የፖለቲካ ገበያው ስጋትና መፍትሄዎች

ጠቅላይ ሚኒስትር ዶክተር ዐብይ አህመድ የብልፅግና ፓርቲ ባካሄደው የማዕከላዊ ኮሚቴ ስብሰባ ላይ የፖለቲካ ገበያ በኢትዮጵያ በዝቷል ። የኢትዮጵያ የፖለቲካ ገበያ ከጊዜ ወደ ጊዜ መልኩን እየቀየረ የብልፅግና ጉዞውን አደጋ ውስጥ የሚከት ልምምድ ምኅዳሩን ወሮታል ሲሉ መናገራቸው ይታወሳል።

የፖለቲካ ገበያ ማለት ምን ማለት ነው? የፖለቲካ ገበያ ፅንስ ሀሳብ መነሻው ከየት ነው? በሀገራችን ነባራዊ ሁኔታ ውስጥ እንዴት ይገለፃል? ስንል ከፖለቲካ ምሁራን ጋር ቆይታ አድርገናል።

የኢትዮጵያ ህዝብ እንባ ጠባቂ ተቋም ዋና እንባ ጠባቂ ዶክተር እንዳለ ሀይሌ እንዳሉት፤ የፖለቲካ ገበያ ጽንሰ ሐሳብን ያመነጨው ፕሮፌሰር አሌክስ ዴዋል ነው። ፕሮፌሰር አሌክስ ዴዋል ኢትዮጵያን ጨምሮ የአብዛኞቹ የአፍሪካ ቀንድ አገሮች ፖለቲካን ጠንቅቆ ያጠና ተማራማሪ ነው። በቀድሞዋ ሱዳን የነበረውን ግጭት በሰላማዊ መንገድ ለመፍታት በተባበሩት መንግሥታት ድርጅት ከተወከሉ ልሂቃን መካከል አንዱ ነበር ።

ጠቅላይ ሚንስትሩ የፖለቲካ ገበያ መስፋት አለበት የሚል ሀሳብ ሲያነሱ ነበር። አንዳንዶች እንደሚሉት የፖለቲካ ገበያ በግላዊ የፖለቲካ ግብይት ላይ የተመሠረተ የአስተዳደር ሥርዓት ሲሆን፣ የፖለቲካ አገልግሎት በጥቅማ ጥቅም ወይም በዝምድና ላይ የተመሰረተ ሊሆን ይችላል። ይህን መሰባሰብ ወይንም በጥቅም መተሳሰርን የሚፈጥሩት ድምፅ ለማግኘት፤ በስልጣን ላይ ያላቸውን እድሜ ለማርዘም ሊሆን እንደሚችል ይናገራሉ።

የፖለቲካ ገበያ መስፋት አለበት ሲባልም ከገበያ የሚገዛው የመንግስት ወይም የብልጽግና ሃሳብ ብቻ አይደለም ።የሁሉም ሃሳብ የብልጽግናን ጨምሮ ወደ ገበያ ይወጣል ከዚያ ህዝብ ገዥውን ሃሳብ ከገበያ ይሸምታል። ዴሞክራሲ የሚያድገውም በመሳሪያ ወይም በጡንቻ ሳይሆን በሃሳብ የበላይነት ነው ለማለት እንደሆነ ያስረዳሉ።

ሌላው የድሬደዋ ዩኒቨርሲቲ የፖለቲካ ሳይንስና አለም አቀፍ ግንኙነት መምህርና ተመራማሪ አቶ ሱራፌል ጌታሁን ፤ የፖለቲካ ገበያ በብሔር ወይም በሃይማኖት ማንነት ላይ ተሞርኩዞ አቅም የሌላቸውን ሰዎች ሰብስቦ እዛው መተሻሸት ሲሆን ሌላው ደግሞ ፕሮፌሰር አሌክስ ደዋል “ፖለቲካል ቢዝነስ ኢን አፍሪካ” ብሎ የፃፈው ሀሳብ ላይ እንደተመላከተው፤ ግጭት የፖለቲካ ገበያው ስራ ፈጣሪ ወይም ኢንተር ፕሪነር ነው ይላል።

እሱ እንደሚለው ዳርፉር ላይ አደራዳሪ የነበረው የኳታር መንግስት ነበር። በወቅቱ የአሜሪካው መከላከያ ሚኒስቴር ሮበርት ጌጅ ነበሩ። አቡጃ ላይ በዚሁ በዳርፉር ግጭት ላይ ሰብስባ ያደርጋሉ። እና በወቅቱ የዳርፉር ተደራዳሪዎች ከስብሰባው ወጥተው ደውለው በ30 ሚሊየን ዶላር እንሰማማ ወይ ሲባባሉ መሰማቱን ይጠቅሳል ። ግጭቱን ለማስቆም ሰላሳ ሚለየን ዶላር መጠየቃቸው ግጭት ለፖለቲካ ገበያው ምቹ መሆኑን ማሳያ እንደሆነ ይናገራሉ።

አሁን በሀገራችን ያለው ሁኔታ በሁለት አይነት መንገድ ይገለፃል። አንዱ የውጭ ሀይሎች ናቸው። ኢትዮጵያ ውስጥ ያለውን የብሄር ፖለቲካንና ብሄር አቀንቃኞችና አማፂዎች፣ የታጠቁ ሀይሎች የራሳቸውን ፍላጎት ለማሳካት ፖለቲካውን ለግብይት የሚጠቀሙበት ሁኔታ አለ። በሌላ በኩል ደግሞ ኢትዮጵያ ውስጥ ያሉ አካላት አሉ፤ ያንን ግጭት መተደደሪያቸው አድርገው የሚኖሩ። ሀገሪቱ ውስጥ ሰላም በመኖሩ ጥቅም እናጣለን ብለው የሚያስቡም አይታጡም።

አለምአቀፍ ተቋማትና ጂኦ ፖለቲክስ ውድድር ላይ ያሉ ሀገራት አሉ። ግጭት በተራዘመ ቁጥር በግጭት ውስጥ ገብተው የራሳቸውን ጥቅምና ፍላጎት ለማስጠበቅ የሚሯራጡበት ሁኔታ አለ። ሀገሪቱ ውስጥ ያለውን ሁኔታ እንደ መልካም አጋጣሚ የሚጠቀሙ አካላት አሉ። ይህም ኒው ሊብራሊዝም የሚለው ፅንሰ ሀሳብ የበዛ ነፃነትን ሰጥቶ በነፃነት ስም ታዳጊ ሀገሮች ላይ ግጭት መነገጃ ነው ያደረጉት። የፖለቲካ ንግዱም እንዳይቋረጥ እንደኛ ሀገር አይነት የብሄር ብሄረሰብ ስብጥር ያለበት ሀገር ላይ በገንዘብም በሀሰት ፕሮፖጋንዳም ግጭት እንዳይቆም በማድረግ ለእነሱ ገበያ ምቹ የሆነን ደሴት ይፈጥራሉ።

የፖለቲካ ገበያ ከፓርቲ መዋቅር እስከ አለምአቀፋዊ ይዘት ያለው፤ የማይታይ እጅ የምንለው አይነት ለሀገሪቱ ከባድ ፈተና የሚሆን ጉዳይ ነው። ዲሞክራሲያዊ ተቋማትም እናዳይገነቡ አንዱ መሰናክል ይሄ የፖለቲካ ገበያ ባልተገባ መልኩ መሄዱ እንደሆነ ይናገራሉ። በሀገሪቱ ሰላም መስፈኑ የሚያሳስባቸው አካላት በህገወጥ የገንዘብና የመሳሪያ ዝውውር ላይ ተሰማርተው የነበሩ ሰዎች ግጭቱ እንዳይቆም የተቻላቸውን ሁሉ ያደርጋሉ።

የፖለቲካ ገበያ በተለይም አፍሪካ ቀንድ ላይ ሱዳንና ደቡብ ሱዳን ላይ የነበረ ግጭት በዋናነት አሜሪካና አውሮፓ የነበሩ የሱዳን አማፂ ቡድን ገንዘብ፤ የራሱን ወገኖችንና ደጋፊዎቹን በመሰብሰብ ግጭት የማስቆምም ሆነ የማስቀጠል ስልጣንን የራሱ ያደርገው እንደነበረ አቶ ሱራፌል ጠቅሰዋል።

የአምቦ ዩኒቨርሲት የፖለቲካ ሳይንሰ መምህር አቶ ሰለሞን ተፈራ ።የፖለቲካ ገበያ የምንለው አንድ ሰው በሀሳብ በችሎታ ሳይሆን በገንዘብ ስልጣን ይገዛል። ከዛ በኋላ ደግሞ ስልጣን ላይ ለመቆየት ለሱ ፕሮፖጋንዳ የሚሰሩ ኔትወርክ ይገዛል። የዚህ አካል ተባባሪ ሆነው የተጋመዱት ኔትወርክ ውስጥ ያሉት ሰዎች ለሰባሰባቸው ባለስልጣንም ታማኝ ናቸው። እነዚህ አገልጋዮች ታማኝ እንዲሆኑ ባለስልጣኑ ለኔትወርኩ የሚያገለገሉትን ሰዎች በዘመድ አዝማድ ወይም ፓትሮሊያንዚም በሚባለው ሁኔታ ትስስር ይፈጥራል። ይህን የጥቅም ትስስር ደግሞ የፖለቲካ ገበያ እንለዋለን።

ይህ ሀገራችን ውስጥ እንዴት መጣ? ይህ የፖለቲካ ገበያ የሚያስከትለውን ጉዳትስ እንዴት መከላከል ይቻላል? ለሚለው ጥያቄ መልስ የሚሆነው በተለይ ኢትዮጵያ ውስጥ የፖለቲካ ገበያ(ፖለቲካ ማርኬት ፕሌስ) በቅርብ ጊዜ ቃሉ ገኖ ቢሰማም ባለፉት አርባ አመታት በዚህ የፖለቲካ ስርኣት ውስጥ የነበረ መሆኑን ያስታውሳሉ።

ይሄ እንዴት መጣ ብለህ ስጠይቅ አንደኛ የመንግስታት ወደ ስልጣን አመጣጥ እንዴት ነበር ብሎ ማየት ወሳኝ መሆኑን ይናገራሉ።ለምሳሌ አንድ መንግስት ወደ ስልጣን ሲመጣ ለጊዜው የተለያዩ ተቋማትን ያቋቁማል ፤ ህጎችንና ደንቦችንም ያወጣል። እነዚህ ሲወጡ ግን ያወጣው አካል በትክክል ይጠቀምበታል ወይ ተብሎ ሲታይ ግን ተግባራዊነቱ አይታይም።

ህጉን የሚያወጡትም ጊዜ መግዣ የፖለቲካ አካሄዱን በአግባቡ እስከሚገነዘቡ መቆያ ነው። ብዙ ጊዜ በትጥቅ ትግል ወደ ስልጣን የመጡ ሀይሎች” እኛ ዋጋ ስለከፈልን እኛ መምራት አለብን” የሚል ነገር ሲያነሱ ይሰማል። ይህ ሀሳባቸው የፀና እንዲሆን በተለያዩ ሁኔታዎች ትስስርን ይፈጥራሉ። እነሱ የሚያምኑት በአቋቋሟቸው ተቋማትና ባወጣቸው ህጎች ከመተዳደር ይልቅ መደበኛ ያልሆኑ ህጎቻቸውን ይከተላሉ። በዚህም ሰው አስተሳሰቡ ሳይሆን ማንነቱ ብቻ እየታየ ወደስልጣን የሚጋበዝበት ወይም ከስልጣን እንዲወገድ የሚደረግበት አሰራርም የፖለቲካ ገበያው አካል ነው።

ሰው ማንነቱ ከታየ ደግሞ ምንም አይነት የበሰለ ሀሳብ ቢኖረው የመጣበት መሰረት ለስልጣን ከማይፈለጉት ውጪ ከሆነ በዚህ ምክንያት ብቻ ሲወገድ ይታያል። ሌላው የገዥው ፓርቲ ባህሪ ይታያል። ለምሳሌ አንድ ጨቋኝ የሆነ ስርአት ያለው የበላይነቱን የሚያሳይ ፓርቲ ወይም የሶሻሊዝም ሪዮተ አለም የሚከተል ፓርቲ ለዚህ አይነት የፖለቲካል ማርኬት ምቹ የሆኑ ቦታዎች ናቸው። ለምሳሌ ሀገራችን ውስጥ ያሉ ተፎካካሪ ፓርቲዎች ሊቀመንበርና ፀሃፊ ይኖርና አባል የላቸውም። ጉባኤ ጥሩ ሲባሉ አባላትን የሚከራዩበት ሁኔታ አለ። በገንዘብ ይገዛሉ ማለት ነው። ይሄንንም እኔ በምሰራው ምርምር ውስጥ በተጨባጭ ያየሁት ነው።

ሌላው በኢትዮጵያ ሀገረ መንግስት ግንባታ ጠንካራ አለመሆን ለፖለቲካ ገበያነት ምቹ መደላድለ ፈጥሯል። የሀገረ መንግስት ግንባታ ማለት የተቋማት ግንባታ ማለት ነው። የፍትህ ተቋማት ፤ የኢኮኖሚ ተቋማት ፤ የህግ አስከባሪ ተቋማት ግንባታ በጣም ደካማ ስለሆነ ነው። የሀገር ግንባታ ወይም ኔሽን ቢዩልዲንግ የሚባለው በኢትዮጵያ ውስጥ በጣም አከራካሪ ሁኔታ ላይ ነው ያለው። የሀገሪቱ ህዝብ ያለው አስተሳሰብ ግንባታ ወይም የአእምሮ ግንባታ በአንድ የተቃኘ አይደለም ።

አንዳንዱ እኔ ኢትዮጵያዊ አይደለሁም በማለት ብሄሩን ይገልፃል። አንዳንዱ ደግሞ እኔ ኦሮሞ ነኝ፤ አማራ ነኝ፤ ቅማንት ነኝ፤ ትግሬ ነኝ ሲል ይሰማል። ይሄ ከምን መጣ ስንል የሀገሪቱ የሀገር ግንባታ በማንነት ያለመስማማት ነገር ይታያል። ይህም ደግሞ ሌሎች በመካከል ብጥብጥን ፈጥሮ ለፖለቲካ ገበያው ምቹ ለማድረግ ለሚሰሩ ሰዎችም የተመቸ ይሆናል።

በሀገሪቱ ውስጥ እያንዳንዱ የፖለቲካ አካሄድ በገበያ ወይም በጥቅም አይን ነው የሚታየው። አንድ ሰው ስልጣን ሲይዝ “እንኳን አለፈለት” ነው የሚባለው። ለሀገሪቱ የሚጠቀም ሰው ወደ ስልጣን መጣ ሲባል አይሰማ። አንድ ሰው ስልጣን መያዙ የመጨረሻ ግቡ እራሱን በኢኮኖሚ ለማሻሻል እንጂ ሀገርን ለማገልገል አይደለም። የፖለቲካ ገበያ አለ ማለትም ፍትሃዊ ያልሆነ የሀብት ክፍፍልን ያመጣል።

የፖለቲካ ገበያ የሚፈጠረው ሰላም በሌለበት ሀገር ነው ። ለምን ሰላም በሌለበት ሀገር የፖለቲካ ገበያው ይፈጠራል ቢባል ሀገር ውስጥ ያሉ ተቋማት የትኩረት አቅጣጫቸው ወደ ጦርነቱ ስለሚሆን፤ መንግስቱም ሙሉ ሀይሉን ሰላም ወደ ማስከበሩ ስለሚያደርግ ነው። ጠቅላይ ሚኒስትሩም ይሄንን ያነሱበት ምክንያትም ባለስልጣናት ምቹ አጋጣሚዎችን ተጠቅመው የፖለቲካ ገበያውን አሳሳቢ ደረጃ መድረሱን ስለተመለከቱ ነው ይላሉ።

ዋና እንባ ጠባቂ ዶክተር እንዳለ መፍትሄ ሀሳብ ሲያስቀምጡ በፖለቲካ ገበያ ሁሉም ሀሳብን በሀሳብ መሞገት መለመድ አለበት። መንግስት እንደ ግለስብ ማሰብ ያለበትም ሆደ ሰፊ እና ታጋሽ መሆን አለበት። ይህ ሲባል የዜጎችን መብት መደፍጠጥ መብቱ ነው ማለት አይደለም ።

አቶ ሱራፌል የመፍትሄ ሀሳብ ብለው ያነሱት፤ ከዘህ አይነት ችግር ውስጥ ለመውጣት መንግስት ዲሞክራሲያዊ የሆነ ሲስተምን መዘርጋት ሲችል ነው ። ሌላው ጠንካራ ተቋማትን መገንባት ሲሆን በግለሰቦች የዝምድና ትስስር የሚያዝ ስልጣንም ሆነ ሀብት ያለበትን የተጋመደ ሰንሰለት በመበጣጠስ በግለስቦች ችሎታና እቅም ላይ ብቻ የተመሰረቱ ጠንካራ ተቋማትን መመስረት ያስፈልጋል። ሶስተኛው ደግሞ በኢኮኖሚ ውስጥ ያሉት ባለሀብቶች የመንግስት ተቋማትን በረጅም እጃቸው ሀሳብ እንዲያስቀለብሱ መጣር ያስፈልጋል።

ለቀጣይም ለሀገሪቱ ስጋት የሚሆነው የባለሀብቱ ክፍል ነው። ይህ ክፍል በገንዘቡ ሁሉንም ማድረግ የሚችል ሲመሰለው ህግ አውጪ ፤ ህግ ተርጓሚና ህግ አስፈፃሚዎችን መናቅ ሲጀምር ይህ ለሀገር ህልውና አስጊ ይሆናል ማለት ነው። ሀገራትም በእንደዚህ አይነት ሁኔታ የህልውና ስጋት ውስጥ እንዳይገቡ አገልግሎት ሰጪ ተቋማትንና ባለሀብቱን መነጠል ታላቅ አማራጭ መሆኑን ይናገራሉ።

ይህን አማራጭ ለመጠቀም አንዱና ዋነኛ ዲጅታላይዜሽን ሲስተም ውስጥ በመግባት ሲሆን ሰዎች በአካል እንዳይገናኙ የሚያደርግ ሲስተም መዘርጋት ያስፈልጋል። እንደ ሀገራችን ያሉ ግጭት እዚህም እዛም ለሚነሳባቸው ሀገራት ደግሞ ለግጭቶቹ መንስኤዎች አፋጣኝ ምላሽ በመስጠት ዳግም እንዳይቀሰቀስም ከሰሩ በማፅዳት ማስቆም ይገባል።

መምህር አቶ ሰለሞን መፍትሄ ይሆናል ያሉትን ሲናገሩ፤ ሀገሪቱ ውስጥ ያለው የፖለቲካ ንግድ ቆሞ የሀሳብ የበላይነት ካልመጣ የሀገሪቱን ህልውና አደጋ ውስጥ ይከታል። ማህበረሰቡ የሀሳብ ልእልናን ተቀብሎ ሰው በሀሳቡ አሳምኖ ወደ ስልጣን ከመጣ ሀሳቡንም ወደ ስራ የሚቀይር ካልሆነ በስተቀር አሁንም እንደ አፍጋኒሰታን ፤ ሱማሌና የመሳሰሉት ሀገሪቱ አደጋ ውስጥ መግባቷ አይቀርም። መንግስት ተቋማዊ ምስረታ ሪፎርም በማድረግ ሀሳብ ገዥ የሚሆንበት ሰው ከማንነቱ በላይ እውቀቱ ወደ ስልጣን የሚመጣበት ሁኔታ ቢመቻች መልካም ይሆናል ይላሉ።

ምሁራኖቹ እንደሚሉት የፖለቲካ ገበያ መነሻው ሀገር ውስጥ የሚከሰት ሁከትና ብጥብጥ ነው። የገበያ ግርግር ለሌባ ያመቻል እንዲሉ ሀገር በአንድም በሌላም ምክንያት መረጋጋት ስታጣ ያልተገቡ አካሄዶች በርክተው ይታያሉ።

በአጠቃላይ ከምሁራኑ ሀሳብ እንደምንረዳው የፖለቲካ ገበያው ለሀሳብ የበላይነት ቅድሚያ መስጠት እንደሚገባው ነው። መንግስትም እንደ መንግስት ተቋማትን ከብልሹ አሰራር በማንጻት ከሙስና የፀዳ ማህበረሰብ፣ ሀሳብን የበላይነት የሚቀበል ዲሞክራሲያዊት ሀገር መገንባት ይገባዋል።

አስመረት ብስራት

አዲስ ዘመን  ጥር 9 /2015