ድምጽ አልባው ገዳይ ሄፓታይተስ ቢ

ሄፓታይተስ ቢ ምንድን ነው?

ሄፓታይተስ ቢ በዓለም ላይ በብዛት ጉበትን ከጥቅም ውጭ የሚያደርግ በሽታ ነው። የሚመጣውም ሄፓታይተስ ቢ (HBV) በሚባል ቫይረስ ሲሆን ቫይረሱ ጉበትን በማጥቃት ጉዳት ያደርሳል። የሚተላለፈው በደም፣ ጥንቃቄ በጎደለው የግብረ ስጋ ግንኙነት፣ መርፌዎችን በመጋራት ወይም ድጋሚ በመጠቀም እንዲሁም በበሽታው ከተያዘች እናት ወደ ልጅ በእርግዝና ወይም በወሊድ ወቅት ነው።

በርካታ በበሽታው የተያዙ ጎልማሶች ሄፓታይተስ ቢ ን ያለምንም ችግር ከሰውነታቸው እንዲወገድ ማድረግ ይችላሉ፡፡ ነገር ግን አንዳንድ ጎልማሶች እና በበሽታው በጣም የተጠቁ ህፃናት እና ታዳጊዎች ቫይረሱን ከሰውነታቸው ማስወጣት አለመቻላቸውን ተከትሎ በፀና ህመም ውስጥ ይገባሉ። ሄፓታይተስ ቢ ን ለመከላከል አስተማማኝ ክትባት ያለ ሲሆን፤ ሌላው ደግሞ ቀድሞውኑ በሄፓታይተስ ቢ ለተጠቁት በአዲስ መልኩ ህክምና እየተደረገም ነው፡፡

በሄፓታይተስ ቢ የተጠቁት ሰዎች ምን ያህል ናቸው?

በአሁኑ ወቅት በዓለም ላይ 2 ቢሊየን ሰዎች (ከ3 ሰዎች መካከል 1) እንደ ማለት ነው፤ በሄፓታይተስ ቢ የተጠቁ መሆናቸውን የዓለም ጤና ድርጅት መረጃዎች የሚያሳይ ሲሆን 257 ሚሊየን የሚሆኑት ሰዎች ደግሞ በፀና የታመሙ ናቸው፡፡ በሄፓታይተስና ከእሱ ጋር በተያያዘ 700ሺ የሚጠጉ ሰዎች በየዓመቱ ለህልፈት እንደሚዳረጉም የድርጅቱ መረጃዎች ያመለክታሉ፡፡

ሄፓታይተስ ቢ በአንዳንድ የዓለም ክፍሎች ለምን በብዛት ይከሰታል?

ሄፓታይተስ ቢ የእድሜ እና የብሄር ልዩነት ሳያደርግ ሁሉንም ሰው ሊይዝ የሚችል ሲሆን፤ ነገር ግን ሄፓታይተስ ቢ በብዛት በሚከሰትባቸው ከተወሰኑ የዓለም ክፍሎች ያሉ ሰዎች ማለትም እንደ ኤሲያ፣ የአፍሪካ የተወሰኑ ክፍሎች፣ ደቡብ አሜሪካ፣ ምዕራብ አውሮፓ እና መካከለኛው ምስራቅ በበሽታው የመያዝ እድላቸው በእጅጉ ከፍ ያለ ነው። በነዚህ ቦታዎች በተወለዱ አሜሪካውያን ላይ ሄፓታይተስ ቢ በብዛት ይከሰታል፡፡

ሄፓታይተስ ቢ በተወሰኑ የአለማችን ክፍሎች ላይ በብዛት የተለመደ ሲሆን፤ ለዚህ ደግሞ በምክንያትነት የሚጠቀሰው በቦታዎቹ ላይ ቀደም ብለው በሄፓታይተስ ቢ የተጠቁ ብዙ ሰዎች መኖራቸው ነው። ምንም እንኳን ሄፓታይተስ ቢ የኤስያውን ወይም የአፍሪካውያን በሽታ ባይሆንም ከነዚህ ቦታዎች በመቶ ሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን የበከለ ነው፣ ይህን ተከትሎም በርካታ ቁጥር ያላቸው ሰዎች የሄፓታይተስ ቢ ቫይረስን ወደሌሎች እንዲተላለፍ ምክንያት እየሆኑም ነው። ስጋቱ በጨመረ ቁጥር በቫይረሱ የመያዝ እድላቸውም ከፍ ያለ ነው።

ሄፓታይተስ ቢ በሚታይባቸው አካባቢዎች ያሉ ሰዎች በብዛት የሚያዙት በወሊድ ጊዜ ማለትም እናቶች ሲወልዱ ባለማወቅ ቫይረሱ ወደ ልጃቸው እየተላለፈ ነው ። ታዳጊ ህፃናት የሚኖሩት ቫይረሱ ካለበት የቤተሰቡ አባል ጋር በየቀኑ የቅርብ ግንኙነት የሚደርጉ ከሆነ የመያዝ እድላቸው ሰፋ እንደሚልም መረጃው ያመለክታል፡፡

ህፃናትና ታዳጊዎች በሄፓታይተስ ቢ ከሌሎች በበለጠ በከፍተኛ ደረጃ ይጠቃሉ፤ ለዚህም እንደ ዋና ምከንያት የተቀመጠው ብዙም ያልጠነከረው በሽታን የመከላከል አቅማቸው ሲሆን ቫይረሱን ከሰውነታቸው ውሰጥ ለማስወገድም መቸገራቸው ነው፡፡

ስለ ሄፓታይተስ ቢ ለምንድን ነው ትኩረት መስጠት ያለብን?

ስር የሰደደ ሄፓታይተስ ቢ የከፋ የጉበት ህመምን ማለትም የጉበት ካንሰርን (ሰርሆሲስ) ያስከትላል። ምርመራ ማድረግ ጠቃሚ ነው፤ ምክንያቱም ቀድሞ ምርመራ ማድረግ ቀድሞ ህክምና ለማግኘትና የግለሰቡንም ህይወት ለማዳን ያግዛል። በቫይረሱ የተያዙ ሰዎች ቫይረሱን ወደ ሌሎች ስለሚያስተላልፉም በርካቶች ሳያውቁት ቫይረሱን ወደ ብዙ ሰዎች ያስተላልፋሉ። ሰዎች ምርመራ ካላደረጉ በአንድ ቤተሰብ ውስጥ ሄፓታይተስ ቢ ወደ ተለያየ ትውልድ ብሎም ማህበረሰብ የመተላለፍ አድሉ ሰፊ ነው፡፡

በአንድ ቤተሰብ ውስጥ ያሉ የተለያዩ ትውልዶች መያዛቸውን ተከትሎ ሄፓታይተስ ቢ “በመወለድ የሚመጣ ነው” የሚል አንድ የተለመደ አባባል መኖሩን የሚናገረው መረጃው ነገር ግን ሄፓታይተስ ቢ በዘር የሚመጣ በሽታ ሳይሆን ቫይረሱ በብዛት በቤተሰብ አባላት መካከል ከእናት ወደ ልጅ ወይም በድንገተኛ አጋጣሚ በተፈጠረ የደም ንክኪ የሚተላለፍ ነው። ቤተሰቦች በሄፓታይተስ ቢ የመያያዝ ኡደትን በመመርመር፣ ክትባት በመከተብ እና ህክምና በመከታተል ማስቆም ይችላሉ፡፡

ሄፓታይተስ ቢ ለምንድን ነው እጅግ አደገኛ የሆነው?

ሄፓታይተስ ቢ ድምጽ አልባና አደገኛ በሽታ ነው፤ ምክንያቱም ዝምተኛው በካይ በመሆኑ ሰዎች ምንም ነገር ሳያውቁ ስለሚይዛቸው፤ በርካቶች ስለመያዛቸው አለማወቃቸውን ተከትሎ ቫይረሱን በደማቸው እና በሌሎች በተበከሉ የሰውነት ፈሳሾች ወደ ሌሎች ማዛመታቸው ነው።

በሌላ በኩልም በፀና የታመሙት ጉበታቸው ስራ የማቆም ስጋት እንዲሁም በስተመጨረሻም የጉበት ካንሰር (ሲርሆሲስ) የመከሰታቸው እድል መጨመሩ ነው። ቫይረሱ ለብዙ ዓመታት ድምፁን አጥፍቶ ሳይለይ ከቆየ በጊዜ ሂደት በተከታታይ ዓመታት በጉበት ላይ ጉዳት ያደርሳል፡፡

በመጀመሪያ ደረጃ ላይ ያለ ሄፓታይተስ ቢ ምንድን ነው?

በመጀመሪያ ደረጃ ላይ ያለ ሄፓታይተስ ቢ እስከ ስድስት ወር (በምልክት ወይም ያለ ምልክት) ድረስ የሚከሰት ሲሆን በዚሁ ጊዜም የተያዘው ግለሰብ ቫይረሱን ወደ ሌሎች ማስተላለፍ ይችላል፡፡

በጅማሮ ደረጃ ላይ ያለ ሄፓታይተስ ቢ ምልክቶች የምግብ ፍላጎት ማጣት፣ የመገጣጠሚያ እና ጡንቻ ህመም፣ ዝቅተኛ መጠን ያለው ትኩሳት እና የጨጓራ ህመም ሊታይ ይችላል። ምንም እንኳን በርካታ ሰዎች ላይ ምልክቱ ባይታይም፣ በቫይረሱ ከተያዙ ከ 60 እስከ 150 ቀናት በኋላ ቫይረሱ ሊገኝባቸው ይችላል። አንዳንድ ሰዎች ጠንከር ያሉ ምልክቶች የሚታይባቸው ሲሆን ከነዚህም ውስጥ ንፍጥ፣ ማስመለስ፣ የዓይን እና ቆዳ ቢጫ መሆን አሊያም የጨጓራ መነፋት ናቸው፣ በዚህ ጊዜም ወደ ጤና ባለሙያ መሄዱ ጥሩ ነው፡፡

ቀላል የሚባል የደም ምርመራ ለአንድ ግለሰብ በደም ውስጥ የሄፓታይተስ ቢ ቫይረስ ስለመኖሩ አለመኖሩ ሊናገር ይችላል። በመጀመሪያ ደረጃ ላለ ሄፓታይተስ ቢ ምርመራ አድርገው ከሆነ ከ6 ወራት በኋላ በድጋሚ ደም በማስመርመር ማረጋገጥ ይቻላል። ነገር ግን የጤና ባለሙያዎች በደም ውስጥ የሄፓታይተስ ቢ ቫይረስ አለመኖሩን እስኪያረጋግጡ ድረስ ወደ ሌሎች ላለማስተላለፍዎ እርግጠኛ ስላልሆኑ ጥንቃቄ ማድረግ ያስፈልጋል ይላል መረጃው፡፡

የመጀመሪያ ደረጃ ሄፓታይተስ ቢ ላለባቸው ሰዎች የሚሰጥ የሄፓታይተስ ቢ ህክምና የለም። በበሽታው የተያዙ ግለሰቦች በራሳቸው ጊዜ ይሻላቸዋል። አንዳንዴ ምልክቶቹ በፀና የሚታይበት ህመምተኛ ለአጠቃላይ ድጋፍ ሲባል ህክምና ሊደረግለት ይችላል። እረፍት እንዲያገኙ ማድረግ እና ምልክቶቹን መቆጣጠር የዚህ ህክምና ቀዳሚ ግቦች ናቸው። አልፎ አልፎ የሚከሰት፣ ህይወትን አደጋ ውስጥ የሚከተው የመጀመሪያ ደረጃ በቫይረሱ መያዝ ወቅት ሊከሰት የሚችል ሲሆን፤ ይህም ግለሰቡን ለድንገተኛ የጉበት ስራ ማቆም ሊዳርገው ስለሚችል ወዲያውኑ በፍጥነት የህክምና እርዳታ እንዲያገኝ መደረግ አለበት፡፡

የመጀመሪያ ደረጃ ላይ ላለ የሄፓታይተስ ቢ ምልክቶች ጠቃሚ ከሆኑት ምክሮች መካከል አልኮልን አለመጠቀም፣ ሲጋራን አለማጨስ ወይም መቀነስ፣ ጤናማ አመጋገብን መከተል፣ ቅባት የበዛባቸውን ምግቦች አለመመገብ፣ ከጤና ባለሙያ ጋር በሚወስዷቸው ማናቸውም ዓይነት መድሀኒቶች ዙሪያ መመካከር ነው። ቫይታሚኖችን እና በምግብ መልክ የሚወሰዱ መድሀኒቶች መጠቀም በጉበት ላይ የበለጠ ጉዳት እንዲደርስ ያደርጋልና ጥንቃቄ እንደሚያስፈልግም መረጃው ያመለክታል።

በመጀመሪያ ደረጃ ላይ ካለ የቫይረሱ መያዝ ለመዳን በህክምና ባለሙያ የሚደረግልዎትን ማንኛውንም አይነት የደም ምርመራ በአግባቡ መከታተልም ያስፈልጋል፡፡

ስር የሰደደ ሄፓታይተስ ቢ ምንድን ነው?

ከስድስት ወር በኋላ ወይም ከመጀመሪያው የደም ምርመራ ውጤት በኋላ የሄፓታይተስ ቢ ቫይረስ እንዳለባቸው ያወቁ ሰዎች በሽታው ስር ስለመስደዱ ለማረጋገጥ ምርመራ ማድረግ አለባቸው። ይህም ማለት የሰውነታቸው በሽታን የመከላከል አቅም የሄፓታይተስ ቢ ቫይረስን ለማስወገድ ባለመቻሉ በሰውነታቸው በደምና በጉበት ውስጥ እንዲቆይ ይሆናል። ስር የሰደደን ህመም ለማከምና ለማገዝ የሚደረግ ውጤታማ አሰራር ቢኖርም በሽታውን ግን ማዳን አይቻልም። በሽታው ስር ከሰደደ በቀሪው የህይወት ዘመንዎ ከቫይረሱ ጋር አብረው ይኖራሉ፡፡

ስር የሰደደ የሄፓታይተስ ቢ ያለባቸው ሰዎች ባለማወቅ ቫይረሱን ወደ ሌሎች ሰዎች ያስተላልፋሉ። ስር የሰደደ የሄፓታይተስ ቢ ጠንከር ወዳለ የጉበት ህመም ማለትም ወደ የጉበት ካንሰር ( ሰርሆሲስ) ያመራል። በፀና የታመመ ሰው ሁሉ የጠነከረ የጉበት ህመም ይይዘዋል ማለት ግን አለመሆኑ ሊታወቅ ይገባል። ነገር ግን በበሽታው ምንም ካልተያዘው ሰው በበለጠ የመያዝ እድል አለው፡፡

ስር የሰደደ ሄፓታይተስ ቢ የመፈጠር እድሉ ግለሰቡ ለመጀመሪያ ጊዜ ለቫይረሱ በተጋለጠበት እድሜ ይወሰናል። 90 በመቶ በሚሆኑትና በቫይረሱ በሚያዙት አዲስ የተወለዱ ጨቅላ ህፃናት እና ልጆች ላይ ሄፓታይተስ ቢ ስር ይሰዳል። እስከ 50 በመቶ የሚደርሱትና በቫይረሱ የተያዙ ህፃናት (ከ1-5 ዓመት) ስር ለሰደደ የሄፓታይተስ ቢ ይዳረጋሉ። ከ 5 እስከ 10 በመቶ የሚሆኑት በቫይረሱ የተያዙ ጎልማሶች ስር ለሰደደ የሄፓታይተስ ቢ ይጋለጣሉ ያለው መረጃው ከዚህ ውስጥ 90 በመቶ ያህሉ ያገግማሉ።

ስር የሰደደ የሄፓታይተስ ቢ እንዳለማወቅ በእጅጉ የሚረብሽ ይሆናል። ምክንያቱም አብዛኞቹ ሰዎች ምልክቶቹ ባለመታየታቸው ለሄፓታይተስ ቢ ምርመራ የሚያደርጉት በቫይረሱ ከተያዙ ከአስርት አመታት በኋላ በመሆኑ ነው፤ መልካም የሚባለው ዜና ግን አብዛኞቹ ስር ከሰደደ የሄፓታይተስ ቢ ጋር ያሉ ሰዎች ረዥምና ጤናማ ኑሮ እንደሚኖሩ መጠበቅ አለባቸው፡፡

በቫይረሱ የተያዘች ነፍሰ ጡር እናት በወሊድ ወቅት አዲስ ወደተወለደው ልጅዋ ቫይረሱን ልታስተላልፍ ትችላለች። ስለሆነም አዲስ የሚወለዱት ጨቅላ ህጻናት በወሊድ ወቅት የመያዝ እድላቸው ከፍ ስለሚልና ከተያዙም ስር ስለሚሰድባቸው፣ ዓለም አቀፉ ጤና ድርጅት እና በአሜሪካ የበሽታ መከላከልና መቆጣጠር ማዕከል ሁሉም ህፃናት እንደተወለዱ ከ 12 እስከ 24 ሰአታት ውስጥ የሄፓታይተስ ቢ ክትባትን መውሰድ እንዳለባቸው በጋራ ይመክራሉ።

የሄፓታይተስ ቢ በሽታን ማዳን ባይቻልም ቫይረሱን የሚቆጣጠርና በጉበት ላይ ጉዳት እንዳያመጣ ለማስቆም የሚያግዙ ውጤታማ የሆኑ መድሀኒቶች አሉ። በጥናት ላይ ያለና ወደፊት በሽታውን ማዳን እንደሚችል ተስፋ የተጣለበት አዲስ መድሀኒትም እየተጠና ስለመሆኑ የዓለም ጤና ድርጅት መረጃ ያመለክታል። ምንም እንኳን ከባድ የጉበት ህመም ወይም የጉበት ካንሰር የመከሰቱ እድል በቫይረሱ ካልተያዙት በበለጠ ስር በሰደደ የሄፓታይተስ ቢ ህሙማን ላይ ቢታይም፤ ታማሚዎች ሊተገብራቸው የሚገቡና ችግሩን ለመቀነስ የሚረዱ ቀላል ተግባራት አሉ፡፡

ከነዚህም መካከል በየስድስት ወሩ ወይም በዓመት አንድ ግዜ የጉበት ስፔሻሊስት ወይም ስለ ሄፓታይተስ ቢ እውቀቱ ወዳለው የጤና ባለሙያ በመሄድ የጉበትን ጤንነት ማስመርምር ያስፈልጋል። ከጤና ባለሙያዎ ጋር ስር ለሰደደው የሄፓታይተስ ቢ የሚደረግልዎት የህክምና ክትትል ካለ የከፋ የጉበት ህመም ወይም የጉበት ካንሰር እንዳይከሰት የሚረዳ ነውና በትክክል መተግበር ያስፈልጋል።

በጉበትዎ ላይ በርከት ያሉ መጨናነቆችን ስለሚያስከትሉ አልኮል እና ማጨስን ያስወግዱ አሊያም ይቀንሱ። ቅባት የበዛባቸው ምግቦች ለጉበት ስለሚከብዱ፣ የበሰሉ አትክልቶችን በመመገብ ጤናማ አመጋገብ ስርዓትን መከተል ያስፈልጋል።

በሽታው ስር የሰደደበት ማለት ምን ማለት ነው?

“በፅኑ የታመመ” ማለት ግለሰቡ ስር ለሰደደ ሄፓታይተስ ቢ የታጋለጠና ቫይረሱን ወደሌሎች ማስተላለፍ የሚችል ማለት ነው።

ለሄፓታይተስ ቢ ህክምና አለው?

አንዳንድ ጎልማሶች በተለይም የመጀመሪያ ደረጃ ላይ ካለ የሄፓታይተስ ቢ ቫይረሱ ራሳቸውን ይድናሉ። ስር በሰደደ ሄፓታይተስ ቢ ለተያዙ ጎልማሶች፣ ህፃናት እና ጨቅላ ህፃናት ግን ምንም አይነት መድሀኒት የለም። ነገር ግን መልካም የሚባለው ዜና በፀና በታመመው ህመምተኛ ሰውነት ውስጥ ያለውን ቫይረስ በማዳከም የከፋ ደረጃ ላይ ሊደርስ የሚችለውን የጉበት ህመም መቀነስ የሚያስችል ህክምና አለ። የሚራቡት የሄፓታይተስ ቢ ቫይረሶች ቁጥር በቀነሰ በጉበት ላይ የሚደርሰው ጉዳትም ማስቀረት ይቻላል ።

ወደፊት ስር የሰደደውን ሄፓታይተስ ቢ ለማከም የሚረዱ መድሀኒቶች እንደሚገኙ ታላቅ ተስፋ አለ ይላል የድርጅቱ መረጃ።

አሁን ሄፓታይተስ ቢ ን ለማከም ምን አማራጮች አሉ?

በመጀመሪያ ደረጃ ላለ የቫይረሱ መያዝ እረፍት ከማድረግና ማንኛውንም የበሽታውን ምልክቶች ከመቆጣጠር የዘለለ ምንም አይነት ህክምና የለም፡፡ ስር ለሰደደ ሄፓታይተስ ቢ ግን የተለያዩ ህክምናዎች አሉ። በሄፓታይተስ ቢ በፅኑ የታመመ ሰው ሁሉ ህክምና እንደማያስፈልገው መረዳት ያስፈልጋል።

የተለያዩ የአንቲቫይራል ህክምናዎች የሄፓታይተስ ቢ ን ቫይረስ ከመባዛት ይገታሉ አሊያም ይቀንሳሉ፤ ይህም በጉበት ላይ የሚደርሰውን የማቃጠል ስሜት እና መሰል ጉዳትን ለመቀነስ ይረዳል። እነዚህ አንቲቫይራሎች በኪኒን መልክ በቀን አንድ ጊዜ ቢያንስ ለ 1 ዓመትና ከዚያም በላይ መውሰድ ግን ያስፈልጋል።

ምንም እንኳን ኤፍ.ዲ.ኤ እነዚህን አንቲቫይራሎች ጥቅም ላይ እንዲውሉ ቢመክርም ስር የሰደደውን ሄፓታይተስ ቢ ን ሙሉ በሙሉ ማከም ግን አይችሉም። ነገር ግን በጉበት ላይ ሊደርስ የሚችለውን ጉዳት እና የጉበት ካንሰርን ለመቀነስ ያግዛሉ። አንቲቫይራሎች ዝም ተብለው የሚወሰዱ እና የሚቆሙ ባለመሆናቸው ለሄፓታይተስ ቢ ተብሎ የሚደረገውን ህክምና ከመጀመር በፊት እውቀቱ ያለው የህከምና ባለሙያ ጥልቅ ምርመራ ማድረግ አለበት፡፡

አብዛኞቹ መድሀኒቶቹ የሄፓታይተስ ቢ ቫይረስን ወይ ይቀንሳሉ አሊያም ያስቆማሉ። በጥቂት ወራት ውስጥ ህመምተኛው የተሻለ ስሜት ይሰማዋል፤ ምክንያቱም ጉበቱ ላይ በቫይረሱ እየደረሰበት የነበረው ጉዳት ስለሚቀንስ፤ ነገር ግን ለረዥም ጊዜ ሲወሰድ ድጋሚ ሊያገረሽም ይችላል፡፡

እፀገነት አክሊሉ

አዲስ ዘመን ሰኔ 25/2014