብና የሥነምግባር፣ የዕፀዋትና የመድኃኒት፤ የሥነ ከዋክብትና የሥነ ምድር፤ የባሕረ ሐሳብና የካሌንዳር፤ የገዳማትና አድባራት፤ መስጊዳት፤ የኪነ ሕንጻና ሥነ ሙካሽ ታሪካችን ተጽፎ የሚገኝበት የሥነ ጥበብ ግምጃ ቤት ነው።

በዚህ ረገድ ግእዝ የራሱ የሆኑ የጥንት ፊደላትን ይዞ የተገኘ፤ በግንባር ቀደምትነት ከሚጠቀሱት የሴም ቋንቋዎች አንዱ የሆነ ብሔር የለሽና የሁሉም ኢትዮጵያዊ ሀብት ነው። በኢትዮጵያ ጥንታዊ ድንጋይ ላይ ጭምር ተጽፎ የተገኘውና የኢትዮጵያን የጽሑፍ ጥበብ ባለቤትነት ያስመሰከረው ግእዝ ከሳባ፤ከግሪክና ከአረብኛ ቋንቋዎች መካከል ዐቢይ ድርሻ ያለው ሀብታችን በመሆኑ ልንከባከበውና በበለጠም ልንኮራበት ይገባናል።

መምህር እርጥባን ሥርግው ሐብለ ሥላሴን (1972) እና ታደሰ ታምራትን፤ ዮላንዴን (1972) ባሕሩ ዘውዴን (2002) ጠቅሶ እንደጻፈው በሀገራችን በቁጥር እጅግ የሚያዳግቱ የባህል የታሪክ፤ የፍልስፍና፤ የሕክምና የሥነ ከዋክብት፤ የሒሳብ፤ ሕግ፤ የዜማ መጻሕፍት የነገሥታት የየዕለት ውሎዎች (ዜና መዋዕሎች) በግእዝ ተጽፈው ይገኛሉ።

በየአድባራቱና በየገዳማቱም የሚገኙት ቅዱሳት ሥዕላት መግለጫ ተጽፎ የሚገኘው በዚሁ በጥንታዊው የግእዝ ቋንቋ ሲሆን ይህም ኢትዮጵያ በጥንታዊው የሥዕል ሥልጣኔ ጭምር ሁነኛ ቦታ ያላት ሀገረ መሆኗን የሚመሰክር ነው።

በመሠረቱ ቋንቋው ዓለምአቀፋዊ፤ ሀገራዊና ሕዝባዊ እንጂ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን መገልገያ ብቻ አለመሆኑን ማጤን ተገቢ ነው። ክብርና ልዕልና ለጥንት እናቶቻችንና አባቶቻችን ይሁንና ግእዝ ያካበተው አገር በቀል እውቀት ሁሉ የኢትዮጵያውያንና የዓለሙም ሁሉ ነው።

ለዚህም ነው ለግእዝ ልዩ ፍቅር የነበራቸው ከውጭ አገር እንደነ አውግስጦስ ዲልማንና ዎልፍ ሌዝላው፤ ኢዮብ ሉዶልፍ የመሳሰሉ ምሁራን፤ ከአገር ውስጥም እንደነ አለቃ ኪዳነወልድ ክፍሌ፤አለቃ ገብረ ማርያም፤ አለቃ ታየና ሌሎች፤መዝገበ ቃላት እያዘጋጁ መገብተ እውቀት ሆነው የኖሩትና የሚኖሩት።

በአሁኑ ጊዜም ቋንቋውና ልዩ ልዩ የብራና መጻሕፍት ይዘት በአውሮፓ አገሮች ዩኒቨርሲቲዎች ውስጥ ለምሳሌ በጀርመን፤ በኢጣሊያ፤ በሩሲያ፤ በእንግሊዝ፤ በአሜሪካ፤ በካናዳና በሌሎች ሀገሮች ውስጥ በሚገኙ ምሁራንና ተማሪዎቻቸው በመጠናት ላይ ይገኛሉ።

በተመሳሳይ በሀገራችን ውስጥ በሚገኙ አንዳንድ ዩኒቨርሲቲዎች ውስጥ ለግእዝ ትኩረት ተሰጥቶና ሥርዓተ ትምህርት ተቀርጾለት ተማሪዎች እንዲማሩትና በዘርፉ ጥናትና ምርምር እንዲቀርብ መደረጉ የሚያበረታታ ነው።

በዚህ ዓይነት መምር እርጥባን ደመዎዝም እንደ ታላላቆች አባቶቻችን በጣም ከባድ የሆነውን ይህንን መዝገበ ቃላት አዘጋጅቶና በቀላሉ ለመረዳት እንድንችል ቃላቱን በየወገናቸው ለያይቶና አፍታተቶ ማቅረቡ ለአንባቢዎች ምን ያህል ግልጽ ለማድረግ እንዳሰበ ያስረዳል።

መጽሐፉ ለቅኔ ተማሪዎችና መምህራን ጭምር ጠቀሜታው የጎላ ሲሆን በቤተክርስቲያን አካባቢ በቱሪስት አስጎብኝነት ለሚያገለግሉ አስጎብኚዎችም ያለው ርባና ከፍተኛ ነው። ምክንያቱም አስጎብኝዎች ያለ ተፋልሶ የቅዱሳን ሥዕላቱን፤ የነዋየ ቅድሳቱን፤ የብራና መጻሕፍቱን ታሪክና ይዘት ፤የሰማዕታቱን፤ የቅዱሳኑንና የመላእክቱን መንፈሳዊ ተልእኮ በእንግሊዝኛ በትክክል እየተረጎሙ ለውጭ አገር ቱሪስቶች ለማስረዳት ስለሚረዳቸው ነው።

አዲስ ዘመን ቅዳሜ ሰኔ 22/2011

ታደለ ገድሌ ጸጋየ (ዶ/ር)