አወዛጋቢው ምናባዊ ገንዘብ (ክሪፕቶ ከረንሲ)፤

 (የመጀመሪያ ክፍል)

በሀገራችንም ቁጥሩ ቀላል ያልሆነ ሰው ምናባዊ ገንዘብን ወይም ክሪፕቶ ከረንሲን እንደሚጠቀም መረጃው እንዳለው ብሔራዊ ባንክ ባለፈው አመት ሚያዚያ ወር መጨረሻ ላይ በተለይ ለአዲስ ዘመን ገልጾ ፤ ኅብረተሰቡ ክሪፕቶ ከረንሲ፣ ቢትኮይንና መሰል ምናባዊ ግብይቶች ላይ ከመሳተፍ እንዲቆ ጠብ ማስጠንቀቁ አይዘነጋም። አዲስ ዘመን ከዚያ በኋላም በተደጋጋሚ ዜጎች ተገቢውን ጥንቃቄ እንዲ ያደርጉ በመወትወት ፋና ወጊ ስራ በመስራቱ በልኩ እውቅና ሊሰጠው ይገባል።

እኔም ክሪፕቶ ከረንሲ ምን ያህል ለአደጋ የተጋ ለጠና ብዙዎችን ለኪሳራ እየዳረገ መሆኑን በአብነት ለማነሳሳት እሞክራለሁ። ለመሆኑ ምናባዊ ገንዘብ ምንድን ነው? ቢቢሲ የእንግሊዘኛውን መዝገበ ቃላት ኦክስፎርድ ጠቅሶ፣ የገንዘብ ልውውጦችን ደህንነት የሚያረጋግጥ ፣ የተጨማሪ አሃዶች መፈጠርን የሚቆ ጣጠር እና ገንዘብ መተላለፉን የሚያረጋግጥ ጠንካራ ክራፕቶግራፊ የሚጠቀም መገበያያ እንዲሆን ተደርጎ የተቀረጸ ዲጂታል ገንዘብ ነው ሲል ይበይናል።

ብሔራዊ ባንክ ስለ ምናባዊ ገንዘብ በሚያስጠነ ቅቅ መግለጫው ፤ የኢትዮጵያ የገንዘብ መደብ ብር እንደሆነና በብሔራዊ ባንክ በሌላ አኳኋን ካልተፈ ቀደ በስተቀር በሀገሪቱ የሚከናወኑ ማናቸውም የገን ዘብ ግንኙነቶች ሁሉ የሚከፈሉት በብር እንደሚሆን የብሔራዊ ባንክ ማቋቋሚያ አዋጅ ቁጥር 591/2000 በግልጽ እንደሚደነግግ አስታውሶ ፤ በኢትዮጵያ እንደ ክሪፕቶ ከረንሲ፣ ቢትኮይን እና የመሳሰለው ምናባዊ ንብረትን (ዲጂታል መገበያያ ገንዘብ) ለግብ ይት ወይም ለክፍያ መጠቀም በኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ ዕውቅና ያልተሰጠው ድርጊት በመሆኑ ኅብረተ ሰቡ ከእንደዚህ አይነት ሕገ-ወጥ ተግባር ራሱን እንዲ ጠብቅ ባንኩ አሳስቧል ።

በክፍያ ሥርዓት አዋጅ ቁጥር 718/2003 መሠረት በየትኛውም የክፍያ መፈጸሚያ ሰነድም ሆነ ሥርዓት ያለ ብሔራዊ ባንክ ፍቃድ የገንዘብ ዝው ውርም ሆነ ገንዘብ ነክ አገልግሎት መስጠት አይቻልም ያለው ባንኩ በመግለጫው ፤ በጥናት ለመረዳት እንደተቻለው በአሁኑ ወቅት ከሕግ እውቅና ውጪ ክሪፕቶ ከረንሲ፣ እንደ ቢትኮይን እና የመሳሰሉት የምናባዊ ንብረት አገልግሎት በኢትዮጵያ እየተስፋፋ መጥቷል ብሏል ።

ብሔራዊ ባንክ ይሄን ማስጠንቀቂያ ካወጣ በኋላም የምናባዊ ገንዘብ ተጠቃሚው ቁጥር እያደገ መምጣቱን የሚያመላክቱ መረጃዎች እየወጡ ስለሆነ ለጥንቃቄ ይረዳ ዘንድ በአለማችን በሶስተኝነት ደረጃ ይገኝ የነበረ ምናባዊ መገበያያ ከሰሞኑን እንዴት እን ደተንኮታኮተና ከዚያ በፊት ደግሞ የክሪፕቶ ንግስት ትባል የነበረች እንዴት የሚሊየኖችን ገንዘብ ሰርቃ እንደተሰወረች በቀጣይ አቀርባለሁ ።

ሞልቶ ተረፎ ከፈሰሰ ጸጋ በአንድ ሌሊት እንደ መንኮታኮት ያለ እንደ ከርቤና ሀሞት መራር ነገር የለም ይላል ባለፈው ወር ለንባብ የበቃው The Economist መጽሔት ። FTX EXCHANGE የዛ ሬውን አያድርገውና በአለማችን 3ኛው የክሪፕቶ ከረንሲ ግዙፍ ኩባንያ ነበር ። የ30 አመቱ የድርጅቱ መስራቹና ዋና ስራ አስፈጻሚው ሳም ባንክማን ፍሬድ ወይም በቅጽል ስሙ የክሪፕቶ ከረንሲ ንጉሠ ነገሥት ፤ የመጀመሪያው የዘርፉ ትሊኒየር ይሆናል ተብሎ ይጠበቅ የነበርና እንደ አርዓያ የሚታይ መሪ ነበር ይላል መጽሔቱ ።

ባለፈው አመት አጠቃላይ የክሪፕቶ ከረንሲ ኢን ዱስትሪ ሀብት 800 ቢሊየን ዶላር ይገመት ነበር ዘንድሮ ግን ፤ ወደ 3 ትሪሊየን ዶላር ተተኩሶ ሰሞኑን በተፈጠረው ቀውስ የተነሳ መልሶ ወደ 830 ቢሊየን ዶላር አሽቆልቁላል ይላል ይኸው መጽሔት ። ወረተኛ የሆነውና አዲስ ነገር ከመሞከር ወደ ኋላ የማይለው ዘረ አዳም ፤ ከክሪፕቶ ከረንሲ ጋር እፍ ያለው ፍቅሩ ተግ በረድ ሳይልለት በአጭር ሊቀጭ ዋዜማው ላይ የደረሰ ይመስላል።

እንደ ክፍለ ዘመኑ ክስተት የሚቆጠረው የክሪ ፕቶ ከረንሲ አለም በአጭር ጊዜ ውስጥ ከ1.3 ትሪ ሊየን ዶላር በላይ ከስሯል ። አስደንጋጩ የFTX ውድቀት የክሪፕቶ ከረንሲው ኢንዱስትሪ “Lehman Brothers”እንደ ማለት ነው ይላሉ ።የ2008 ዓም አለ ማቀፍ የፋይናንስ ቀውስ የተቀሰቀሰው “Lehman Brothers”በተባለው የኢንቨስትመንት ባንክ ብልሹ አሰራር ስለሆነ ።

ለሰሞነኛው የክሪፕቶ ከረሲ መንኮታኮት ዋነኛው መነሻ ምክንያትም የFTX EXCHANGE ነው ለማለት ነው ። የፌስቡኩ ማርክ ዙከርበርግ ፣ ጃክ ዶርሴ ፣ የአሜሪካ እግር ኳስ ኮከቡ ቶም ብራዲና የቀድሞ ባለቤቱ ጊሴሌ በFTX መክሰር በቢሊየን ዶላር የሚገ መት አጥተዋል ። ከFTX ሽርክና የነበራቸው ሌሎች ዝነኞችን ጨምሮ የጡረተኞች ገንዘበ/funds/እና ታዋቂ ያልሆኑ በርካታ ቢለኒየሮችም ከስረዋል ። ታዋቂ ኢንቨስተሮችና ሰዎችን እያጠመደና እያግባባ ሽርክና እንደ ቼኮላት ሲቸበችብ የኖረው FTX በርካቶ ችን ጉድ ሰርቷል።

ቁጥራቸው ቀላል ያልሆኑ ኢትዮጵያውያንም አተርፍ ባይ አጉዳይ ሆነዋል። ከመንኮታኮቱ በፊት አጠቃላይ ሀብቱ 32 ቢሊዮን ዶላር ሲገመት የዛሬን አያድርገውና የ30 ዓመቱ የFTX መስራች ባንክማን ፍሬድ ወይም በቅጽል ስሙ የክሪፕቶ ከረንሲ ንጉሰ ነገስት ፤ እስካለፈው ወር ድረስ ባለብሩህ አእምሮ ፣ ለጋስና ተስፋ የሚጣልበት መሪ ተደርጎ ነበር የሚታ የው ። ከጆርጆ ሶሮ ቀጥሎ ከዴሞክራት ፓርቲ ዋና ዋና ለጋሶች አንዱ ነበር ። የሚያሚ ሒት ሁለገብ ስታዲየም ፤ የ”FTX አሪና”ተብሎ እንዲሰየም 135 ሚሊየን ዶላር የከፈለ ሲሆን እንዲሁም ከበርክሌ የእግር ኳስ ስታዲየም ጋርም ለስያሜ 17.5 ሚሊየን ዶላር ከፍሏል ።

የሚገርመው ሁለገብ ስታዲየሙ የFTX መክሰረ እንደተሰማ “FTX ARENA”የሚለውን ቢል ቦርድ መብራት ለማጥፋት ጊዜ አልወሰደበትም ።ከታዋቂ ሰዎች የአሜሪካ ቅርጫት ኳስ ኮከቡና የ4 ጊዜ ሻም ፒዎንና ስቲፍ ከሪ እና የግራውንድ ቴኒስ የ4 ጊዜ ግራንድ ስላም አሸናፊዋን ናኦሚ ኦሳካ፤ የቤዝ ቦል ኮከቡ ሾሄ ኦህታኒ ፤ የቀድሞው የከባድ ሚዛን ቡጤኛ ማይክ ታይሰን ፤የFTX አምባሳደሮች ቢሆኑም እንደ ሌሎች ዝነኞች ከፍተኛ ገንዘብ መክሰር አልቀረላቸ ውም ይላል የCNN ዘገባ ። ብራዲም ሌላው አምባ ሳደር ሲሆን የቀድሞ ባለቤቱ የFTX አማካሪ የነበረች ሲሆን ኢንቨስት ካደረጉት 650 ሚሊየን ዶላር ውስጥ በርከት ያለው ሳይከስር እንዳልቀረ ይነገራል ።

FTX/Future Exchange/የተሰኘው ግዙፉ የክሪፕቶ ከረንሲ ወይም ቨርቹዋል ገንዘብ አልያም ምናባዊ ገንዘብ ሽርክና መስራችና ዋና ስራ አስፈጻሚ ሳም ባንክማን ፍሬድ ፤ የድርጅቱን ኪሳራ ተከትሎ ኃላፊነቱን በገዛ ፈቃዱ ከመልቀቁ ባሻገር መክሰሩንም ለመንግስት ማሳወቁን የቢቢሲው የሳይበር ዘጋቢ ገለጸ። ዘጋቢው ጆ ቲዲ ባንክማን ፍሬድ ከምናባዊ ገንዘብ ንጉስነት ሳምንት ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ወደ አግኝቶ ያጣ ተራ ዜጋነት ወረደ ይለናል ። ሰሞኑን The New York Times ባዘጋጀው አንድ መድረክ የቀረው ገንዘብ በመቶ ሺህ ብቻ የሚቆጠር መሆኑን ገልጿል። የኩባንያውን ፋይናንስ እንዴት ያንቀሳቅስና ያገላብጥ እንደነበረ በመንግስት ምርመራ ይጠብቀዋል። የአሜሪካ ሴኔትም ቃሉ እንዲሰጥ መጥሪያ ልኮለታል ።

ባለፉት ጥቂት አመታት የክሪፕቶ ከረንሲ ወይም የምናባዊ ገንዘብ ንጉሱንቃለ መጠይቅ ለማድረግ ሚዲ ያዎች ይሻሙት ነበር ። እሱም ባሀማስ ከሚገኘው ቢሮው ሆኖ ስለ ስኬቱ ሚስጥርና ስለ ኩባንያው FTX ግዙፍነት አውርቶ አይጠግብም ነበር ይላል ቢቢሲ ። በአምስት አመታት ውስጥ እንዴት ቢሊየነር እንደሆነ እና ስለ ቀጣይ ርዕዩ ሲያወራ ሚዲያዎች አፋቸውን ከፍተው ያዳምጡ ነበር። በሁሉም ቃለ መጥይቆቹ ላይ ተደርቦ የሚሰማ የኮምፒውተር ማውዝ ክሊክ… ክሊክ… ክሊክ… የሚል ተከታታይ ድምጽ ይሰማል ። በቃለ መጠይቆች መሐል የባንክማን ፍሬድ አይን ደግሞ ኮምፒወተሩ ስክሪን ላይ ይንከራተታል።

በቲዊተር ገጹ እስኪነግረን ድረስ ቃለ መጠይቅ እያደረገ ጎን ለጎን ኮምፒውተሩ ላይ ምን እንደሚሰራ ግራ ተጋብተን ነበር ይላል የቢቢሲው ጆ ፤ በወርሀ የካቲት 2021 ዓም ከሚሊየን በላይ ተከታዩች ባሉት በቲዊተር ገጹ፤ “ ቃለ መጠይቅ እያደረግሁና ስልክ እያወራሁ፤ የቪዲዮ ጌም መጫዎት እወዳለሁ።” በማለት ለብዙዎች ጋዜጠኞች ጥያቄ ሆኖ የኖረውን ነገር መለሰላቸው ። ለካ በዙም ቃለ መጠይቅ እያደረጉለት እያለ መልስ ይሰጣቸው የነበረ የቪዲዮ ጌም እየተጫወተ ነው ። “በቀን በቢሊየን ዶላር የሚቆጠር ሀብት የሚያገላብጡ ሁለት ታላላቅ ኩባንያዎችን መምራት ከሚፈጥርብኝ ድካም የማገግመው የቪዲዮ ጌም በመጫዎት ነው።”አለ። ”ብዙዎች አልኮል አብዝቶ በመጠጣት ፤ ቁማር በመጫዎት ይዝናናሉ እኔ ደግሞ ጌም በመጫዎት ፈታ እላለሁ ።”በማለት አመሉን ይከላከላል ።

የቢቢሲው የሳይበር ዘጋቢ ጆ ቲዲ ስለ ክሪፕቶ ንጉሰ ነገስቱ የቪዲዮ ጌም ሱስ ማነሳሳቱን ቀጥሏል። የምናባዊ ገንዘብ ንጉሰ ነገስት ባንክማን ፍሬድ በተለይ”ስቶሪቡክ ብራውል”የተባለ የቪዲዮ ጌም ሱሰኛ ነው ይለናል ። የ30 አመቱ ባንክማን ፍሬድ ሀሳብ ውጤት የሆነው FTX የተሰኘ የክሪፕቶ ግዙፍ ሀብት ወይም ኢምፓየር ፤ በሳምንት ውስጥ በሚያስደንቅ ሁኔታ ከተንኮታኮተ በኋላ የሚገራርሙ መረጃዎች እየወጡ ነው ። ሰሞኑን ግዙፉ ሴኩያ ካፒታል በጦማሩ ላይ ባስነበበው ዘገባ የክሪፕቶ ንጉሰ ነገስቱ ባንክማን ከትላልቅ የኢንቨስትመንት ቡድኑ ጋር በቪዲዩ ኮል ወሳኝ ስብሰባ እያደረገም ቪዲዮ ጌም ይጫወት ነበር ይለናል።

ግዙፉ ሴኩያ FTX ላይ 210 ሚሊየን ዶላር ኢንቨስት አድርጎ የነበር ቢሆንም የንጉሰ ነገስቱን ክሪፕቶ መንኮታኮት ተከትሎ መክሰሩን ቢቢሲ ዘግቧል ። “የ32 ቢሊየን ኩባንያው FTX ድንገት ሲንኮታኮት ከሰረው ሴኩያ ብቻ አይደለም ።”ይላል የቢቢሲው የሳይበር ዘጋቢ ጆ ቲዲ ፤ 1.2 ሚሊየን ኩባንያዎች ፣ ታዋቂ ሰዎችና ግለሰቦች ጭምር ናቸው የከሰሩት። ኢንቨስት ያደረጉት ስለመመለሱም እርግጠኞች አይደሉም ።”ባንክማን ፍሬድ ራሱ በአጭር ጌዜ የሀብት ማማ ላይ በመውጣት መሰላል ተመልሶ ተፈጥፍጦ 16 ቢሊየን ዶላር ከስሯ። የክሪፕቶ ንጉሰ ነገስት በታዋቂው የማሳቹሴትስ የቴክኖሎጂ ኢንስቲቲዩት ሒሳብና ፊዚክስ ማጥናቱን ቢቢሲ ያወሳል ።

ባለመጀመሪያ ዲግሪው ባንክማን ለስኬት አብቅቶት የነበረውን የንግድ ሀሳብ ያገኘው በዩኒቨርሲቲ ከመኝታ ክፍል ጓደኞቹ መሆኑን መለስ ብሎ ያስታውሳል ። በአገር አማን ከዚህ ቀውስ በፊት በዚያ ሰሞን ከቢቢሲ ሬዲዮ ጋር ባደረገው ቃለ መጠይቅ FTX ለስኬት የበቃው ፤ “ ከራስ ይልቅ የሌሎችን ተጠቃሚነት ማስቀደም፤”በሚለው መርሁ ነው በሚል ቢመጻደቅም እውነቱ ግን ለየቅል ነው ። ባንክማን ፍሬድ በቢቢሲ ልግጫውን ቀጥሏል ።”እንዴት ባለ ስራ ላይ ብስማራ ነው በብዙዎች ህይወት ላይ ተጽዕኖ የማመጣው ብዬ ብዙ ካወጣሁና ካወረድሁ በኋላ ነው ወደዚህ ስራ የገባሁ፤” ይላል ። የክሪፕቶ ንጉሰ ነገስቱ ከቢቢሲ ጋር ቀጥሏል ።

“ወደ ባንኪንግ ኢንዱስትሪው ዘርፍ የገባሁት ከፍተኛ ሀብት አፍርቼ መልሼ ለሕዝቡ ለመለገስ ነው። “ባንክማን የሽርክና ገብያ ማሻሻጥን የተማረው ኒው ዮርክ በሚገኝ ጄኒ ስትሬት በተባለ ኩባንያ ለአጭር ጊዜ በሰራበት ነው ። የቢትኮይን ክሪፕቶ ከረንሲ ዋጋ ሲዋዥቅ ያስተዋለው ንጉሰ ነገስቱ ዋጋው ሲወርድ ይገዛና ሲወደድ ደግሞ እየሸጠ ትርፍን ማጋበስ ተያያዘው ።

ለወራት ያህል ጠቀም ያለ ትርፍ ካገኘ በኋላ ከዩኒቨርሲቲ ጓደኞች ጋር በመሆን አላሜዳ ምርምር የተሰኘ የንግድ ድርጅት አቋቋመ ። ስራ እንደጀመርን ገንዘብ ከአንዱ ባንክ ወደ ሌላው ባንክና ከሀገር ወደ ሀገር ማስተላለፍ ተቸግረን ነበር ። ከሶስት ወር በኋላ ግን ቴክኖሎጂውም አግዞን ፤ የገንዘብ ዝውውሩን ማሳለጥ ቻልን ሲል ባንክማን ለአንድ ፓድካስት ያወሳል ። የክሪፕቶ ንጉሰ ነገስቱ ከአንድ አመት በፊት ለእነ ጃክስ ጆንስ ፓድካስት፤”ከፊታችን የሚገጥሙንን ፈተናዎችንና ማነቆዎችን በስኬት አለፍን ለዚህ ስኬት በቅተናል ። “ሲል ይገልጻል ። ቢቢሲም በ2018 ዓም በቀን አንድ ሚሊየን ዶላር ገቢ ያገኙ ነበር ሲል ወደ ኋላ መለስ ብሎ ያስታውሳል ።

በቅርቡ የCNBC የቢዝነስ ሪፓርተር ስለዚህ ስኬት ጠይቆት ነበር፤”ከአለሙት መድረስ እንከን የለሽ ያስመስላል ። በየዕለቱም ይገርመኝ ነበር ።”ይላል የክሪፕቶ ንጉሰ ነገስት ። ባንክማን ፍሬድ በ2021 ዓም በይፋ ቢሊየነር መሆኑ ይፋ ሆነ ይለናል ቢቢሲ ። FTX በቀን ከ10_15 ቢሊየን ዶላር በማገላበጥ 2ኛው ግዙፍ ክሪፕቶ ሆነ ። በተያዘው የነጮች አመት መግቢያ ላይ የFTX ሀብት 32 ቢሊየን ዶላር ተገምቶ ነበር ይለናል ቢቢሲ ፤ በአብዛኛው አሜሪካዊ ዘንድ ስሙ እንደ የቤተሰብ አባል ከመታወቁ ባሻገር ታዋቂው የቅርጫት ኳስ ሜዳ በስሙ እስከመሰየም ተደረሰ ።

እንደ ማት ዲመንና የተወዳጁ አሜሪካ ፉትቦል ኮከብ ቶም ብራዲ ያሉ ታዋቂ አሜሪካውያን ለFTX ድጋፋቸውን ገልጸዋል ። ሳም ባንክማን ለቲዊተር ተከታዮች የቀን ተቀን ህይወቱ ማጋራት ይወዳል ። ሲደክመው ቢሮው ውስጥ ባለ ክብ ሶፋ ላይ እንደሚተኛ ከፎቶ ጋር ይለጥፋል ። ሲያሻው በውድቅት ሌሊት ቲዊተር ላይ ይመጣና እንቅልፍ እምቢ ብሎኝ ወደ ቢሮዬ ተመልሻለሁ ይላል ። ለቪዲዮ ጌም ያለውን ሱስና እነዚህን የህይወት ቅንጣቶች ገጣጥሞ ለመረመረ ንጉሰ ነገስቱ አንዳች ችግር እንዳለበት መገመት ላይሳነው ይችላል ። ባንክማን ፍሬድ በልግስና አይታማም ይላል ቢቢሲ ። በመቶ ሚሊየን ዶላር የሚቆጠር ሀብት ለግብረ ሰናይ ድርጅቶችን ለግሷል ።

የክሪፕቶ ንጉሰ ነግስቱ የሚከስሩ የክሪፕቶ ከረንሲ ኩባንያዎች በብዙ መቶ ሚሊየን ዶላር ወጭ በማድረግ፤ ከኪሳራ በመታደግም ፤ የክሪፕቶ መድህን “Crypto’s White Knight”እስከ መባል ደርሶ እንደነበር ቢቢሲ ያወሳል ። በዚህ ተግባሩ ግራ የተጋባው CNBC ባንክማን ፍሬድን ፤”የሚከስሮ ክሪፕቶዎችን ለምን ይህን ያህል ከፍተኛ ሀብት እያወጣህ ትታደጋለህ ፤”በማለት ሲጠይቀው ፤ “በሒደት ለክሪፕቶ ከረንሲ አለምም ሆነ ለደንበኞች ጥሩ ስለማይሆን ነው የምታደጋቸው ፤” ሲል ይመልሳል ። መች በዚህ ሊበቃው ንጉሰ ነገስቱ ፤”ለሚከስሩ ክሪፕቶ ከረንሲዎች መታደጊያ 2 ቢሊየን ዶላር በመጠባበቂያነት መመደቡን ፤”ገለጸ ። ነገ በእኔ እያለ የክሪፕቶ ከረንሲዎችን ሲታደግ እንዳልኖረ ፤ FTX ለከፍተኛ ኪሳራ ተዳርጎ ሲንኮታኮት ግን ማንም አልደረሰለትም ። በክፍል 2 የመጨረሻ መጣጥፌ የFTX ገመና እንዴት አደባባይ ላይ ሊውል እንደቻለና የሚሊየኖችን ሀብት ዘርፋ የውሃ ሽታ ስለሆነችው የክሪፕቶ ንግስት አስገራሚ ታሪክ አጋራችኋለሁ ።

ፈጣሪ የሀገራችንን ሰላም ያጽናልን !

አሜን ።

 በቁምላቸው አበበ ይማም(ሞሼ ዳያን)  fenote1971@gmail.com

አዲስ ዘመን  ኅዳር 27/ 2015 ዓ.ም