የንጹሕ መጠጥ ውሃ ችግር እስካሁን በተፈለገው ልክ ያልተፈታ ተግዳሮት ሆኖ ቀጥሏል። የንጹሕ ውሃ አቅርቦትን ከማረጋገጥ አኳያ በመንግሥትም ሆነ መንግሥታዊ ባልሆኑ የበጎ አድራጊ ድርጅቶች ብዙ ቢሠራም ችግሩን ሙሉ ለሙሉ ለመፍታት አልተቻለም። ከዚህም የተነሳ በኢትዮጵያ አቅርቦቱን የሚያገኘው ሕዝብ ከ62 በመቶ መዝለል አልቻለም። ከሳኒቴሽን ጋር ተያይዞም ያለው ችግር እንዲሁ ነው። አዲስ ዘመን ከዚሁ ዘርፍ ጋር ተያይዞ በውሃና ኢነርጂ ሚኒስቴር የመጠጥ ውሃና ሳኒቴሽን ዘርፍ ሚኒስትር ዴኤታ አምባሳደር አስፋው ዲንጋሞን አነጋግሮ እንደሚከተለው አጠናቅሯል።
አዲስ ዘመን፡- እርስዎ በሚመሩት በመጠጥ ውሃና ሳኒቴሽን ዘርፍ እስካሁን የተሠራ ተጨባጭ ነገር ምንድን ከሚለው ቃለ ምልልሳችንን እንጀምር?
አምባሳደር አስፋው፡- የመጠጥ ውሃና ሳኒቴሽን ዘርፍ በውሃና ኢነርጂ ሚኒስቴር ካሉ ሦስት ምሰሶዎች አንዱ ነው። ይህ ዘርፍ ዋና ተግባሩ ለዜጎች የሚሆን የመጠጥ ውሃና እንዲሁም የአካባቢ ጥበቃ ብለን የምንወስደውን የሳኒቴሽን ዘርፍ በአግባቡ አቀናጅቶ የሚመራ ነው። በሀገራችን የመጠጥ ውሃ ተደራሽነቱ እስከ 2014 ዓ.ም ድረስ የሚያሳየው መረጃ ወደ 62 በመቶ ነው። ስለዚህ 38 በመቶ የሚሆነው የሀገራችን ሕዝብ ንጽሕናውን ያልጠበቀ ውሃ የሚያገኝ አካባቢ ነው። እያንዳንዱ ረጅም ርቀት ሔዶ ንጹሕ ያልሆነውን የወንዝ ውሃ ወይም ያልተጣራውን የኩሬ ውሃ የሚቀዳ ነው።
ስለዚህም ይህን ችግር ለመፍታት ሰፊ ፕሮግራም ቀርጸን በመሥራት ላይ እንገኛለን። ፕሮግራሙ በአሁኑ ጊዜ ዋንዎሽ ፕሮግራም ብለን የምንጠራው ነው፤ በተለይ የውሃና ሳኒቴሽን ሥራዎችን አንድ ላይ አቀናጅቶ የሚሠራ ፕሮግራም ነው። በፕሮግራሙ በአብዛኛው ውሃ ያልደረሰበት አካባቢ በተለያዩ ክልሎች ውሃ የማድረስ ሰፊ ሥራ እየተሠራ ነው። በተለይም ወደ 355 ወረዳዎች ላይ ሥራውን እየሠራን እንገኛለን። በተጨማሪም ውሃ አጠር ተብለው የሚታወቁ 41 ወረዳዎች ላይ የአየር ንብረት መቋቋም የሚያስችል የውሃ ፕሮግራም እቅድ ተነድፎ እንቅስቃሴ ተጀምሯል።
ከዚህ ጎን ለጎን በዚህ ፕሮግራም ውስጥ የአነስተኛና መለስተኛ ከተሞች አካባቢ ሥራ እየሠራን እንገኛለን። ስምንት ትልልቅ ከተሞችና ወደ 60 የሚሆኑ አነስተኛ ከተሞች በድምሩ 68 ከተሞች በዚህ በዋንዎሽ ፕሮግራም የታቀፉ ናቸው።
በዚህ ፕሮግራም ውስጥ ትምህርት፣ ጤና እና ገንዘብ ሚኒስቴር እንዲሁም ለጋሽ ድርጅቶች በአንድ ሪፖርት በአንድ በጀት እንዲሁም በአንድ እቅድ ገንዘባቸውን ገቢ ያደርጋሉ። በዚህ መልኩ በየአካባቢው ሥራ ይሠራል። በዚህ ፕሮግራም አስተባባሪው የውሃና ኢነርጂ ሚኒስቴር ሲሆን፣ ሦስቱን ሚኒስቴር መሥሪያ ቤቶች አቀናጅቶ ይሠራል።
በዚህ ፕሮግራም ሰፊ አካባቢዎችን ለመድረስ አቅደን ለመጠናቀቅ ቀናት በቀረው በጀት ዓመት እስከ ስድስት ሚሊዮን ሕዝብ የመጠጥ ውሃ እንዲያገኝ እየሠራን ነው። በዚህ በጀት ዓመት መጨረሻ ላይ ሁሉም ክልሎች ሪፖርታቸውን አጠናክረው ሐምሌ ወር ላይ ሲያመጡ ምን ያህል ሕዝብ ደረስን የሚለውን ማስቀመጥ እንችላለን። ይህ በከተሞችና በገጠር ቀበሌዎች ላይ የተሠራ ሥራ ነው።
ከዋንዎሽ ናሽናል ፕሮግራም ውጭ በፊንላንድ መንግሥት የሚደገፍ ኮ-ዋሽ የገጠር መጠጥ ውሃ ግንባታ በሰባት ክልሎች ላይ በ11 ወረዳዎች የሚሠራ ሥራ አለ። ይህ ፕሮግራም በፊንላንድ መንግሥትና በኢትዮጵያ መንግሥት በተመደበው በእኩል የሚዋጣ (ማቺንግ ፈንድ) የሚሠራ ሥራ ነው።
ከዚህ ባሻገር እንደ ፕሮግራም አድርገን የቀረጽነው በብድርና እርዳታ ማለትም ወጪን መልሶ በማግኘት (ኮስት ሪከቨሪ) ላይ ተመሥርቶ የሚሠራ በ44 ከተሞች ላይ የሚከናወን ፕሮጀክት ነው። እነዚህ 44 ከተሞች ከሁሉም ክልሎች የተመረጡ ሲሆኑ፣ በአሁኑ ወቅት በተለያየ የአፈጻጸም ደረጃ ላይ ይገኛሉ። ይህ ፕሮግራም የአውሮፓ ኢንቨስትመንት ባንክ፣ የፈረንሳይ እና የጣሊያን እርዳታ ድርጅት ተቀናጅተው ወደ 75 ሚሊዮን ዩሮ መድበው የሚሠራ ሥራ ነው። ከእሱ ባሻገር ያለው የሚሠራው በብድር ሞዳሊቲ ነው። ወጪን መልሶ በማግኘት (ኮስት ሪከቨሪ) ክልሎችም ከተማ አስተዳደሩም ሆነ የውሃ አገልግሎቶችም ገንዘብ አዋጥተው በጋራ የሚሠሩት ሥራ ነው። 15 በመቶ በእኩል የሚዋጣ (ማቺንግ ፈንድ) ሲሆን፣ 85 በመቶው ደግሞ በብድሩ የሚሠራ ነው።
አዲስ ዘመን፡- በሳኒቴሽን ዘርፉስ ምን ትኩረት እየተደረገ ነው?
አምባሳደር አስፋው፡- ወደ ሳኒቴሽኑ ዘርፍ ሲመጣ የሳኒቴሽኑ ዘርፍ ለብዙ ዓመታት ሳይሠራ የቆየ ነው፤ ስለሆነም ይህንን በዋንዎሽ ናሽናል ፕሮግራም ላይ የጤና ሚኒስቴርና ውሃና ኢነርጂ ሚኒስቴር በጋራ ተቀምጠን እንደ ሀገርም በተስማማንበት መሠረት ዋና ዋና ሥራዎችን በመሥራት ላይ ነን፤ በተለይ የውሃ ሥራዎችን እኛ ሠርተን የአካባቢ ጽዳትና ንጽሕና እና የንጽሕና ትምህርት በጤና ሚኒስቴር በኩል እንዲሠራ በመደረጉ እንዲሁም በቅንጅት በመሠራቱ ውጤታማ እንድንሆን እያደረገን ነው።
በ23 ከተሞች ላይ የሚሠራው የሳኒቴሽን ሥራ እስካሁን ድረስ ከመጣንበት ሳኒቴሽን አቀራረብ ሰፋ ብሎ ለየት ባለ ሁኔታ የሚሠራ ነው። ከ23ቱ ከተሞች አንደኛው ትልቁ 50 ከመቶ የሚሆነውና ከዛ በላይ በጀት የሚይዘው የአዲስ አበባ ከተማ ነው። በአዲስ አበባ ከተማ ሁለተኛው በሳኒቴሽን የከተማ ፕሮግራም ብለን የምንወስደው (የሁለተኛ የከተማ ሳኒቴሽን ኢምፕሩቭመንት) ፕሮጀክት ነው። በዚህ ላይ የተመደበው ወደ 510 ሚሊዮን ዶላር ነው። ከዚህ ውስጥ ወደ 450 ሚሊዮኑ ከዓለም ባንክ የተገኘ ብድርና እርዳታ ሲሆን፣ ወደ 60 ሚሊዮን ዶላር የሚገመት ደግሞ የአዲስ አበባ አስተዳደር የመደበው ነው። ከ510 ሚሊዮኑ ዶላር ወደ 245 የሚሆን ሚሊዮን በአገሪቱ ውስጥ ላሉ ለ22 ከተሞች ሲሆን፣ ወደ 265ቱ ደግሞ ለአዲስ አበባ ከተማ የተመደበ ነው።
በዚህ ላይ እየሠራን ያለነው ሥራ አዲስ አበባ ላይ ምሥራቃዊ ተፋሰስ (eastern catchment) የሚባል ትልቅ አካባቢ ላይ የተቀናጀ የሳኒቴሽን ሥራ አለ፤ ይህ ከየአካባቢው የሚመጣውን ፍሳሽና የመፀዳጃ ቤት ቆሻሻ አክሞና ውሃውን ንጹሕ አድርጎ የሚቀረውን ቆሻሻ ደግሞ ለሌሎች አገልግሎት እንዲሆን የሚያደርግ ነው። ይህ ሊሠራበት የታቀደው ቴክኖሎጂ በአሁኑ ጊዜ የፕሮግራሙ ጥናትና ዲዛይን አልቆ የሚቀረው ሥራውን ለሚሠራው አካል የሚያስፈልገውን ሒደት መፈጸም ነው።
ከየክልሉ ለተውጣጡ 22 ከተሞች ዝቅተኛ ገቢ ላላቸው የኅብረተሰብ ክፍል የተሻሻለ ውሃ ማቅረብ ላይ በተደረገው ጥናት መሠረት የጋራ መፀዳጃ እጥረት ላለባቸው ሥራ እየተሠራ ነው። ከዛ ውጭ ያለው የኅብረተሰብ ክፍል ደግሞ ገንዘብ እየከፈለ የሚጸዳዳበት ሁኔታ እንዲሁም የሕዝብ መፀዳጃን ያካተተ ሥራ ነው። ያንን ደግሞ የሚያስተዳድሩ ኢንተርፕራይዞች ተቋቁመው የገቢ ምንጭ የሚያገኙበት አሠራርም ያለው ነው። በእነዚህ 22 ከተሞች ይህ አይነቱ ሥራ እየተሠራ ይገኛል። ይህ ሥራ መሠራት ከተጀመረ አራት ዓመት ሲሆነው በቀጣይ አንድ ዓመት ከመንፈቅ ውስጥ ይጠናቀቃል።
በዚህ የሥራ ሒደት የግንባታ ሥራዎችም ጭምር የተካተቱበት ነው። የመፀዳጃ ቤት መምጠጫም ትራኮች ተገዝተዋል። ለምሳሌ ለአዲስ አበባ ከተማ ብቻ 90 የመፀዳጃ ቤት መምጠጫ ገዝተን ሰጥተናል። ለሌሎች ከተሞችም ወደ 25 ትራኮችን ለማከፋፈል አዘጋጅተናል። የመፀዳጃ ቤቱን ከመጠጡ በኋላ ደግሞ ወስደው የሚደፉበት አካባቢ አለ፤ በዛ አካባቢም የማጣሪያ ሥራ እንዲሠራ እያደረግን ነው። እሱን እየገነቡ ያሉ አካባቢዎች አሉ። በአሁኑ ወቅት ተጨማሪ ትራኮችንም ለመግዛት እንቅስቃሴ እያደረግን እንገኛለን።
ሥራውን እያሰፋን ሲሆን፣ በጎዴና ብቸና ከሚቀሩን ትንንሽ የማጠናቀቂያ ሥራዎች ውጭ ግንባታቸው ተጠናቆ አገልግሎት መስጠት ጀምረዋል። አዳማ የሚሠራ ሰፊ ሥራ አለ፤ በአሁን ጊዜ የጉድጓድ ቁፋሮ፣ ቧንቧ መዘርጋትና ከዛ በኋላ ከተማ ውስጥ ውሃን ማሻሻል ነው። በአሁኑ ወቅት ሥራው ከ30 በመቶ በላይ ተሠርቷል።
እንደሚታወቀው ፌዴራል ሚኒስቴር መሥሪያ ቤት ፈንድ የማፈላለግ፣ ፕሮግራም የማውጣት፣ ፖሊሲ የመቅረጽ እንዲሁም አንዳንድ ፕሮጀክትን በራስ ኃይል የመገንባት ካልሆነ በስተቀር አብዛኞቹ በክልሎች የሚሠሩ ሥራዎች ናቸው። እነዚህ ዋንዎሽ የሚባሉ ፕሮግራሞች መሥሪያ ቤታችን እንደ አገር ከማስተዳደር በተጨማሪም የማኔጅመንት መዋቅሩ ታች ድረስ የወረደ ነው።
አዲስ ዘመን፡- ዛሬም ንጹሕ የመጠጥ ውሃ ችግር ነው፤ ይህ እንዴት ይታያል?
አምባሳደር አስፋው፡- አሁን አሁን የከተሞች የሕዝብ እድገት ከሚጠበቀው በላይ ሆኗል። ይህ ብቻ ሳይሆን በከተሞች የአኗኗር ሁኔታም እየተቀየረ መጥቷል። ሁሉም በየደጃፉ ውሃ እንዲቀርብለት ይፈልጋል። ፍላጎት በጨመረ ቁጥር የግንባታ ወጪውም በዚያው ልክ ይጨምራል። ይህ ደግሞ ከፍተኛ መዋዕለ ንዋይ የሚጠይቅ እንደመሆኑ አንዳንድ ጊዜ ክልሎች ያንን ፍላጎት ለማርካት አቅምም ስለሌላቸው እና በጀት መመደብ ስለማይችሉ በየአካባቢው ያለው ጩኸት የበረከተ ነው።
ይህንን መነሻ አድርጎ ችግሩን ለመፍታት አንዱ አማራጭ ብድር መውሰድ ነው፤ ይህ መፍትሔ የሚፈልግ ጉዳይ እንደመሆኑ ፕሮግራም ቀርጸንና ብድር አግኝተን ወደ ተግባር ብንገባም የፍላጎታችን ያህል ማዳረስ አልተቻለም፤ ማዳረስ ያልተቻለበት ምክንያት ኢንቨስትመንት የሚፈልጉ ከተሞች ቁጥራቸው እጅግ እየበዛ በመምጣቱም ጭምር ነው። ስለዚህ ተቋማቱን ማስፋት አስፈልጓል። በእርግጥ ይህ ችግር በጣም ስለተቆለለ ለመፍታት ችግር ሆኖብናል። ከተሞች ብድር ወስደው ፕሮጀክቶችን ተሠርተው ካጠናቀቁ በኋላ ብድር መመለሱ ላይ የሚታይ እጥረት አለ።
ቀደም ሲል የነበረው አንድ ብድር የወሰደ ከተማ ግንባታው ተጠናቆ ወደአገልግሎት ከገባ በኋላ ታሪፉን አስተካክሎ ብድሩን መመለስ መቻል አለበት። ያ የተመለሰው ገንዘብ ደግሞ ለሌላ ፈላጊ ይሰጣል ተብሎ ይታሰባል። ነገር ግን በብዙ ቢሊዮን የሚቆጠር ገንዘብ ሥራ ላይ ውሎ እስካሁን ከተሞቹ ባለባቸው የገንዘብ እጥረት ምክንያት መመለስ አለመቻላቸው አንዱ ትልቅ ፈተና የሆነ ጉዳይ ነው።
አሁን ከተሞች አካባቢ ያለውን ችግር ለመፍታት በመንግሥት ደረጃ በጣም ከፍተኛ ገንዘብ መመደብ ያስፈልጋል፤ አብዛኛው ፈንድ ከአገር ውጭ መምጣቱ እንደተጠበቀ ሆኖ ማለት ነው።
አዲስ ዘመን፡- እርስዎ በምክንያትነት ያነሱት የሕዝብ ቁጥር መጨመር ግን ኢኮኖሚውን ለማመንጨት ራሱን የቻለ አቅም መሆን አይችልም?
አምባሳደር አስፋው፡– እኔ የሕዝብ ቁጥር መጨመር ክፋት አለው የሚል መነሻ የለኝም። ለአንድ ሀገር የሕዝብ ብዛት አቅም ነው። እንደ ኢትዮጵያ ላሉ ሀገሮች በአሁኑ ጊዜ ያላቸው ሀብት ሰውና መሬት ነው። የሰው ሀብታችን ለኢኮኖሚ እንቅስቃሴያችን እጅግ በጣም ወሳኝ ነው። በአንጻሩ ግን ይህ የሰው ሀብት ንጽሕናውን የጠበቀ ውሃ የማግኘት መብት አለው። ነገር ግን ያንን ለማድረግ ኢኮኖሚ ግድ ይላል። ያንን ለማድረግ ደግሞ የመንግሥት እጅ አጭር ነው፤ መንግሥት ብለን ስንል ከፌዴራል ጀምሮ እስከ ቀበሌ ድረስ ያለው ሲሆን፣ የሕዝቡን ፍላጎት ለማርካት ከቀበሌ እስከ ፌዴራል ድረስ እቅድ አውጥቶ መሥራት አለበት። ምክንያቱም ሥራው የሚሠራው በየእርከኑ ነው።
በየእርከኑ ለመሥራት ደግሞ ፋይናንስ ያስፈልጋል። የውሃ ሥርዓት ደግሞ በፋይናንስ ካልተደገፈ ፍላጎት ብቻ ሆኖ ነው የሚቀረው። እየሆነም ያለውም ይኸው ነው። በየአካባቢው ፍላጎቱ አለ፤ ፍላጎቱን ማዳረስ አልተቻለም። ከዚህ ጋር ተያይዞ ቴክኒኩ አለ፤ አብዛኛው ውሃ የሚወጣው ከጉድጓድ ተቆፍሮ ነው። ጉድጓድ የሚቆፍሩ መሣሪያዎች እጥረት ደግሞ አለ። ከእጥረቱም ባሻገር መሣሪያውም ውድ እየሆነ መጥቷል። ምክንያቱም ድሮ አንድ ጉድጓድ ከአንድ ሚሊዮን ብር በታች ይቆፈር ነበር፤ ዛሬ 20 እና 30 ሚሊዮን ገብቷል። ይህም አንዱ ትልቅ ችግር ነው። ምክንያቱም ኬሚካሎችና ሌሎች ለመቆፈር የሚያስፈልጉ ግብዓቶች ሁሉ ተደምረው የሚመጡት በውጭ ምንዛሪ ነው። የምንዛሪ እጥረት ደግሞ አንዱ መሠረታዊ የሆነ ማነቆ ነው።
አዲስ ዘመን፡- የ2014 በጀት ዓመት መረጃ እንደሚያሳየው የንጹሕ መጠጥ ውሃ አቅርቦቱ 62 በመቶ ነው፤ ቀሪው ሕዝብስ…?
አምባሳደር አስፋው፡– እኛ በ2030 ዘላቂ የልማት ግብ የሚባለው እቅድ መቶ በመቶ ለማሳካት እየሠራን ነው። ይህ ማለት በየዓመቱ ከአምስት እስከ ስድስት
በመቶ ንጽሕናውን የጠበቀ ውሃ የሚያገኝ ሕዝብ መጨመር አለበት ነው። ስለዚህ ይህ ከሆነ በሚቀጥሉት ሰባት ዓመታት መቶ በመቶ ለማድረስ ሰፊ ሥራ መሥራት ያስፈልጋል፤ ይህን ሰፊ ሥራ ለመሥራት ደግሞ ሰፊ ፋይናንስ መመደብ ያስፈልጋል።
አሁን በሀገራችን ያለው የፋይናንስ ሁኔታ ሲታይ ያን ያህል ማድረግ ይቻላል ወይ ሊያስብል ይችላል፤ በቀጣይነት እያየነው የምንሄድ ይሆናል። እስካሁን ድረስ ግን በዚህ በጀት ዓመት እስከ አምስትና ስድስት ሚሊዮን ሕዝብ ንጹሕ ውሃ እናጠጣለን ብለን ያሰብነውን ለማሳካት በከፍተኛ ርብርብ ላይ እየሠራን እንገኛለን። እንዲህ ሲባል ግን በርከት ካሉ ጉድለቶቹ ጋር መሆኑ ሊታወቅ ይገባል።
አዲስ ዘመን፡- በ2015 በጀት ዓመት ለማሳካት የያዛችሁት እቅድ በምን ያህል በመቶ ተሳክቷል?
አምባሳደር አስፋው፡- እስከ ዘጠኝ ወር ድረስ የነበረንን ሥራ ስንፈትሽ እናሳካዋለን ብለን ወደያዝነው እቅድ የተጠጋ ነው። እስከ ሰኔ 30 ድረስ ደግሞ ያለውን ጥቅል ሥራ አይተን ሐምሌ 15 ቀን 2015 ዓ.ም የሚገለጸውን ሪፖርት የምናየው ይሆናል፤ በዚያን ጊዜ ምን ያህል ሕዝብ ውሃ ጠጣ የሚለውን የምናይ ይሆናል። ይህ በእኛ ብቻ የሚሠራ ሳይሆን መንግሥታዊ ባልሆኑ ድርጅቶችና በሌላውም አካል የሚሠሩ ሥራዎች አሉ። ስለዚህ የእነርሱን ውጤት ሁሉ አንድ ላይ ደምረን የተጠናቀረ ሪፖርት የምናቀርብ ይሆናል።
አዲስ ዘመን፡- ውሃን አስመልክቶ በከተሞች ላይ የጀማመራችኋቸው ሥራዎች በጥሩ ሒደት ላይ ናቸው ማለት ይቻላል?
አምባሳደር አስፋው፡– መቶ በመቶ በተሳካ መልኩ ተጉዟል ማለት አይቻልም። ምክንያቱም ራሱን የቻለ የግንባታ ሥራ ነው። ነገር ግን እስካሁን ባለን መረጃ አንዳንዶቹ በስድስት ወር አንዳንዶቹ ደግሞ በአንድ ዓመት ውስጥ ሊያልቁ ይችላሉ፤ አንዳንዶቹ ደግሞ እስከ ሦስት ዓመትም ሊቆዩ ይችላሉ። የጊዜ ሰሌዳቸው መለያየት ንጹሕ የመጠጥ ውሃውን ሊያጠጡት ከታለመላቸው የሕዝብ መጠን ጋር የሚወሰን ነው።
ለምሳሌ ሁለትና ሦስት መቶ ሕዝብ የሚያጠጣና በስድስት ወር ውስጥም ሊያልቅ የሚችል ሥራ አለ። ሰፊ ሕዝብ የሚይዝ ከሆነ ደግሞ እስከ ሦስት ዓመት ሊወስድ ይችላል። በእርግጥ አንዳንዴም በተባለላቸው የጊዜ ሰሌዳ የማይጠናቀቁ እስከ ሃምሳና ስልሳ ኪሎ ሜትር የቧንቧ ዝርጋታን የሚጠይቁ አሉ፤ ለዚህ ምክንያቱ ደግሞ በተለይ በውሃው ዘርፉ ላይ ከ70 በመቶና ከዚያ በላይ ያለው በጀት በውጭ ምንዛሪ ላይ የተመሠረተ መሆኑ ነው። ለምሳሌ ቧንቧ የሚመጣው ከውጭ ነው። ያለቧንቧ ዝርጋታ ውሃን ለሕዝቡ ማድረስ አይቻልም። ኤሌክትሮሜካኒካል ብለን የምንወስዳቸው ጄነሬተሮች የሚመጡት ከውጭ ነው። ጠላቂ ፓምፕ ብለን የምንላቸውም እንዲሁ የሚገቡት ከውጭ ነው። አብዛኞቹ ኬሚካሎችም የሚመጡት ከውጭ ነው።
የእቃዎቹ ከውጭ መምጣት ብቻ ሳይሆን የራሳቸው ሳንካም ጭምር አለባቸው፤ አንደኛ ጨረታ ማውጣቱ፣ መቆየቱ፣ መገምገሙና ይለፍ መባሉ እና መሰል ሒደቶቹ የሚወስዱት ጊዜ አሁን ካለው የውጭ ምንዛሪ እጥረት ጋር ተደማምሮ ፈተናውን ከፍ ያደርገዋል። ከዚህ የተነሳ ጊዜ የሚወስዱ ይሆናል። በሌላ በኩል ደግሞ እቃው ተገዝቶ ጅቡቲ ከደረሰ በኋላ እስከ ጅቡቲ የሚጫነው በዶላር ነው። ከዚያም ቀደም ሲል በብር ይከፈል የነበረው የሀገር ውስጥ ትራንስፖርት አሁን በዶላር ሆኗል። ይህ ሁሉ ፈተና የውሃ ፕሮጀክቶቻችንን ችግር ውስጥ እንዲገቡ አድርጎብናል።
አዲስ ዘመን፡- መላው ምንድን ነው ይላሉ ታዲያ?
አምባሳደር አስፋው፡– መላው የመንግሥት የፖሊሲ አቅጣጫ ነው። መንግሥት የፖሊሲ አቅጣጫን ሲቀይር የራሱ የሆነ ምክንያት ይኖረዋል። ነገር ግን አንዳንድ የመንግሥት ፕሮጀክቶች በዚህ ምክንያት እየተጎዱ ነው። የውጭ ምንዛሪ ጉዳያችንም እሰከሚሻሻል ድረስ ይህ የሚቀጥል ነው የሚሆነው።
ድሮ ነጋዴው ወይም አቅራቢ ነው ብለን የምንወስደው አካል እቃውን በራሱ የውጭ ምንዛሪ አምጥቶ እንገዛ ነበር፤ አሁን ግን እኛ ነን ኤልሲ መክፈት ያለብን። ይህ መቅረት ያለበት ነው፤ እጅግ በጣም አድካሚ የሆነ የሥራ ሒደት ሆኗል። በእያንዳንዱ ቦታ የሚያጋጥሙት ያልተጠበቁ ወጪዎች ናቸው። አሁን አሁን ደግሞ ዕቃው መጥቶም የሚቆይበት ሁኔታም ተፈጥሯል። ለምሳሌ የደህንነት ‹‹ዌልፌር›› ክፍያ እየተባለ ተጀምሯል። ፕላንም ያላደረግነው ጉዳይ በመሆኑ በጀትን ፍለጋ መጓዝ ያስፈልጋል። እንዲህ አይነቶቹ ጉዳዮች ፈተና ፈጥረውብናል።
ሌላው የውጭ ምንዛሪ እጥረት ብቻ ሳይሆን ፕሮጀክቶቻችን በፀጥታ ምክንያት የሚዘገዩበት ጊዜ አለ። በሌላ በኩል ደግሞ በርካታ ፈተናዎች ታልፈው የውጭ ምንዛሪውም ተገኝቶ ዕቃው ሀገር ውስጥ ከገባ የቀረጡ ሒደት ደግሞ ሌላ ጊዜ የሚወስድ አካሄድ ነው። በጣም ፈታኝ የሆነው ቁፋሮ ከመቁፈርና ግንባታ ከመገንባት ይልቅ ዕቃዎችን ወደሳይት ማድረሱ ደግሞ ትልቅ ፈተና እየሆነብን ነው።
አዲስ ዘመን፡- ጎንደር አካባቢ የሚስተዋለውን የመጠጥ ውሃ ችግር መፍታት ያልተቻለው ለምንድን ነው?
አምባሳደር አስፋው፡- ጎንደር እንደሚታወቀው ሰፊ ከተማ ነው። ከዚህም የተነሳ ብዙ ማሻሻያ ለማድረግ ሞክረናል። በእርግጥ ከተሞች አካባቢ የሚስተዋለውን የውሃ ችግር በተመለከተ የሚመለከታቸው ክልሎች ናቸው። ከአቅም በላይ በሚሆንበት ጊዜ ፈንድ የማፈላለጉ ጉዳይ ላይ የፌዴራል መንግሥትን ይጠይቃሉ፤ የፌደራል መንግሥት ደግሞ ድጋፍ ያደርጋል። ነገር ግን የጎንደርን ጉዳይ ደግሞ የክልሉ መንግሥትም ክቡር ጠቅላይ ሚኒስትሩም አቅጣጫ ያስቀመጡበት ጉዳይ በመሆኑ የእኛ የቀጥታ ተሳትፎ አስፈልጓል። ስለዚህ ይህን ጉዳይ ለማሻሻል የሁኔታ ትንተና አስቀምጠን ተንቀሳቅሰናል፤ በመፍትሔነትም የአጭር፣ የመካከለኛና የረጅም ጊዜ በማለት አስቀምጠናል።
የአጭር ጊዜ መፍትሔ ሆኖ የተገኘው ያለውን በማሻሻል ተጨማሪ መሥራትን ነው። ምክንያቱም ሰው ውሃ ሳይጠጣ ፈንድ ፍለጋ ወይም ዲዛይን ለማውጣት መሔድ አይታሰብም። ስለዚህ ከዚህ ቀደም ለብዙ ቀናት ይቆይ የነበረውን የውሃ ፈረቃ ቀኑን ለማሳነስ ሞክረናል። ከዚህ ጎን ለጎን በአካባቢው በየተራራው ላይ ምንጮች አሉ። ከእነዚህ የተሰበሰበን ውሃ በአግባቡ እንዲፈስ ማድረግ ችለናል። ሌላው ጉድጓዶችን እንዲያጎለበቱ ማድረግ ነው። እነዚህ ለረጅም ጊዜ ቆይተው የነበሩ ጉድጓዶች ከ500 ሜትር ኪዩብ በላይ ውሃ ጠርገን ወደሲስተሙ ውስጥ እንዲገባ አድርገናል። በተጨማሪ ጉድጓዶችን መቆፈር ነው።
በቆላድባ አካባቢ ሰፊ ሥራ ተሠርቶ በቀን 17 ሺ ሜትር ኪዩብ ውሃ መስጠት ሲገባው በአንድ ጊዜ ወደ ሦስት ሺ ሊወርድ ችሏል። ወደመካከለኛው እቅድ በመምጣት ሕዝቡ የተገኘውን ውሃ እየጠጣ ሌላ አማራጭ በማየት ከመገጭ ሰርባ 17 ኪሎ ሜትር ውሃ አምጥተን ዋናው ሲስተም ውስጥ ለማስገባት ብር አስፈልጓል። እሱን ከ25 እስከ 30 ሚሊዮን ዶላር የሚፈልግ በመሆኑ ለባንክ አቅርበን እየተጠባበቅን ነው። ወደረጅም ጊዜ እቅድ ስንመጣ ደግሞ አዲስ ዲዛይን ይፈልጋል። በእርግጥ በጎንደር የቱሪስት ቁጥርም የሚበዛባት ከመሆኗም ሌላ ከወልቃይት አካባቢ የመጣው ተፈናቃይም ቁጥር ከፍ ያለ ነው። ይህ ያልተጠበቀ መፈናቀል ስለሆነ ችግሩን አግዝፎታል።
በአጠቃላይ ግን ከውሃ ልማት ፈንድ ወደ 72 ሚሊዮን ብር፣ ከወርልድ ባንክ ከከተሞች ኮምፖነንት ጎንደር ተጠቃሚ ስለሆነች 138 ሚሊዮን ብር በክልሉ መንግሥትና በከተማ አስተዳደርም ሁሉ ርብርብ እየተደረገ ነው። ነገር ግን በአንድ ጀምበር የሚጠናቀቅ አይደለም፤ ጊዜ ይወስዳል። የገዛናቸውን ፓምፖች ግን ለአገልግሎት እያዋልናቸው ነው። ከዚህ ሌላ በከተማው ውስጥ የነበረው የውሃ ቧንቧ ከማርጀቱ የተነሳ ከ43 በመቶ በላይ ውሃን የሚያባክን ነው። በአሁኑ ወቅት እሱን ወደ 15 በመቶ ዝቅ ለማድረግ ተሞክሯል። በዚህም በአዲስ እየተለወጡ ነው ማለት ይቻላል። እንደሚታወቀው የአንገረብ ግድብ ከ20 ዓመት በላይ የቆየ ነው። በአሁኑ ወቅት የእሱንም የመያዝ አቅም እያጎለበትን ነው። ይሁንና እሱ በቂ ነው ብሎ መውሰድ አይቻልም።፡
አዲስ ዘመን፡- እንዲያም ሆኖ ሕዝቡ የሚያስበው ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ሆና ተጠማን የሚለውን ነው፤ ይህን ለሕዝቡ በምን መንገድ ያረዳሉ?
አምባሳደር አስፋው፡- በእርግጥ ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ናት አሊያም ውሃ አላት የሚለው ነገር በሕዝቡ ውስጥ አለ፤ እንዲያ ሲባል ግን ኢትዮጵያ ውሃ ከመጠን በላይ ያላት አገር ናት ማለት አይደለም። በእርግጥ ከአፍሪካ አንጻር ሲታይ ከፍታ ቦታ ላይ ያለች አገር ስለሆነች አብዛኛው ከዚህ አካባቢ የሚወጣው ውሃ ከጥቂቱ በስተቀር ከሀገር ወጥቶ የሚሄድ መሆኑ መዘንጋት የለበትም።
ሁሉም ውሃ ደግሞ ተጣርቶ ለመጠጥ አገልግሎት እንዲውል ካልተደረገ ሊጠጣ አይችልም። ለማጣራት ደግሞ ቴክኖሎጂ ያስፈልጋል። ቴክኖሎጂ ለመጠቀም ደግሞ ዋጋ ያስከፍላል። ስለዚህ ይህን ከግምት ውስጥ ማስገባት የግድ ነው። ከዚህ ሌላ ያለን የውሃ ሀብት 80 በመቶ ያህሉ ያለው በምዕራቡ በኩል ነው። 20 በመቶው ደግሞ በምሥራቁ በኩል ነው። በርካታ ሕዝብ የሚኖረው ደግሞ በምሥራቁ አካባቢ ነው። ይሁንና 80 በመቶ የውሃ ሀብት ያለበት የምዕራቡ ሕዝብ ያንን ውሃ ሳያጣራ ይጠጣል ማለት አይደለም። ስለዚህ ውሃው ቢኖርም የተጣራ ውሃ ማቅረብ ግድ ይላል።
አሁን ለጊዜው የተጣራ ውሃ ነው ብለን የምንወስደው ኬሚካሉንና ሌላውንም ነገር ሁልጊዜ እየገዛን ማጣራት ስለማንችል የጥልቅ ውሃ ጉድጓድ ነው። በጥልቅ ተቆፍሮ የሚገኘው ውሃ አንጻራዊ በሆነ መንገድ ንጹሕ ስለሆነ እሱን ምርጫ አድርገን በየቦታው እየቆፈርን ውሃ እያቀረብን እንገኛለን። አንዳንዱ ላይ የጥራት ችግር ከሌለበት በስተቀር ንጹሕ ነው ብለን እንወስዳለን። በሌላ በኩል የሀገራችን አንድ አምስተኛ ያህሉ ሕዝብ የሚኖርበት የስምጥ ሸለቆ አካባቢ ያለው ውሃ እንደ ፍሎራይድ አይነት ችግር ያለው ሊሆን ይችላል፤ ስለዚህ የጥራት ችግር አለ ማለት ነው። በመሆኑም እሱ ራሱን የቻለ የማጣሪያ ቴክኖሎጂ የሚፈልግ ነው። በዛ ላይም እየሠራን ነው። እናም አዳዲስ ቴክኖሎጂዎች መጥተው እየሞከርን ሲሆን ውጤማም እየሆንን ነው።
ስለዚህ በኢትዮጵያ በርካታ ወንዞች ቢኖሩም በቀላሉ ቀድተን የምንጠጣቸው አይደሉም። ሌላውም ቢሆን ማጣራትን ይሻል። ለማጣራት ደግሞ ውሃውን ስቦ ማውጣት ይጠይቃል፤ ተስቦ ከወንዝ ከወጣ በኋላ ደግሞ በኬሚካል ማጣራትን ይጠይቃል። ከተጣራ በኋላ ደግሞ ለሕዝቡ ማሰራጨትን ይጠይቃል። ስለዚህ ሰፊ ወጪንና ጊዜን የሚፈልግ ሥራ ነው።
ስለዚህ ይህ በሒደት እያለም ቢሆን በየአካባቢው የተሻለ ምንጭ የሚገኝ ከሆነ ምንጮቹን አጎልብቶ መጠቀም አሊያ ደግሞ የጉድጓድ ውሃ መጠቀም ነው። በእርግጥ የጉድጓድ ውሃ በራሱ አንዳንዱ በጣም ጥልቅ ከመሆኑ የተነሳ ለመቆፈር የሚያስፈልገው ቴክኖሎጂ ከባድ ነው። ወደ ምሥራቅ አካባቢ ለምሳሌ እስከ 600 ሜትር ድረስ የሚርቅ አለ። ይህን ጥልቅ ጉድጓድ ለመቆፈር እስከ አንድ ዓመት ድረስ ሊወስድ ይችላል። ጥልቀቱ በመጨመረ ቁጥር ድካሙም የዚያን ያህል ነውና በወጪ ደረጃም በጣም ከፍተኛ ነው።
አዲስ ዘመን፡- በንጹሕ የመጠጥ ውሃ አቅርቦትን እና ሳኒቴሽንን በተመለከተ የተቀረጸው ፖሊሲ ትክክል ነው ብለው ያምናሉ?
አምባሳደር አስፋው፡-አሁን ከመንግሥት ፖሊሲዎች ጋር ፖሊሲውን አጣጥመናል። የውሃና ሳኒቴሽን ፖሊሲ ከዚህ ቀደም ያወጣነው በ1990 ዓ.ም ነው። እሱን ስንጠቀምበት ቆይተን አሁን ከደረስንበት ተነስተን ማሻሻያ ሠርተናል። ውሃን ለመጠጥ፣ ለኢንዱስትሪ፣ ለእርሻ፣ ለመዝናኛ እንዲሁም ለተለያየ ጥቅም በሚል የሚሠራ ሥራ ነው። የሳኒቴሽኑን ሥራ የሚመለከተው ሁሉ ቅድሚያ ሰጥቶ የሚሠራው ሥራ እንዲሆን አቅጣጫ አስቀምጠናል። በእርግጥ እስካሁንም ቢሆን ፖሊሲ አለን። ነገር ግን ከሌላው ጋርም የተጣጣመ ይሆን ዘንድ የደረስንበትን አሻሽለናል፤ እሱም በቀጣይ በሚኒስትሮች ምክር ቤት ይጸድቃል።
አዲስ ዘመን፡- በጣም አመሰግናለሁ።
አምባሳደር አስፋው፡- እኔም አመሰግናለሁ።
አስቴር ኤልያስ
አዲስ ዘመን ሰኔ 22/2015
