የምክንያታዊነት ቁመታችንን እናርዝም

አስተሳሰባችን የተግባራችንም የምግባራቸውን ማሳያ ነው። ሲያስብ የተሳሳተ ምግባሩም ሆነ ተግባሩ የተሳሳተ መሆኑም እርግጥ ነው። ታዋቂው የሥነ ልቦና ባለሙያ ዶክተር ካርል ጁንግ ‹‹Thinking is difficult. That is why most people judge (ማሰብ አስቸጋሪ ወይም ከባድ ነው። ብዙ ሰዎች የሚፈርዱት ለዚህ ነው)›› ይላል።

እርግጥም ማሰብ የሚከብዳቸው ሰዎች ሰፊውን ዓለም በጭላንጭል እይታ የሚመለከቱና ቀላሉን የሚመርጡ ናቸው። የእኔ የሚሉት ሃሳብ የሌላቸው በመሆኑ ከአመክንዮ ጋር ይጋጫሉ። ምን ለምን እንዴት ብለው አይጠይቁም። እንደጋሪ ፈረስ በማንም ይሾፈራሉ። ሌሎች ሲፎክሩ ይፎክራሉ። ጃስ ሲላቸው ይናከሳሉ። እንያዝ ሲላቸው ያሯሩጣሉ። በስሜታዊነት ፈረስ በመጋለብ ለጠብ እጃቸውን ለመሰብሰብ እንጂ አንድ ጊዜ እንኳን ለማሰብ ጊዜ የላቸው። አድርጉ የተባሉ ሁሉ ለማድረግ አያቅማሙም።

በእርግጥ ሁሉም ሰው በራሱ ሃሳብ ትክክል ነው። ይሁንና አንዳንዶች የእኛ ብቻ ልክ ነው ብለው ስለሚያስቡ የሌሎችን ሃሳብ ለመስማትም ሆነ ለማክበር ቦታ የላቸውም። የሌሎችን ሃሳብም ቢሆን አይመዝኑም። አይመረምሩም። ፈትነው አያጣሩም።

በትንሹ ተረድተው በትልቁ ይፈርዳሉ። ቀድሞ ባወቁት ወይም በተነገራቸውን ይደመድማሉ። ልክነትና ልክነታቸውን ብቻ ያውጃሉ። ነገር ግን ሃሳብና ምግባራቸው አደባባይ ሲወጣና በሌሎች መመዘን ሲጀምር ትክክለኝነታቸው ጥያቄ ውስጥ ይገባል።

የልክነት ትርጉሙና ፍቺው በአንድም ሆነ በተዘዋዋሪ መንገድ ሲታሰብ ደግሞ ማሰብ ብቻም ሳይሆን በምክንያት ማሰብም ተያይዞ ይመጣል። ምክንያታዊነት ደግሞ በተንኮል ያልታጠፈ፣ በምቀኝነት ያልተቆለመመ፣ በራስ ወዳድነት ያልተንጋደደ ሃሳብና ምግባር ነው።

ምክንያታዊነት፣ አመዛዛኝነት፣ አስተዋይነት ነገሮችን አንድ በአንድ በጥልቀት በማየትና በመመርመር እውን የሚሆን ነው።ይህ እንደመሆኑም ምክንያታዊ አስተሳሰብ መያዝ ከባድ ነው።ይህ በመሆኑም ብዙዎች ምክንያት አልባነትን ይመርጣሉ።

እነዚህ ሰዎችም በምክንያት ለማሰብ ስላልተዘጋጁ ግብረ መልስ ለመስጠት ደመነፍሳቸውን ይጠቀማሉ። ስሜታቸውንን ያስቀድማሉ። እነሱ ያሰቡት ብቻ ትክክል ይመስላቸዋል። ጉዳዩን በሌላ ሰው ጭንቅላት ውስጥ ሆነው አይመለከቱትም። እውነታውን ሳይሆን በእነርሱ ብቻ የታሰበውን የመጨረሻ ልክ አድርጎ ይወስዳሉ።

ምክንያታዊ ባልሆነ አስተሳሰብም ያልተጨበጡና በወጉ ያልተጠኑ ትችቶችን እንደጉድ ያወርዳሉ። ስለተመለከቱትም ሆነ ስላደመጡት እንዲሁም ስላነበቡት ምንነቱን በቅጡ አይረዱም። ብቻ በሩቁና በጭፍን ይደመድማሉ። ታርጋ እየለጠፉ ጎራ ያበጃሉ። ያለምክንያት ይዘልፋሉ። ይፈርጃሉ። ጎራ ፈጥረው ጣት ይቀስራሉ። እኛና እነሱ የሚል ክፍፍል ይሰራሉ። እርግማን ያወርዳሉ።

እኔ የኢትዮጵያ አሁናዊ አደጋ(Present danger) ለሁሉም ነገር ምክንያት አልባ ድምዳሜና ግብረ መልስ መስጠት ነው የሚል አቋም ይይዛሉ። በአሁኑ ወቅት በኢትዮጵያ ባልጠራ መረጃ ሃሳቡን ሳያጣሩ የሚደመድሙ፣ አንድ ጥግ ቆመው ሌላውን ጥግ የሚያወግዙ በዝተዋል።

የሌላውን ሃሳብ ለመረዳት የተዘጉና የተገዘቱት ቁጥራቸው ቀላል አይደለም። ቀድመው የሰሙትን አምነው የተቀበሉና በእሱ ብቻ የሚኖሩ አዲስ ሃሳብ ለመስማት ዝግጁነት የሌላቸው በጠባቡ የሃሳባቸው ዋሻ መሽገውና የሕሊናቸውን በር ዘግተው የተቀመጡ በርካቶች ናቸው።

አሁን ላይ ምክንያታዊነት፣ ሚዛናዊነትና አስተዋይነት ገና ያልደረስንበት የሕይወት ጥጋችን ሆኗል። ምክንያታዊ አለመሆን በርካቶች የሚቸኩሉበት ችሎታቸው እየሆነም መጥቷል። ምክንያታዊነት ጠፍቶ ስሜታዊነት ጎልቶ ወጥቷል። በምክንያት አስቦ በምክንያት የሚናገር አንሷል። ጭፍን ድምዳሜና ችኩል አጠቃሎ ውጦናል። ድክመትን ብቻ ለመግለፅ፣ የተካነ ትውልድ፤ በአቃቂር ጫፍ የደረሰ ህዝብ በዝቷል።

አሁን አሁን መናገር የህልውናቸው ምስክር ወይም ማረጋገጫ አድርገው የሚወስዱና ካልተናገሩ የሌሉ የሚመስላቸው በርካቶች ናቸው። ስም ጠርቶ ማውገዝ የለም። እስቲ ጥሩት ሲባሉም የሚጠሩት አሁን የለም። እንዴት እንዲህ ይሆናል ሲሉ እንዴት እንዲህ አይሆንም ለሚለው ቦታ የላቸውም። ሃሳብ፣ተግባርና ህልማቸው ቡድናዊ፣ በደንብ ሲጠና ደግሞ ግላዊ ነው።

እንደታዘብኩት ከሆነ ምክንያት አልባዎች የሰቀሉትን አውርደው ለመፈጥፈጥ ይቸኩላሉ። ሲያወርዱም ያጣድፋሉ። ደካማ ነገር ማጉላት፣ ድክመቱን ማውጣት፣ ክፍተቱን ፈልጎ ማግኘት ይቀናቸዋል። ይሁንና ጥቅም ጉዳቱን ፈልቅቆ ለማግኘት አቅምም፣ ዝንባሌም ሆነ ፍላጎቱ ያጥራቸዋል።

ፉከራቸው ከዕውቀታቸው ጋር ያልተዋሀደ ነው። ስለሚያወግዙት ግማሽ መንገድ ተራምደው አይጠይቁም። ማጣጣል እንጂ ማድነቅ ምርጫቸው አይደለም። የምክንያት አልባነት ሰለባ ተጠቂዎች እንዲህ ብናደርግ ሲባሉ ቢያንስ ሞክረው ውጤቱን ለመመልከት አዋጭ ከሆነ መቀጠል ካልሆነም ለማቋረጥ ዝግጁና ተባባሪነት አይታይባቸውም። ይልቁንም ሳይጀምሩ ይጨርሳሉ።

ይህ ከምክንያት ጋር የመጣላት ችግራቸውም በተለይ ጠቅላይ ሚኒስትር ዶክተር ዐቢይ አሕመድ በማህበራዊ የትስስር ገፅ እንዲሁም በተለያዩ መገናኛ ብዙሃን አንድ መልእክት ሲያስተላላፉ በግልፅ ይታያል። በእርግጥ የጠቅላይ ሚኒስትሩን መልእክቶች ምክንያታዊ በሆነ መልኩ የሚደግፉ፣ የሚያደንቁ ብሎም አይዞን እኛም አብረን ነው የሚሉ በርካቶች ናቸው። ከዚህ በአንፃሩ፣ መልእክቱን እንኳን በቅጡ ሳይሰሙና ብሎም ሳያነቡ ለመንቀፍ የሚራራጡ በጭፍን ድምዳሜና ችኩል አጠቃሎ የተካኑ ቁጥራቸው በቀላሉ የሚታይ አይደለም።

ይህ ማለት መንግስትም ሆነ ጠቅላይ ሚኒስትሩ የሚሉትና የሚጠይቁትን ሁሉ ልክ ነው፣ መቀበልም የግድ ነው ማለት አይደለም። በሥራ ላይ ያለ እንደሚሳሳት፤ በጉዞ ላይ ያለ ሊደናቀፍ እንደሚችል ሀቅ ነው። ይህ ሲሆን ምክንያታዊ በሆነ መልኩ መደገፍም ሆነ መንቀፍ እንዲሁም ማረም የግድ ነው።

ይሁንና እኛ ያልነው ብቻ ልክ ነው፤ ሌሎችን አትስሙ በሚል ትችት ብቻ ማዝነብ፣ ከግዙፉ ነጭ ይልቅ ነጥቧን ጥቁር በማጉላት የአገርን የብልፅግና ጉዞ ለማደናቀፍ የድንጋይን ሚና መያዝ ተገቢ አይደለም። እንዲህ ብናደርግስ፣ እንዲህ ሊደረግ ታስቧል፤ እንዲህ ተደረገ በተባሉ ቁጥር ለድምዳሜ መቸኮል የጤነኝነት አይደለም።

መሰል ምክንያት አልባነት አልጫ ነው። ጣዕም የለውም። ይሰለቻል። ኢ-ምክንያታዊ መሆን ነፍስ የለውም። ምንም አይለውጥም። አይቀይርም፤ አያዘምንም፤ አያሰለጥንም። ለማወቅ ለመመርመር፣ ለመሰልጠን አዳዲስ መንገዶችን ለመፈተሸ ዕድል አይሰጥም። ጭፍን ድምዳሜ ማንንም አያስተምርም። አዕምሮ ላይ የሚጨምረው አንዳች ነገር የለውም። በየትኛውም ጥግ ብንሆን የምንተችውን ልናውቅ ይገባል።

ምክንያታዊ አለመሆን ሰዎቹ ያላዩትን መንገድ ብቻ የሙጥኝ ብሎ ከራሱ የሕይወት ጎዳና ጋር ይጠፋፋል። አንድ ጥግ እንዲቆም የተደረገ አዕምሮ አማራጭ መንገድ የለውም። በለመደው ጥግ እንደቆመ ጊዜ ያልፍበታል፤ እድሜውም ይባክናል።

አሁን ላይ ኢትዮጵያችን የብልፅግና ጉዳና ላይ መራመድ ጀምራለች። ካሰበችው እንድትደርስ መንገዱን ማደላደል እና እንደ ጎልያድ መንገዱን የሚዘጉትን ማስወገድ ደግሞ የእኛ የልጆቿ ግዴታ ነው። ይህን በማድረግ ሂደት ታዲያ ልናክማቸው የሚገቡ ብዙ ህመሞች አሉብን። ካሟላነው ይልቅ ያጎደልነው እልፍ ነው። እንደአገር ያልሰራነው እልፍ ነው። ከሰራነው ይልቅ ያልሰራነው ይልቃል።

ይህን ታሪክ ለመቀየርም መተጋገዝ፣ መደናነቅ፣ መተቻቸት ተገቢ ነው። ይሁንና በዚህ ሂደት ከእያንዳንዱ አስተሳሰብና ተግባራችን ጀርባ ምክንያት መሆንና ምክንያታዊነትን ማስቀደም ግድ ይኖርብናል። ከሁሉ በላይ የምክንያታዊነት ቁመታችንን ልናስረዝም ይገባል።

ከምክንያት አልባ ድምዳሜ መውጣት የግድ ይለናል። በምክንያት መውደድና መጥላት፣ መንቀፍና መደገፍ መልመድ ይገባናል። ጨዋውን ከባለጌ፣ ታማኙን ከከሃዲው፣ አጭበርባሪውን ከሃቀኛው፣ ሙሰኛውን ከደህናው መለየት ይኖርብናል።

ታምራት ተስፋዬ

አዲስ ዘመን ግንቦት 9 ቀን 2014 ዓ.ም