የቴሌኮም ዘርፉን ለውጭ ተቋማት ከመሸጥ ጋር ተያይዞ የተለያዩ አካላት የተለያዩ አስተያየቶች ይሰጣሉ፡፡ በዚህ እና በሌሎችም ከኮሙኒኬሽን ጋር በተያያዙ ጉዳዮች ዙሪያ ኢትዮጵያውያን የጠራ ሃሳብ ይኖራቸው ዘንድ የኢትዮጵያ ኮሙኒኬሽን ባለሥልጣን ዋና ዳይሬክተር የሆኑትን አቶ ባልቻ ሬባን ስለጉዳዩ ጠይቀን የሚከተሉትን አስተያየቶች ይዘን ቀርበናል፡፡ መልካም ንባብ፡-
አዲስ ዘመን ፡- የኢትዮጵያ ኮሙኒኬሽን ባለሥልጣን መቼ ተቋቋመ ? ዓላማውስ ምንድን ነው ?
አቶ ባልቻ፡- ሀገራዊ ለውጡን ተከትሎ ኢትዮጵያ የሀገር በቀል የኢኮኖሚ ማሻሻያ ፕሮግራም እና ፖሊሲ አቅጣጫዎችን በማስቀመጥ ወደ ተግባር ገብታለች፡፡ የቴሌኮም ዘርፉን ሪፎርም ማድረግም የኢኮኖሚ ማሻሻያ ፕሮግራሙ አንደኛው አካል ነው፡፡ የቴሌኮም ዘርፉን ለማሻሻል ሪፎርም በሚደረግበት ወቅት ደግሞ ዘርፉን ለውድድር ክፍት ማድረግ አስፈላጊ ሆኖ በመገኘቱ እንዲሁም፤ ዘርፉን በበላይነት የሚመራ እና የሚቆጣጠር አካል ማቋቋም በማስፈለጉ የኢትዮጵያ ኮሙኒኬሽን ባለሥልጣን ተቋቁሟል፡፡
ባለሥልጣን መስሪያ ቤቱ በአዋጅ ቁጥር 1148/2011 በወጣው የኮሙኒኬሽን አዋጅ የተቋቋመ ሲሆን ፤ ሥራ የጀመረው በ2011 ዓ.ም ነው፡፡ ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ የተቋቋመበት ዋና ዓላማ ውድድር ላይ የተመሠረተ የቴሌኮም ዘርፍ ማደራጀት አስፈላጊ ሆኖ በመገኘቱ ነው፡፡ ከዚህ አንጻር የባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ተወዳዳሪ የገበያ ሥርዓትን በማበረታታት የተጠቃሚዎችን ተደራሽነት እና ፍላጎት ያሟላ፣ ጥራቱ የተጠበቀ፣ ቀልጣፋ፣ አስተማማኝ እና የኢኮኖሚ አቅምን ያገናዘበ የኮሙኒኬሽን አገልግሎት በመላ ሀገሪቱ እንዲስፋፋ የሕግ ማዕቀፎችን አዘጋጅቶ እየሠራ ይገኛል፡፡
ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ የተቋቋመለትን ዓላማ እውን ለማድረግ በርካታ ሥራዎችን እያከናወነ ይገኛል። ከዚህ አንጻር በቴሌኮም ዘርፉ የሀገሪቱን የገበያ ሥርዓት ማበረታታት ተቀዳሚ ተግባሩ አድርጎ እየተንቀሳቀሰ ነው። የገበያ ሥርዓቱን ለማበረታታት ሲባል ገበያን ለውድድር ክፍት በሚደረግበት ጊዜ ከአንድ በላይ የቴሌኮም አገልግሎት ሰጪ ድርጅት የሚኖር በመሆኑ ሁለቱን አገልግሎት ሰጪዎች በእኩል ደረጃ በማየት ማሟላት ያለባቸውን ነገሮች በማሟላት መሥራት እንዲችሉ ክትትል በማድረግ ምቹ የሥራ መደላድል ይፈጥራል፡፡
የኮሙኒኬሽን ባለሥልጣን ለኩባንያዎች ፈቃድ መስጠት ብቻ ሳይሆን ኩባንያዎች በትክክል በተሰጣቸው ፈቃድ መሠረት ሕጋዊ የውድድር ሥርዓት አሟልተው እየሠሩ ነው? የሚለውንም ይከታተላል፡፡
ሌላው ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ቁጥጥር ከሚያደርግባቸው ዘርፎች አንዱ ተደራሽነት እና የአገልግሎት ጥራት ይገኙበታል፡፡ እንደሚታወቀው ሀገሪቱ በጣም ሰፊ የቆዳ ስፋት ያላት በመሆኑ፤ በማንኛውም የሀገሪቱ ክፍል የሚኖር ኢትዮጵያዊ ሁሉ በጥራት የቴሌኮም ተጠቃሚ መሆን መቻል ስላለበት ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ በዚህ ላይ ቁጥጥር እያደረገ ይገኛል፡፡
ሌላው ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ቁጥጥር ከሚያደርግባቸው መስኮች መካከል የታሪፍ ቁጥጥር ይገኝበታል፡፡ የሕዝብን አገልግሎት የመግዛት አቅም ያማከለ አገልግሎት መስጠቱን ይቆጣጠራል፡፡ ከዚህ ባሻገር የባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ የቴክኒክ ደረጃዎችን የማውጣት ሥራዎችን ይሠራል፡፡
የመደበኛ ስልክ፤ የኢንተርኔት እና የሞባይል አገልግሎት የሚሰጡ መሣሪያዎች ወደ ሀገር ውስጥ ሲገቡ ማሟላት ያለባቸው ደረጃዎች አሉ፡፡ ከዚህ አንጻር የመሣሪያዎችን ደረጃዎች ይወስናል፡፡ ከታሪፍ ጋር በተያያዘ የሚደረጉ ቁጥጥሮችም በባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ የሚከናወን ነው፡፡
በባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ቁጥጥር ከሚደረግባቸው ነገሮች መካከል የሬዲዮ ሞገድ (frequency) አንዱ ነው፡፡ የሬዲዮ ሞገድ (frequency) በጣም ውድ እና አላቂ ሀብት ነው፡፡ ለምሳሌ ለሬዲዮ፣ ለቴሌቪዥን እና ለሞባይል አገልግሎት የሚውሉ፤ በተለይም ደግሞ የደህንነት ሰዎች ወይም በጥበቃ ላይ የተሰማሩ አካላት የሚጠቀሙባቸው ወክ ቶክ ኢን (walk talk in) የምንላቸው የሬዲዮ መገናኛዎች ፍሪኪዌንሲያቸውን የምንመድበው እና የምናስተዳደረው እኛ ነን፡፡ ፈቃድ የመስጠት እና የማደስ ሥራዎችን እንሠራለን ፡፡
አላቂ ሀብቶች የምናላቸው እና መሥሪያ ቤቱ ቁጥጥር ከሚያደርግባቸው ነገሮች መካከል ሌላኛው ቁጥሮች ይገኙበታል፡፡ እያንዳንዱ ሰው ተደራሽ የሚሆንበት የራሱ የቴሌኮም ቁጥር አለው፡፡ ይህንን ቁጥር ፕላን የምናደርገው እኛ ነን፡፡ አንድ ቁጥር ርዝመቱ ምን ያህል መሆን አለበት የሚለውን ስታንዳርድ አውጥቶ የሚያዘጋጀው የኮሙኒኬሽን ባለሥልጣን ነው፡፡ ለምሳሌ የኢትዮጵያ ስታንዳርድ መነሻ 251 ነው፡፡ ኢትዮ ቴሌኮም “09” ብሎ ይነሳል፤ የሳፋሪኮም ደግሞ 07 ብሎ ይነሳል። ሦስተኛው ኦፕሬተር ስናስገባ ደግሞ በ08 እንዲነሳ እናደርጋለን፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የአጭር ኮድ ቁጥሮች የሚባሉትንም ዲዛይን፣ ፕላን የሚያደርገው እና የሚቆጣጠርው ይኸው ባለሥልጣን መሥሪያ ቤት ነው፡፡ ለኦፕሬተሮችም ምደባ የምናደርገው እኛ ነን፡፡
ሌላው በባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ከሚሠሩ ዐብይ ጉዳዮች መካከል ኦፕሬተሮች ከኦፕሬተሮች እንዲሁም በኦፕሬተሮች እና ደንበኞች መካከል የሚከሰትን ግጭቶች መፍታት ነው፡፡
አዲስ ዘመን፡- ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ከተቋቋመለት ዓላማ አኳያ አፈጻጸሙን እንዴት ይገመግሙታል ?
አቶ ባልቻ፡- ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ከተቋቋመለት አላማ አንጻር ዓላማውን ከግብ ለማድረስ አንዱ መሥራት ያለበት የሕግ እና ቁጥጥር ማዕቀፎችን በማዘጋጀት ተግባራዊ ማድረግ ነው፡፡ ከዚህ አንጻር በርካታ ሥራዎች በባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ተሠርተዋል፡፡
በቴሌኮም ዘርፉ የውጭ ተወዳዳሪዎችን ወደ ሀገር ውስጥ የማስገባት እቅድ ተይዞ ነበር፡፡ በዚህም ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ሳፋሪኮም ኢትዮጵያን ወደ ሀገራችን በማስገባት በዘርፉ ትልቁ የሪፎርም ሥራ አከናውኗል፡፡ ከከፍተኛው የኦፕሬተር ፈቃድ በመለስ ሌሎች ፈቃዶችን እየሰጠ ይገኛል፡፡ የሕንፃ ውስጥ እና የውጭ ኬብል ሥራዎች እንዲሁም የጥሪ ማዕከል (Call Center) ፈቃዶችን እየሰጠን ነው፡፡
በአጠቃላይ ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ከተመሠረተበት ጊዜ አንስቶ እስከ 2015 ዓ.ም ድረስ የተለያዩ ፈቃዶችን የመስጠት እና የማደስ ሥራዎች አከናውኗል፡፡ በዚህም 6 ሺህ 300 የተለያዩ ፈቃዶችን የመስጠት እና የማደስ ሥራዎች ተሠርተዋል፡፡ ፍሪኪዌንሲን በተመለከተ 1ሺህ 86 የፍሪኪዌንሲ ፈቃዶችን ሰጥቷል፡፡
የመገናኛ ሬዲዮን በተመለከተ አራት ሺህ ፈቃዶችን ሰጥቷል፡፡ የፖስታን ጨምሮ ፈጣን መልዕክትን የሚያስተዳድረው የኮሙኒኬሽን ባለሥልጣን በመሆኑ፤ በዚህ ዘርፍ 2 መቶ 36 ፈቃድ የመስጠት እና የማደስ ሥራ ተከናውኗል፡፡ ከ2 ሺህ በላይ መሣሪያዎችን ቴክኒካል ብቃት አረጋግጦ ወደ ሀገር ውስጥ እንዲገቡ አድርጓል። ከእነዚህ ልዩ ልዩ የፈቃድ አገልግሎቶች እና የብቃት ሥራዎች 433 ሚሊዮን ብር አካባቢ ገቢ ተገኝቷል፡፡
ለሳፋሪኮም ፈቃድ በሰጠንበት ጊዜ በቀጥተኛ የውጭ ኢንቨስትመንት ለሀገሪቱ 850 ሚሊዮን ዶላር ገቢ ማስገኘት ተችሏል፡፡ ይህ ገቢ በወቅቱ የዶላር ምንዛሬ ተመን 37 ቢሊዮን ብር በላይ ነው፡፡ በአጠቃላይ በሦስት ዓመት ከዘጠኝ ወር ውስጥ ይህ ተቋም ለኢትዮጵያ 37 ነጥብ 5 ቢሊዮን ብር ገቢ አስገኝቷል፡፡
ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ በአከናወናቸው ሥራዎች በተለይም ለሳፋሪኮም ከተሰጠው ፈቃድ ጋር ተያይዞ ሁለት ዓለምአቀፍ ሽልማቶችን አግኝተናል፡፡ አንደኛው የፓርትነርሽፕ አዋርድ (Partnership Award) የሚባል እና በአፍሪካ ደረጃ ምርጥ የአይሲቲ ፕሮጀክት ተብሎ ሽልማቶችን አግኝቷል፡፡
ለሳፋሪኮም ፈቃድ ከመሰጠታችን ባሻገር ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ለእነኝህ ሽልማቶች እንዲበቃ ካደረጉ ዐብይ ምክንያቶች መካከል የባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ የአሠራር ግልጸኝነት አንዱ ነው፡፡ ጨረታዎችን ሳይቀር ያካሄድነው ሚዲያዎችን ጠርተን ነው፡፡ የጨረታ ሂደቱን ስንመራ በግልጸኝነት እና በተጠያቂነት መንፈስ መሆኑ እንዲሁም መንግሥትም ያስቀመጠውን ፖሊሲ ለማስፈጸም ቁርጠኛ በመሆናችን ለዚህ ሽልማት በቅተናል፡፡ ስለዚህ ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ከተቋቋመለት ዓላማ አኳያ በጣም ጥሩ አፈጻጸም አሳይቷል፡፡ ነገር ግን ከዚህ በላይ መሥራት ይጠበቅብናል፡፡ አዲሰ ከመሆኑ አንጻር ግን አሁን ላይ ያደረጋቸው የሥራ ክንዋኔዎች እጅጉን ጥሩ ናቸው፡፡
አዲስ ዘመን ፡- የቴሌኮም አገልግሎትን ለውጭ የግል ድርጅቶች መሸጡ በኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ላይ የሚኖረውን አወንታዊ ሚና እንዴት ይገልጹታል?
አቶ ባልቻ፡- በቴሌኮም ዘርፉ የውጭ ድርጅቶች ለምን ይገባሉ? የሚባሉ ነገሮችን ብዙ ጊዜ እንሰማ ነበር፡፡ ዘርፉ ከመንግሥት በርካታ የኢንቨስትመንት መዋለ ነዋይ የሚፈልግ ነው፡፡ አሁን ባለው ነባራዊ ሁኔታ መንግሥት ብቻውን ይሄን ዘርፍ ይዞ ለመቀጠል ይቸገራል፡፡ ምክንያቱም ዘርፉ የበርካታ ሚሊዮን ዶላሮችን ወጪ ይጠይቃል፡፡ ለምሳሌ የኢትዮ ቴሌኮምን ተደራሽነት ለመጨመር እና ለማስፋፋት የቻይና ድርጅቶች ከሆኑት ሁዋዌ እና ዜድ ቲ በሁለት ዙር ሦስት ነጥብ አንድ ቢሊዮን የአሜሪካ ዶላር ብድር ተበድረናል፡፡
በመጀመሪያው ዙር አንድ ነጥብ አምስት ቢሊዮን ዶላር በሁለተኛው ደግሞ አንድ ነጥብ ስድስት ቢሊዮን ዶላር ተበድረናል፡፡ ይህ ሦስት ነጥብ አንድ ቢሊዮን ዶላር በረጅም ጊዜ ክፍያ በብድር የተገኘ ነው፡፡ ይህ ማለት ኢትዮ ቴሌኮም እየሠራ ለቻይና ብድር በመክፈል ሥራ ላይ ይጠመዳል፡፡ በወቅቱ ግን ከቻይና በዚህ መልኩ ብድር ከመበደር ይልቅ አሁን እንዳደረግነው ፈቃድ ሰጥተን ቢሆን ኖሮ ምናልባት አሁን ካገኘነው በላይ በርካታ እጥፍ የሚሆን ቢሊዮን ዶላር ማግኘት ይቻል ነበር፡፡
የቴሌኮም ዘርፉን ለማስፋፋት በጣም ከፍተኛ መዋለ ነዋይ ይጠይቃል፡፡ በመሆኑም መንግሥት ይህን ዘርፍ ለግል ድርጅቶች በመስጠት ምንም ዓይነት ወጪ ሳያወጣ ከታክስ የሚገኘውን ገቢ ቁጭ ብሎ መሰብሰብ ይችላል፡፡ ይህ በጣም አዋጭ ነው፡፡ ስለዚህ መንግሥት ለቴሌኮም ማስፋፊያ የሚያወጣውን ከፍተኛ ወጪ ሀገሪቱ ለሚያስፈልጓት ለሌሎች ወጪዎች ማዋል ያስችለዋል። ለምሳሌ ማዳበሪያን መንግሥት ምን ያህል ተጨናንቆ እንደሚያስገባ ስንመለከት ቴሌኮም ላይ የምናወጣውን ወጪ ለዚህ ዘርፍ ማዋል ብንችል ሀገሪቱ ያለባትን አንድ ችግር ለመቅረፍ ያስችለናል፡፡ ለጤና፣ ለግብርና፣ ለትምህርት፣ ለመንገድ እና ለሌሎች በጣም መሠረታዊ ለሆኑ ወጪዎች ማዋል ይቻላል፡፡
በቴሌኮም ዘርፉ ግን ሌሎች ገብተው መሥራታቸው አንደኛ በዘርፉ ልዩ እውቀት እና ልምድ ይዘው ይመጣሉ። እውቀት እና ልምዱንም ለሀገራችን ያካፍላሉ፡፡ በተለይ አሁን ያለውን ዲጂታል ኢኮኖሚ በማሳለጥ ደረጃ ከፍተኛ ድርሻ ይኖራቸዋል፡፡ ምክንያቱም እነሱ አዳዲስ ቴክኖሎጂዎችን የማምጣት፣ የማላመድ እና የማስፋፋት ልምድ አላቸው፡፡
አሁን ላይ የኢትዮ ቴሌኮም ዓመታዊ ገቢ አንድ ነጥብ አራት ቢሊዮን ዶላር ገደማ ነው፡፡ ነገር ግን ከዚህ ውስጥ ከውጭ ቀጥታ በዶላር የሚገኘው ገቢ ከ2 መቶ ሚሊዮን ዶላር ያነሰ ነው፡፡ አብዛኛው ገቢው የሚሰበሰበው በብር ነው፡፡ በአደጉ፣ ገበያው እና ኢንተርኔት በተስፋፋባቸው ሀገራት የሚኖረው ሕዝብ አይሲቲን ለተለያዩ አገልግሎቶች በመጠቀሙ ትንንሽ የጎጆ ኢንዱስትሪዎች ሳይቀሩ በቢሊዮን ዶላር ማግኘት ችለዋል፡፡ በእኛ ሀገር ግን
አይሲቲን ለሶሻል ሚዲያ ብቻ ስለምንጠቀም እና ሌሎች ሥራዎችን ስለማንሠራበት በዘርፉ የሚገኙ ገቢዎችን ወደ ዶላር መቀየር አልቻልንም፡፡
ሥራን በከፍተኛ ደረጃ ለመሥራት ከሚያነሳሱ ነገሮች መካከል ውድድር አንዱ ነው፡፡ በመሆኑም ሳፋሪኮም ወደ ኢትዮጵያ እንዲገባ ተደርጓል፡፡ በዚህም የኢትዮ ቴሌኮም የመከወን አቅም ከ2011 ዓ.ም ወዲህ እና ከዚያ በፊት ያለውን ብንመለክት በፍጹም አይገናኝም፡፡ አሁን ላይ ውድድር በመምጣቱ የተወዳዳሪነት መንፈስን ይዘው ላለመሸነፍ፣ ያላቸውን የገበያ ድርሻ ይዞ ለመቀጥል እንዲሁም የገበያ የበላይነት እንዲኖራቸው የሚያደርጉት ጥረት ሲታይ ውድድር በጣም ጠቃሚ መሆኑን እንመለከታለን፡፡ ስለዚህ የውጭ ባለሀብቶችን ማምጣቱ ጠቀሜታው ብዙ ነው ፡፡
ሌላው ደግሞ ልክ እንደቡና፣ ሌሎች የግብርና ምርቶች ወይም እንደ አበባ ወይም ሌሎች በኢንዱስትሪ ዘርፍ እንዳሉት ሁሉ ለዳታ ሴንተሮች ፈቃድ በመስጠት ሰርቪሱንም ኤክስፖርት ማድረግ ይቻላል፡፡ ከዚህ አንጻር አሁን ላይ አምስት ኢንተርናሽናል ዳታ ሴንተሮች በሀገራችን እየተቋቋሙ ነው፡፡ እነዚህ ድርጅቶች ለእኛ ሀገር ብቻ ሳይሆን ከውጭ ተቀብለው የሆስትንግ ሥራ ይሠራሉ፡፡ በዚህም ከፍተኛ የዶላር ገቢ እየተገኘ ነው፡፡
ልምድ ያላቸውን ተፎካካሪዎች ወደ ዘርፉ ማስገባቱ የቴሌኮም ውጤታማነት እና ተደራሽነት በከፍተኛ ደረጃ ያሳድጋል፡፡ ለምሳሌ ኢትዮ ቴሌኮም የሚሄድበት የራሱ የፍጥነት ደረጃ አለ፡፡ ሌሎች የውጭዎቹ ሲመጡ ደግሞ ፍጥነቱን በከፍተኛ ደረጃ የሚያሳድግብት ሁኔታ ይፈጠራል፡፡
ኢትዮ ቴሌኮምም እንደማንኛው የሀገር ውስጥ አስመጪ እና ላኪ ነጋዴ የዶላር ፈቃድ ለማግኘት ተራ ይዞ ሲጠብቅ ይስተዋላል፡፡ ስለዚህ የውጭ ኦፕሬተሮች ከውጪ ፈንድ ስላላቸው በቀጥታ የሚፈለጉ ነገሮችን ወደ ሀገር ውስጥ በማስገባት በሀገሪቱ ላይ ያለውን የዶላር ችግርም ለመቅረፍ ጠቀሜታ ይኖራቸዋል፡፡
ወደፊት ደግሞ በእኛ ሀገር የተቋቋመው ሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ኩባንያ ወደ ሌላ ሀገር ሂዶ ሊሠራ ይችላል። ያኔ ውጭ ሀገር ሄዶ ለሠራበት ኩባንያ እዚህም ግብር ይከፍላል፡፡ ክፍያውም በዶላር ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪም ሳፋሪኮም ኢትዮጵያ ሌላ ሀገር ላይ ቢከፍት ድርጅቱ ከሚያገኘው የትርፍ ክፍፍል ኢትዮጵያም ታገኛለች። ስለዚህ የውጭ ኦፕሬተሮችን በሀገር ውስጥ ፈቃድ መስጠት እንዲህ ዓይነት ጥቅሞችን ሁሉ ያስገኝልናል፡፡
ከዚህ ቀደም ሁሉም ነገር ለኢትዮቴሌኮም ብቻ ተሰጥቶ ስለነበር ብዙ የሚባክኑ ነገሮች ነበሩ፡፡ አሁን ላይ ግን እያንዳንዳቸው ጨረታን ለአሸንፉበት እና ለገቡብት ብቻ በየአመቱ የተለያዩ ክፍያዎችን ይከፍላሉ። ለምሳሌ ከሚያገኙት ትርፍ 30 በመቶ ኮርፖሬት ታክስ መንግሥት ይወስዳል፡፡ ተጨማሪ እሴት ታክስም ያገኛል፡፡ በተመሳሳይ ደግሞ አምስት በመቶ ኤክሳይስ ታክስም ቴሌኮም ላይ ተጨምሯል፡፡ በዚህም መንግሥት ገቢ ያገኛል፡፡ ስለሆነም ከውጭ የሚመጡ ድርጅቶች ወደ ሀገር ውስጥ ግብተው እንዲሠሩ ቢደረግ እነኝህን የመሳሰሉ ጠቀሜታዎችን ማግኘት ይቻላል፡፡
አዲስ ዘመን፡- ከኢትዮ ቴሌኮም እና ከሳፋሪኮም በተጨማሪ ወደ ፊት በሀገሪቱ ፈቃድ ለመስጠት የታሰበ ነገር አለ? ፈቃድ የሚሰጣቸው ተቋማት የሀገሪቱን ሕጎች አክብረው እንዲሠሩ ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ምን ዓይነት ድጋፎችን እያደረገ ነው?
አቶ ባልቻ፡- የሀገር በቀል ኢኮኖሚ እድገት አጀንዳ በሚቀረጽበት ጊዜ በቴሌኮም ሴክተሩ ላይ ፈቃድ ወደመስጠት ከመሄዳችን በፊት የኢትዮጵያን የቆዳ ስፋት፣ የሕዝብ ብዛት መሠረት በማድረግ ስንት ኦፕሬተር ቢኖራት ይሻላል የሚለው ላይ ሲሠራ ነበር፡፡ በዚህም ጥናት መሠረት በኢትዮጵያ ሦስት ኦፕሬተሮች ይኑሩ እና በእነሱ እንጀምር የሚል ውሳኔ ተወሰነ፡፡ አንደኛው ነባሩ ኢትዮ ቴሌኮም ሆኖ ቀሪዎች ሁለቱ ደግሞ አዲስ እንዲገቡ ለማድረግ ነበር፡፡ በዚህ መሠረት አሁን ላይ በሀገራችን ሁለት ኦፕሬተሮች በሥራ ላይ ይገኛሉ፡፡ አንድ ተጨማሪ ኦፕሬተር ማስገባት ይቀረናል። አራተኛውን ኦፕሬተር ምን አልባት ላልተወሰነ ጊዜ እናቆየዋለን፡፡ ምክንያቱም በሦስቱ ኦፕሬተሮች መካከል የሚደረገውን የገበያ ውድድር እና የደንበኛ ብዛት አይተን ወደፊት የሚታሰብብት ይሆናል። ስለዚህ ለጊዜው ሦስት ኦፕሬተሮች እንዲኖሩ ተወስኗል። ሦስተኛውን ፈቃድ ለመስጠት አሁን ላይ ዝግጅት እያደረግን እንገኛለን፡፡ በሰኔ ወር መጨረሻ ጨረታ ይወጣል፡፡
የኢትዮጵያን ሕግ አክብሮ ከመሥራት ጋር ተያይዞ አዋጃችን ላይ በግልጽ ተቀምጧል፡፡ ከዚህ አንጻር የዓለምአቀፍ ኩባንያዎችን ስናስገባ የደህንነት እና መስል ሌሎች ችግርችም እንዳይከሰቱ በተለይ የብሔራዊ ደህንነት አገልግሎቱም ሆነ የኢንፎርሜሽን ኔትወርክ አስተዳደር (ኢንሳ) በተለይ ዓለምአቀፍ መግቢያ በሮችን የሚቆጣጠርበትን አሠራር ዘርግቷል፡፡
በብሔራዊ ደህንነት አገልግሎትም ሆነ የኢንፎርሜሽን ኔትወርክ አስተዳደር (ኢንሳ) ኔትወርክ ላይ ተገቢ ያልሆነ ነገር ቢኖር በፍርድ ቤት ማዘዣዎችን በማውጣት ቀጥታ ኦፕሬተሮቹ መረጃ እንዲሰጡ፤ ኔትወርካቸውን ክፍት እንዲያደርጉ እና በማንኛውም ጊዜ ማንኛውም ምርመራ ሊካሄድበት የሚችልበትን አግባብ ሕግ ውስጥ አስገብተናል፡፡ ይህ በትክክል እየተተገበረ ነው፡፡ ኢንሳም ሆነ ብሔራዊ ደህንነቱ ከኢትዮቴሌኮም እና ከሳፋሪኮም ጋር በቅርበት የክትትል ሥራዎችን እየሠሩ ይገኛሉ፡፡ ከኮሙኒኬሽን ባለሥልጣንም ጋር በመቀናጀት በደህንነት ጉዳዮች ላይ እየሠሩ ይገኛሉ፡፡
ብዙ ጊዜ ከደህንነት ጋር ተያይዞ ሰዎች የሚያነሷቸው ጥያቄዎች አሉ፡፡ ይህም ከውጭ የገባ ተቋም የሀገሪቱን የደህንነት መሥሪያቤቶች በመሰለል ኪሳራ ሊያስከትል ይችላል የሚል ነው፡፡ ይህ ትክክል አይደለም፡፡ እንደዚህ የመፈጠር መጠኑ በጣም አነስተኛ ነው፡፡ በመንግሥት የተያዘ የቴሌኮም ተቋም ቢሆንም እንኳን፤ ያለን የደህንነት ተጋላጭነት ተመሳሳይ መሆኑን ኅብረተሰቡ ሊገነዘበው ይገባል ፡፡
አዲስ ዘመን፡- ሀገር በቀል ባለሀብቶችን በቴሌኮም ዘርፉ ለማሳተፍ ምን የታሰበ ነገር አለ? ሀገር በቀል ተቋማት በዚህ ዘርፍ መሳተፍ ቢፈልጉ ምን ምን ይጠበቅባቸዋል ?
አቶ ባልቻ፡- ብዙ ጊዜ በቴሌኮም ዘርፉ ላይ ወደፊት ወጥቶ የምንሰማው ኢትዮ ቴሌኮም እና ሳፋሪኮምን ነው። ከዚያ በመለስ ባለሥልጣን መስሪያ ቤቱ በቴሌኮም ዘርፉ የሚሰጣቸው በርካታ ፈቃዶች አሉ፡፡ ለምሳሌ የዳታ ሴንተር አቋቁሞ የሆስትንግ አገልግሎት መስጠት፣ የሕንፃ ውስጥ ለውስጥ ኬብል ዝርጋታ፣ የውጪ ኬብል ዝርጋታ፣ ታወር መትከል የመሳሰሉት ላይ ፍቃድ ይሠጣል፡፡ እነኝህን ሥራዎች ለመሥራት ከዚህ በፊት ለእነዜድ ቲ፣ ሁዋዌ እና ኖኪያ መስል ድርጅቶች ዕድሉ ይሰጥ ነበር ፡፡ አሁን ላይ ግን በዚህ ዘርፍ ውስጥ የሀገር ውስጥ ድርጅቶች ተሳትፎም በከፍተኛ መጠን እንዲጨምር እየተደረገ ነው።
የኢንተርኔት አገልግሎትን በቨርቹዋል ኢንተርኔት ሰርቪስ ፕሮቫይደር ደረጃ ወይም በአይኤሲፒ ደረጃ ከሁለቱ ኦፕሬተሮች ፈቃድ ገዝተው ለደንበኞቻቸው አገልግሎት ማቅረብ የሚችሉበት ሁኔታ አለ፡፡ ለቴሌኮም ተጨማሪ እሴት የሚጨምሩ ለምሳሌ ሞቢሊቲ የምንለው፣ ትራኪንግ ሰርቪስ፤ የሎኬሽን ቤዝድ ሰርቪስ ወይም ባለሀብቶች ጂፒኤሶችን ተጠቅመው ሀብቶቻቸውን የሚቆጣጠሩበት ዘዴ ፈቃድ እየተሰጠ ነው፡፡
ራይድ የትራንስፖርት አገልግሎት ወደዚህ ደረጃ ያደገው መጀመሪያ ቬክል ትራኪግ ሰርቪስ ፈቃድ ከእኛ ወስዶ ነው፡፡ ራይድ አሁን ላይ ሀይብሪድ ወደሆነ የትራንስፖርት ኮድ መድረስ ችሏል፡፡ እንደእነዚህ ዓይነት ሥራዎች በቴሌ ዘርፉ አሉ፡፡
አንድ ድርጅት ሀብት እስካለው ድረስ በቴሌኮም ዘርፉ አንድ ነገር ሲያቋቁም በሰው ኃይል፣ በመሣሪያ እና የሥራ ቦታ የሚጠይቃቸውን መስፈርቶችን እስካሟላ ድረስ ፈቃድ ማውጣት ይችላል፡፡ ይህም ዘርፉ ለሀገር ውስጥ ባለሀብቶች እና ለሠራተኛው ማኅበረሰብ ሰፊ የሥራ ዕድሎች እንደያዘ ማሳያ ነው፡፡ ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ከዚህ አኳያ በርካታ ፈቃዶችን እየሰጠ ነው።
አሁን ባለው ሁኔታ በተለይ እንደ ኢትዮ ቴሌኮም እና ሳፋሪኮም ዓይነት ፈቃዶችን በምንሰጥበት ጊዜ የሥራ ፈቃድ የሚወስደው አካል በውጭ ሀገር በኦፕሬተርነት ልምድ ሊኖረው ይገባል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ በዓለምአቀፍ ደረጃ ይሄን ያህል ደንበኛ ያለው፣ ይሄን ያህል የታወር ብዛት ያለው፣ ገቢው ከዚህ ያላነሰ ወዘተ መሰል መስፈርቶች ማሟላት ይጠበቅበታል፡፡ ስለዚህ በዚህ ደረጃ የኦፕሬተር ፈቃዱን ለማግኘት አሁን በሀገር ደረጃ ብቁ የሆነ ተቋም ወይም ባለሀብት የለም፡፡ የገንዘብ አቅም ካላቸው አክሲዮን ገዝተው ከውጭ ኦፕሬተሮች ጋር ተደራጀተው መምጣት ይችላሉ፡፡
ወደፊት አራተኛውን የኦፕሬተር ፈቃድ በምንሰጥበት ጊዜ ግን የሀገር በቀል ባለሀብቶችም ከእነሳፋሪኮም ልምድ ሊያዳብሩ ስለሚችሉ የኦፕሬተርነት ፍቃድ ሊሰጡ ይችላሉ፡፡ በሀገር በቀል ድርጅቶች እንዲሳተፉ ለማድረግ ባለሥልጣን መሥሪያ ቤቱ ድጋፍ ያደርጋል ፡፡
አዲስ ዘመን፡- የቴሌኮም ዘርፉን ለውጭ ተቋማት መሰጠቱ ለቴክኖሎጂ ልውውጡ የሚኖረው ፋይዳ እንዴት ይገልጹታል፡፡
አቶ ባልቻ፡- እዚህ ላይ በመንግሥት ይዞታ ስር ያሉ የልማት ድርጅቶች ፕራቬታይዝ ሲደረጉ አንዱ ትልቁ ጥቅም የእውቀት ሽግግር ማስገኘት መቻላቸው ነው፡፡ በቴሌኮም ሴክተሩም በምናይብት ጊዜ የእውቀት ሽግግሩ በጣም ከፍተኛ ነው፡፡ ለምሳሌ ሳፋሪኮም ሲመጣ ስሙ ሳፋሪኮም ተብሎ ስለመጣ የኬንያው ሳፋሪኮም ብቻ አይደለም፡፡ የደቡብ አፍሪካው ቮዳ ኮም፣ የእንግሊዙ ቮዳ ፎን እና የኬንያው ሳፋሪኮም አሉበት፡፡ እነዚህ ድርጅቶች በጋራ የቴክኒካል ክፍሉን ወይም የቴሌኮም አጋርነቱን ይዘዋል፡፡
እነኝህ ድርጅቶች ደግሞ የፋይናንስ አጋሮች አሏቸው። ከእነኚህ የፋይናንስ አጋሮች መካከል አንዱ የብሪቲሽ መንግሥት ኩባንያ የሆነው በቀደመ ስሙ ሲ.ዲ.ሲ፤ አሁን መጠሪያው ቢ.አይ.አይ ወይም የብሪቲሽ ኢንተርናሽናል ኢንቨስትመንት እና የጃፓኑ ሱሙቶሞ ኮርፖሬሽን አሉበት፡፡ ሳፋሪኮም ውስጥ የእንግሊዝ መንግሥት 10 በመቶ፣ የጃፓን መንግሥት ወደ 27 በመቶ የአክሲዮን ድርሻ ሲኖራቸው እና ኬንያ ሳፋሪኮም ደግሞ 56 በመቶ የአክሲዮን ድርሻ አለው፡፡ ከላይ የተጠቀሱት በፋይናንስ ማኔጅመንት ከፍተኛ ልምድ ያላቸው ሀገራት በመሆናቸው ከቴክኖሎጂ ሽግግሩ በተጨማሪ የፋይናንስ ማኔጅመንት ልምድ ማካፈል የሚችሉ ናቸው ፡፡
ሌላው በዓለምአቀፍ ደረጃ ታዋቂ የሆኑ ኦፕሬተሮች ወደ ሀገራችን በገቡ ቁጥር ከእነኚህ ኩባንያዎች ጀርባ ደግሞ ሌሎች ትልልቅ ሀገራት ስላሉ የኩባንያቸውን ፍላጎት (Interest) ለመጠበቅ ሲሉ የኢትዮጵያን ፍላጎት (Interest) አብረው ይጠብቃሉ፡፡ ለምሳሌ ማይናማር በሕዝብ የተመረጠች ፕሬዚዳንት አስወግደው ጦሩ ሥልጣን እንዲይዝ አድርገዋል፡፡ በዚህ ጊዜ አሜሪካ ማዕቀብ ለመጣል እንኳን አልደፈረችም፡፡ ምክንያቱም በማይናማር ትልቁ የነዳጅ ኩባንያ የአሜሪካ ኩባንያ ነው። ከዚህ ጋር ተያይዞ አሜሪካ ከማይናማር ወታደራዊ መንግሥት ጋር ግጭት ብትጀምር የነዳጅ ኩባንያው ከማይናማር ማውጣቱ እና የአሜሪካን ጥቅም ሙሉ በሙሉ የሚያሳጣ ነው፡፡ ስለዚህ ታዋቂ የውጭ ድርጅቶች ወደ ሀገራችን በሚመጡበት ወቅት ይህን የመሰለ ግንኙነት እንዲኖር በማድረግ ሁሉን አቀፍ ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነታችንን ወደተሻለ ምዕራፍ ያሸጋግራል፡፡
አዲስ ዘመን ፡- ቴሌኮሙኒኬሽንን የመሰለ ትልቅ ገቢ የሚያስገኝ ተቋም ለውጭ ኩባንያ መሸጥ የኢትዮጵያን ጥቅም ይጎዳል፡፡ የሚሉ አሉ እዚህ ላይ የእርስዎ አስተያየት ምንድን ነው?
አቶ ባልቻ፡– ኦፕሬተሮችን በከፊል ወደ ግል በማስተላለፉ ረገድ በዓለም ላይ የቀረነው እኛ ብቻ ነን ማለት ይቻላል፡፡ በእርግጥ ጂቡቲ እና ኤርትራ በዚህ ደረጃ አሉ፡፡ ይህ አካሄድ ሀገሪቱን ብዙ ዋጋ አስከፍሏል። ለምሳሌ ኢትዮ ቴሌኮምን ፕራይቬታይዝ ስናደርግ ጨረታው የወጣው የኢትዮ ቴሌኮምን 45 በመቶ መንግሥት በእጁ አድርጎ ነው፡፡ የመንግሥት የልማት ድርጅቶች ይዞታ እና አስተዳደር ኤጄንሲ፣ የገንዘብ ሚኒስቴር፣ የኢትዮጵያ ኢንቨስትመንት ሆልዲንግ ከኢትዮ ቴሌኮም ጋር በመቀናጀት ኢትዮ ቴሌኮምን ይመሩታል፡፡
ኢትዮ ቴሌኮም ለውጭ ኦፕሬተር መሸጡ፤ ከውጭ ከመጡ ድርጅቶች የሚገኙ ልምዶች እና እውቀቶችን በሀገር ውስጥ የሚገኙ ኦፕሬተሮች ሥራቸው በዓለምአቀፍ ደረጃ ተወዳዳሪ (ወርልድ ክላስ) ኦፕሬተር የመሆን ልምዱን ያስገኝላቸዋል፡፡ ለውጭ ኦፕሬተሮች በመሸጡ ያገኛቸውን ልምዶች እና እውቀቶች ተጠቅሞ ወደፊት ኢትዮ ቴሌኮምም ወደ ውጭ ሀገር ሂዶ ተወዳዳሪ የሚሆንበትን አቅም ፈጥሮለታል፡፡
ከዚህ በተጨማሪ በገንዘብ ደረጃ የተመለከትን እንደሆነ አንደኛ ሳፋሪኮም በሌሎች ሀገራት ኦፕሬተር ሆኖ ውል ቢዋዋል የኢትዮጵያ መንግሥት ከሳፋሪኮም የአክሲዮን ድርሻ ማግኘት ያስችለዋል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ ሁሌም ከድርጅቱ ትርፍ 30 በመቶ ግብር ማግኘት አስችሎታል፡፡ ሌላው መንግሥት የቴሌኮም ዘርፉን መሸጡ በዘርፉ ያወጣው የነበረው በጀት እንዲቀንስለት አድርጓል፡፡ በዚህም ኢትዮጵያ በከፍተኛ ደረጃ ተጠቃሚ ሆናለች ፡፡
በነገራችን ላይ እንደዚህ ዓይነት ሽያጮችን ስንመለከት የብሪቲሽ ቴሌኮምን እንደምሳሌ ማንሳት እንችላለን፡፡ በቀደሙት ዓመታት የእንግሊዝ መንግሥት በቴሌኮም ዘርፉ ከፍተኛ ሼር ነበረው፡፡ ይሁን እንጂ ለዘርፉ የሚመደበው በጀት ከፍተኛ በመሆኑ እና ሌሎች ጥቅሞችን ማግኘት ይችል ዘንድ በዘርፉ የነበረውን የአክሲዮን ድርሻ ሁለት በመቶ ብቻ ሲቀረው ሌላውን ለተለያዩ ድርጅቶች ሸጧል፡፡ ይህችን ሁለት በመቶ ድርሻም እንዲያዝ ያደረገው በጡረታ ካምፓኒ በኩል ነው። የፈረንሳይ ኦሬንጅን ብንመለከት የፈረንሳይ መንግሥት ያለው ድርሻ ከ20 በመቶ አይበልጥም፡፡
ሳፋሪኮም ኬንያን ብንመለከት የተቋቋመው እ.ኤ.አ በ1996 ዓ.ም ነው፡፡ ዛሬ ሳፋሪኮም ኬንያ ያለውን ልምድ ብናይ እና እንዴት ኢትዮጵያ ውስጥ ገብቶ ገበያ ሊይዝ እንደመጣ ስናስብ አግራሞት መፈጠሩ የማይቀር ነው። በእኛ ሀገር አጼ ምኒልክ ስልክ ያስገቡት ቴክኖሎጂው በአሌክሳንደር ግርሃም ቤል ከተፈጠረ ሁለት አስርት ዓመታት ሳይሞላው ቴክኖሎጂው በተፈጠረ በ16ኛው ዓመት ነበር፡፡
ኢትዮ ቴሌኮም አሁን ላይ ከ1መቶ 27 ዓመት በላይ ዕድሜ ያለው ነው፡፡ ከእኛ በኋላ ስልክ ያስገቡ ሀገራት በዘርፉ እኛን የት እና የት ጥለውን ሂደዋል፡፡ ለምሳሌ ሳፋሪኮም ደግሞ የ28 ዓመት ብቻ ዕድሜ ያለው ተቋም ነው፡፡ ይሁንና ሳፋሪኮም የደረሰበት የሚታወቅ ነው። ይህ የሆነው የኬንያ መንግሥት የልማት ድርጅቶችን ፕራይቬታይ በማድረጉ ነው፡፡ በዚህ ቁጭት ሊያድርብን ይገባል፡፡ እኛ ያዋለድናት ደቡብ ሱዳን እንኳን በዘርፉ በርካታ እርቀቶችን ተጉዛ አሁን ላይ በርካታ ኦፕሬተሮች ገብተው ደቡብ ሱዳን በዘርፉ ከፍተኛ ተጠቃሚ እንድትሆን አስችሏታል፡፡ በዘርፉ ወደ ኋላ እንድንቀር ያደረገን ዋና ምክንያት ኢትዮጵያ የልማት ድርጅቶችን ፕራይቬታይዝድ እንዳይሆኑ በሯን ዝግ በማድረጓ ነው ፡፡
የ28 ዓመቱ ሳፋሪኮም እንዴት እዚህ ደረሰ? ከተባለ ሳፋሪኮም ውስጥ መንግሥት ያለው ድርሻ 35 በመቶ ብቻ ነው፡፡ 25 በመቶው ለሕዝብ በስቶክ ኤክስቼንጅ የተሸጠ ነው፡፡ 40 በመቶው ደግሞ ለደቡብ አፍሪካው ቮዳ ኮም እና ለእንግሊዙ ቮዳ ፎን የተሸጠ በመሆኑ ነው፡፡
እነዚህ ድርጅቶች በዓለምአቀፍ ደረጃ የሚሠሩ ከመሆናቸው ጋር ተያይዞ አንድ ኬንያዊ በሳፋሪኮም ኩባንያ ሲቀጠር ድቡብ አፍሪካ ሆነ አውሮፓ ሂዶ የመሥራት ዕድል ያገኛል፡፡ በዚህም የሠራተኞች ልምድ እና ዓለምአቀፋዊነት እያደገ ይሄዳል፡፡ የሀገሪቱ ዜጎች ኢንተርናሽናል ስታፍ የመሆን እድሉን ያገኛሉ፡፡ እኛም ከኋላ የመምጣትን ጥቅም (late comer advantage) የሚባለውን ተጠቅመን ሌሎች ከደረሱበት ደረጃ በቅርብ እንደምንደርስ እርግጠኛ ነኝ ፡፡ በአፍረካ አይደለም በአውሮፓ ተወዳዳሪ የሆነ ቴሌኮም እንደሚኖረን እርግጠኛ ነኝ፡፡ ስለሆነም ከዚህ አንጻር የቴሌኮም ድርሻዎችን ልምድ፣ እውቀት እና ገንዘብ ላላቸው ለዓለምአቀፍ ተቋማት መሸጡ በበርካታ ምክንያቶች ለኢትዮጵያ አዋጪ ነው፡፡
አዲስ ዘመን፡- ለነበረን ቆይታ በዝግጅት ክፍሉ አመሰግናለሁ፡፡
አቶ ባልቻ፡– እኔም ለነበረን ቆይታ አመሰግናለሁ፡፡
ሙሉቀን ታደገ
አዲስ ዘመን ሰኔ 29/2015
