ፕሬዚዳንት ሳሕለወርቅ ዘውዴ መስከረም 30 ቀን 2015 ዓ.ም ስድስተኛው የሕዝብ ተወካዮች እና የፌዴሬሽን ምክር ቤቶች 2ተኛ ዓመት የጋራ የሥራ ዘመን መክፈቻ ላይ ያደረጉት ንግግር ተከትሎ፤ የኢፌዴሪ ጠቅላይ ሚኒስትር ዶክተር ዐቢይ አሕመድ ትናንት በህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ቀርበው ከምክር ቤቱ አባላት ለተነሱ ጥያቄዎች መነሻ በማድረግ የሰጡት ማብራሪያና ምላሽ ክፍል ሁለት እንደሚከተለው ቀርቧል፡-
ሌላው መታቀብ ነው። ምንም ቢመረት ሌብነት ካለ፤ ስንፍና ካለ ዋጋ የለውም። መታቀብ ያስፈልጋል ከሌብነትና ከስንፍና። የመጨረሻው መምረጥ ነው። ከግጭት ሰላምን፤ ከስንፍና ትጋትን፤ ከሌብነት ሃቀኝነትን። እነዚህን መርጠን ከሄድን የኢትዮጵያ ኢኮኖሚም ሆነ ኢፍሌሽን ይስተካከላል። በቀደም ሰምታችሁ ከሆነ፤ አይ ኤም ኤፍ እና ወርልድ ባንክ በነበራቸው ስብሰባ በሰብ ሰሃራን አፍሪካ ያሉ አገራት አብዛኞቹ ኢንፍሌንሽን በ2 በመቶ ይጨምራል። የኢትዮጵያ ግን ምርቱ ከፍተኛ ስለሆነ በ2 በመቶ እንደሚቀንስ ተተንብይዋል። ኢንፍሌሽን የማይክሮ ኢኮኖሚያችን ስብራት ነው። በማምረት፤ ከሌብነት በመጠበቅ፤ በማጋራት፤ ብክነት በመቀነስ፤ ሁለት ሶስት አመት ብንሰራ ግን ሲግኒፊካንት ሆነ ውጤት ልናመጣ እንችላለን።
ከዚሁ ጋር ተያይዞ የተነሳው ኢምፖርት መደረግ ሲገባቸው የተከለከሉ የሸቀጥ አይነቶች ጉዳት አያመጡም ወይ፤ በቂ ጥናት ተደርጓል ወይ የሚል ጥያቄ ተነስቷል። እንግዲህ ኢትዮጵያ በህጋዊ መንገድ፤ ናሽናል ባንክ የሚያውቀው ብቻ ከ18 ቢሊዮን ዶላር በላይ ለኢንፖርት ታወጣለች። ይሄ ባንክ የሚያውቀው ነው፤ በየቦርደሩ የሚገባውን፤ በየሻንጣ የሚገባውን አይመለከትም። ከዚህ 18 ቢሊዮን ዶላር ውስጥ ከሚገቡ የሸቀጥ አይነቶች ከ6 ሺ በላይ ናቸው ወደ አገር ውስጥ የሚገቡት። እኛ በቅርቡ እንዳይገቡ ጊዜያዊ እገዳ የጣልንባቸው 38 አይነቶች ናቸው።
ወደ አገር ውስጥ የሚገባው ከፍተኛ ነው። ወደ አገር ውስጥ የሚገባው 38 ቱ ላይ ለጊዜው እገዳ ተጥሎባቸዋል። ለምን ቢባል እነዚህ 38 አይነቶቹ አይተሞች ባለፈው አመት የወጣባቸው ህጋዊ ወጪ ብቻ ሲታይ ከ1 ቢሊዮን ዶላር በላይ ነው። ለማዳበሪያ ያወጣነውና ለእነዚህ 38 አይተሞች ያወጣነው ፕላስ ኦር ማይነስ እኩል ነው።
ሁለተኛው ለአገር ውስጥ ምርት ዕድል ለመስጠት ነው። ፍራፍሬ ኢምፖርት ይደረጋል። ብርቱካን ኢምፖርት ይደረጋል፤ ጭማቂ ኢምፖርት ይደረጋል፤ የታሸገ ውሃ ኢምፖርት ይደረጋል። እነዚህን አገር ውስጥ ማምረት ይቻላል፤ ለምንድን ነው ከውጭ የምናስመጣው፤ ሳሙናም ጭምር ኢምፖርት ይደረጋል።
ለአገር ውስጥ አምራቾች ዕድል ብንሰጥ በተለይ ጭማቂ አሁን ባለው ሁኔታ ከፍራፍሬ በቂ ምርት እያገኘን ስለሆነ ኤክስፖርትም እየተደረገ ስለሆነ ኢምፖርት የምናደርገውን ያዝ እናድርግ በሚል ነው። ሶስተኛው በከፊልም ቢሆን ለጥቁር ገበያ የተጋለጡ አይተሞች ናቸው። መቶ ፐርሰንት አይደለም ግን ለጥቁር ገበያ የተጋለጡ ናቸው።
አራተኛውና የመጨረሻው ምክንያት መሰረታዊ ሸቀጦች አይደሉም። ለምሳሌ ውስኪ አለበት፤ ጸጉር አለበት፤ አሻንጉሊት አለበት፤ መኪና አለበት። እነዚህ አያስፈልጉም ከእንግዲህ ኢትዮጵያ እንዳይገቡ ማለት ቆያቸው እንብዛም አይጎዱም። የሕይወት፣ የመኖርና ያለመኖር ጉዳይ አይደለም። አንዳንዱ ሌግዤሪ ስለሆነ። ወደፊት ዘና ስንል እንፈቅዳለን ለጊዜው ግን ብናቆያቸውም አይጎዱም በሚል ነው። እና በዚህ ምክንያት እንደ አገር ከምናጣው የምናገኘው ስለሚበልጥ ነው። ምንም የሚጎዱ ሰዎች የሉም ማለቴ አይደለም ይህንን ሰርተው የሚኖሩ ሰዎች ይኖራሉ፤ የሚፈልጉ ሰዎች ይኖራሉ። ግን እንደአገር ስናይ ከምናጣው የምናተርፈው ስለሚልቅ ነው። ወደፊትስ ሁኔታው እየታየ የሚከፈት ይሆናል። ለጊዜው ግን በሰፊ ጥናት እና አስፈላጊ ሆኖ በመገኘቱ በውጪ ምንዛሬ ምክንያት ውስኪ እያስገባን ማዳበሪያ ማስገባት እንዳንቸገር ታስቦ ነው የተወሰነው። ይህንን የተከበረው ምክር ቤት ከግምት ቢያስገባው መልካም ይሆናል። ኢንቨስትመንትን በተመለከተ የተነሳው ጥያቄ ትክክለኛ ጥያቄ ነው። በሁለት መንገድ ማየት ያስፈልጋል።
በአንድ በኩል ከኢንቨስትመንት ጋር በሚያያዝ ኢሹ መሬት አቅርቦት ላይ፤ ቀልጣፋ አሰራር ላይ አውቶሞሽንን ማስፋት ላይ እና ብድርን በሚመለከት ነው። በዚህ ረገድ መንግስት ብዙ ማረም የሚገባው ነገር አለ። መሬትን በሚመለከት በጣም ሰፊ ጊዜ ስለሚወስድብን ልለፈው እንጂ ኢትዮጵያ ውስጥ መሬት የመንግስትም አይደለም የሕዝብም አይደለም የደላሎችና የሌቦች ነው። መንግስትም አያዝበትም፣ ሕዝብም አያዝበትም። ይሄ ስር ነቀል ማስተካከያ ይፈልጋል።
ሕገመንግስቱ የመንግስትና የሕዝብ ነው የሚለው የደላሎች አይልም ግን ደላሎች ወስደውታል። ይህንን ማስተካከል የሚቻለው ኢንክሉሲፍ ናሽናል ዲያሎግ ያልነውን በትክክል መነጋገር ስንችል ነው። ሕገመንግስታዊ ጉዳይ ስለሆነ። ቢያንስ ቢያንስ በከተሞች መሬት የግለሰብ መሆን አለበት ቢያንስ። ባለቤቱ ይሽጠው፤ መንግስት ወይ አይሽጠው ወይ አይጠቀምበት መከራ ነው የሆነው። በአጭሩ እንድትገነዘቡ አዲስ አበባ ላይ በኋላ የመጨረሻውን ጥያቄ እመጣበታለሁ የጀመርናቸው የልማት ሥራዎች እንደመንግስት መስራት ያልቻልነው በህገወጦች ነው። በጣም በርካታ ሥራ መስራት አልቻልንም።
የመንግስት መሬት አለ የጋራ አለ የመንግስትና የሕዝብ አለ የግለሰቦች አለ። ይህንን ለይተን አርሶ አደሩን እንዳይጎዳ አድርገን ካልቀረጽን በስተቀረ አርሶአደር የማያዝበት አንድ ከንቲባ ተነስ እያለ የሚያባርረውን ቦታ የአንተም ቦታ ነው እያልን ጊዜ ልናባክን አይገባም። ከዚህ ቀደም ኖረናል አሁን ግን ጊዜው አይመስለኝም። ጥናት ይፈልጋል። በምክርቤት የምንወያይበትና የምንወስንበት ጉዳይ አይደለም። ግን ምክርቤት ሀሳብ መስጠት ስለሚቻል ነው ሀሳብ ያነሳሁት ችግር አለ።
አንችልም። ነገር ግን አሁን ባለብን ጫና ለጊዜው ብናበሌላ መንገድ በኢንቨስተሮችም ችግር አለ። ኢንቨስተሮች አካባቢ ጥንቃቄ የሚያስፈልገው ብዙ ፋክቶች አሉኝ ሁሉን አላነሳውም እዚህ። ለምሳሌ ድሬደዋ ላይ ፍሪ ትሬድ ዞን ተከፍቷል። ፍሪ ትሬድ ዞን ብቻ ሳይሆን ከጎኑ በጣም ዘመናዊ ጉምሩክ ለደረቅ ጭነት የሚውል የጉምሩክ ቦታም ተከፍቷል። ለምንድነው ለማቅለል ነው ሥራውን ኮምፕሌን ስለሚደረግ። የኢንቨስትመንት ኮሚሽን ሲስተሙን ኦቶሜት አድርጎ የአንድ ዊንዶ ሰርቪስ መስጠት ጀምሯል። መሬትን በሚመለከት ኢንቨስተሮች እንዳይቸገሩ እዚህ አዲስ አበባ ቦሌ ለሚ ላይ የፈለገ ሰው የፈለገውን ሸድ እንዲሰራ፣ መንገድ ሰርተን፤ መብራት ስሪ ፌዝ በየቦታው አስገብተን ብትጎበኙት ይገርማችኋል። ከተማ ነው የሚመስለው ኢንቨስተር አይፈልገውም።
ኢንቨስተር የሚፈልገው የአንድ ሰው ቦታ ወስዶ ያንን ቦታ አሲዞ ብር ተበድሮ መሰረት አውጥቶ ካልቻለ መሸጥ፤ ካልቻለ ባንክ አስቸገረኝ እኮ መንግስት አስቸገረኝ፣ ከንቲባ አስቸገረኝ ማለት ነው። ይህ የብዙዎቹ ነው፤ የሚሰሩ አሉ። ግን የብዙዎች ምክንያት እርሱ ነው። የውጪዎቹም ጭምር እንደዚያ ነው። ብር ሳይመጣ ብሩም ከዚህ፣ መሬቱም ከዚህ ይሆንና የምንቸገርባቸው ቦታዎች አሉ። እኛም የእኛን እናርማለን፣ የግሉን ግን ጀኒውን ኢንቨስተር ሆኖ ከመጣ በተለይ ማዕድን ላይ፣ ግብርና ላይ፣ ቱሪዝም ላይ፣ አይሲቲ ላይ በእነዚህ ዋና ዋና የልማት ሴክተሮችና ማኑፋክቸሪንግ ላይ ከመጣ በቅርብ ድጋፍ አብረን ለመስራት ፍላጎት አለን። ቦታም እያዘጋጀን ነው ለምሳሌ አግሮ ኢንዱስትሪ እያዘጋጀን ነው። በጣም ሰፋፊ ቦታ። ታውቃላችሁ ኢንቨስተር አይገባበትም።
የመሬት ጥያቄ ግን አለ። መብራት አለ፣ ውሀ አለ፣ ሰርቪስ አለ። ፖሊስ አለ፣ ሰው እሱን አይፈልገውም። ለምን የሚለው ጥያቄ መመርመር ይኖርበታል። ሁለቱም ጋር ችግር እንዳለ ታሳቢ ማድረግ ነው። ያም ሆኖ ግን በምስራቅ አፍሪካ አሁንም ትልቁ የፎሪን ዳይሬክት ኢንቨስትመንት ያለው ኢትዮጵያ ነው። ከአራት ፐርሰንት በላይ ዕድገት አለ አሁንም። ስንሰማ ትንሽ እየለየን መስማት ያስፈልጋል። አንዳንዱን ነገር። በጣም እየደጋገሙ ይነግሩንና ያንን እንድንከተል የሚፈልጉ ሀይሎች በጣም ሰፊ ስለሆኑ። የኢንቨስትመንት ዕድገቱ ከዚህ በላይ ካላደገ በቀር አስተማማኝ ውጤት አናመጣም። መደረግም ይኖርበታል።
መስኖን በሚመለከት ኢትዮጵያ ከፍተኛ የሚባል የከርሰ ምድርና የገጸ ምድር ውሀ አላት። ያን ውሀ መጠቀም አለባት። ውሀ ህይወት ነው። ውሀን መጠቀም የቻለ አገር ይለማል፣ አይራብም። ቆፍረንም አላግባብ የሚባክነውን፤ ቆጥበንም መጠቀም ይኖርብናል ትክክል ነው። ከዚህ አንፃር ባለፈው ዓመት ታስታውሳላችሁ ይህንን ጉዳይ የሚሰራ በተለይ ሎ ላንድ ላይ የሚሰራ ሚኒስትሪ ካቋቋምን በኋላ በጣም በርካታ ውጤቶች እየመጡ ነው። ቅድም በተነሳው ጥያቄ እንኳን ትንሽ ኤግዛምፕል ለማንሳት ሶማሌ ላይ የሽንሌ የጥልቅ ጉድጓድ ቁፋሮ እየተከናወነ ይገኛል። አፋር ላይ የሱኖታ ፕሮጀክት እንዲሁ ጥልቅ ጉድጓድ ላይ እየሰራ ነው። አሮሚያ ላይ ቦረና ላይ እየተሰራ ነው።
አማራ ላይ ቆቦና ግራር እንዲሁ እየተሰራ ነው። በደቡብ ሶስት ቦታዎች፣ በሲዳማ አንድ ቦታ መለስተኛ ቁፋሮዎች እየተደረጉ ነው። ይህ በከተማ የምናደርገውን አይመለከትም። ለምሳሌ ጎንደር ከፍተኛ የመጠጥ ውሀ ችግር አለ። ጎንደር አቴንሽን የሚፈልግ ሲቲ ነው። መመራት የሚፈልግ ከተማ ነው። ውሀ የለውም። ያን ችግር ለመፍታት ግድብ አስር ዓመት የፈጀ ግድብ እየተሰራ ነው። ያን ግድብ ልናፋጥን ሞክረን ሲታይ ግድቡ አንዳንድ ቦታ በጥልቀት ፈርሶ ካልተሰራ በስተቀር ከመሰረቱ ችግር አለበት። ያ እስኪፈታ ህዝቡ እንዳይጠማ ጉድጓድ የምንቆፍርባቸው ሁኔታዎች አሉ። እነዚህን አይመለከትም። ቅድም የማነሳው፤ ለጊዜው ጉድጓድ ቆፍረን የህዝቡን ጥያቄ እየመለስን በዘላቂነት ግን ግድቡን አፋጥነን በመጨረስ ዘላቂ መፍትሄ እናመጣለን ብለን እየሰራን እንገኛለን።
እናም ጉድጓድ ቁፋሮ ላይ ከዛም ባሻገር ትናንሽ ግድቦች ላይ ሰፊ ስራ ተሰርቷል። ምንአልባት በአገር ደረጃ ውሀና ውሀ ማኔጅመንትን አሰመልክቶ የሰራነው ስራ ባለፉት አስር ዓመታት አልተሰራም። በእርግጠኝነት። አንድ ዓመት አምና የሰራነው ነው። ብዙ ቦታ ውሀ ጋ ልምምድ እያደረግን ነው። ውጤቱን እየዋልን እያደር እናያለን። ብዙ ቦታ፣ እዚህ አዲስ አበባ። አዲስ አበባ ላይ የምታዩዋቸው አርቲፊሻል ውሃዎች የዚያ ልምምድ ውጤት ነው በየአገሩ እንዲሰፋ የተደረገው። እሱን ስናሰፋ ከውሀ ጋር ያለን ነገር እያደገ የሚሄድ ይሆናል።
ከዚህ በተጨማሪ በሺ የሚቆጠሩ ፓምፖች አስገብተን የሪጌሽን ስራ ጀምረናል። እሱም የዚሁ ውሀ መጠቀም አካል ተደርጎ ይወሰዳል። ሀሳቡ ግን ትክክል ነው ብዙ ሀብት አለን፣ መጠቀም ይኖርብናል የሚለውን ማየት ጠቃሚ ይሆናል።
ከጤና አንጻር ውሀና ጤና የተያያዙ መሆናቸው ብቻ ሳይሆን ሙከራዎች ተደርገዋል። ጤናን በሚመለከት፣ ልክ እንደትምህርቱ የተሰሩ ስራዎች አሉ ግን በጣም ብዙ ይቀረናል። በጥሬ ዳታ ለማየት በ2011 17 ቢሊዮን ብር ነው ያወጣው። ጤናን በሚመለከት ለመድሀኒትና ለህክምና መገልገያ ዕቃዎች ባለፈው ዓመት ግን 47 ቢሊዮን ነው ያወጣነው። በገንዘብ ብቻ ሳይሆን በየአካባቢያችሁ እንደምታዩት ጥቃቅን ጤና ጣቢያዎች፣ ሆስፒታሎች፣ መስፋፊያዎች ይሰራሉ። በርከት ያሉ ኤም አይ አር መሳሪያዎች፣ ሲቲ ስካኖች፣ እንዲሁም ለአይሲዩ መገልገያ የሚሆኑ መሳሪያዎች ለማስገባት ሙከራ ተደርጓል። ነገርግን አሁንም በጣም ብዙ ስራ የሚያስፈልገን ሴክተር አንዱ ጤና ነው።
ልክ እንደትምህርቱ እኛ ቤዚክ የሆነ የጤና ተቋማት እናስፋፋለን፣ የግል ተቋማት ግን በዩኒቨርሲቲና በተሻለ ሆስፒታል ካላገዙን በስተቀር ባጠረ ጊዜ የኢትዮጵያን ጤና ችግር መፈታት ይከብዳል። ለዚህ ተብሎ የተሞከረ ሙከራ አለ፣ ውጤቱ ገና አልታየም። በስፋት ፕራይቬት ሴክተር ማስገባት ይኖርብናል። ዩኒቨርሲቲና ከፍተኛ መስመሮች ላይ። መንግስት ደግሞ ዝቅተኛ ሴክተሮች ላይ አበክሮ ቢሰራ ተደምሮ ውጤቱ ከፍ ያለ ሊሆን ይችላል።
እናም ከውሀ፤ ከጤና ጋር የሚያያዘውም በዚህ አግባብ ብናይ መልካም ይሆናል። ስራን በሚመለከት ስራ አጥነት ለዓለም ፈተና ነው ለኢትዮጵያም በጣም እጅግ ወሳኝ ፈተና ነው። ስራ ያጡ ሰዎች ናቸው በየቦታው እየሸፈቱ ከሽፍቶች ጋር እየተቀላቀሉ፣ በአገር ደረጃ ችግር ከሚያስከትልብን ነገሮች አንዱ ሥራ አጥነት ነው። ነገር ግን ኢትዮጵያ ውስጥ ስራ አፍ አውጥቶ ‹‹የሰራተኛ ያለህ ›› ይላል ይጮሀል። እርሻው ‹‹የሰራተኛ ያለህ›› ይላል፣ ከተማ ውስጥ ጽዳቱ፣ ችግኙ፣ ፍሩቱ፣ ‹‹የሰራተኛ ያለህ›› ብሎ ይጮሀል። ሰራተኛው ደግሞ ‹‹የስራ ያለህ›› ብሎ ይጮሀል።
የሰራተኛና ክህሎት ሚኒስቴር ሚኒስትር ሆኖ የተፈጠረው ስራውም አለ፤ ሰራተኛውም አለ ድልድይ ነው የጠፋው። ድልድይ ሆኖ እነዚህን ሁለት አካላት ቢያገናኝ በጣም በርካታ ችግር ሊፈታ ይችላል፤ በሚል ሂሳብ። ይህ የሰራተኛና ክህሎት ሚኒስቴር ምንአልባት ቋሚ ኮሚቴ አይቶት ሊሆን ይችላል፣ ከተመሰረተ አንድ ዓመቱ ነው። እጅግ አመርቂ ስራ ከሚሰሩት ተቋማት አንዱ ነው። በአንድ ዓመት ጊዜ ውስጥ አስር ዓመት፣ አምስት ዓመት እንደቆየ ተቋም ራሱን አደራጅቶ ለረጅም ጊዜ በኢትዮጵያ ውስጥ ምኞታችን የነበረ ው የንግግራችን ሴንተር የነበረው ጉዳይ ኢንፕሎይመንት ዳታ መደራጀት ጀምሯል። ቀደም ሲል የሰራተኛ ዳታ ውሸት ነው፣ ሲቀጠርም የሚቀርበው ዳታ ይጋነናል፣ ስራ የለም ሲባልም የሚቀርበው ዳታ ይጋነናል። እንዳደጉ አገራት በየቀኑ ስንት ሰው ስራ ያዘ ስንት ሰው ስራ አልያዘም የሚለውን ሁሉንም ሰው ማየት የሚያስችል አቅም መፍጠር አለብን የሚል ምኞት፣ ፍላጎት፣ ግምገማዎች ነበሩ። የተሳካው ዘንድሮ ነው። ባለፉት ጥቂት ቀናት ውስጥ የስራና ክህሎት ሚኒስቴር ይነን ሲስተም ዴቭሎፕ አድርጎ ስራ ጀምሯል። እየለመድን ሰንሄድ ልክ እንደአደጉት አገራት በየቀኑ ስንት ሰው ስራ እንዳገኘ፣ እንደቀየረ፣ እንዳጣ እናውቃለን ማለት ነው።
ለዘንድሮ ከሶስት ሚሊዮን ሰው በላይ ስራ ለማስያዝ ዕቅድ ተይዞ እየተሰራ ነው። የተከበረው ምክርቤት በጥቅል ነገር እንዲገነዘብ የምፈልገው፤ ህዳሴ አልቆመም፣ ኮይሻ አልቆመም፣ በግብርና በስፋት ስራ ጀምረናል፤ ከተማ ውስጥ ህንጻ እንደምታዩት ነው። መቼም ለማየት አትቸገሩም ብዬ ተስፋ አደርጋለሁ። ከዚህ ቀደም የስራ መስክ የነበረ የታጠፋ ነገር የለም። ከዚህ ቀደም የስራ መስክ ያልነበረ በጣም በርካታ ስራ ግን ተፈጥሯል። ይሄን በግሉም በመንግስትም እያስፋፋን መሄድ ይኖርብናል። ይህን ስንስፋፋ ግን ግራጅዌት ያደረጉ ተማሪዎች ስራ አጡ በሚል ብቻ ከሆነ የኢትዮጵያን የስራ አጥነት ችግር አንፈታውም።
ኢትዮጵያ ውስጥ አንደኛ ደረጃ ትምህርታቸውን የጀመሩ፣ ያጋመሱ፣ ያጠናቀቁ የአንደኛ ደረጃ ተማሪዎች ብቻ እስካሁን ባለው ቅጥር ውስጥ 68 ፐርሰንት ይይዛሉ። ሁለተኛ ደረጃ 20 ፐርሰንት ይይዛሉ፣ ቴክኒክና ሙያና ግራጂዌት በአጠቃላይ ስራ ፈላጊውና ስራ አጡ 12 ፐርሰንት ይይዛሉ። ጥያቄያችን መሆን ያለበት በዝቅተኛ ትምህርት ደረጃም፣ በመካከለኛ ትምህርት ደረጃም፣ በከፍተኛ ደረጃም የተማረ ሰው በአቅሙ ልክ ስራ የሚያገኝበት አውድ መፈጠር አለበት ነው እንጂ አስራሁለት ፐርሰንቱን ብቻ ስራ ብናስይዝ ና የሀይስኩሉንና የኢለመንተሪው ከቀረ ተመልሶ ሌላ ዕዳ ይሆናል።
የተማረና ያልተማረ የሚለያየው ለስራ ሲቀጠር ነው እንጂ ስራ ካጣና ወደጥፋት ከሄደ ሁለቱም እኩል ነው። ክላሽ ከያዘ ሁለቱም እኩል ነው። ሁለቱንም ማስቀረት በእጅጉ ያስፈልጋል።
ስራ የሚሹ ሰዎች ማሰብ ያለባቸው ነገር ስራ የሚፈጠር ነገር እንጂ እንደጠፋ እቃ የሚፈለግ ነገር አይደለም። ስራ የሚፈጠር ነው። ምን ማለት ነው ስራ? በየቦታው ኢትዮጵያ ውስጥ ችግር አለ። የቤት ችግር አለ። የውሃ ችግር አለ። የምግብ ችግር አለ። የልብስ.. የሌለ ችግር የለም። ለነዛ ችግሮች መፍትሄ መፍጠር ነው ስራ ማለት። ችግር ባለበት አገር ውስጥ መፍትሄ ማምጣት የሚችል ሃይል በሙሉ ስራ ፈጠረ ማለት ነው። ነገር ግን መፍትሄ በግለሰብ ብቻ አይቻልም። ፋይናንስ ድጋፍ ያስፈልጋል። ስልጠና ያስፈልጋል። መንግስት መደገፍ አለበት። የመረጃ ልውውጥ መስራት አለበት። ለዚህ ደግሞ መንግስት ማገዝ አለበት። የግሉ ዘርፍም ማገዝ አለበት። ነገር ግን አካባቢያችንን ግራ ቀኝ ብንመለከት ስራ አለ።
ጠቅላይ ሚኒስትሩ ቤተመንግስት በ49 ቢሊዮን ብር እየገነቡ ነው። አዎ እየገነቡ ነው። ነገር ግን በ400 እና በ500 ቢሊዮን ብር ነው እየገነቡ ያሉት። ለምን 49 ቢሊዮን ብር እንደሆነ አላውቅም። ልንገነባ ያሰብነው የጫካ ቤት ይባላል። ልንገነባ ያሰብነው ለኢትዮጵያ፣ ለአፍሪካ ኩራት የሚሆን ሳተላይት ከተማ ነው። ልንገነባ ያሰብነው የኢትዮጵያን ቤት ነው። ነገር ግን ያ ፕሮጀክት ቢያንስ 2 ቢሊዮን ዶላር እንዲያመጣና በአንድ ተኩሉ አካባቢውን ገንብተን ትርፍ ልናተርፍበት እንጂ ፓርላማ መጥተን እባካችሁ ቤተመንግስት የምንገነባበት 49 ቢሊዮን ብር ስጡን ለማለት አይደለም። አልጠየቅናችሁም፤ አንጠይቃችሁምም።
የሚገነባው ሳተላይት ከተማ ነው። የሚገነባው እጅግ ዘመናዊ የሆነ ነገር ነው። ታዩታላችሁ። ትኮሩበታላችሁ። ባትኮሩበትም ልጆቻችሁ ይኮሩበታል። አሁን ለምን ሽኩቻው መጣ። 49 ቢሊዮን ብር ከየት መጣ ስትሉ ጫካ ከፍ ያለ ቦታ ላይ ነው ያለው። እኛ ስር ኢምባሲዎች አሉ። አኮረፉ ሊያዩን ነው ብለው። የኢትዮጵያ ምሁር መሳይ ሰው ራት ጋበዙና ሰወዬው በዚህ የኑሮ ውድነት በ49 ቢሊዮን ብር ቤተመንግስት ይገነባል። እንዴት ዝምብላችሁ ታያላችሁ አሏቸውና እነሱም ወጥተው ፃፉ። እዛ ስር ያሉ ኢምባሲዎች የማይታዩበትና ችግር የማይፈጠርበት መንገድ እንፈጥራለን። ራት የበሉ ምሁሮቻችን የፃፉትን ጋዜጣ እናነባለን። ጫካን ግን እንገነባለን። ጀምረን የተውነው የለም። ጀምረን የማንጭርሰው ነገርም አይኖርም። ስንጨርስ የኢትዮጵያን ልማትና ብልፅግና እንዲያፋጥን አድርገን እንጂ የኢትዮጵያን ችግር እንዲያባብስ አድርገን አንሰራውም።
ቦታው ላይ የሚገኝ ሀብት ጫካን በምንገነባበት ሞዴል አዲስ አበባ አምስትና አስር ቦታ ስራ ቢጀምር አንድ ብር መንግስት አይለምንም። እኔ ደላላ የሚጫወትበትን መሬት ተጠቅሜ ነው የምሰራው እንጂ ከማንም የምጠይቀው ገንዘብ የለም። ስራው ሲያልቅ ግን የኢትዮጵያ ቤት እንጂ የመንግስት ቤት አይደለም። የኢትዮጵያን ቤት ነው የምንገነባው። ፓርላማው ከፈለገ ትንሽ ግዜ ይስጠንና በአካል እናየዋለን። እዩትና ትመሰክራላችሁ። ነገርግን ራት ብልታችሁ የተወሰነ ለፃፋችሁ ወንድሞቻችንና ለምታፅፉ ሰዎችም እኛ ከጀመርን አናቆምም። እና ግዜ አታባክኑ። ለምነን ሃብት አምጥትን እንሰራለን፤ ለኢትዮጵያ ኩራት የሚሆን ነገር እንገነባለን። የምንገነባው ነገር ደግሞ አንድ አይደለም ይስፋፋል። ሞዴል እንገነባለን። ያንን እያዩ ከተሞች እያዩ አካባቢዎች ያስፋፋሉ ብለን ተስፋ እናደርጋለን።
ለምሳሌ ጅማ 750 ሄክታር፣ አርባ ምንጭ 400 ሄክታር ቦታ ሰጡኝ። የጅማ ቀደም ብሎ የተሰጠ ነው። ዲዛይን እያሰራን ነው። ዋናው አቅም ምንድን ነው 750 ሄክታር ማለት በቢሊዮን የሚቆጠር ዶላር ነው። ከንቲባው አልገባውም። እንዴት ተብሎ ከተማ እንደሚሰራ ሳምፕል እናሳየዋለን። በምንድን ነው ያላችሁ እንደሆነ አምስትና አስር ሄክታር ካጠቃላይ ዲዛይኑ ላይ በመስራት ነው።
የተከበሩ አፈጉባኤ ቤት ገንቢ ቢሆኑና ሪልእስቴት ቢገነቡ በነፃ ነው 10 ሄክታር የምሰጣቸው። ግን በኔ ዲዛይን ይገነባሉ። በኔ ዲዛይን 400 እና 500 ቤት ይገንቡ እላቸዋለሁ። አንድም ብር አልፈልግም ከእርሳቸው። እርሳቸው ያንን 500 ቤት ሲገነቡ ጅማ ላይ ስንት ሰው ስራ ይይዛል በሉ። ጅማ ቀይ አፈር አለ። ሸክላ፣ ጡብና ጣራ ይሆናል። ግን የሚሰራው ሰው የለም። እርሳቸው ነፃ መሬትና እባኮትን ማሽን ያምጡ ቀዩን አፈር ጡብ የምናረግበት እላቸዋለሁ።
ጅማ እንኳን ለኢትዮጵያ ለውጪ ገበያ የሚተርፍ የእንጨት ሀብት አለ። ጠረጴዛ፣ በርና መስኮት ወደአገር ውስጥ ይገባል። ስለዚህ የጣውላ ማሽን ያምጡ እላቸዋለሁ። የጣውላና የቀይ አፈር ማሽኖችን ካመጡ በኋላ ቤታቸውን ሲገነቡ ከንቲባው ከፕሮፐርቲ ታክስ ያገኛል። በዚህም በርካታ ጡብና እንጨት የሚያመርቱ ሰዎችን እፈጥራለሁ። ከአስር አመት በኋላ አሁን የምናያት ጅማ ሌላ ጅማ ትሆናለች።
ከንቲባችን ግን ያችን ለመዋዋል ከፈለጉና ስንት ሳንቲም እለቅማለሁ ካሉ አይሰራም። አንድ ቦታ እንሞክራለን ውጤቱን እያየን እናስፋፋለን። የጫካን ፕሮጀክት በሚመለከት ሰሞኑን በጣም ስለሚራገብ እባካችሁ ለኢትዮጵያ እጅግ ጠቃሚና አስፈላጊ ስራ ነው። በሺ የሚቆጠሩ ሰዎች ቤት ይገነባል። ሆቴሎች ይገነባሉ። እንደምትሉት አይደለም። በትእግስት ብናይ መልካም ነው። ባትታገሱም ግን ስለማይቆም ግዜ ባታባክኑ ጥሩ ነው።
ቱሪዝምን በሚመለከት የተነሱ ጥያቄዎች ትክክለኛ ናቸው። ቱሪዝም የብልፅግና አእማድ ከሆኑ ዘርፎች ውስጥ አንዱ ነው። ያ የሆነበት ምክንያት ወደፊትም ኢኮኖሚያችን እያደገ የሚሄደው በዋናነት በአገልግሎት ዘርፉ ነው። የአገልግሎት ዘርፉ በጣም እያደገና እየሰፋ ነው የሚሄደው። በመሆኑም የቱሪዝም እምቅ አቅም በጣም በስፋት ያላት አገር አበክራ ብትሰራ ውጤት ታመጣለች። አንደኛ ባህል፣ ሁለተኛ ታሪክ፣ ሶስተኛ ታይተው የማይጠገቡ ቦታዎች አሉ።
ምን እየሰራችሁ ነው? ለሚለው ለምሳሌ ላልይበላ እጅግ አስደማሚ የሆነ ስራ ነው። መጠነኛ ችግር ገጥሞታል። ከፈረንሳይ መንግስት ጋር ሆነን ለመጠገን ብዙ ስራ እየተሰራ ይገኛል። የነበረው ቅርስ ሳይፈርስ መቆየት ስላለበት። አክሱም የጣልያን መንግስት አግዞን ጥናት ከጀመርን በኋላ የሰላም ችግር ተፈጠረ። አሁን ሰላም ከመጣ የሚቀጥል ይሆናል። ብሄራዊ ቤተመንግስት ከዚህ ቀደም የጎበኛችሁ ይመስለኛል። በከፊል ከፈረንሳይ መንግስት ጋር ፕሬዚዳንት ማክሮን አግዘውን በከፊል ደግሞ ዩኒቲ ፓርክ ከተከፈተ ጀምሮ በርከት ያለ ሃብት እያስገባ ነው ብያችኋለው፤ ዩኒቲ ፓርክ 300 ሚሊዮን ብር መድቦ በታችኛው ቤተመንግስት ላይ ኢንቨስት እያደረገ ነው። ራሱ ገቢውን ችሎ ፅዳቱን ጠብቆ 300 ሚሊዮን ብር ደግሞ ታችኛው ቤተመንግስት ኢንቨስት አድርጎ በጣም ዘመናዊ የመኪና ኤግዚቢሽን እየሰራ ነው።
ዩኒቲ የመኪና ኤግዚቢሽን ይሰራል። የፈረንሳይ መንግስት ባገዘን ድጋፍ ደግሞ ራሱ ቤተመንግስቱን በጣም በፍጥነት እየታደሰ ነው። ጥሩ ደረጃ ላይ ነው አሁን ያለው። ስድስትና ስምንት ወር ይፈጃል። ቢያንስ ግን በሚቀጥለው ዓመት መስከረም ለህዝብ ክፍት ይሆናል። ታችኛው ቤተመንግስት በከፊል እንዳያችሁት ወርቁም፣ መፅሃፉም፣ ታሪኩም፣ መኪናውም ለቱሪስት መስህብ ሆኖ በምናስበው ደረጃ ከወጣ እጅግ አስደማሚ ቦታ ነው። ኢትዮጵያ ይህን የሚያክል ነገር አላት ወይ? ብለው ሰዎች እንዲጠይቁ የሚያደርግ ቦታ ነው። እነዚህ ይጠገናሉ። ነገር ግን ቱሪዝም የነበረውን በማዘመንና በመጠገን ብቻ የሚሆን ነገር አይደለም። አዳዲስ ግንባታ ይፈልጋል። ለምሳሌ ጎርጎራ። ጎርጎራን ለማየት የተወሰናችሁ አይታችሁት ሊሆን ይችላል።
አሁንም በቅርቡ የማየት እድል አግኝተን ነበረ። ጎርጎራ እንደ ፕሮጀክት ያስደነግጣል። በተለይ ያላያችሁ ሰዎች ስትሄዱ አይናችሁ ተጨፍኖ ብትሄዱ ኢትዮጵያ ውስጥ ነው ብላችሁ ልታምኑ አትችሉም። እጅግ ግዙፍ እጅግ በጣም ውብ ስራ ነው። ግን ጎርጎራ ብቻውን አይደለም።
ከጎርጎራ ሰላሳ ደቂቃ ባህር ላይ ብንሄድ ዳጋ ላይ በብዙ አለማት ልናያቸው የማንችላቸውን ታሪኮች እናያለን። የአፄ ፋሲልና የአፄ ሲሲኒዮስ አስከሬን መቃብር እስከ አሁን ድረስ ልክ እንደ ሰው ከእነ ስማቸው ከነዘመናቸው ተቀምጧል። ይሕን የትኛውም ኪንግደም ሊያሳየን አይችልም። የትም ብትዞሩ እንዲህ አይነት እውቀት በቀላሉ ሊገኝ አይችልም።
ደቅ እስጢፋኖስ ሲኬድ በጣም በጣም በርካታ ታሪኮች አሉ። እዛው ሰላሳ ና አርባ ደቂቃ። ሰው ጎርጎራ ሲሄድ ታሪክ ይማራል። እጅግ በሚያምር ፍሬሽ ውሃ ያያል የውሃ አክቲቪቲ ያያል። ባማረ ቦታ ያርፋል። ከዚያም ራቅ ልበል ካለ ባህር ዳር ይሔዳል። ጎንደር ይሔዳል። ሰሜን ተራሮች ይሔዳል። ይሕ ሲያያዝ ነው ቱሪስት ተስቦ ወደ ቦታው የሚሄደው እንጂ ዳጋ ላይ እንዲህ አይነት ታሪክ አለ ብትለው ማረፊያ ከሌለው አይሄድም። ትራንስፖርት ከሌለ አይሔድም። ግንባታ ያስፈልጋል። ለእርሱም እየገነባን ነው እንደምታውቁት አላላ ኬላ ጋር የገነባነው ኦልሞስት አልቋል። በሚቀጥሉት አይዶኖ በሚመች ጊዜ የሚመረቅ ይሆናል። በይኑና አልቋል። ብዙዎቹ ፕሮጀክቶች እያለቁ ይገኛሉ ጊዜው ሲደርስ እየተመረቁ እየተመረቁ የምናያቸው ይሆናል። ከግንባታ እና ጥገና ውጪ ግን ሰርቪስ ያስፈልጋል።
እኛ ኢትጵያውያን ሰርቪስ ላይ ችግር አለብን። በቅርቡ እንኳን አንድ አገር ሔጄ ብዙ ነገር ተምሬ መጥቻለሁ። አልጠብቅም ነበር የሚጠብቀውም ሰው በጣም ትህትና አለው። የሚያስተናግደው ሰው በጣም ትህትና አለው። ያ ሁሉ ሰው ሰልጥኖ እንደሆነ አላውቅም። እናም እንደዚሕ አይነት ሰርቪስ እዚህ አገር አለ ወይ አፍሪካ ውስጥ ይቻላል ወይ ብዬ ጠይቄአቸው ነበር። ወታደር ልብስ የለበሰው ሰው የሚያስተናግድበት አግባብ የሚገርም ነው። እኛ ብዙ ማሻሻል ያለብን ነገር አለ በስልጠና። ሰው ወደ እኛ ሲመጣ ተቀብለን ማስተናገድ ላይ የሚቀሩ ነገሮች አሉ። እነርሱን በስልጠና ማሳደግ አለብን።
አዲስ አበባ በሚመለከት መጨረሻ የተነሳው ጥያቄ ላይ አዲስ አበባ መተላለፊያ ሳትሆን ማረፊያ መሆን አለባት ብለን እንደ ምክትል ከንቲባ እያገለገልን እንገኛለን። እያንዳንዱ የተመዘበረ ቦታ እየሄድን እያየን ይህ ቦታ ለዚህ አገልግሎት አይሆንም ወይ እያልን እየጠየቅን ማለት ነው።
አዲስ አበባ ኮምፕሌን ካደረገ ሌሎቹ ምን እንደሚሉ አላውቅም። እዚህ አካባቢ ብቻ ያለውን እና ከዚህ ቀደም ያነሳሁላችሁን ብቻ ላንሳ። መስቀል አደባባይ የመኪና ማቆሚያ ተሰራ። ከመስቀል አደባባይ ቀጥሎ ግዮን በጣም በጣም የሚያምር ቦታ ከመቆሸሹ በስተቀር። ባለ ስድስት ኮኮብ ሆቴል በመንግስትና በግል ትብብር እውነት ለመናገር በጣም በጣም ከፍተኛ በሆነ እስታንዳርድ በሆነ መንገድ ዲዛይንና ስምምነቱ አልቆ በቅርቡ ግንባታ ይጀምራል። ግዮን ታሪካዊነቱን ሳያጣ የአፍሪካ መሪዎች ሲሰበሰቡ ለአፍሪክ ህብረት የተሰራ ስለሆነ አሁንም በዚሁ ልክ ቪላዎች እንዲሁም የገበያ ሱቆች ያለው ሆኖ ከመኪና መቆሚያው ጋር ተያይዞ አንድ የአዲስ አበባ ድምቀት እንዲሆን እየተሰራ ይገኛል። አልተጀመረም ስራ ድርድሩ ስምምነቱ አልቋል። ከግዮን ቀጥሎ በአጥር የሚገናኘው ቤተመንግስት ቅድም አንስቼዋለሁ አሁን ያለበትን ደረጃ መመልከት ትችላላችሁ። ግን ተጨማሪ ስድስትና ሰባት ስምንት ወር ይፈልጋል። ግን በጣም ድንቅ የሆነ ስራ እዛም እየተሰራ ነው።
ከታችኛው ቤተ መንግስት ሳይንስ ሙዚየም የሚያገናኝ መካከል ላይ የነበሩ ቤቶች አብዛኛው የመንግስት ተነስተው ለመንገድ ስራ ዝግጁ ሆነዋል። ቤተ መንግስቱን ከሳይንስ ሙዚየም ለማገናኘት። ሳይንስ ሙዚየም ፍሬንድሺፕ ምእራፍ ሁለት ላይብረሪ ይሕ ቤተ መንግስት እና መኪና መቆሚያው ተገናኝቷል።
ከዚህ ቀደም የዛሬ አንድና ሁለት አመት እንዲህ አያይዘን እንሰራለን ብለን ስንናገር ንግግር ነው የሚመስለው። አሁን እዩት አሁን ያልኳችሁ ከሞላ ጎደል ተያይዛል። ይሕ ምእራፍ ሁለት በቀደም የተከፈተው በአንድ ሰንበት ከመቶ ሺ በላይ ልጆች መጥተውበታል። በአንድ ሰንበት ሰላማዊ ሰልፍ ይመስል ነበር። ይሕ የሚያሳየው በከተማችን በአገራችን ልጆች ለመዋያ ምን ያክል ፍላጎት እንዳላቸው ቦታ ቢዘጋጅ መተናፈሻ ቦታ ሰው ፍላጎት እንዳለው ያመላክታል።
ይሄንን ከወዳጆቻችን ለምነን ነው አዲስ አበባ ላይ የሰራነው። ለምነን ነው አዲስ አበባ ላይ መስራት በኮንትራታችን ውስጥ የለም። ስንዋዋል አልተዋዋልንም እንዲህ አይነት ነገር የተለመደው አሰራር የመንግስት ገቢ ሰብስቦ በጀት ሰብስቦ መስራት ነው። ከዛ በላይ ማደግ ይችላል ተብሎ ነው አዲስ አበባ እየተሰራ ያለው።
ሌላው የተቀሩ የተነሱት ጥያቄዎች በፓርላማ ምላሽ የሚያገኙ መሆናቸውን እጠራጠራለሁ። አዲስ አበባ እንዴት ሆና ነው ትክክለኛ የአፍሪካ ዋና ከተማ የምትሆነው ? እንዳልነው ነው ያለው አዲስ አበባ እንደ ስሟ አበባ ትሁን ብለን በየሄዳችሁበት አበባ ማየት የጀመራችሁት አሁን በቅርብ ሁለት ዓመት ሶስት ዓመት ነው። ይሄ የሚካድ አይደለም። በቂ ነው ወይ? አይደለም። ገና ብዙ ሥራ ይጠበቅብናል፤ ብዙ ሥራ። ግን ጅማሮው አዲስ አበባ ላይ ደሃ መመገብ ይሁን፣ ተማሪ መመገብ ይሁን፣ አካባቢን ማፅዳት ይሁን ይበል የሚያስብሉ እጅግ አስደማሚ ጅማሮዎች አሉ። አዲስ አበባ ላይ አሁንም ስራ የሚፈልገው የቤት ጉዳይ ነው። ሀውሲንግ ላይ አሁን ጠንካራ የሆነ ተሳትፎ ይፈልጋል።
እኔ ፓርቲ ወክሎኝ ነው ላሉት አሁን እኔ እዚህ ውስጥ የፓርላማ ስርዓትና አሰራር ላብራራ አልችልም። የብልጽግና አባል የሆናችሁ ሰዎች በብልጽግና አባልነታችሁ የምታገለግሉት። እኔን አዲስ አበባ ላይ መርጦኝ የሰፈሬ ሰዎች አግዘውኛል ያሉት ስህተት ነው። እርሶን የመረጠም ያገዘም የለም። የመረጠው ብልጽግናን ነው። እርሶን ማን ያውቆታል። ብልጽግና ነው እንደ ፓርቲ የተወዳደረው። ኢዜማ፣ አብን ነው እንደ ፓርቲ የተወዳደረው እንጂ፤ ግለሰቦች በግል ውድድር አይደለም ፓርላማ የገባነው። ፓርቲ ወክለን ፓርላመንተሪ ስርዓት እኮ ማለት እሱ ነው። በግሉ ተወዳድሮ ያለፈ ሰው ካለ ነው እንደዛ የሚባለው እንጂ፤ ሌሎቻችሁ በፓርቲ ሪሶርስ … ኬኒያ ውስጥ እኮ አንድ ፕሬዚዳንት ተወዳድሮ ለማሸነፍ ከ60 እስከ 100 ሚሊዮን ዶላር ያስፈልገዋል። ወጪ አውጥቶ ብር ሰብስቦ ነው የሚወዳደረው። እኔ ግን እንደዛ አይደለም የምወዳደረው።
ፓርቲው ነው አስተባብሮ፣ ሁላችሁም ሰርታችሁ ነው እንጂ አጋሮ ያሸነፍኩት፤ በግሌ ብቻ አይደለም። እና ህዝብ የመረጠኝ የሚባለው ነገር ጥሩ ሆኖ ግን የፓርቲ ውክልና እንደሆነ መዘንጋት የለበትም። እግረ መንገድ ለማንሳት እንጂ ጥያቄዎቹ ችግር ኖሮባቸው ሳይሆን እግረ መንገድ እዲህ በግል ሶሎ ሆኖ ለመታየት መሞከር ጥሩ አይደለም። እዚህ የግል ውክልና የለም የፓርቲ ውክልና ነው ያለው። የተመረጣችሁት የብልጽግና ማኒፌስቶ እና የብልጽግናን የልማት እቅድ አሳይታችሁ ነው። ማከናወን ያለብን እሱን ቃል የገባነውን መፈጸም ነው። ለአዲስ አበባ ቃል የገባነውን መፈጸም፤ ለኢትዮጵያ ቃል የገባን መፈጸም የጋራ ኃላፊነታችን ይሆናል። በግል ግን እኔ አጋሮን ብቻ አቶ ታገሰ ጫፎም የአርባ ምንጭን ብቻ ከሆነ አይሆንም።
እንደዛ ከሆነ አይሆንም። በዛ ሂሳብ ቢታይ ጥሩ ይሆናል። ያም ሆኖ ግን የቀረ ነገር ካለ መወያየት ያለባችሁ ነገር ካለ ለመወያየት ዝግ አይመስለኝም። የብልጽግና አባላት ከሆናችሁ የብልጽግና፤ የአብን አባላት ከሆናችሁ የአብን፤ የኢዜማ ከሆናችሁ የኢዜማ ሌላም ፓርቲ ከሆናችሁ በየ ፓርቲዎቻችሁ የውይይት መድረክ ስላለ በዛ ጉዳዮቻችሁን ማንሳት ትችላችሁ። አለበለዚያ የድሬደዋ ከተማ አንተ አወያይ፤ የአዲስ አበባን ተመራጭ፤ የኮከስ ተመራጭ አንተ አወያይ ካላችሁ እንደሱ አይሆንም። ምክንያቱም ስራ አለኝ እኔም።
የተሰጠኝ ስራ ስላለ እናንተን ብቻ እያወያየሁ ልዘልቅ አልችልም። ማመዛዘን ያስፈልጋል ጊዜ ሲኖር ጥሩ ነው። አሁን ያለንበት ሁኔታን ደግሞ ትንሽ ከግምት ማስገባት ደግሞ ጠቃሚ ይመስለኛል። ከንቲባ ጋር ለምን መግባት ፈልጋችሁ እንደተከለከላችሁ ስለማላውቅ መልስ አልሰጥም፤ ግን እዛ መነጋገርና መፍታት ይቻላል። እና አዲስ አበባን በሚመለከት ብዙ ማስተካከል ያሉብን ጉዳዮች ያሉ ቢሆንም ጅማሮው ግን ይበል የሚያስብል ነው ብዬ የምገምተው። ከአዲስ አበባ ሰው ጋር ብንወያይ ከዚህ ውጪ አልጠብቅም። ምክንያቱም ብዙ እየተሞከረ ስለሆነ።
በጥቅሉ ቱሪዝምን በሚመለከት አንደኛው ፕሮዳክት ላይ ሳቢ ቦታዎች ማዘጋጀት፤ ፕራይስ ላይ የሚያወዳድር አቅም መፍጠር፤ ቦታ ላይ ደግሞ ማረፊያ ምቹ ቦታዎችን ማዘጋጀት፤ ፕሮሞሽን ደግሞ መሸጥ ያስፈልጋል። እነዚህን ካደረግን የቱሪዝም ገበያው በስፋት የሚያድግ ይሆናል። በተለይ በዚህ አመት ያየነው የሎካል ቱሪዝም ስምንት በመቶ አድጓል። ማደግ የሚችል ተስፋ እንዳለው ያመላከተ ነው። እና በዚህ አግባብ ብናይ ጥሩ ሆናል።
ድርድርን በሚመለከት በርከት ያሉ ሀሳቦች ተነስተዋል። ድርድርን በሚመለከት የተከበረው ምክር ቤት ቢገነዘብ መልካም የሚሆነው የማያልቅ ጦርነት ውሃ በወፊንት ነው። ዝም ብሎ እየተዋጉ መኖር አይቻልም። ውሃ በወንፊት ዘግኖ ከአንድ ጫፍ ወደ ሌላ ጫፍ መውሰድ እንደማይቻለው በቀጣይነት በውጊያ ሰርክል ውስጥ የምንሽከረከር ከሆነም የምናስባቸውን ጉዳዮች ልናሳካ አንችልም። አንድን ነገር ለማስቀጠል ከፈለግን ሌላ ነገር መተው ይኖርብናል። ሰላምና ብልጽግናን ለማስቀጠል ሲባል ጦርነትን ማቆም በእጅጉ ያስፈልጋል።
ሁላችሁም ታውቃላችሁ ለእናንተ መንገር አይጠበቅብኝም እምንዋጋው ከአንድ ግንባር ጋር አይደለም። ለአንድ ሳምንት ለአንድ ወር ቢሆን ችግር የለውም። እየቀጠለ ከሄደ ግን እንደአገር እንደቃለን። ለሰላማችን ለብልጽግናችን ስንል ነው ጦርነትን ማቆም ቀዳሚ ምርጫ አድርገን የምንወስደው። በግል እንዳላችሁት ነው። በግል የሚሰማን ስሜት ብዙዎቻችሁ እንደምትሉት ነው። እናንተ እንድትገነዘቡልኝ የምፈልለገው ነገር። እዛ ጋር ሆኖ ይህንን ብርጭቆ ማየትና እዚህ ጋር ሆኖ ይህንን ብርጭቆ ማየት ለየቅል ነው። እኔ እዛ ጋር ሆኜ ኢትዮጵያን ሳያት ድሮ እና አሁን ባለሁበት ሆኜ ኢትዮጵያን ሳያት በጣም በጣም የተለያዩ ነገሮች ናቸው። ከግል ፍላጎት ከግል ስሜት ውጪ ይቺ ብርጭቆ እንዳትሰበር የሚደረገው ጥንቃቄ መልኩ የተለየ ነው። ይህን በተቻለ መጠን እንድትገነዘቡ አደራ ማለት እፈልጋለሁ።
ሁለተኛው ሀሳብ የሰላም መጥፎ የጦርነት ጥሩ ደግሞ የለውም፤ ሰላም ሁሌም ጥሩ ነው ጦርነት ሁሌም እያሸነፍክም ቢሆን መጥፎ ነው። ምክንያቱም ሰው ትገድላለህ ዶላር ትተኩሳለህ። ዶላር እየተኮስክና ሰው እየገደልክ የሚገኝ ጥቅምና ጥሩ ነገር የለም። ሁሌም ጦርነት መጥፎ ነገር ነው። ሁሌም ሰላም ጥሩ ነገር ነው። ነገር ግን የኢትዮጵያን ህልውና የኢትዮጵያን ልእልና የኢትዮጵያን አንድነት የሚገዳደር ነገር ሲፈጠር ያ ነገር በሰላም መፍትሄ የማያገኝ ከሆነ መፋለም ግዴታ ነው። ትላንትም ነበር ነገም ይቀጥላል። ምን ሲሆን አንድነታችንን ልእልናችንንና ናሽናል ኢንተረስታችንን ሲነካ። ከዚያ በመለስ ባለው ጉዳይ እነዚህን ነገሮች ማዳን ከተቻለ መነጋገር ክፉ አይደለም። ድርድርም ካለ ንግግርም ካለ ውይይትም ካለ ለኢትዮጵያ አንድነት፤ ለኢትዮጵያ እድገት፣ ለኢትዮጵያ ሰላም ብቻ ነው።
ለኢትዮጵያ ሰላም አንድነትና እድገት ድርድር እንኳን አፍሪካ ውስጥ ሌላም ቦታ ካለ እንሄዳለን። ደግሞ ባለፈው ሳምንት ሄደናል። ለአገር ጥቅም ሲባል መሄድ የማንፈልግባቸው ቦታዎችም ቢሆን እንሄዳለን። ናፖሊዮን የሚባለው ተዋጊ ሰላም ከፈለክ ትግልህን አፈ ሙዙ ከመጨሁ በፊት መድፍ ከመተኮሱ በፊት አድርገው ይላል። አንዴ ከጮሀ ኪሳራ ስላለው ሰላም ቀላል ነገር አይደለም። ሳይጮህ ሳይተኮስ በፊት ሰላም አብዝተህ መሻት መፈለግ ይኖርብሃል ይላል። ታስታውሳላችሁ የጥይት ድምጽ አያስፈልገንም፤ የትግራይ ህዝብ የጥይት ድምጽ መስማት ይብቃው የተባለው ጦርነት ሳይጀመር ነው። ሽማግሌዎች ሰብስበን እባካችሁ ይሄ ነገር ይቅርብን ያልነው፣ ሽምግልና የላክነው ጦርነት ሳይጀመር ነው። ከተጀመረ በኋላስ የአምናውን ብቻ ላስታውሳችሁ። አምና ጦርነቱ ሰሜን ሸዋ ደርሶ ዘምተን ጦርነቱ ከተቀለበሰ በኋላ በብዙዎቻችን ውስጥ የአሸናፊነት ስሜት ከተፈጠረ በኋላ እስረኞች እንፍታ ስንል ስንት ወዳጆቻቸን ደጋፊዎቻችን የተቀየሙት ያኮረፉት። ይዘነጋል ያ ግዜ ።
ለምን ፈታን? ያን በማድረግ ሰላም ማፅናት ከተቻለ ስለሚሻል ነው። በግል ወዳጅ ስለሆን አይደለም። ካሸነፍን በኋላ ካለ ቅድመ ሁኔታ እንወያያለን ያልነው እኛነን። ቅድመ ሁኔታ ስላልነበረን እኮ አይደለም። እንኳን ለድርድር ውጊያም (ከአቅም ሁኔታ) እየተዋጋን ስለሆነ ችግር የለውም በሚል ሂሳብ ነው። ሰላምን አብዝተን የምንፈልገው በየቀኑ ከሰላም ማትረፍ ስለምንችል ነው። ከሰላም የምታተርፈው ኢትዮጵያ ናት። ከሰላም የሚጎዳ ኢትዮጵያዊ የለም ባይባልም፤ ግን እንደ አገር ሲታይ ሰላም ትርፋማ ነው። አንዳንዶች ይቃረናሉ ለተባለው የተከበረው ምክር ቤት መገንዘብ ያለበት ሰላም የሚያስከፋቸው ኃይሎች የጦርነት ነጋዴዎች ናቸው። በዓለም ላይ መሳሪያ የሚያመርቱ አገራት ጦርነት ይፈጥራሉ ይባላል። በአገር ደረጃ ደግሞ ሲታይ በጦርነት ውስጥ ንግድና ትርፍ የሚያገኙ ሰዎች ሰላም የሚባል፤ ድርድር የሚባል ነገር አይመቻቸውም። አሉ!
ሁለተኛው ጦርነት የማይመቻቸው ሰዎች ደግሞ አሉ። ጦርነት ሲባል የሰላም አምባሳደር ስለሆኑ፣ የሰላም ሰው ስለሆኑ ጦርነት በየትኛውም ጫፍ ቢሆን ጎጂ ስለሆነ፣ አይጠቅምም ብለው የሚያስቡ አሉ። ሰላምን የሚጠሉ የጦርነት ነጋዴዎች አሉ፤ ጦርነት የሚጠሉ የሰላም አምባሳደሮች አሉ። ግራ የሚያጋባው ሰላምም ጦርነትም የማይፈልጉት ላይ ነው። ሰላም ሲሆን ጦርነት ይላሉ። ጦርነት ሲሆን ሰላም ይላሉ። እነዚህ ግራ ያጋባሉ። ግራ የሚያጋባና መልስ ልሰጥበት የምቸገረው ጉዳይ ነው። ነገር ግን ውስጣዊ ሰላም የሌላቸው ሰዎች፤ ውስጣዊ እረፍት የሌላቸው ሰዎች በውጭ የሰላም አየር መተንፈስ ማየት አይችሉም። ውጫቸው የተናደ ነው። ከሁሉም ነገር ውስጥ ችግር መዘው ችግር ማየት ይፈልጋሉ። ለእኛ ግን ከዚህ ቀደም እንዳልነው፤ አሁንም እንደምንለው ሰላም በእጅጉ ያስፈልገናል። ሰላም ማለት የጦርነት አለመኖር ብቻ አይደለም፤ የሕግ መከበር ማለት ነው። የሕግና ሥርዓት መከበር ማለት ነው። ተኩስ ሳይኖር ሕግና ሥርዓት የማይከበር ከሆነ ከሞላ ጎደል የሰው ሰላም ይናጋል። ሕግና ሥርዓት በአገራችን እንዲከበር የሚደረገው ማንኛውም ንግግርና ድርድር የሚጎዳ አድርጌ አልወስደውም።
በሰላም ተምሳሌትነት ከሚወሰዱ 10 ገደማ እንስሳቶች አንዱ ጉጉት ነው። ጉጉት የሰላም ምልክት ተደርጎ ይወሰዳል። አስተዋይ ስለሆነ። ትዕግስተኛ ስለሆነ። ሰላማዊ ስለሆነ። ጉጉት እስከ 60 ዓመት ይኖራል። እድሜው የመርዘሙ ሚስጥር ከግጭት እና ካላስፈላጊ አደጋ እራሱን የመጠበቅ ልምምዱ ነው። እኛ እንደ አገር ለመጽናትና ለመቀጠል በተቻለ መጠን ትዕግስተኞች፣ አስተዋዮች እና ሰላም ፈላጊዎች መሆናችን ጠቃሚ ይሆናል። ይህ ማለት ግን ችግር የለብንም ማለት ነው እንዴ? አይደለም። አንድ ሺ አንድ ችግር ነው ያለው። ከአዲስ አበባ እንኳን ተመርጠው ከአዲስ አበባ ጋር ለመነጋገር ችግር አለ። ከጌዲዮ እንኳን ተመርጠው ከጌዲዮ ለመነጋገር ችግር አለ።
የችግር ብዛት ያለበት አገር ነው ይሄ። ነገር ግን መነጋገር መደማመጥ፣ መልሶ መመርመር፣ መጨረስ ከጦርነቱ ውጭ ይቻላል። መነጋገር ስንል መቀመጥና ለውይይት ዝግጁ መሆን የሚያመላክት ቢሆንም ግን መደማመጥ ከሌለበት መነጋገር ብቻውን ውጤት አያመጣም። ከውስጥ መደማመጥ አንደኛው የሌላኛውን ፔይን (pain/ ሕመም) ማድመጥ ሲጀምር፤ ወደ ኋላ ተመልሶ ተዋግተን ምን አገኝን? ምን ትርፍ መጣ? ከግጭት ምን እናገኛለን ብሎ ከመረመረ ዊን ዊን (win win) በሆነ አፕሮች (approach) ለመጨረስ ዝግጁ ከሆነ ግን ችግሮቻችን ይፈታሉ። በዚያ መንፈስ ነው መታየት ያለበት። ከድርድር በኋላ ብዙ ጊዜ በመተማመን እጦት እና ቃል የገባነውን ባለመፈጸም ምክንያት ድርድሮች ይበላሻሉ። በዓለም ላይ 154 ድርድሮች የከሸፉት ከተስማሙ በኋላ ቃላቸውን መጠበቅ ባልቻሉ ወገኖች ነው። ጥናት ነው ይሄ። እኛ አንድ እርምጃ ሄደናል። ተወያይተናል፣ ተስማምተናል፣ ፈርመናል።
ቀጥሎ የሚጠበቅብን የገባነውን ቃል በታማኝነት በመፈጸም ሰላሙን ዘላቂ ማድረግ ነው። ይህ ፈታና አልቦ አይደለም፤ ችግር አልቦ አይደለም። የዓለም ልምምድም የሚያሳየው እንደዚያ አይደለም። ያ ችግር እንዳያጋጥም ግን አበክረን መሥራት ይኖርብናል።
አንድ ወጣት ጠቢብ ሰው ጋር ሄዶ ከአዕምሮዬና ከአካሌ ይበልጥ የሚያድገው የትኛው ነው? ብሎ ቢጠይቀው ይበልጥ የመገብከው ነው አለው ይባላል። አዕምሮን ከመገብክ አዕምሮ ያድጋል፤ አካልን ከመገብክ ደግሞ እንዲሁ አካል ያድጋል ብሏል። ይበልጥ የመገብነው ነገር ስለሚሆን ሰላምን አብዝተን ብንመግብ ሰላማችንን መጨበጥ እንችላለን። ሁል ጊዜ ግጭትና ጦርነት ደግሞ ካልን ተመልሶ እርሱ ሊመጣ ይችላልና እንደአገር እንደ ህዝብ ምንም እንኳን ጦርነት ፈላጊ ሰዎች የሉም ባይባልም ብዙዎቻችን ብናደርግ መልካም የሚሆነው ለሰላም መትጋት፤ ለሰላም መሥራት፤ በምንችለው አቅም ልክ ሰላም እንዲረጋገጥ መጣር፤ ቢሆን መልካም ይሆናል።
ድርድሩን በሚመለከት ከአሸባሪ ጋር ተደራድራችኋል ለተባለው ከዚህ ቀደም በተለያየ መድረክ ሲነሳ እሰማለሁ። የተከበረው ምክር ቤት ያወጣችሁት አዋጅ ከአሸባሪ ጋር አትደራደር አይልም። አሸባሪን አታሰልጥን፣ አታስጣጥቅ ፣ አትደግፍ ነው የሚለው። እኛ ህጉን ተከትለን አላስታጠቅንም፤ አልደገፍንም፤ አላሰለጠንም። ሕጉ ግን አትደራደር ስለማይል።
ሁለተኛው የዓለም ልምድን ማየት ጠቃሚ ይሆናል። አሜሪካ ታሊባንን ለ20 ዓመት አሸባሪ ብላ ሰይማለች። ከታሊባን ጋር ግን የአሜሪካ ፕሬዚዳንት በስልክ እንኳን እንዳወሩ በይፋ ይናገራሉ፤ ይደራደራሉ። በንግግር ውስጥ የሚገኝ ትርፍ ካለ በሚል ማለት ነው። እና አሸባሪ ከተባለ ሃይል ጋር መነጋገር ሰላም እስካመጣ፤ ሽብር የማያስቀጥል እስከሆነ ድረስ መነጋገር ክፉ አይደለም። ነገር ግን እርሶም እንዳሉት በሰላም ሞክረን የታሰሩ ሰዎች የተባለው በጣም ጥሩ ሥራ ነው አሁንም ቀጥሉበት። እናንተ የምታደርጉት ጥረት ካለ ሰላም እንዲመጣ፤ ሰዎች እንዳይታሰሩ፤ መግባባት እንዲፈጠር፤ የሚደረግ ጥረት ካለ ቀጥሉበት። አንድ ጊዜ እንዲህ ነው ስለተባለ የሚቆም ነገር አይደለም፤ እርሱ ጥሩ ሥራ ይመስለኛል። ከዚህ ቀደም አቶ ክርስቲያን ስላነሱት ይህ ነገር ቢቀጥል ጥሩ ነው አሁንም።
ግን ከቲፒኤል ኤፍ ጋር ተደራድራችሁ ጋዜጠኛ ይታሠራል፤ ላሉት ጋዜጠኛ እኛን ስለሰደበ፣ እኛን ስለወቀሰ፣ አይታሰርም። ያው እርሶም እንደሚያውቁት። የተለያየ ወንጀል ይኖራል የሚጠየቁበት፤ እነርሱም ቢሆኑ ጸባያቸውን አርመው፣ ጸባያቸውን አርቀው፣ ተስተካክልው ከወንጀል ነጻ ሆነው በቅርርብና በሰለጠነ መንገድ ብንሠራ መጥፎ አይደለም። እነርሱን በማሰር የሚገኝ ጥቅም የለም። እና ያንን የምታደርጉትን መልካም ሙከራ እንደፓርቲም እንደግልም ብታጠናክሩት ጥሩ ነው። መፍትሔም ያመጣል ብየ ነው የማስበው። እንደተባለው ሳይሆን በንግግር ውስጥ ኪሳራ የለም። አንዳንዴ ላይመች ይችላል ገፍታችሁ ያን ነገር ፈር እንዲይዝ ብትደግፉ ሃላፊነታችሁም ነው፤ ለአገር ጠቃሚም ይመስለኛል። በመጥፎ አላየውም ቢቀጥል ባይነኝ እርሱ።
ከወልቃይት ጋር በተያያዘ ላነሱት ጥያቄ ብዙ አነባለሁ፤ ብዙም እሰማለሁ። ወልቃይትን በሚመለከት የሚነገሩ ሽረባዎች፣ ሴራዎች /ኮንስፓይረሲ/ ብዙ እሰማለሁ። የኢትዮጵያ መንግስት በዚህ ሽረባዎች ውስጥ እጁ የለበትም። የወልቃይት ህዝብ እንዲገነዘብ የምንፈልገው የሚወራው፣ የሚናፈሰው፣ አሉባልታ ውስጥ የኢትዮጵያ መንግሥት እጁ የለበትም። እኛ ደቡብ አፍሪካ የሄድነው ወልቃይት ወደ አማራ ይሁን ወደ ትግራይ ይሁን የሚለውን ለመወሰን አይደለም። የፒሪቶሪያው ሳሚትም ይህን ለመወሰን ስልጣን የለውም። ምን አገባውና ነው የኢትዮጵያን መሬት እዚያ ይሂድ እዚህ ይሂድ የሚለው። እኛ እዚያ የሄድነው እንዴት ሰላም አምጥተን በንግግር ችግሮቻችንን እንፍታ ለማለት ነው። ለምን ወልቃይት እዚያ ውስጥ ተስቦ እንደሚገባ አላውቅም። ወልቃይት ላይ ብቻ እኮ አይደለም ሰሜን ሸዋ ላይ ኦሮሚያና አማራ ጥያቄ አላቸው። እርሱም ደቡብ አፍሪካ ይሂድ? ሲዳማና ወላይታ ብላታ ላይ ጥያቄ አላቸው እርሱ ደቡብ አፍሪካ ይሂድ? እኛ ስራ የለንም? ልምምድ የለንም? ቦታው አይደለም:: የተስማማነው በኢትዮጵያ ሕግና ሥርዓት ይፈጸም ነው። ከህገ መንግሥት በፊት ነው የተወሰደው፤ በጉልበት ነው የተወሰደው፤ ላሉት የእኔ ፍላጎት ያ ስህተት እንዳይደገም ነው። ዛሬ እኔ በጉልበት፤ ነገ ታገሰ በጉልበት ከሆነ ዘላቂ ሰላም አያመጣም። ወልቃይት ብንፈልግም ባንፈልግም የተወላገደ አማርኛ የተወላገደ ትግረኛ የሚናገር የሁለቱ ህዝቦች ድልድይ የሆነ ሕዝብ ነው።
ሁለቱንም ቋንቋ የሚናገር የተጋባ የተዋለደ ህዝብ ነው። ወልቃይቴነቱን ነው እንጂ አትንኩብኝ ያለው ከእንግዲህ በኋላ ትግራይ ከሚባል ጋር አልገናኝም አልነጋገርም አላለም፤ አይችልም ቢልም። ይሄን በህግና ሥርዓት ብንፈጽም ለወልቃይት ይጠቅማል ለአማራ ይጠቅማል፣ ለትግራይ ይጠቅማል። የሚጎዳው ነገር የለም፤ በህግና ሥርዓት ብንፈጽም የሚለውን ነገር ከብዙ ተንኮል ጋር ማያያዝም አስፈላጊ አይደለም። እርስዎ እንዳሉት ነው፤ እዚያ አካባቢ ረዘም ላለ ጊዜ ጥያቄ ነበር ለዚያ ብለን ነው ኮሚሽን ያቋቋምነው ከዚህ በፊት ገልጫለሁ፤ አሁን ያኔም የነበረን አቋም በህግ አግባብ በውይይት በምክክር ይፈታ የሚል ነው። ይሄ ማንንም ይጎዳል ብየ አልገምትም ውጤቱን በጋራ እናያለን ዋናው ፍላጎት ግን ዘላቂ ሰላም ለማምጣት ንግግር ያስፈልጋል።
እርስዎም እንደሚያውቁት ግን የተሰጣቸውን ሥራ በትክክል የማይሰሩ ሰዎች የፌዴራል መንግሥት እያሉ ብዙ ሽረባ እንደሚሰሩ እናውቃለን። ሂደቱን ላለማበላሸት ነው ዝም ያልነው። ሂደቱ መስመር ከያዘ በኋላ ለህዝብ ግልጽ እናደርጋለን። ሥራውን መሥራት አለበት፤ እያንዳንዱ ዞን እያንዳንዱ ወረዳ ፌዴራል ላይ ተንጠልጥሎ ሳይሆን ሥራውን ነው መሥራት ያለበት መሬት ላይ። ያን ካደረገ ሌላው ጉዳይ ዕዳው ገብስ ነው። ብዙ የሚያስቸግር አይደለም።
ሁለተኛ፤ ሁላችሁም የትግራይ ሕዝብ ሕዝባችን ነው፣ የትግራይ ሕዝብና ሕወሓት አንድ አይደለም ስንል ኖረናል። በየሚዲያውና በየአደባባዩ ፤ ሕዝባችን ነው በታሪክ በእምነት ብለናል። አሁን የትግራይ ህዝብ ከፍላጎቱ ውጭ፣ ከእሳቤው ውጭ ችግር ላይ ሲወድቅ ፣ሲራብ፣ ሲደክም እኛ ካልደረስንለት ማን ይደርስለታል። እኛ ካላገዝነው ማን ያግዘዋል! ተጎዳ እኮ። ተቸገረ እኮ፤ የሚታይ ነገር ነው። ግዴላችሁም ስናሸንፍ ግራውንድ መሆን ጥሩ ነው። ህዝባችን ከሚቸገር በደግነት ብናግዝና ሕይወት ብናተርፍ ምንም ጥፋት የለውም።
ከዚህ ቀደም እኛ ሕወሓትና የትግራይ ህዝብ አንድ አይደለም ስንል ተሳስታችኋል አንድ ነው አሉ፤ አሁን ደግሞ ውይይት ሲኬድ ሕወሓት አልተወያየም እንትና አልተወያየም አሉ። ትክክለኛው የአሁኑ ሀሳብ ነው፤ ሕወሓትና የትግራይ ህዝብ አንድ አይደለም። ብልጽግና እና ኢትዮጵያ አንድ አይደለም፤ ብልጽግናን የሚደግፉ ኢትዮጵያውያን አሉ የሚቃወሙ አሉ። አብንን የሚደግፉ አማሮች አሉ አብንን የሚቃወሙ አማሮች አሉ። ኢዜማንም እንደዚሁ፤ አንድ ሕዝብ በጅምላው የኔ ብቻ ነው ማለት አይቻልም።
የትግራይ ህዝብ ግን ሰላም ፈላጊነቱን ወታደሮቻችን ባሉበት ቦታ ሁሉ ተረጋግጧል፤ እንደሰማችሁት ዛሬ ወታደር ነፍሰጡር ያዋልዳል፤ የአርሶ አደር ማሳ ያርሳል። ኮቾሮና ውሃ ይሰጣል፤ ይሄንን ወታደር ነው ያጠቃነው ብሎ የትግራይ ሕዝብም ይናገራል። ይሄ ነው መቀጠል ያለበት። ይሄ መልካም ነገር አይበለሻሽም ወይ?
ስለነገ ማንም ሰው ጋራንቲ ሊሰጥ አይችልም። እኛ ግን ዛሬም ነገም በተቻለ መጠን ለሰላም ታምነን መትጋት አለብን ብለን ነው መወሰን ያለብን እንጂ ምን እንደሚመጣ ከወዲሁ መናገር ያስቸግራል። እና ድርድሩ በጣም ጥሩ ነገር ነው፤ ስምምነቱ በጣም ጥሩ ነገር ነው። ፍሬያማ ውጤታማ እንድሆን መደገፍ ያስፈልጋል። ሌላውንስ? ተወያይተን፣ ተደጋግፈን፣ ተደማምጠን ፈር እናስይዘዋለን የሚል ዘላቂ ሰላም በሚያመጣ አግባብ ብናይ መልካም ይመስለኛል።
ትግራይ ገብተን ያየነው ነገር ህዝቡ በጣም ሰላም እንደሚፈልግ ውሃ እንደሚፈልግ መብራት እንደሚፈልግ ምግብ እንደሚፈልግ፣ ከአማራ ወንድሞቹ፣ ከአፋር ወንድሞቹ ከኦሮሞ ወንድሞቹ ምንም ችግር እንደሌለበት ነው ያየነው። ይሄን ብናስቀጥል መልካም የሚሆን ይመስለኛል፤ በበኩሌ ሰላም እንዲመጣ ነው የምፈልገው፤ በመምጣቱም ደስተኛ ነኝ፤ ሰላሙ እንዳይበላሽም በታማኝነት የምችለውን ሁሉ ጥረት ለማድረግ ነው የምፈልገው። እናንተም እንድትደግፉ የምፈልገው በዚያው መንፈስ ነው።
በጦርነት ለተጎዱ አካባቢዎች፤ ከዚያ በፊት ለጉብኝት ታሪካዊ ቦታ አለ ላሉኝ በእርስዎ ምርጫ ጣቢያ ምንም ችግር የለም፤ ሲመች በጎጃም ስንሄድ እናየዋለን፤ ብዙ ተመላልሻለሁ እንደሚያውቁት፤ አሁን ደስተኛ ነኝ ታሪካዊ ቦታ ውስጥ ከከሚሴ በስተቀር ያልረገጥኩት ዞን የለም። በኦሮሚያ ውስጥ ያልረገጥኩት የለም፤ በደቡብ ውስጥ ሸካ የተባለውን ጨምሮ አንድም ዞን ያልረገጥኩት የለም። እና አሁን ጥያቄው ከዞን ወደ ወረዳ ወርዷል፤ ጊዜው እየተገኘ ሲሄድ መጥፎ አይደለም፣ ብዙ የማናውቃቸው ነገሮች ስላሉ ብሄድ አተርፍ እንጂ እንደማላጎድል እርግጠኛ ነኝ፤ አንድ ቀን ያው ጊዜው ሲደርስ አብረን እንሄዳለን ማለት ነው።
ጦር ላይ የተጎዱ አካባቢዎችን በሚመለከት ለጊዜው ሶስት ነገሮች ላይ አተኩረን ነው የሰራነው፤ አንደኛው መደገፍ ሰብዓዊ እርዳታ፣ እህል፣ ማሳ ላይ ያለ ማጭድ፣ የታመመ ማከም፣ ማብላት ማጠጣት፣ መርዳት፣ ይሄን አቅም በፈቀደ መጠን እያደረግን እንገኛለን ይጠናከራል። ሁለተኛው መገንባት ነው፣ ከመደገፍ በኋላ መገንባት ነው። አንደኛው መሰረተ ልማት ነው የሚገነባው፣ ለምሳሌ ሰቆጣ አካባቢ ታስታውሳላችሁ ባለፉት ስምንት ዘጠኝ ወራት መብራት አልነበረም፣ አሁን ሁለት ሶስት ሳምንት እፎይታ ስናገኝ ተገንብቷል። መብራት ሰቆጣም አለ አላማጣም አለ፣ ኮረምም አለ። ስልክም እንደዚሁ፣ ይሄ እየሰፋ በሄደ ቁጥር አቅም በፈቀደ መጠን እየተገነባ የሚሄድ ይሆናል። ትምህርትም፣ ጤናም መንገድም ሁሉም መሰረተ ልማት አቅም በፈቀደ መጠን እየገነባን የምንሄድ ይሆናል። በጣም ፈጣን ምላሽ ነው የሰጠነው፣ ሰላም ተብሎ ሳምንት እንኳን ሳይቆጠር በማግስቱ ቲም ተዋቅሮ ነው የእርዳታውም የመሰረተ ልማት ግንባታውም ስራ የተጀመረው። ሶስተኛው መመለስ ነው። የተፈናቀሉ ሰዎች ወደ ቀያቸው መመለስ፣ ትግራይ ሽሬ አካባቢ ብቻ በሺህ የሚቆጠሩ ሰዎች መከላከያ ወደ አዲአቦ ወደ ቦታቸው መልሳቸዋል። ከሽራሮ፣ ከአዲ አገራይ፣ ከአዲአለዋ፣ ከአዲ ነብሪ ተፈናቅለው ወደ ሽሬ የሄዱ ሰዎች ወደ ቤታቸው የመመለስ ስራ እየተሰራ ነው፤ ወደ ፊትም ተጠናክሮ ይቀጥላል።
ወልቃይትን በሚመለከት እንዳላልፍ ሁለት ነገሮች አሉ፣ ከአማራ ወገን ላለፉት ሰላሳ ዓመታት ብዙ ወልቃይቴዎች ሲፈናቀሉ ሲሰደዱ ኖረዋል፣ ኢን ዜር አብሰንስ ሪፈረንደም ይካሄድ ቢባል የተመናመነ ሕዝብ ነውና እንጎዳለን። በትግራይ በኩል አሁን በተፈጠረው ግጭት ብዙ ሰው ወጥቷል፣ ስለወጣ አሁን ባለው ቢወሰን አማራ ክልል አድቫንቴጅ ይወስዳል የሚሉ ስሞታዎች ይሰማሉ፣ ወልቃይቴ ወልቃይቴ ነው ይታወቃል። ከአድዋም ሄደ ከደብረማርቆስም የሄደ ሰው ሊሆን ይችላል፣ ግን ወልቃይቴ እንደሆነ ይታወቃል፣ አትላንታም ይኑር፣ አውስትራሊያም ይኑር፣ ጅማም ይኑር ስለዛ ቦታ ሃሳብ እንዲሰጥ እድል ካልተሰጠው በቀር ዘላቂ ሰላም አያመጣም።
ጉዳዩ ወደዛ ስለሄደ ወደዚህ ስለመጣ ሳይሆን ያ ሕዝብ የራሱን ፌት እንዲወስን ዲሞክራሲያዊ እድል እንዲያገኝ ማድረግ ከቻልን ብቻ ነው መፍትሄ የሚመጣው። እና እነዚያን ችግሮች በሚቀርፍ መንገድ እንደሚሰራ ተስፋ አደርጋለሁ። ጊዜ የወሰድነው ጊዜ የጠበቅነው ለዚያ ነውና ብዙ ስጋት ባይኖር በተረጋጋ መንፈስ ቢሰራ ዘላቂ ነገር ያመጣል ቢባል ጥሩ ነው። አለበለዚያ ግን ከሕገመንግስት በፊት ቲፒ እል እፍ በግድ ስለወሰደ አሁን እኛ ደግሞ በግድ ወስደን እዚያ ዘመን በሙሉ ወታደር ልናቆም አንችልም። በስምምነት ካልሆነ በወታደር ነው የሚሆነው፣ በወታደር ከሆነ ዘላቂ አይሆንም ጊዜ ይፈታዋል። አሁን ያለን ሰዎች ስናረጅ ስንደክም ልክ አሁን እንደተፈጠረው ይፈጠራል፣ ያ አካባቢ ሊለማ ስለሚችል ሰላማዊ በሆነ መንገድ ወደ ልማት እንዲገባ ቢደረግ ለሁሉም ጠቃሚ ይመስለኛል። እዚሁ አካባቢ ያሉ ተንኮሎች ኮንስፓይሬሲስ ቢቀሩ ጥሩ ነው። ብዙ የሚባለው ብዙ አይፈይዱም፣ መሬት ላይ ያለው ግን ስራውን ቢሰራ መልካም ይሆናል።
ሸኔን በሚመለከት በመጀመሪያ በሽብር የሚገኝ ነፃነት፣ የሚገኝ ዲሞክራሲ፣ የሚገኝ ክብር የለም፣ ሽብር ሽብር ነው። በሽብር መንገድ ዘላቂ ጥቅም ማምጣት አይቻልም፣ ሸኔ ግን እንኳን ለእኛ ለሚጋልቡትም ችግር ሆናል። የማይጨበጥ የማይዳሰስ፣ ፍላጎቱ የማይታወቅ፣ ኮማንድ እንድ ኮንትሮል ስርዓት የሌለው፣ የሚልኩት ሰዎችም ግራ ገብቷቸዋል እንኳን እኛ፣ የሸዋ ሸኔና የወለጋ ሸኔ እያለ እኮ ነው ሲዋጋ የሚውለው፣ አንድ ኮማንድ አንድ ስርዓት በማይኖርበት ሰዓት ተነጋግሮ ችግርን ለመፍታት በእጅጉ አስቸጋሪ ነገር ይፈጥራል። ለኦሮሞ ቆምኩ ይላል፤ ኦሮሞን ያፈርሳል፤ ኦሮሚያን ያፈርሳል፣ በኦሮሚያ ውስጥ ልማት እንዳይካሄድ የልማት ቦታዎች፣ የልማት ስራዎችን ያደናቅፋል። በዚህ መንገድ የሚመጣ ነጻነትና ሰላም ያለ አይመስለኝም። ነገር ግን በእኛ በኩል አቋማችን ያው ነው።
የተለየ ሁለት አይነት መርህ የለንም። ለሸኔም ለከበደም ለተሰማም አንድ ነው። ታጥቀህ በሀይል የሚገኝ ጥቅም የለም። በፖለቲካ በንግግር ብቻ ነው ፍላጎትን ማሳካት የሚቻለው። ህገ መንግስት ላይም መነጋገር እንችላለን፤ ክልል ላይም መነጋገር እንችላለን። ስርአታችን ላይ መነጋገር እንችላለን። በንግግር ብቻ መሆን አለበት በሀይል መሆን የለበትም የሚል ነው የእኛ አቋም። ትናንትም ዛሬም ወደፊትም። ለሰላም በራችን ሁሌም ክፍት ነው። ለንግግር በራችን ሁሌም ክፍት ነው። ነገር ግን ሸኔ አካባቢ ያለው ችግር ሻርክ የባህሩን ከባቢ፤ እሱ ያለበትን የባህር ጫፍ ሲያናውጥ ባህሩን በሙሉ ያናወጠ ይመስለዋል።
በዚያ አካባቢ ደሞ ያሉ አሳዎች ባህር ሳይሆን አለም ተናወጠች ይላሉ። እንደዚህ አይነት ቅዠት ጥቅም የለውም። ንጹሀን በመግደል መኪና በማቃጠል የሚገኝ ጥቅምም ትርፍም የለም። በመዝረፍ የሚገኝ ጥቅምም ትርፍም የለውም። ሰከን ባለ መንገድ ማየት ጠቃሚ ይሆናል። እና መንግስት ሰላም ማስከበር ግዴታው ነው ሰው በሀይል ከመጣበት። ከክላሽ ባሻገር ለመወያየት ዝግጁ ከሆነ ግን በራችን ሁሌም ክፍት ነው። በንግግር በውይይት ሰው ህግ እስካከበረ ድረስ ችግር የለብንም። ህግ ሳያከብር ግን ሰው እየገደሉ ንጹሀንን እየገደሉ አርሶ አደር እየገደሉ እንደ መብት ማየት ግን የሚፈቀድ አይደለም። ይሄን መንግስት ሰፊ ስራ እየሰራ ይገኛል። በተባለው ልክ ውጤቱ አመርቂ ባይሆንም ስራው ቀላል አልነበረም ፤ አሁንም ተጠናክሮ ይቀጥላል።
ከዚሁ ጋር ተያይዞ አዲስ አበባን በሚመለከት አዲስ አበባ መግባት ችግር ነው፤ ተንቀሳቅሶ ሀብት መፍጠር ህገ መንግስታዊ መብት ነው የተባለው ትክክል ነው። ግን ባለፈው እንዳነሳሁላችሁ አዲስ አበባን ለማሸበር ለማናጋት መሀሉን ዳር እናድርግ የሚል ሰፋፊ እቅዶች ይዘጋጁ ነበር። ያን ለማስቀረት ብዙ ስራ ተሰርቷል። በዚህ ስራ ውስጥ የተጉላሉ ሰዎች ይኖራሉ። የተጉላላሁት ለአዲስ አበባ ህዝብ ሰላም ነው፤ ለሀገሬ ሰላም ነው ብሎ ማሰብ አለበት። ሰው ለሀገሩ ሰላምና ደህንነት ህይወቱን ከፍሎ፤ እግሩን ከፍሎ፤ አይኑን ከፍሎ እየተዋጋ በፍተሻ የሚፈጠርን መስተጓጎል ወይም በአንድ ቀን በሁለት ቀን ውስጥ የሚፈጠርን ድካም ከሕይወት መስዋእትነት አንጻር መታየት የለበትም። ዝም ካልን እንዳያችሁት ነው። የምንይዘው ቦንብ ነው፤ ጥይት ነው፤ ከገባ ሰው ነው የሚገለው። ይሄ በኦሮሚያና በአማራ በተደጋጋሚ ኮምፕሌይን ይደረጋል። እኛ መረጃ ስላለን ነው።
ወጣቶች ተመልምለው አበል ተከፍሏቸው አዲስ አበባ ገብተው እንዲረብሹ በተደጋጋሚ ሙከራዎች ይደረጋሉ። ያን ለማስቀረት ነው ስራ የተሞከረው። በሸኔውም፤ በቲ ፒ ኤል ኤፉም በአዲስ አበባውም የተከበረው ምክር ቤት ቢያስብበት፤ ቢገነዘበው ብዬ የምጠይቀው ነገር የኢትዮጵያ የፖለቲካ ገበያ ችግር አለበት። የፖለቲካ ገበያው ተበለሻሽቷል። ስትመድብ ብቃት የሚባል መመዘኛ ማየት አስቸጋሪ ነው፤ ከየት ሰፈር ነው፤ መንገድ የት ሰፈር ነው ነው፤ ማንኛውም አገራዊ ፕሮጀክት ከሰፈር እንጂ ከሀገር አንጻር አይታይም። ፖለቲካል ማርኬቱ እየተበላሸ ባህል እየሆነ ሲሄድ ብልጽግና ተሸንፎ አዲስ ፓርቲ ከመጣም አደገኛ ባህል ነው ይሄ። ፖለቲካል ማርኬቶቻችንን ብንፈትሽ በጣም ጥሩ ይመስለኛል። አዲስ አበባ ተብሎ ፖለቲሳይዝ ይደረጋል፤ ሸኔ ተብሎ ፖለቲሳይዝ ይደረጋል፤ ወልቃይት ተብሎ ፖለቲሳይዝ ይደረጋል፤ በጋራ ስንት ድል አምጥተን፤ በጋራ ብንቆም ስንት ተአምር ልንሰራ የምንችል ሰዎች በአልባሌ ምክንያት እንፋረሳለን።
ይሄ ደግሞ በስራ ሳይሆን በጩኋት ለውጥ ይመጣል ብለው የሚያስቡ ሰዎች የሚፈጥሩት ችግር ነው። በአንድ ወቅት አንድ ሳይንቲስት ነበር። ይሄ ሳይንቲስት ምርምር አደርጋለሁ ወፍ አምጡልኝ ይላል። እና ወፏን ከነነብሷ ይዞ ላብራቶሪ ይገባል። እና በጣም ይጮህባታል ብረሪ ብሎ ። ከጮክባት በኋላ ይለቃታል። እዛው ቤት ውስጥ በረረች። መልሶ ይይዛትና ክንፎቿን ይገነጥላል። ክንፎቿን ከገነጠለ በኋላ ብረሪ ብሎ በጣም ይጮህባትና ይለቃታል። ወፏ መብረር ሲያቅታት ክንፏ ሲገነጠል መስማት አትችልም የሚል ድምዳሜ ደረሰ። በእርሱ ጩኸት እንደበረረች አስቦ ማለት ነው። ዝም ብለው ሚጮኹ አሉ፤ የሽግግር መንግሥት፣ የምናምን መንግሥት ምናምን እንደጮህክ ትቀራለህ እንጅ የአገር ክንፍ እየቆረጥክ፣ አገር በሁለት እግሯ ቆማ እንድትሄድ ሚያደርግ ነገር እያበላሸህ ቢሰጥህም ሥራ አትሠራበትም። ሰው መብረሪያ ክንፉን እየቆረጠ ሃገር አላደገችም አልተነሳችም ቢል ዋጋ የለውም። ቢያንስ ቢያንስ በናሽናል ኢንትረስት ላይ ቆሞ ክንፏን የማይቆርጥ፣ እግሯን የማይቆርጥ ሰው ሆኖ መራመዷ ይፍጠንና ይስከን
ላይ ይነጋገራል እንጅ እግር ቆርጦ ካልሮጥክ፣ ክንፍ ቆርጦ ካልበረርክ የሚባል ነገር ብዙ የሚያዋጣ አይደለም። እንደዚህ ዓይነት ፖለቲካዎች በስፋት አሉ ይህን ነገር እንዳያበላሽብን ጥንቃቄ ብናደርግ ጥሩ ይሆናል። ማደግ እንችላለን መሥራት እንችላለን ሕዝባችን ለሥራ በጣም ብርቱ ነው። ያ እድገትና ሥራ ግን ዘላቂ ነገር እንዳያመጣ እንደዚህ ዓይነት ነገሮች ማየት ጥሩ ይሆናል።
አመራር በሚመለከት የሚተባበሩ እንዴት ይታያል የተባለው ያው አይተባበሩም የሚተባበር አመራር የለም ብሎ ቃል መስጠት ያስቸግራል። ግን የተከበረው ምክር ቤት መገንዘብ ያለበት የኢትዮጵያ ፖለቲካል ማህበረሰብ እዚህ ምናስበው ሰፈር ውስጥ ብቻ አይደለም ኤጀንት ሆኖ የሚሠራው። አንድ የብልጸግና አመራር ለሸኔ ወይ ለቲ.ፒ.ኤል.ኤፍ ወይ ለምናምን ብቻ አይደለም። አንዴ የተሸጠ ከሆነ ራቅ ላሉት ወገኖችም ይሸጥላቸዋል። ሰፋ አድርጎ ማየት አስፈላጊ ነው፤ ለነማን ነው ይኸ ነገር የሚያጋጥመው የሚለውን እየገመገሙ መፍትሔ ማበጀት ያስፈልጋል፣ ይሠራልም።
ሌብነትን በሚመለከት እውነት ነው ፤ሌብነት በጣም አታካች ነገር ሆኗል። በተለይ የገጠመንን ሃገራዊ ፈተና የገጠመንን ሃገራዊ ችግር እንደ እድል የወሰዱ ሰዎች ቀይ መስመር ያልነውን ሌብነት ቀይ ምንጣፍ አድርገውታል። ቀይ ምንጣፍ አድርገው በነጻነት የሚንሸራሸሩበት ሰዎች እየተፈጠሩ ሄደዋል። አዲስ አበባ ውስጥ ኢትዮጵያ ውስጥ ፋይል በእግሩ አይሄድም የሚለው ቋንቋ ኮመን ቋንቋ ነው። ፋይል በእጅ ብቻ ነው የሚሄደው በእግሩ አይሄድም። ሌብነት ልምምዱ ብቻ ሳይሆን እንደ መብት መወሰዱ አደገኛ ነገር ነው። ሌብነት የኢኮኖሚ ነቀዝ ነው፣ የእድገት ነቀርሳ ነው። ሌብነት ባለበት ማደግም መኖርም አስቸጋሪ ነው። ምክንያቱም ሌቦች መስረቃቸው ብቻ አይደለም። ከሰረቁ በኋላ ገንዘቡ ባንክ አይሄድም። ቢኮዝ ባንክ ከሄዱ መስረቃቸው ይታወቃል፤ ይቀመጣል። ከሰረቁ በኋላ በትክክለኛው ሆቴል ሄደው በትክክለኛው ዋጋ በትክክለኛ ክፍያ መብላት መጠጣት መልበስ ይቸገራሉ፤ ሁሉ ነገር ድብብቆሽ ስለሆነ። ድብብቆሽ ደግሞ ወደ ኢሌጋል ቢዝነስ ስለሚወስደው አንዴ የተሰረቀ ገንዘብ ወደህጋዊ ለመምጣት ይቸገራሉ። ለዚህ ነው አዲስ አበባ ውስጥ በቁጥራቸው ከፍ ያሉ ፎቆች ባለቤት አልባ የሆኑት፣ ፎቁ አለ ባለቤቱ አይታወቅም፣ ቤቱ አለ አይታወቅም ባለቤቱ። እና ንጽጽሩን እንተወው፣ ንጽጽሩ እንተወውና ከብልጽግና ምናምን ሚለውን ትተን እንደማህበረሰብ ግን ሌብነት እየተለማመድንነው በየሁሉም ተቋማት ውስጥ። ይሄን ነገር መፍትሄ ካላበጀን እድገታችን ይጎዳል ሚለውን ማሰብ ጠቃሚ ነው። ሳይሠሩ የሚበሉ ነበር ድሮ አሁን ሳይሠሩ የሚበሉ አይደለም የሚሠራ የሚበሉ፣ የሚሠራውን ሰው መርጠው ይበላሉ ሰው አንዳይሠራ። እነርሱ ተቀምጠው መጠቀማቸው ብቻ ሳይሆን እየሠራ የሚንቀሳቀስን ሰው በተለያየ መንገድ ጠላልፈው ይጥላሉ። ሥራ ይበላሉ ሠራተኛ ይበላሉ ሣይሠሩ ተቀምጠው መብላት ብቻ አይደለም አሁን ያለው። እሄ በስፋት በሁሉም መስክ እየታየ ያለ ጉዳይ ነው። ሌባ ከዚህ ቀደም እንዳልኩት ቤት ይሠራ ይሆናል እንጅ ሃገር አይኖረውም። በሌብነት ቤት እንጅ ሃገር አይገነባም።
ሀገር አልባ ቤት ደግሞ ዘላቂ አይሆንም። በጋራ እንደ ሀገር ማደግ የምንችልበት እድል እያለ በተናጠል ቤቴን ብቻ ልገንባ የሚል ሰው ችግር ያስከትላል። የሆነው ሆኖ በስራ አስፈጻሚ ተወያይተንበታል። በካቢኔ ተወያይተንበታል። ምን አልባት በሁለት በሶስት ቀን ውስጥ ለህዝብ ይፋ እናደርጋለን። ሀገራዊ ኮሚቴ አቋቁመን ጥናት እያጠናን እንገኛለን። የተከበረው ምክር ቤት፣ መላው የኢትዮጵያ ህዝብ ለዚህ ዓላማ ብቻ የተዘጋጁ ስልኮች አሉ፣ ቢሮዎች አሉ፣ መረጃ ሰነድ በማቀበል ቢያንስ ባናጠፋ እንኳ ሌብነትን አንገት እንድናስደፋ በጋራ እንስራ። መጠየቅ ብቻ ሳይሆን በጋራ ቆመን ተረባርበን ትንሽ አንገት ለማስደፋት ጥረት እናድርግ። ያን ካደረግን ቀላል የማይባል ጥቅም እናገኝበታለን። አሁን ያለው ክሱ ብዙ ነው። እጅ የማይጠቆምበት ሰው የለም፤ በመረጃ፣ በማስረጃ እያስደገፍን ለህግ ካላቀረብን የፍትህ ስርዓቱ ቅድም እንዳላችሁት ነው። ሰውየው ገባ፣ ወጣ ነው። እና ዘላቂ ነገር እንድናመጣ አድርገን በጋራ በትብብር አብረን ብንሰራ ጥሩ ይሆናል።
የፍትህ ስርዓትን በሚመለከት ልክ እንደ ኢንፍሌሽን ትልቁ ስብራት የፍትህ ስርዓቱ ነው። በእርግጥ የፍትህ ስርዓቱም የሁላችንን ተሳትፎ ይጠይቃል። በተለይ የፓርላማውን ተሳትፎ ይጠይቃል። ፓርላማው ቀጥታ የሚመራባቸውን ተቋማት ጠንከር ያለ የሪፎርም ስራ መስራት ይጠበቅበታል። አስፈጻሚውም እንደዚሁ። በሌላውም ሴክተር ስራ ካልሰራን በስተቀረ የፍትህ ስብራቱ ከፍተኛ ነው። ኢትዮጵያ ዘመናዊ የፍትህ ስርዓት ከመፈጠሩ በፊት ባህላዊ የፍትህ ልምምዶችና ልማዶች ነበሩን። አሁንም አሉን። በዛፍ ስር ሽምግልና መቀመጥ እና መወያየት ኢትዮጵያ ውስጥ የተለመደ ነው። ልዩነቱ ፍትህ ጥፋተኛ ለይቶ ይቀጣል። ባህልዊ ፍትህ ደግሞ ጥፋተኛ ለይቶ ካሳ ካስከፈለ በኋላ ያስታርቃል። ያ በባህል የምናውቀው የበለጠ ውጤታማ ነው። ጉቦ የለውም ብቻ ሳይሆን ጥፋተኛ ይለያል፣ ካሳ ያስከፍላል ከዚያ ደግሞ ያስታርቃል። በደም የሚፈላለጉ ሰዎች ሳይቀሩ ያስታርቃል። የፍትህ ስርዓት ይቀጣል እንጂ አያስታርቅም። ያም ሆኖ በጣም ሰፊ የሆነ ችግር አለበት። ባለፈው ሌብነት በስፋት አለ ብየ አንስቼ አንዳንዶች ካለምንም ጭንቀትና ስጋት ነገርየውን ለመቃረን ሲፈልጉ ሰምቼለሁ። ዛሬ በደንብ ጠንከር አድርጌ መድገም እፈልጋለሁ። በፍትህ ስርዓት ውስጥ ዐቃቤ ህግ ሆኖ፣ ዳኛ ሆኖ፣ ፖሊስ ሆኖ፣ በገንዘብ አልሰራም፤ ቃለ መሃል ገብቼለሁ፤ ቃሌን ጠብቄለሁ፣ እምነት አለኝ የሚሉ ሰዎች አሉ። እነኝህ ሰዎች ግን በጓደኞቻቸው በቤተሰቦቻቸው ሞኞች ናቸው የሚሰደቡ። በእውነት የሚሰራ ሞኝ ነው፤ አልገባውም፤ ያልሰለጠነ ነው። ይሰደባል፣ ጓደኛ ይሰድበዋል፤ እነሱ አላመማቸውም በባለፈው ንግግር። ሌብነት አለ ሲባል ዝም ብሎ ሳይሆን በቴሌግራም ግሩፕ ከፍተው ጉቦ የሚቀበሉ ዳኞች አሉ። አርበኛ ለመሆን የሚቀላቅሏቸው ጨዋታዎች ደግሞ አሉ። እንትናን ፈታሁ እንትናን አሰሩ እያሉ ይናገራሉ። እንደዚህ አይነት ቀልድ ጥሩ አይደለም። የፍትህ ስርዓት ጊዜው አሁን ነው። እስከዛሬ በነበረው ጊዜ ውስጥ በነበረው ኢንተርቬንሽን አልቻልነውም። እንደምታውቁት በጀት እንኳ ሳይቀር ከአስፈጻሚ አውጥተን ወደ ፓርላማ ያስገባነው አሁን ነው። የፍትህ ስርዓቱ ብዙ ተደግፏል። መሻሻል ካለባቸው አሁን ነው ጊዜው። አሁን ከተበላሸ፤ መሰረት ከተናደ መቼም አይቃናም። ለዚህ እውነተኛ የሚሆኑቱ፣ ሀገር የሚወዱ፣ ቃላቸውን የሚያከብሩ ሰዎች ተባባሪ ሆነው ጠንካራ ሪፎርም መስራት ይኖርብናል። ምክር ቤቱ ጀምሯል። አጠናክሮ ለኢትዮጵያ ህዝብም ለሁላችንም እፎይታ ያመጣል ብየ ተስፋ አደርጋለሁ። በእኛ በኩል ያለውን እናጠናክራለን።
ሲቪል ሰርቪሱም ጋር ችግር አለ። በአንድ በኩል የመንግስት ሰራተኛ በቂ ደሞዝ አይከፈለውም እንደምታውቁት። በሌላ በኩል ለሚሰጠው አገልግሎት እንደ ግል ሰርቪስ ክፍያ መጠየቅ ልማድ እየሆነ መጥቷል። ቅድም ባልኩት ማዕቀፍ ውስጥ ተባብረን ከሰራን ብዙ መልክ እናስይዛለን ብየ አስባለሁ። ሲቪል ሰርቪሱ አንደኛው ማብቃት ነው። በማሰልጠን ማዘመን ነው ሁለተኛው፣ ሶስተኛው ደግሞ ማጥራት ነው። እያጠራን በመሄድ መፍትሄ ለማምጣት ጥረት ይደረጋል። በጥቅሉ ግን ብዙ የሚለፉ፣ ብዙ የሚሰሩ፣ ብዙ የሚደክሙ ሰዎች ያሉ ቢሆንም አሁንም ሌቦች፣ አጥፊዎች ስራ ጠሎች ስላሉ ብዙ ነገር እንደፈለግነው እየሄደ አይደለም እና በዚህ አቅም ማስኬድ እንደምንችል በየቀኑ መፈተሽና ማረቅ ያስፈልጋል። ቅድም አዲስ አበባ እንዳነሳሁት አዲስ አበባ ላይ የሪቨር ሳይድ ፕሮጀከቶች ያ ነው ከእንጦጦ እስከ ፒኮክ ላለው ነው ገንዘብ ያገኘነው።
ከእንጦጦ ጫፍ እስከ ፒኮክ ድረስ ይሄ ሪቨር ሳይድ ፕሮጀክት ማለት በፌዝ 2 አሁን ሙሽሮች አካባቢ የተሰራው ስራ ያለበት ከእንጦጦ ጀምሮ እስከ ፒኮክ አላማ የነበረው እነዚህ ፓርኮች ናቸው። ተከፍሎባቸው ሰው ይገባል። ሰው ፍሬንድ ሺፕ ለመጠቀም ከሜክሲኮ ከመገናኛ ነድቶ ይመጣል። ይሄኛው ግን እያንዳንዱን ጎረቤት እያለፈ ነው የሚሄደው። ሰው ሁሉ በሰፈሩ ወክ የሚያደርግበት ፓርክ ንፁህ ውሃ የሚያይበት ሽታ የሚጠፋበትን እድል ይሰጣል። ሁለት አመት አጓተውት ፋይናንስ የሚያደርጉልን ሰዎች ገንዘቡ እየጨመረ ስለሄደ ከእንጦጦ ፒኮክ የነበረው አሁን ከናይጄሪያ ኢምባሲ ፍሬንድሺፕ ጋር አምስት ኪሎ ሜትር ብቻ ሆናል።
ይሄ እንዳይሰራ የሚያደናቅፈው ሃይል ልክ እንደ ጫካው ነው። ብዙ የሚተርተው ተረት አለው። 49 ቢሊየን 59 ቢሊየን ይላል ይተርታል። ስራ ያበላሻል። ሌብነት ብቻ ሳይሆን ስራ መግደል የተለማመዱ ሰዎች አሉ። ይሄ ደግሞ ልማታችን እንዳይፋጠን በጣም በጣም ጉዳት እያመጣ ስለሆነ መንቃትና መተባበር በጋራ መስራት ቢኖርብን መልካም ይሆናል።
ዲፕሎማሲውን በሚመለከት የኢትዮጵያ ዲፕሎማሲ መለያ ነፃነት፣ እኩልነት እና ፍትሃዊነት ነው። ይሄ ከመንግስት መንግስት ከዘመን ዘመን አይቀየርም። ለነፃነት ቀናይ ለእኩልነት ለፍትሃዊነት መርሃችን ነው። ሁለተኛው የአፍሪካ ችግሮች በአፍሪካ መፍትሄ ሊበጅላቸው ይችላል የሚል እምነት አፍሪካውያን በሙሉ አላቸው፤ እኛም የፀና እምነት አለን በዚህ ጉዳይ። ሶስተኛ በርካታ ችግሮች አሉ ግን በጋራ አሸናፊ የምንሆንበት (ዊን ዊን አፕሮች) ዊን ዊን ሶልሽን መፍጠር ያስፈልጋል። አንዱ አሸናፊ ሌላው ተሸናፊ ከሆነ አያዋጣም። የሚል መርህ አለን። በዚህ ምክንያት አንዳንዴ ከፍ አንዳንዴ ዝቅ ሲል የቆየ ነገር አለ። የሆነው ሆኖ የኛን ጎረቤቶች በሚመለከት ከኤርትራ፣ ከጅቡቲ፣ ከኬኒያ፣ ከሶማሌ፣ ከሳውዝ ሱዳን ከሱዳንም ጭምር ባለፉት ሶስት ወራት መልካም የሚባል ሁኔታ ለመፍጠር ትኩረት ተደርገዋል። ውጤቱም ጥሩ ነው። ከሱዳን ጋር አንዳንድ የማያግባቡ ጉዳዮች ነበሩ አሁን ግን በጣም በተሻለ ደረጃ ነገሮች መስመር እየያዙ እየሄዱ ነው። ማጠናከር የሚያስፈልግ ኤሪያ አለ አጠናክረን ከሱዳን ወንድሞቻችን ጋር በጋራ ሰርተን ማደግ መለወጥ የምንችልበትን ነገር እናመቻቻለን።
ባለፈው አንድ ወር ሁለት ወር አካባቢ በነበረው ግጭትም ይሁን በአለም አቀፍ ዲፕሎማቲክ ሁኔታዎች ሱዳን የኢትዮጵያ አጋር ሆና ነው የሰራችው። በመጨረሻው ውጊያ ሱዳን ምንም አይነት ድጋፍ አላደረገችም በጣም እናመሰግናታለን። ከዚያ በኋላ ለነበሩ ዲፕሎማቲክ ጫናዎችም ሙሉ ለሙሉ ኢትዮጵያን ደግፋ ቆማለች። ጎረቤቶቻችን አፍሪካውያን ወንድሞቻችን በድርድሩ በጣም እረድተውናል። የደቡብ አፍሪካ መንግስት አግዞናል ፤የኬኒያ መንግስት አግዞናል። ፕሬዚዳንት ኦባሳንጆ አግዞናል። ፕሬዚዳንት ኡሁሩ አግዞናል፤ የአሜሪካ መንግስት አግዞናል። የአውሮፓ መንግስታት አግዘውናል። ብዙዎች ወዳጆቻችን ይሄ ጉዳይ በሰላም እንዲፈታ ጥረት አድርገዋል።
መካከለኛው ምስራቅ፣ ሩቅ ምስራቅ ያሉ አገራት ረድተውናል። ለሁሉም ለኢትዮጵያ ሰላምና ብልፅግና አስበው ላገዙን ሃይሎች ከፍተኛ ምስጋና እናቀርባለን። በግልም እንደ አገርም ለረዱን አንዳንዶች ደውለው። አንዳንዶች ሰው ልከው። አንዳንዶች በአካል ተገኝተው ብዙ ምክር ብዙ ጉትጎታ አድርገዋል ሰላም እንዲመጣ። ለእነዚህ ሁሉ ከፍተኛ ምስጋና እናቀርባለን። ዲፕሎማሲያችን ግን ቅድም ባነሳሁት ሪፎርም፤ አሁንም ሰፋፊ ሪፎርም እየተሰራ ነው ያለው። ምናልባት ውጪ ጉዳይ አሁን የጀመራቸውን ስራዎች አጠናክሮ ከቀጠለ አስተማማኝ የሆነ ተቋም ይገነባል የሚል እምነት ነው ያለኝ። ዝርዝሩን ውጪ ጉዳይ ሪፖርት ሲያደርግ ልታደምጡት ትችላላችሁ አሁን ግን በርካታ ሰራዎች እየተሰሩ ውጤትም እየመጣ ነው።
ዲፕሎማሲ አሁን ባለበት ሁኔታ ዲጂታል ብቻ ሳይሆን ሁሉም ዲፕሎማት መሆን አለበት። ሁሉም ሰው። ሰርቪስ የሚሰጥ ሰው የታክሲ ሹፌር፣ ቡና የሚያቀብል ሰው ለሀገሩ ዲፕሎማት ነው። ስለ አገሩ መልካም ነገር በመናገር፣ መልካም በመለጠፍ በሶሻል ሚዲያ ላይ ዲፕሎማት መሆን ይችላል። በምእራቡ አለም ኢትዮጵያውያን መኖር ከጀመርን 50 ዓመት አልፎናል። 60 እና 70 አመት ገደማ ነው። በምእራብ አለም ውስጥ ቋሚ ነዋሪ መሆን መኖር ከጀመርን። በምእራብ አለም ያሉ ኢትዮጵያውያን ዲያስፖራ አገራቸውን የሚወዱበት ልክ ለአገራቸው በሚጮሁበት ልክ አገራቸውን ይወዳሉ። አሁን ተጨማሪ ያለኝ ምክር ግን አገራቸውን መውደድና ወደዚህ መጮህ ብቻ በቂ አይደለም።
ባሉበት አገር ፖለቲካ ውስጥ መሳተፍ አለባቸው። ኢትዮጵያውያን ዲፕሎማቶችና ሴኒተሮች በውጪው ዓለም መታየት አለባቸው። ልክ የሱማሌን እንደምናየው የተለያዩ አፍሪካ አገራት እንደምናየው ኢትዮጵያውያን እይታቸውን እዚህ ብቻ ሳይሆን እዛ ባሉበት አገር ፖለቲካ ውስጥ መግባት አለባቸው። ዜጎች ናቸው የተማሩ ናቸው ቢያንስ ልጆቻቸው በዛ አገር ፖለቲካ እንዲሳተፉ ቢያደርጉ አሁን ከሚያደርጉት ድጋፍ በላይ ማገዝ ይችላሉ። ሁለት ሴኒቴሪ ኢትዮጵያዊ ቢኖር አስቡ እዛ አገር ምን ማድረግ እንደምንችል ።ወደዛ አይነት እንዲቀየሩ እንዲያድጉ መምከር እፈልጋለሁ።
ዩኒቨርሲቲዎች ወደ 50 ገደማ የመንግሥት ዩኒቨርሲቲዎች አሉ። የግሉ ጋ በጣም በርከት ይላል። ወደ 50 ሺ ገደማ ምሁራን አሉ። እነዚህ 50 ሺ ምሁራን በሳምንት አንዳንድ ገጽ ስለ አገራቸው ቢጽፉ በዲጅታል አውድ ውስጥ ምን ያክል ሥራ ሊሠራ እንደሚችል አስቡት። 50 ሺ ምሁር ቀላል አይደለም 50 ሺ ምሁር የተፈጠረው በኢትዮጵያ ሃብት ነው። ኢትዮጵያ አስተምራ ነው። ኢትዮጵያ ላይ ጥቃት ሲሰነዘር በአንድ ድምጽ መቆም ከቻልን ትልቅ ውጤት ልናመጣ እንችላለን እና ሁላችንም በዛው አግባብ መሥራት ብንችል ጠቃሚ ይሆናል።
የአዲስ አበባ ታክሲ ማህበራት ከዚህ አንጻር እጅግ የሚያኮራ ሥራ እየሰሩ ነው። የታክሲ ማህበራቱ ከመንግሥት በጣም በርካታ የተደረገላቸው አይደሉም ብዙ ጥያቄዎች አሏቸው። ነገር ግን በዚህ ችግር ጊዜ መንግሥትን፣ ህዝብን፣ አገርንም መደገፍ አለብን ብለው ከፍተኛ ሥራ እየሠሩ ነው። እነሱን እናመሰግናለን። ሌሎቹም እነሱን እንዲመስሉ እናበረታታለን። የታክሲ ማህበራት ለሚያደርጉት ጥረትና ሥራ የኢትዮጵየ መንግሥት ትልቅ ክብርና አድናቆት እንዳለው በዚሁ አጋጣሚ ለመግለጽ እወዳለሁ። ሌሎቻችንም ካደረግን ዲፕሎማሲው ይቃናል የሚል ዕምንት አለኝ።
የብሔራዊ ምክክርና በሚመለከት ምን ላይ ነው ያለው የሚለውን እኔ በቀጥታ ለመመለስ እቸገራለሁ። ነገር ግን ፓርላማው ጠርቶ ሪፖርት ሊሰማ ይችላል። ለእናንተ ስለሚታዘዙ ሙሉ ሪፖርት ማቅረብ እቸገራለሁ። ነገር ግን ምርጥ ዘር ስላለ ብቻ መሬቱ አብቃይ ካልሆነ ብንዘራም አይበቅልም። ሰዎቹ ደጋግ ሰዎች ስለሆኑ ሃሳባቸው ጥሩ ስለሆነ፤ ለኢትዮጵያ ቀናኢ ነገር ስለሚያስቡ ብቻ አይሳካላቸውም። የሚሳካላቸው ሁላችንም ካገዝናቸው ነው። ሁላችን በየአቅማችን ድጋፍ ካደረግን ብቻ ነው ብሔራዊ ምክከሩ ፍሬ የሚያፈራው። እኛ ጋር ያለው ችግር በትንሽ በትልቁ ነገር ሳይጀመር ጨዋታ ፈረሰ አባይ ደፈረሰ ምንል ከሆነ አይሆንም። ጨዋታ ፈረሰ አባይ ደፈረሰ ከማለታችን በፊት ጨዋታው እንዳይፈርስ ውሃውም እንዳይደፈርስ ማድረግ የሚገባንን ነገር ማድረጋችንን ማረጋገጥ ያስፈልጋል።
ይሄ ለኢትዮጵያ በጣም ትልቅ ዕድል የሆነ ነገር ነው። ቢያንስ 70/80 በመቶ ችግሮቻችንን መፍታት ይችላል። ገብቶን ብንጠቀምበት ብናግዝ፣ ብንሳተፍ፣ ብንተባበር ብዙ መፍትሔ ስለሚያመጣ ሁላችንም በጋራ ሆነን በመደገፍ ውጤታማ እንዲሆን ማድረግ ይኖርብናል ብዬ አስባለሁ። ሰዎቹ አገራቸውን ለመደገፍ ፍላጎት አላቸው አነጋግረናቸዋል። በመንግሥት በኩል ከሆነ ጥያቄው ግን መንግሥት ሙሉ ፍላጎትና ድጋፍ አለው እንዲሳካ ይፈልጋል ይሄ ሃሳብ ።የኢትዮጵያ ጥያቄዎች በንግግር በውይይት ፈር እንዲይዙ ይፈልጋል። እዚህ ጋ ግንዛቤ መወሰድ ያለበት ነገር አንድ ሁኔታ ላይ ችግሩን ብቻ አይተው የሚሰሩ ሰዎችና ውጤቱን አስበው የሚሰሩ ሰዎች የተለያዩ ናቸው። ሳይንቲስቶች ወደ ስፔስ የሚወጣ መንኮራኩር ከሠሩ በኋላ መንኮራኩር የሚያክለውን ነገር ፈጥረው ከሠሩ በኃላ መጨረሻ ላይ በዜሮ ግራቪቲ ስፔስ ላይ ሆኖ እስኪቢርቶ አይጽፍም በዜሮ ግራቪቲ የሚጽፍ እስኪቢርቶ ካልፈጠርን በስተቀረ መንኮራኩሩ ላይ ወጥቶ ዳታ ለመያዝ እንቸገራለን ብለው ሁለት የተለያ አገራት ወይም ግሩፖች ይከፈላሉ። አንደኛው ግሩፕ አስር ዓመት 15 ሚሊዮን ብር አውጥቶ አስር ዓመት ተመራምሮ በዜሮ ግራቪቲ ስፔስ ላይ መጻፍ የሚችል ስኪሪብቶ ሠራ፤ አንደኛው ቡድን ግን እስኪቢርቶ እንደማይሰራ ሲያውቅ መፍትሔ ላይ አተኩሮ በእርሳስ ተካው ብሔራዊ ምክክር የሚገጥሙትን ችግሮች አይተን ሌላ ዓመታት የሚወስድ ምርምርና ጥናት ከምናደርግ መፍትሔ ተኮር ሆነን ካገዝናቸው የተሻለ ውጤት ልናመጣበት ጥያቄዎቻችን ምላሽ ሊያገኙበት ይችላሉ ብዬ እገምታለሁ።
እና ምክር ቤቱም ህዝባችንም በቀና ልብ ብንደግፋቸው ውጤት ስለሚገኝ ውጤቱም ከፍተኛ ስለሆነ በዚሁ አግባብ መፍትሔ ተኮር ሆነን በጋራ ብንሰራ መልካም ነው ብዬ አስባለሁ። በጥቅሉ የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ሪዚሊየንት መሆኑን ዓለም ተገንዝቧል እኛም ተገንዝበናል። የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ በሰው ሰራሽና በተፈጥሮ አደጋ መናጡን በፈለገው ልክ እንዳይሮጥ እግሩ መያዙንም አይተናል። እግር የሚይዙ ጉዳዮች ፈተን በተባበረ መንፈስ በግሪን ሌጋሲ በሌማት ትሩፋት ላይ ብንሰራ ኢትዮጵያን የዳቦ ቅርጫት ማድረግ እንችላለን። ከልመና መገላገል እንችላለን። አምርተን ምንበላ አምርተን የምንሸጥ መሆን እንችላለን። ለዚህ በጋራ መቆም ያስፈልጋል። ሰላም የልማታችን መሰረት ነው።
አቅማችን በፈቀደ መጠን ለሰላም በጋራ መስራት ይኖርብናል። ሰላም ካለ ቀጣዩ ነገር እየቀለለ ስለሚሄድ ሰላምና ልማት ሌብነት ካለ የፖለቲካል ማርኬት ፕሌሱ ስለሰፈር ብቻ የሚያስብ ከሆነ እንደ አገር ማደግ እንቸገራለን። በአስተሳሰብም በእጅ ልምምድም ያሉ ጥፋቶችን ደረጃ በደረጃ እያረቅን እያረምን ለመሄድ በጋራ መስራት ይኖርብናል። ሌብንት ቀንሶ ሰፈርተኝነት ቀንሶ ቡድንተኝነት ቀንሶ ተንኮል ኮንስፓይሬሲ ቀንሶ በትብብር መንፈስ መስራት ከቻልን ግን በስንዴ፣ በሩዝና በቡና ያመጣነውን መድገም በብዙ መንገድ መድገም እንችላለን ይሄን ለማድረግ የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ በምስራቅ አፍሪካ ያገኘውን ደረጃ አጠናክሮ እንዲቀጥል በአፍሪካ ደረጃም ባሰብነው ልክ ማደግ እንዲችል ከዓለም ጋር ባለው ሂደት ውስጥ ተዋህዶና ተግባብቶ ዕድገታችንን ማስቀጠል እንዲችል የበኩላችንን ሚና ማድረግ ይኖርብናል። መንግሥት አቅም በፈቀደ መጠን እነዚህን ጉዳዮች ለመስራትና ውጤት ለማምጣት ጥረት ያደርጋል። ስለነበረን ጊዜ እጅግ አድርጌ አመሰግናለሁ፤ ስለጥያቄያችሁም አመሰግናለሁ በሚቀጥለው እስከምንገናኝ ሰላም ሁኑ !
አዲስ ዘመን ህዳር 8/2015
