የዶሎ እናት ያፈራችው ጥበበኛ

ሠዓሊ ለማ ጉያ ገመዳ ኢትዮጵያ ከአፈራቻቸው ከታላቅ የጥበብ ሰዎች ተርታ በግንባር የሚሰለፉ ባለሙያ ናቸው፡፡ ሠዓሊ ለማ የዘመናችን እውቅ የሥዕል ባለሙያ ከመሆናቸው ባሻገር የቅንነት፤የደግነት፤ የጨዋነት፤የጀግንነት፤ የአባትነት፤የአርቆ አስተዋይነት መንፈስ ያላቸው  አባት ሲሆኑ ጨዋታ አዋቂ፤የፍቅር ሰው፤ቀልደኛ፤ ተጨዋች፤የሰውን ልጅ ሁሉ የሚያከብሩና አገር ወዳድ የሆኑ፤ከፍተኛ የለውጥ አስተሳሰብ ያላቸው ዜጋም ናቸው፡፡ በአሁኑ ሰዓት በ91 ዓመት እድሜ ላይ የሚገኙት ሠዓሊ ለማ ጉያ በ1921 ዓ.ም.  ከአባታቸው ከአቶ ጉያ ገመዳ  እና ከእናታቸው ከወይዘሮ ማሬ ጎበና የተወለዱት በቀድሞ አጠራሩ በሸዋ ክፍለ ሀገር አድአ ሊበን ውስጥ ልዩ ስሙ ደሎ ገበሬ ማኅበር ነው፡፡

ከ1968 ዓ.ም. ጀምሮ ጡረታቸውን አስከብረው  ከባለቤታቸው ከወይዘሮ አስቴር በቀለ መካሻ ጋር በቢሾፍቱ ከተማ ውስጥ በመኖር ላይ የሚገኙት ሠዓሊ ለማ ጉያ በትዳር ዘመናቸው ከአብራካቸው ትዕግሥት፣ነጻነት፣ደረጀ፣ ሰላማዊት እና ዳዊት የተባሉትን ወልደዋል፡፡ ሁሉም ልጆቻቸው ሠዓሊዎች ናቸው፡፡ የልጆቹ ስም አወጣጥም ትርጉም በአለው መልኩ ከወቅታዊ ክሥተትና ከሕይወታቸው ታሪክ ጋር የተያያዘ መሆኑን አጫውተውኛል፡፡ በተለየ የሙያ ዘርፍ  ከሄዱት አቶ ተሰማ ጉያ በስተቀር የሠዓሊ ሻምበል ለማ ጉያ ወንድሞችም ሠዓሊዎች ናቸው፡፡ ለምሳሌ ሠዓሊ አሰፋ ጉያ፤ቱሉ ጉያ የዚሁ ሙያ ባለቤቶች ናቸው፡፡ ይህም ድምጻዊው ታምራት ሞላ ‹‹ቤተሰቤ ሁሉ የእጅ ሙያ አላቸው፤

ለእናት አገራቸው የሚያኮሩ ናቸው፡፡››

ብሎ ያንጎራጎረው ለሠዓሊ ለማ ጉያና ቤተሰቦቻቸው ምሳሌና ተጠቃሽ የሚሆን ነው፡፡ ሠዓሊ ለማ ጉያ በቢሾፍቱ ከተማ ውስጥ በስማቸው የሥነ ጥበብ ማእከል  አቋቁመው፤ቋሚ የሥዕላት ማሳያ ሙዚየም(ጋሌሪ) ከፍተውና የሥዕል ማስተማሪያ ትምህርት ቤት መሥርተው  በመሥራት ላይ ይገኛሉ፡፡

በሥዕል ጋሌሪያቸው ተገኝተን በተረጋጋ መንፈስ ስለውትድርና ሕይወታ ቸው፤ስለአገራችን ታሪክ፤በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዘመነ መንግሥት እርሳቸውን ጨምሮ ኮሙኒስታዊ አስተሳሰብ ስለነበራቸው የአየር ኃይል መኮንኖች፤ስለሜጫና ቱለማ ማኅበር አመሠራረት፤ስለ ደርግ መንግሥት  የፖለቲካ ርምጃና ስለ ኢሕአዴግ መንግሥት አሠራር፤በአጠቃላይ ከኃይለ ሥላሴ ዘመነ መንግሥት ጀምሮ እስከ አሁን ድረስ ስለአለው የአገራችን ታሪክ  ሲተነትኑ ያላቸው እውቀት  እንደ ባሕር ውኃ ተጠልቆ የሚያልቅ አይደለም፡፡ ሁሉ ነገር ልክ ዛሬ እንደተደረገ በሚመስል ትረካ ሳያዛንፉ የዘመንን ሂደት ያትታሉ፡፡

እርሳቸው በትዝታ መነጽር ወደ ኋላ እያዩ እንዳጫወቱኝ የተወለዱባት ዶሎ መንደር የዛሬ 90 ዓመት ማለት ነሐሴ 12 ቀን 1921 ዓ.ም. በዕለተ ሚካኤል  አንድ ታሪክ ተስተናግዶባታል፡፡ ይኸውም በሀገራችን ታሪክ የመጀመሪያ የሆነው አውሮፕላን ከጂቡቲ በጠዋት ተነሥቶና የባቡር ሐዲዱን ተከትሎ እየበረረ ድሬዳዋ  ይደርሳል፡፡ ወሬውም በነፋስ ስልክ ገፈርሳ ላይ አቀባበል ለማድረግ  ከነመኳንን ቶቻቸው፣ከአብራሪው ሚስት ጋር  ተሰልፈው ሲጠባበቁ ለነበሩት ለአልጋ ወራሽ ራስ ተፈሪ መኮንን ይደርሳል፡፡ ንግሥት ዘውዲቱም ወሬውን በዳግማዊ ምኒልክ ቤተ መንግሥት ሆነው ይጠባበቃሉ፡፡ የፈረንሳዊው አብራሪ ባለቤት አስቀድማ ከጂቡቲ ወደ አዲስ አበባ በባቡር የገባችው ታሪካዊውን አውሮፕላን የሚያበርረውን ባለቤቷን ከኢትዮጵያ ባለሥልጣኖች ጋር ተሰልፋ ለመቀበልና ‹‹ብራቮ›› ብላ አድናቆቷን ለመግለጽ  ነው፡፡ አውሮፕላኑም ሐዲዱን እያነጣጠረና ከድሬዳዋ እየበረረ አዋሽ ይደርሳል፡፡

በአጋጣሚ ከጠዋቱ 5:00 ሰዓት ላይ  ናዝሬት (አዳማ) ሲደርስ  ጥቁር ደመና መንገዱን ይዘጋበታል፡፡ለማየት የማይችልበት ሁኔታ እንደተፈጠረ አብራሪው መድረሻ ያጣል፡፡ በዚህ ጉዳይ የተጨነቀው ፈረንሳዊው አብራሪ በድንገት ገላጣ ቦታ ሲያይ አውሮፕላኑን ቁልቁል እያምዘገዘገና ባወጣ ያውጣው እያለ  ሠዓሊው ከተወለዱባት ዶሎ የገጠር መንደር ላይ በሚገኘው በበጅሮንድ ውብእሸት መሬት ላይ  ያሳርፈዋል፡፡ ይህም ለራስ ተፈሪ መኮንን በነፋስ ስልክ ይነገራቸዋል፡፡ አውሮፕላን ቀርቶ መኪና በቅጡ አይቶ የማያውቀው የዶሎ ሕዝብም ምን ጉድ ነገር መጣ እያለና እየተጠራራ ወደ አውሮፕላኑ በደመ ነፍስ ሲሮጥ የሕፃን ለማም ቤተሰቦች  የተፈጠረውን ጉድ ለማየት  ጥለዋቸው  ወደ አውሮፕላኑ ይሮጣሉ፡፡ ያኔ ለማ የስድስት ወር ልጅ ነበሩ፡፡ እናም ዶሎ ለመጀመሪያ ጊዜ የመጀመሪያውን አውሮፕላን ተቀብላ ያስተናገደችና ያሳረፈች የገጠር መንደር  ኤርፖርት ናት ማለት ነው፡፡

ይህን የታሪክ ክስተት እየሰሙ ያደጉት ለማ ጉያም አውሮፕላኑ የሕይወታቸው ምዕራፍና የእድላቸው ምልክት እንደሆናቸው ያስታውሳሉ፡፡ ይህንም ወደፊት የምናየው ጉዳይ ነው፡፡ ሠዓሊ ለማ እንዳጫወቱኝ ቀደም ሲልም ተገጣጥሞ የሚበር የአውሮፕላን ዕቃ በባቡር ተጭኖና ከፈረንሳይ ጂቡቲ፤ከጂቡቲ አዲስ አበባ ገብቶ ነበር፡፡ ነገር ግን  አዲስ አበባ ውስጥ ሳይከፈትና ተገጣጥሞ ሳይበር ወደመጣበት ተመልሷል፡፡ ይህም የሆነበት ምክንያት ቀሳውስቱና መሳፍንቱ የእግዚአብሔርን መዓት ሊያመጣብን ይችላል ብለው እንዳይከፈት ስለተቃወሙ ነው፡፡ ዶሎ ያረፈው አውሮፕላን ከፈረንሳይ ዕቃው(ቦዲው) መጥቶ የተገጣጠመው ጂቡቲ ውስጥ ነው፡፡ ነሐሴ 12 ቀን1921 ዓ.ም. ከቀኑ 7፡00 ሰዓት ሲሆን ደመናው እየተገፈፈና ሰማዩም እየጠራ ቀኑ ብሩህ በመሆኑ አውሮፕላኑ ተነሥቶ አዲስ አበባ ገፈርሳ ላይ ሲያርፍ የተሰለፈው ሕዝብ በስስት ስሜትና በብርቅየነት መልክ እያየ በእልልታና በጭብጨባ ይቀበለዋል፡፡

ለማ ጉያ በልጅነታቸው በዶሎ የገጠር መንደር ውስጥ የቤተሰቦቻቸውን ከብቶች  ሲጠብቁ ዐፈሩን፤ ዐመዱን፤  ጠጠሩን እየሰበሰቡና እያድቦለቦሉ ዱላ የያዙ እረኞችን መሥራት ይለማመዳሉ፡፡ የሰው ሥዕል ግድግዳ ላይ መሣል ይጀምራሉ፡፡ በጣሊያን ወረራ ጊዜ ከከተማ ወደ ዶሎ ሰዎች ይመጡ ስለነበር የእነርሱን የአለባበስ ሁኔታ ያያሉ፡፡ በተጨማሪም ሰዎች ከቡልጋ፤ ከምንጃርና ከመንዝ ወደ ዶሎ የሚመጡ ባላገሮች ነበሩ፡፡ እርሳቸው ይኖሩበት የነበረውም ቦታ  የቡልጋ ባላባት ርስትና ጉልት  ነበር፡፡ የሠዓሊ ለማ ጉያ ወላጅ እናት ወይዘሮ ማሬ ጎበና የተወለዱት ለገዳዴ አብቹ ከተባለ ቦታ ነው፡፡ የአባታቸው አባት አያታቸው  አቶ ገመዳ ኮርሜ  ደግሞ ከሰላሌ ወደ ዶሎ የመጡ ሰው ናቸው፡፡

ወላጅ እናታቸው ወይዘሮ ማሬ ጎበና እንዲሁ የእጅ ሥራ ዐዋቂና ባለሙያ ነበሩ፡፡ ሸክላ፤ጋን፤ እንስራ፤ጀበና እና ምጣድ ይሠራሉ፡፡ በግድግዳ ላይ ሥዕል ይሥላሉ፡፡ ለማም ሁልጊዜ የእናታቸውን ሥራ አትኩረው ይመለከታሉ፡፡ እናት የሸክላ  ዕቃዎችን ከመሥራትና ልዩ ልዩ ሥዕሎችን ከመሣል አልፈው ስፌትም ይሰፋሉ፤ሥጋው ተበልቶ አጥንቱ የሚቀመጥበት ገበቴ  ይሠራሉ፡፡ ሁሉ ነገር ሥርዓት እንዲይዝ ያደርጋሉ፡፡ በዚያ  ዘመን  ባቡር፤መኪና አልነበረምና የሸክላ ምርታቸውን ከለገዳዴ በአጋሰስና በአህያ ጭነው ወደ አድአ እያመጡ ይሸጡ ነበር፡፡ የእናታቸው ወንድም ኦርዶፋ ጎበናም እንዲሁ በዘመኑ የልብስ ስፌት መኪና ሳይኖር ልብስ በመርፌ ከመስፋታቸው በተጨማሪ ሞፈር፤ቀንበር፤ድግር ለገበሬዎች ያበጁ ነበር፡፡ ቤተሰባቸው ሁሉ ጥበበኛ ነበር ማለት ነው፡፡ ሠዓሊ ለማ ጉያ እንደሚያ ስታውሱት በልጅነታቸው  የከብት እረኛ በነበሩ ጊዜ በአካባቢያቸው ሞጃ ከተባለ ቦታ የረር ወንዝ ላይ ባቢቾብ የተባለ ሩሲያዊ በውኃ ኃይል የሚንቀሳቀስ የእህል ወፍጮ ሠርቶ ስለነበር ወደ ድንጋይ ቋት የገባውን ጥሬ እህል በአንዴ ዱቄት አድርጎት ሲመለከቱት ይገረሙ ነበር፡፡

ያኔ መኪናም፤የመኪና መንገድም ስለአልነበረ በተለይ በክረምት ወቅት ሁሉ ነገር በእንስሳና በሰው ጉልበት በከባድ ጭቃ ውስጥ ከቦታ ወደ ቦታ ይንቀሳቀስ ነበር፡፡ በዚህ ረገድ ጣሊያኖች በ1928 ዓ.ም. በመኪና ቢሾፍቱ ገልቻ ወንዝ  አካባቢ ሲንቀሳቀሱ ጭቃ ይዟቸው ስለተገኙ በሕዝብ  ተገድለዋል፡፡ ሠዓሊ ለማ ጉያ  ሞፈርና ቀንበራቸውን ሰቅለው ደብረ ዘይት(ቢሾፍቱ) ዓፄ ልብነ ድንግል ተብሎ ይታወቅ ወደነበረውና ዛሬ ስሙ ወደተቀየረው ዘመናዊ ትምህርት ቤት የገቡት በ17 ዓመታቸው ነበር፡፡ ‹‹ሀ›› ብለው ፊደል ከቆጠሩ በኋላ በ1943 ዓ.ም. 7ኛን ክፍል ጨርሰው ናዝሬት(አዳማ) ዓፄ ገላውዴዎስ(ዛሬ ስሙ ወደተቀየረው) ትምህርት ቤት ይገባሉ፡፡ እዚያም በመምህርነት ሠልጥነው በ70 ብር ደመወዝ ይቀጠራሉ፡፡ ወዲያው ሥራውን አልፈልግም ብለው ይተውታል፡፡

ስለ አውሮፕላን ነገር በልጅነታቸው የሰሙትና በኋላ በቢሾፍቱ ሰማይ ላይ ሲበር የሚያዩት የአየር ኃይል ጀት መንፈሳቸውን ስለማረከው የተለየና ያማረ የአውሮፕላን ሞዴል ቅርፅ ሠርተው ግርማዊ ጃንሆይ ለሽርሽር ወደ ቢሾፍቱ በሚመጡበት ዕለት ለማበርከት ስለፈለጉ ቀን ይጠባበቁ ጀመር፡፡ ከዕለታት በአንዱ ቀን ግርማዊ ጃንሆይ ለጉብኝትና ለሽርሽር ቢሾፍቱ አየር ኃይል ሲደርሱ ለማ ልክ እንደወታደር ቀጥ ብለው በመቆም ለንጉሡ የክብር ሰላምታ ይሰጣሉ፡፡ ንጉሡም «ምን ትፈልጋለህ?» ብለው ይጠይቋቸዋል፡፡ «ግርማዊ ሆይ አየር ኃይል ያስገቡኝ» ይላሉ፡፡ ያኔ ንጉሡ ግራዝማች ሣህሉ ድፋየን ጠርተው «በል በአስቸኳይ ለጄነራል አሰፋ አያና ንገርና ይህንን ልጅ ያስገባው» ብለው መመሪያ ይሰጣሉ፡፡ 60 ብርም ለለማ ጉያ ይሰጡዋቸዋል፡፡ ለማም በ60 ብሯ አንዲት ላም ገዝተው ለዘመዶቻቸው ይሰጣሉ፡፡ በጃንሆይ ብር የተገዛ ከብት ደግሞ በዘመኑ አይሰረቅም ነበር፤ማን አባቱ ነክቶ? የትስ ሊገባ? ሌሎች ከብቶች ሲሰረቁ የለማ ጉያ ላም ግን  በሰላም ኖራለች፡፡

ወጣቱ ለማ ጉያ በጄኔራል አሰፋ አያና ትእዛዝ ወደ አየር ኃይል ገብተው የመካኒክነት ሙያ(አው ሮፕላን የመፍታትና የመግጠም ትምህርት) ይማራሉ፡፡ ማታ ማታ ደግሞ በእንግሊዝ መምህራን እንግሊዝኛ የመማር እድል ያገኛሉ፡፡ ከሁለት ዓመት ጥናት በኋላም በመካኒክነት ይመረቃሉ፡፡ እርሳቸው ግን አብራሪ እንጂ መካኒክ መሆን አልፈለጉም ነበርና ‹‹ለምን መካኒክ ሆንኩ? ለምን አብራሪ አልሆንኩም? የላኩኝ እኮ ንጉሡ ናቸው›› ብለው  ለኃላፊዎች ጥያቄ ያቀርባሉ፡፡ በወቅቱ አብራሪ መኮንኖች ይሄዱ የነበሩት በመኪና ሲሆን ለማ ግን በእግራቸው ይመላለሱ ስለነበር በዚህ ተናድደዋል፡፡ ይህንኑ ምክንያት አድርገው  አሰፋ ከተባለ የድሬ ሰው ጋር ይጠፋሉ፡፡ አቶ ጉያም እሳት ለብሰውና እሳት ጎርሰው «ከዛሬ ጀምሮ ልጄ አይደለህም፡፡ ኃይለ ሥላሴ ራሳቸው አስገብተውህ እንደዚህ ማድረግ አልነበረብህም፡፡

የጠፋኸው እኔን ልታስገድለኝ ነው? የንጉሡን ትእዛዝ ጥሰህ ሽፍታ ልትሆን ነው እንዴ?» ብለው  ሲቆጡዋቸው ‹‹እሺ›› ብለው ወደ አየር ኃይል ይመለሳሉ፡፡በአጋጣሚ ግን አንዴ ጥለህ ሄደሃልና አናስገባህም ይሏቸዋል፡፡

ወጣቱ መካኒክም ብልህ ስለሆኑ «እስከ አሁን የጠፋሁት አባቴ ታሞብኝ ስለነበረ ነው፡፡ እምቢ ካላችሁ ለግርማዊ ጃንሆይ ሄጄ እነግራቸዋለሁ» ሲሉ የአየር ኃይል ኃላፊዎችም “ይኸማ አይሆንም» ብለውና ተደናግጠው ያስገቧቸዋል፡፡ ደመወዛቸውም 40 ብር ነበር፡፡ በጊዜው ይህ ብር ተዝቆ አያልቅም ነበር፡፡ ሠዓሊው እንደሚሉት ያኔ ከደብረ ዘይት ወደ ናዝሬት ይወርዱና በ25 ሳንቲም ሥጋ ወጥ በልተውና 1ብር ባልሞላ ቀኑን ሙሉ ተዝናንተው ይመለሱ ነበር፡፡

ለማ በመካኒክነት ደብረ ዘይት ከሠሩ በኋላ ወደ ጂጂጋ(ጂግጂጋ) ተልከዋል፡፡ ጂጂጋ ደግሞ ሌሊት ሌሊት ጊንጥ እየነደፈች ሰው ትገድል ስለነበር  ‹‹ሞኝሽን ፈልጊ›› ብለው አውሮፕላን ውስጥ እየገቡ ያድሩ ነበር፡፡ ያኔ ነዳጅ ወደ አውሮፕላን ይሞላ የነበረው በበርሜል በሰው ኃይል ተቀድቶና ተሞልቶ፤እንደገና በፓምፕ እየተገፋ ነበር፡፡ በመካኒክነት ሲያገለግሉ የቆዩት ለማ ጉያ እኤአ በ1952 በአየር ኃይል አርማሜንት ክፍል ለአምስት ዓመት ኮርስ (ሥልጠና) ወስደው ተመርቀዋል፡፡ ትምህርቱ በጦር መሣሪያ ኃይል ጠላትን እንዴት መከላከል፤ማጥቃትና ማሸነፍ እንደሚቻል፤ እንዴት ጥይቱን፤ ረሹን ገዝተው እንደሚሠሩ ግንዛቤ የሚያስጨብጥ ነው፡፡ ይሠሩ የነበረውም በስዊድን ቢ17 ቦምብ ጣይ አውሮፕላን ላይ ነው፡፡

አሥመራን ከጥቃት ለመከላከል በደቀ መሐሪ 40 ኪሎ ሜትር ላይ ልምምድ ያደርጉ ነበር፡፡ በ1966 ዓ.ም. ደብረ ዘይት «ያለምንም ደም— » ብለው የተነሡትና የመጀመሪ ያውን ደርግ ያቋቋሙት ሠዓሊ ለማን ጨምሮ የአየር ኃይል መኮንኖች ናቸው፡፡ በወታደራዊ ማዕረግ ከታች ጀምረው እስከ ሻምበልነት የደረሱት ለማ ጉያ በ40 ደራስያን የተጻፈ የኮሙኒስት መጽሐፍም ለወጣት መኮንኖች ስለአሠራጩ  ‹‹ኮሙኒስት ነህ›› ተብለው በጄኔራል አሰፋ አያና ተጠይቀው ታሥረዋል፡፡ መጽሐፉም ተሰብስቦ እንዲቃጠል ተደርጓል፡፡

እርሳቸው እንደሚሉት በዘመናቸው ከሩሲያና ከኩባ ጋር ግንኙነት የነበራቸው ሲሆን ኃይለ ሥላሴን የጣላቸውም ሜጫና ቱለማ ነው፡፡ በውስጡ ጀኔራል ጃጋማ ኬሎ፤ዋቆ ጉቱ፤ ራሳቸው ኃይለ ሥላሴ ከኮሎኔልነት የጀኔራልነት ማዕረግ የሰጡዋቸው ታደሰ ብሩ፤ግርማ ወልደ ጊዮርጊስ፤ለማ ጉያ ሌሎችም የሜጫና ቱለማ አንቀሳቃሾች ነበሩ፡፡ በመጀመሪያ ንጉሡ እንደ እንግሊዝዋ ንግሥት ኤልሳቤጥ የዘውድ ምልክት ብቻ ሆነው በሞናርኪነት እንዲኖሩ ተስማምተው ነበር፡፡ ነገር ግን ደጃዝማቾችና ጀነራሎች ስለአልተስማሙ ለውድቀት በቁ፡፡

ሠዓሊው እንደሚሉት ይህም ሆኖ የኃይለ ሥላሴን ፊትና ዓይን በትክክል የሚያይ ሰው አልነበረም፡፡ ዓይናቸውም፤ፊታቸውም ያስፈራ ነበር፡፡ ሠዓሊ ለማ ኤርትራ ውስጥ ለ11ዓመታት አገልግለዋል፡፡ መኮንን ከሆኑ ጀምሮም በወታደራዊ ሥነ ምግባር መሠረት  ከበታች ሹማምንት ጋር ንግግር፤ ቀልድ፤ ጨዋታ አልነበራቸውም፡፡ ይህም ወታደራዊ ሥነ ሥርዓትን አጥብቀው አክባሪ ነበሩ ማለት ነው፡፡ የቢራ ጓደኛም አልነበራቸውም፡፡

ሠዓሊ ለማ ጉያ የሠዓሊነት ሙያቸውን ያዳበሩት ሥዕል ትምህርት ቤት ገብተው በመማር ሳይሆን በግል ጥረታቸው ነው፡፡ ሠዓሊ ለማ ጉያ ከሠዓሊያን ሁሉ ለየት ያለ የአሣሣል ጥበብን  ይከተላሉ፡፡ በዋነኛነት ትኩረት የሚያደርጉትም  ‹‹ቪዡዋል አርት›› በሚባለው የአሣሣል ጥበብ ላይ ነው፡፡ ይኸውም የሚታይ፤ የሚዳሰስ፤ የሚጨበጥ የጥበብ ሥራ ሲሆን የሚጠቀሙበት ቁሳቁስ የፍየል ወይም የበሬ ቆዳ፤የውኃ ቀለም፤የዘይት ቀለም፤ ከሰል (ቻርኮል) ነው፡፡ በቆዳ ላይ መሣል የጀመሩት ከደርግ ዘመን ጀምሮ ነው፡፡ ነገር ግን በዘመነ ደርግ ብሩሽና ቀለም እንደልብ አይገኝም ነበርና የፍየል ቆዳ ልብስ ስለሚሆን ‹‹ለምን የፍየል ቆዳን  በሞዛይክ አልሠራም›› ብለው በመነሣሣት ሥራውን ይጀምራሉ፡፡ በመጀመሪያ በፍየል ቆዳ ላይ የሣሉት ሮበርት ሙጋቤን ነው፡፡ በጊዜው ኢትዮጵያ ውስጥ ይኖር  የነበረው የዚምባብዌው አምባሳደርም በጣም ደስ ስለአለው ሥዕሉን ከሠዓሊ ለማ ተቀብሎ ለሮበርት ሙጋቤ ይሰጠዋል፡፡

በኋላ መንግሥቱ ኃይለ ማርያም ‹‹ሁለተኛ የመሪዎችን ሥዕል እንዳትሠራ፤ገንዘብ እኔ እሰጥሃለሁ›› በማለት ለሠዓሊ ለማ ይነግሯቸዋል፡፡ የመንግሥቱ ሐሳብ ሠዓሊው በቀጥታ ከመሪዎች ጋር በሥራ እንዳይገናኙና እንዳይቀርቡ  ለማድረግ ነበር፡፡ በሌላ ጊዜ መንግሥቱ ኃይለ ማርያም በትእዛዝ የኮርያውን ፕሬዚዳንት ሥዕል እንዲሥሉ ካደረጉ በኋላ ወስደው ለፕሬዚዳንቱ ይሰጡዋቸዋል፡፡ ፕሬዚዳንቱም ተቀብለው  ለኮርያ ሙዚየም ይሠጣሉ፡፡

በዚህ ዓይነት መንገድ የደርግ መንግሥት አማካሪዎች ሠዓሊ ለማ ጉያ በሙያቸው ከመሪዎች ጋር እንዳይገናኙ ያደርጉ ነበር፡፡ ታየ ታደሰ ( 1983፡ 44 ) ስለ አንዳንድ የኢትዮጵያ ሠዓልያን አጭር የሕይወት ታሪክ እንደጻፈው ከሠዓሊ ለማ ቀዳማውያን ሥራዎች ውስጥ የሸክላ ገበያ፤የወሎ ድርቅ፤የደንከል ልጃገረድ የሚሉት ተጠቃሾች ናቸው፡፡ ቀደም ሲል ሥራዎቻቸውን በግል በአሥመራ፤በአዲስ አበባ፤በደብረ ዘይት ለእይታ አቅርበዋል፡፡ በውጭ አገር ደግሞ በሌጎስ፤በዳካር— በኅብረት ሥራዎቻቸውን አሳይተዋል፡፡ ቀደም ሲልም  በልጃቸው ሠዓሊት ነጻነት ለማ አማካይነት በአሜሪካ ኒዎዮርክ ከተማ ሥዕሎቻቸውን ለእይታ ያቀረቡ ሲሆን ኤግዚቢሽኑን የከፈቱት የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት ዋና ጸሐፊ ኮፊ አናን ናቸው፡፡ በኤግዚቢሽኑ ላይ የአሜሪካው ፕሬዚዳንት የጆርጅ ቡሽና  የሌሎች መሪዎች ሥዕሎች ለእይታ ቀርበው እንደተሸጡ ሠዓሊው አጫውተውኛል፡፡

በቁጥር ከ20 በላይ ለሆኑ የአፍሪካ መሪዎች፤ ለበርካታ አምባሳደሮች፤ከአፍሪካ ውጭ ለሆኑ መሪዎች፤ለኢትዮ-ሩሲያዊው አልክሳንደር ፑሽኪን ምስል ሠርተዋል፤በቅርቡም ለኤርትራው ፕሬዚዳንት ለአቶ ኢሳይያስ አፈወርቂ ሥራቸውን ማበርከታቸው አይዘነጋም፡፡

የኢትዮጵያ መንግሥትና ልዩ ልዩ ድርጅቶች አስደናቂዎች የሆኑ ልዩ ልዩ ሥራዎቻቸውን በመመዘን ሰርተፊኬትና ሌሎች ሽልማቶችን  አበርክተ ውላቸዋል፡፡ በሥራቸው ሁልጊዜ ደስተኛ የሆኑት ሠዓሊ ለማ ከዓፄ ቴዎድሮስ እስከ ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ድረስ የነበሩትን የኢትዮጵያ መሪዎች ሥዕል  በቆዳ ላይ የሠሩ ሲሆን ሥዕላቱ በቢሾፍቱ ከተማ በሦስት ክፍሎች በተደራጀው የሥዕል ማሳያ ሙዚየማቸው ውስጥ ይገኛሉ፡፡ በኦሮሚያ ረገድም ከሐሰን አሊ እስከ ሙክታር ከድር ድረስ ሕዝቡን የመሩ ፕሬዚዳንቶችን ሥለው አቅርበዋል፡፡ በካድሬዎችና በአማካሪዎች ክፋት የሚቀበል ሰው ባይገኝም የጋምቤላን ክልል መሪዎች ሥለዋል፡፡ በዓለም አቀፍ ደረጃ ካድሬዎች ለውጥ አራማጆችና የሕዝብ ፍቅር ያላቸው የሕዝብ አገልጋዮች ቢሆኑም የእኛ አገር ካድሬዎችና አማካሪዎች  ግን ሥራ እንደሚያበላሹና መለኪያ እንደሌላቸው ያወሳሉ፡፡ ሠዓሊ ለማ ጉያ በእንስሳት ቆዳ ላይ የሚሠሩት ሥዕል የሚያወጣው ብር 60 ሺህ ነው፡፡

ሠዓሊ ለማ ጉያ በሻምበልነት ማዕረግ አሥመራ በነበሩበት ወቅት  ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ  ኤርትራን ለመጎብኘት አሥመራ ሲገቡ እንዲሁ የንጉሡን መልክ የያዘ ሥዕል ያበረከቱ ሲሆን ንጉሡም ሥዕሉን ለኤርትራ ዩኒቨርሲቲ በማስታወሻነት እንዲሰጥ አድርገዋል፡፡  በአሁኑ ሰዓት በሦስቱም ሙዚየሞቻቸው ውስጥ ከኢትዮጵያ መሪዎች ሌላ በርካታ ሥዕሎች ይገኛሉ፡፡ ለአብነት ዓለማሁ ቴዎድሮስ፤ዓፄ ቴዎድሮስ፤መቅደላ፤ንግሥት ቪክቶሪያ፤ዊንስተን ቸርቺል፤ ዓፄ ዮሐንስ፤ዓፄ ተክለ ጊዮርጊስ፤ አየር ኃይል፤ግብርና፤የረር ተራራ፤ ቢሾፍቱ ትናንትና ዛሬ፤ የመቀሌ መስጊድ፤አልበርት አንስታይን ፤ንግሥት ኤልሳቤጥ፤እናት ኦሮሚያ፤ኔልሰን ማንዴላ፤ ኃይለ ሥላሴ፤ መንግሥቱ ኃይለማርያም፤ መለስ ዜናዊ፤ፋጡማ ሮባ፤ ማርሽ ቀያሪው የተባለው ምሩጽ ይፍጠር፤የፋሲል ግምብ፤ የሶፎኦማር ዋሻ፤ የአክሱም ሐውልት፤ ቋንጣ በስስት የሚመለከቱ ድመቶች— ተጠቃሾች ናቸው፡፡ ሠዓሊ ለማ ለዚህ ሁሉ ሥዕል ከነምክንያቱ ማብራሪያ ሲሰጡ አይታክታቸውም፡፡ ለምሳሌ ቋንጣ በተሰኘው ሥዕላቸው ሥር በቆሎ የምትበላ አይጥ ስትኖር ቋንጣ የሕዝብ ሀብት ነው፡፡ አይጥ ደግሞ የሕዝብ ጠላት ናት፡፡ ጥቁሩ ድመት ቋንጣ ለመብላት ይዘላል፤መንግሥት ነው፡፡ ነጫጭ ድመቶችም ከሥር ሆነው በማንጋጠጥ ቋንጣ ለመብላት ይቁለጨለጫሉ፡፡

እነዚህ ነጭ ድመቶች ከአፍሪካ አልማዝና ወርቅ የሚሰበስቡት የነጮች  ተምሳሌቶች ናቸው፡፡ የንግሥት ቪክቶሪያ ሥዕል የሚያመለክተው  በዘመኗ ‹‹በእንግሊዝ ግዛት ፀሐይ አትጠልቅም እየተባለች›› ትወደስ ስለነበር ሲሆን ዊንስተን ቸርቺል ደግሞ በኢትዮ-ኢጣሊያ ጦርነት ኢትዮጵያ ነጻነቷን እንድታገኝ አስፈላጊውን የወታደርና የጦር መሣሪያ  እርዳታ ስለ አደረጉ ነው፡፡

በተጨማሪም እናት ኦሮሚያ የሚለው ሥራቸው በኦሮሚያ ክልላዊ መንግሥት ቴሌቪዥንና ሬዲዮ በተደረገ ውድድር በአንደኛ ደረጃ ያሸነፈ ሲሆን  ደስተኛ የሆነቺው እናት ኦሮሚያ በእጇ ዱላ፤ወተት፤ቄጠማ፤ወተት በጮጮ ይዛለች፡፡ የማያልቅ ስንቅ ስለአላት የተጣላ ታስታርቃለች፤ በዙሪያዋ መስጊድ፤ ቤተ ክርስቲያን አለ፡፡ ተምሳሌቱም  ለምለም በሆነቺው በኦሮሚያ ክልል 80 ብሔር ብሔረ ሰቦች መብታቸው፤ ሃይማኖ ታቸውና ማንነታቸው ተከብሮላቸው በፍቅርና በሰላም የሚኖርባት ክልል መሆኗን ሥዕሉ ያመለክታል፡፡

ሠዓሊ ለማ ከ1983 ዓ.ም. ጀምሮ በአሥር ሺህ ካሬ ሜትር  ቦታ ላይ  ለማ ጉያ የሥዕል ትምህርት ቤት የሚል በግላቸው  አቋቁመው  ከሙዓለ ሕፃናት እስከ 8ኛ ክፍል  ድረስ ልጆችን በማስተማር ላይ ይገኛሉ፡፡ በአሁኑ ሰዓት 400 ተማሪዎች አሉዋቸው፡፡ በይዞታቸው ላይ የመንግሥት እጅ የለበትም፡፡ ያ ሁሉ ሕንጻ  የተሠራው በግል ሀብታቸው እንጂ በባንክ ብድር አይደለም፡፡ እንደእርሳቸው አባባል  የባንክ ቤትን ብድርና እሳተ ገሞራን አጥብቀው  ይፈራሉ፡፡

ወደፊት የአፍሪካ የሥዕል ሙዚየምን ለማቋቋም ለሚያደርጉት ጥረት እንዲረዳቸው የኦሮሚያ ክልላዊ መንግሥት 20 ሺህ ካሬ ቦታ ሰጥቷቸዋል፡፡ በሠዓሊ ለማ ጉያ የሥነ ጥበብ ሙዚየም ውስጥ የኔልሰን ማንዴላ ሐውልት ቆሞ ይታያል፡፡ ሠዓሊ ለማ እንደሚሉት ይህንን ያደረጉበት ምክንያት ኔልሰን ማንዴላ የደቡብ አፍሪካ ሕዝብ አርነት እንዲወጣና ነጻነቱን እንዲጎናጸፍ ሲታገል በነጮች ዘረኛ አገዛዝ ለ27 ዓመታት ታሥሮ የተፈታ፤በኋላም የደቡብ አፍሪካ መሪ ሆኖ እንደተመረጠ ለነጮች ታላቅ ይቅርታን ያደረገና ሕዝቡ ከቂምና ከበቀል ርቆ በግፍ አገዛዛቸው ሲያሰቃዩት ከነበሩት ዘረኛ ነጮች ጋር አብሮ በሰላም እንዲኖር ስለአደረገና በመጨረሻም ሥልጣን በቃኝ ብሎ ለሕዝቡ ስለሰጠ ነው፡፡

የኔልሰን ማንዴላ ሐውልት ከቆመበት ቀጥሎ ሌላ የተረኛ ሰው ቦታ አለ፡፡ እዚህ ላይ ደግሞ የማን ሐውልት ነው የሚቆመው? ብዬ ጠይቄያቸው እንደጠቆሙት  እዚያ ቦታ ላይ የሞቆመው ሐውልት  ሕዝብ ወዳድና በሕዝቡም ዘንድ የተወደዱት  ጠቅላይ ሚኒስትር  ዶክተር ዐቢይ አህመድ  ምስል ይሆናል፡፡ ዶክተር ዐቢይ ልክ የማንዴላን አርአያነት ተከትለው ወደፊት በእውነተኛ ስሜት ያለ እንከን አሁን በአለው የተወዳጅነት መንፈሳቸው ለሕዝባቸው  ከሠሩና የሥልጣን ሽግግር ከአደረጉ ከማንዴላ ቀጥሎ የእርሳቸው ሐውልት በግቢያቸው ውስጥ ይቆማል፡፡

ሠዓሊ ለማ  በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዘመን የሥዕል መማሪያ መጽሐፍ  ያሳተሙና ያሰራጩ ሲሆን በተጨማሪ «የሥራ ፈጠራ» የተሰኘ መጽሐፍም ደርሰው ለኅትመት አብቅተዋል፡፡ በአሁኑ ሰዓት  በሕይወት ታሪካቸውና ሥራዎቻቸው ላይ ያተኮረና ባለ 350 ገጽ የሆነ መጽሐፍ አዘጋጅተዋል፡፡ መጽሐፉ በቅርቡ ታትሞ ገበያ ላይ እንደሚውልም አስረድተውኛል፡፡

ተጨማሪ መረጃ

–    ታየ ታደሰ (1983) አንዳንድ የኢትዮጵያ ሠዓልያን አጭር የሕይወት  ታሪክ

ዘመን መፅሄት ጥቅምት 2011

ዶ/ር ታደሰ ገድሌ ፀጋዬ