ፖለቲካዊ ትክክለኝነት … ! ?

በለውጥ ሒደት ላይ እንዳለ፤ የማይታረቁ በሚመስሉ ቅራኔዎች እንደተጠመደ ፤ በፈጠራ ትርክት በጥርጣሬ የሚተያይ ልሒቅ በተትረፈረፈበት፤ በየቀኑ የደባና የሴራ ፖለቲካ በሚጎነቆልበት አገር፤ የመጠፋፋትና የመጠላለፍ ፖለቲካ ምሱ የሆነ ልሒቅ በሞላበት፤ በዘውግ ላይ የተመሰረተ ፌዴራላዊ ሥርዓት በቆመበት፤ በማንነት ጥያቄዎች እንደተወጠረ አገር ፤ የሕግ የበላይነት ባልተረጋገጠበት፤ የብሔር ነጋዴዎች አሰፍስፈው በሚጠባበቁበት ፤ ባንዳዎች እንደ ግብፅ ካሉ ታሪካዊ ጠላቶቻችን ጋር ባበሩበት ፤ ትህነግ ጦርነት ኦክሲጅኔ ነው ባለበት ፤ ማንነት ላይ ያነጣጠሩ ተደጋጋሚ ጥቃት በሚሰነዘርበት፤ በአንድም በሌላ ምክንያት ሆድ የባሰው ወጣት ባለበት ፤ የልቦናና የአስተዳደር ውቅራችን ውሃ ልክ በተዛነፈበት፤ በአንድነት ከለውጡ ጎን ለመቆም እየተፍገመገምን ባለንበት ፤ ወዘተ. አገርና ሕዝብ ፖለቲካዊ ትክክለኝነት (Political Correcteness) ከመቼውም በላይ ለዚች አገር ያስፈልጋታል።

ፖለቲካዊ ትክክለኝነት ለአገር የልብ ትርታዋ መሆኑ ለቅፅበት እንኳ ሊዘነጋ አይገባም ። ለውጡ ከባተ ካለፉት ሶስት ዓመታት ወዲህ እንኳ ብዙ ብዙ ዋጋ እያስከፈለን ይገኛል። የለውጥና የአገር ባለውለታዎችን እየነጠቀን ነው። ሰሞነኛው የፖለቲካዊ ትክክለኝነት ሰለባ ማን ሊሆን እንደሚችል አበክሮ መገመት ብዙ የሚከብድ አይሆንም። በገለልተኛ ወገን በጥናት ባይረጋገጥም በለውጡ ተቀባይነት ላይ ያስከተለውን አሉታዊ ተፅዕኖም ቀላል አይደለም።

የሴራ ፖለቲካና የበሬ ወለደ “ ወሬ “ ከፖለቲካ ትክክለኝነት ልምሻ ጋር ተጃምሎ ፣ አድሞና አብሮ እንደ ሰደድ እሳት ሲዛመት ታዝበናል ። በሁለቱ እኩይ ኃይላት መካከል ማለትም በሴራና በፖለቲካዊ ኢትክክለኝነት ያለውን እሳትና ጭድነት ከለውጡ ማግስት ጀምሮ ተከስተው ከነበሩ ግጭቶች አኳያ ያስተውሏል። የፖለቲካዊ ትክክለኝነትን አንድምታዊና ታሪካዊ ዳራ በስሱ እንደሚከተለው ከተመለከትን በኋላ ወደ አገራችን ፖለቲካዊ መልክዓ አውርደን እንቃኘዋለን።

ፖለቲካዊ ትክክለኝነት በ1930ዎቹ ጀምሮ ጥቅም ላይ እንደዋለ የተለያዩ በዘርፉ ላይ የተከተቡ ድርሳናት ያትታሉ። ወደ ኋላ ተመልሰን ይሄን ዘመን ስንቃኝ የዘር፣ የሃይማኖት ፣ የፆታ ፣ ሰብዓዊ መብት ፣ የእኩልነት ጥያቄዎች ወዘተ . ጮህ ብለው መሰማት የጀመረበት ነበር። ፅንሰ ሃሳቡ በዚህ ተመሳሳይ ዘመን ጥቅም ላይ መዋል የጀመረበት መግፍኤም ይከኸው ነው።

በሌላ በኩል ፅንሰ ሃሳቡ ከግራ ዘመም አይዶሎጂ ማለትም ከሶሻሊስትና ኮምኒስት ርዕዮት ጋር ተያይዞ እንደመጣ ይነገራል። ሆኖም ብያኔው ግን እንደ ርዕዮት አለሙ አይነት በልክ ተቀዶ የተሰፋ ነው። የፓርቲውን ሕገ ደንብ የሚያከብር መሪ ወይም አባል እንደ ፖለቲካዊ ትክክለኛ ይቆጠራል። በ1980ዎቹ አጋማሽ ደግሞ ሃሳቡ ከተለያዩ የሥርዓተ ትምህርት ማሻሻያ ፕሮግራሞች እና ከአካዳሚያዊ ነፃነት ጋር ተያይዞ ይወሳ ነበር። ይሁንና እንደ አውሮፓውያን አቆጣጠር በ1991 ፕሬዚዳንት ጆርጅ ቡሽ በሚቺጋን ዩኒቨርሲቲ የተማሪዎች የምረቃ ሥነ ሥርዓት ላይ ስለ “ፖለቲካዊ ትክክለኝነት” አሳሳቢነት ከተናገሩ ወዲህ ፅንሰ ሃሳቡ ከሥርዓተ ትምህርት ክለሳ፣ ከምረቃ ሥነ ሥርዓት ንግግር ደንብ ፣ ከጾታና ዘር ጥቃት፣ ወዘተ ጋር መያያዝ ጀመረ።

የፅንሰ ሃሳቡ ተገዳዳሪዎች ደግሞ ከአስተሳሰብ ፖሊስነት (Thought police) እና መልካም ስምን፣ ዝናን ከማጥፋት ፣ ከማጉደፍ (McCarthyism) ጋር ያያይዙታል። ሆኖም ፖለቲካዊ ትክክለኝነት ፖለቲካን ከሁሉም ማለትም ከሰብዓዊነት ፣ ከፍትሐዊነት፣ ከእኩልነት ፣ ከግልፅነት ፣ ከተጠያቂነት ፣ ከመብት፣ ከአብሮነት ፣ ከእርቅ ፣ ከሰላም ፣ ከመነጋገር ፣ ከመቀባበል፣ ወዘተ . አስበልጦ የመመልከት መጥፎ አባዜን መሞገት ነው።

ፅንሰ ሃሳቡ ስራ ላይ ከዋለ ከ80 ዓመታት በኋላም ፖለቲካዊ ትክክለኝነት ዛሬም አወዛጋቢ ፣ አነጋጋሪ ነው። በተለይ የአሜሪካው የቀድሞ ፕሬዚዳንት ዶናልድ ትራምፕ በቲዊተርም ሆነ በመደበኛ ሚዲያዎች መግለጫ ከመስጠታቸው በፊት ማንን እንደሚያስቀይም ? የማንን መብት እንደሚጋፋ ? የንግግራቸው ፣ የቲውታቸው ትርጉሙ ፣ አንድምታው ምን ሊሆን እንደሚችል አስቀድመው ስለማያመዛዝኑ ከፖለቲካዊ ትክክለኝነት አንጻር በተደጋጋሚ ነጥብ ሲጥሉ ይስተዋላል።

ቲዊት ባደረጉ ለጋዜጠኞች መልስ በሰጡ ቁጥር ፊደላቸው ፣ አፋቸው ወለም እያለው ምህረት የማያውቀው ሚዲያም እግር በእግር እየተከተለ ሲያብጠለጥላቸው እሳቸውም አፋቸውን ጣታቸውን መሰብሰብ ቢቸግራቸው እውነቱን መዘርገፍ እንጂ ፖለቲካዊ ትክክለኝነት ጉዳዬ አይደለም ማለት ጀመሩ። በእርግጥ ጠንካራ ዴሞክራሲያዊ ተቋማት ማለትም ሚዲያ ፣ ሕግ አውጭና ተርጓሚ ፣ ሲቪል ማሕበራት ፣ ወዘተ . ባለበት አገር የፕሬዚዳንቱም ሆነ የፖለቲከኞች ፣ የጋዜጠኞች ፣ የተሟጋቾች ፣ የሃይማኖት መሪዎች ፣ ወዘተ . የአፍ ወለምታ ሆነ ፖለቲካዊ ኢትክክለኝነት ሳይውል ሳያድር በቅቤ ስለሚታሽ ስለሚታረም ያስተዛዝብ ይሆናል እንጂ ያን ያህል ዘላቂ ጉዳት አያደርስም።

ፕሬዚዳንት ትራምፕ አስተዳደራቸው ከሳኡዲ አረቢያ ጎን የሚቆመው “ለምናደርግላት ወታደራዊ እገዛ እጅ በእጅ በጥሬው ስለምትከፍለን ነው ። “ በማለት የሳቱት ፖለቲካዊ ትክክለኝነት የአሜሪካ ወታደሮች ለግዳጅ የሚሰማሩት የአገራቸውን ደህንነት ፣ ጥቅምና እሴት ለማስከበር እንጂ በቅጥረኛ ነፍሰ ገዳይነት (mercenaries) አይደለም በሚል ከግራም ከቀኝም አቧራ ማስነሳቱ አልቀረም። ፕሬዚዳንቱ በቀደመው ዓመት ትውልደ ሶማሊያዊ ሴት የምክር ቤት አባልንና ሌሎችን ሶስት ባልንጀሮቿን “ የምንሰራው ነገር ካልተዋጠላቸው ወደ አገራቸው መመለስ ይችላሉ። …” ከዚያ በፊት ደግሞ ሴቶችን ፣ ቀደምት አሜሪካውያንን ፣ አካል ጉዳተኞችን፣ አፍሪካውያንና ሜክሲኮአውያን በተመለከተ አይደለም ከአሜሪካ ፕሬዚዳንት ትናንት ከተወለደ ካልተቆነጠጠ ብላቴና የማይጠበቅ ነውረኛ ነገር በመናገራቸው ማወዛገቡ ይታወሳል።

በትራምፕን የአፍ ወለምታዎች የሚስተዋለውን ኢፖለቲካዊ ትክክለኝነት ምናልባት በቀላሉ ዴሞክራሲው የፈጠረው አውድ ሊያርመውና ሊያርቀው ችሎ ሆናል። ነገር ግን በሽግግር ወይም የአክራሪ ዘውጌ ትቢያዋ ተራግፎ በመሰራት ላይ ላለች እንዲሁም አንድነቷ በቋፍ ላይ ለሚገኝ አገር ግን ፖለቲካዊ ትክክለኝነት የልብ ትርታዋ ነው። እንደ ‘ ጥላ ወጊ ‘ (stroke) በድንገት ሊጥላት፣ ሽባ አድርጎ አሳስሮ የአልጋ ቁራኛ ሊያደርጋት ይችላል ። ለውጡን ሊቀለብሰው ከፍ ሲልም ወደለየለት ብጥብጥ ሊዘፍቀን ይችላል።

ለመሆኑ ፖለቲካዊ ትክክለኝነት ምንድን ነው? የሚል ጥያቄ ሊነሳ ይችላል። በመሆኑም መሪዎች ፣ ፖለቲከኞች፣ ተሟጋቾች ፣ ጋዜጠኞች ፣ ልሒቃን ፣ መምህራን ፣ የሃይማኖት መሪዎች ፣ የአገር ሽማግሌዎች፣ አባና እማ ወራዎች ፣ በአጠቃላይ ሰዎች አንድን ቡድንም ሆነ የሕብረተሰብ ክፍል የሚያስከፋ ፣ የሚያስቆጣ ንግግርም ሆነ ሌላ ያልተገባ ድርጊት መፈፀም እንደሌለባቸው የሚያሳስብ ፅንሰ ሃሳብ ፖለቲካዊ ትክክለኝነት ይባላል። አገራችንም በፖለቲካዊ ኢትክክለኝነት የምትንጠራወዝ፣ የምትላጋ ፣ የምታተኩር (Obssesed ) ናት ማለት ይቻላል። በተለይ ካለፉት ሶስት ዓመታት ወዲህ በአዳራሽ፣ በአደባባይ ፣ በመደበኛ ሚዲያ፣ በማሕበራዊ ሚዲያ፣ ወዘተ .

በለውጥ ኃይሉ ፣ በተፎካካሪው ፣ በተሟጋቹ ፣ በልሒቁ ፣ በአገር ሽማግሌው ፣ በሃይማኖት መሪው፣ በታዋቂ ሰው ፣ ወዘተ . በተደረጉ ንግግሮች ፣ በተሰጡ አስተያየቶች ፣ መልሶች ፣ በተላለፉ ንግግሮች፣ በመግለጫዎች ፣ ወዘተ . የፖለቲካዊ ትክክለኝነት ልምሻዎች ተከስተው ያስከፉት ብሔር ፣ ሃይማኖት ፣ ማንነት ፣ አይዶሎጂ ፣ “ መስመር “ ፣ ወዘተ . ነበር። ይሁንና የፖለቲካዊ ትክክለኝነት ሆን ተብሎም በአፍ ወለምታም ሊጣስ ይችላል። የክልሎች ርዕሳነ መስተዳድሮች፤ የተፎካካሪና የገዢው ፓርቲ መሪዎች ልሒቃንና ሌሎች የሕብረተሰብ ክፍሎች በተደጋጋሚ ፖለቲካዊ ትክክለኝነትን እየሳቱ ነጥብ ጥለዋል። አወዛግበዋል።

የቀድሞው የኢፌዴሪ ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ “ አክሱም ‘ ለወላይታ ‘ ምኑ ነው ? “ እንዲሁም የተወለዱበትን ሕዝብ ስም ጠርተው “… ከዚህ ወርቅ ሕዝብ መፈጠሬ ያኮራኛል ። …” በማለታቸው ከፖለቲካዊ ትክክለኝነት አንጻር ትልቅ ነጥብ አስጥሏቸው ነበር ። ፓርቲን ከሕዝብ ጋር ማመሳሰል ፣ ገዥ መደብን ከአንድ ብሔር ጋር ማያያዝ ፣ አንድን ዕምነት ከአንድ ብሔር ጋር ማቆራኘት ፣ ሰንደቅ ዓላማን ከአንድ ቤተ ክርስቲያንና ማሕበረሰብ ጋር ማመሳሰልና አንድ ማድረግ እንደ ዜጋም እንደ አገርም ሁል ጊዜ የምንስታቸው የፖለቲካዊ ትክክለኝነት ኢላማዎች ናቸው ።

ከእያንዳንዱ ፖለቲካዊ ኢትክክለኝነት ጀርባ የሚከፋ ፣ የሚያኮርፍ ፣ የተገለለ ፣ ተጠራጣሪ ፣ ኢላማ የተደረገ የሚመስለው የሕብረተሰብ ክፍል መኖሩን ለምን በተደጋጋሚ እንደምዘነጋ ሁል ጊዜ እንቆቅልሽ ይሆንብኛል። ይሁንና የአገራችንም ሆነ የውጭ አንዳንድ ልሒቃን ፖለቲካዊ ትክክለኝነትን የንግግርና የሃሳብ ነፃነትን እንደሚገድብ ያወሳሉ። የሜሪላንድ ዩኒቨርሲቲው ዳን ሞለር ፖለቲካዊ ትክክለኝነት የንግግር ነፃነት የመገደብ ጉዳይ ሳይሆን ነፃነቱ የሌላውን መብት ፣ ባህል ፣ ታሪክ ፣ ማንነት ፣ ወዘተ . በማይነካ ፣ በማያንቋሽሽና በማይሸረሽር መንገድ የመጠቀም አግባብ ነው ሲሉ ይሞግታሉ።

አላማውም ፦

1ኛ. ተጋላጭ ፣ ተገላይ እና በታሪክ አጋጣሚ ተጠቂ የሆኑ የሕብረተረብ ክፍሎችን መከላከል፤

2ኛ. ሕዝቡ የሚወያይባቸው ፣ የሚነጋገርባቸው ርዕሰ ጉዳዮችን በማረቅ የተለያዩ የሕብረተሰብ ክፍሎች በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ ተጠቂ እንዳይሆኑ መስራት፤ እንዲሁም፣

3ኛ. በዜጎች መካከል ቁጣን ፣ ግጭትን ፣ ጥላቻን የሚቀሰቅሱ ንግግሮችን መከላከል መሆኑን ያሳያሉ።

ይሁን እንጂ ዳን ቀለል ባለ ምሳሌ ሲያስረዱ፣ አንድን የሕብረተሰብ ክፍል ዝቅ የሚያደርግ የታሪክ የመማሪያ መፅሐፍት እንዲታረም መጠየቅ የፖለቲካዊ ትክክለኝነት ጉዳይ ተደርጎ የሚወሰድ አይደለም ።

እንደታዋቂው የኢኮኖሚክስ ባለሙያ ግሌን ሎሪ ያሉም ፖለቲካዊ ትክክለኝነትን ሃሳብን የመግለፅና የንግግር ነፃነትን እንደሚገድብ አድርገው የሚወስዱ አሉ። ሎሪ ፖለቲካዊ ትክክለኝነት የሚቃወሙበት ሌላው መከራከሪያ በራስ ላይ ቅድመ ምርመራን (self cencorship) ያስከትላል በሚል ነው ። የጀርመኑ ፖለቲከኛ ፊሊፕ ጄኒንገር ስለናዚ ዘመን ጀርመናውያን በማውራቱ ብቻ የናዚ ደጋፊ ወይም ፀረ ፂወናዊ እንዳልሆነ እየታወቀ በመናገሩ ብቻ ከፖለቲካ ሕይወቱ እንዲገለል ተደርጓል። የውሾን ነገር ያነሳ መሆኑ ነው። የዋሽንግተን ከንቲባ ሹመኛም በአንድ ወቅት ጓደኞችን “ niggardly “ ( ቆንቋኖች ) ብሎ መሳደቡ ቁጣ በመቀስቀሱ ከኃላፊነቱ በገዛ ፈቃዱ ለመልቀቅ ተገዷል ። ከዚህ ከዚህ አንፃር ፖለቲካዊ ትክክለኝነትን ስንመዝነው ለምዕራባውያን ለቅንጦት የቀረበ ሊመስል ይችላል። እንደኛ በለውጥ በሽግግር ላይ ላለ እንዲሁም የዴሞክራሲ ተቋማት ባልጎለበቱበት አገር ግን የህልውና እንዲሁም የሞት ሽረት ጉዳይ ነው ማለት ይቻላል ።

እንደ መውጫ

በአገራችን ፖለቲካዊ ትክክለኝነትን በማበረታታት ረገድ ገዥው ፓርቲ ብልፅግና የአንበሳውን ድርሻ እና ቀድሞ ተነሳሽነቱን በመውሰድ አርዓያ ሊሆን ይገባል። የብልፅግና ፓርቲ ከመሰል የሌላ አገራት ፓርቲዎች ልምድ በመቀመር በሕገ ደንቡ ላይ በማያሻማና ግልፅ በሆነ ቋንቋ ስለፖለቲካዊ ትክክለኝነት አስፈላጊነት ሊደነግግ በቀጣይም ለአባላቱና ለደጋፊዎችም የግንዛቤ ማስጨበጫ ተከታታይ መድረኮችን ሊያዘጋጅ ይገባል።

በተመሳሳይ መልኩ፣ በከፍተኛ ትምህርትም ሆነ በሌሎች ተቋማት የሚገኙ ልሒቃን በፖለቲካዊ ትክክለኝነትን ምንነትና አስፈላጊነት ላይ ሃሳብ በመለዋወጥና ችግሩን ከእነመፍትሔው በማመላከት የዜግነት ግዴታቸውን መወጣት ይጠበቅባቸዋል። ተፎካካሪ የፖለቲካ ፓርቲዎችም የድርሻቸውን ከመወጣት ባሻገር የፖለቲካዊ ትክክለኝነት ጥያቄን የሚያስነሱ ጉዳዮችን በመለየት መሪዎቻቸው በመግለጫዎቻቸው በንግግሮቻቸው በቅስቀሳቸው ፖለቲካዊ ትክክለኝነትን ታሳቢ እንዲያደርጉ አባሎቻቸውና ደጋፊዎቻቸውም ግንዛቤ እንዲኖራቸው ማድረግ ይገባል። ሚዲያው በአርትኦት ፖሊሲው ፖለቲካዊ ትክክለኝነትን በማካተት ኃላፊነቱን ለመወጣት አበክሮ መስራት ይጠበቅበታል ።

እንደ ዜጋ ደግሞ ሁላችንም የምንፅፈው፣ የምንናገረው፣ የምንስለው ፣ የምናዜመው ፣ የምንቀርፀው፣ ወዘተ . የሌላውን ወገን ታሪክ ፣ ባህል፣ እሴት ፣ ሃይማኖት፣ ማንነት ፣ ወዘተ . የማያናንቅ ፣ የማያንኳስስ እንዲሁም በሌላው ቁስል ላይ እንጨት የማይሰድ መሆኑን ማረጋገጥ ይገባናል። የሰለጠነ ፖለቲካዊ አስተሳሰብ እስክንጨብጥ፤ የዴሞክራሲያዊ ተቋማት በአግባቡ እስኪጎለብቱ፤ በመንግሥት አካላት ማለትም በሕግ አውጭው፣ ተርጓሚውና አስፈፃሚው መካከል ያለው ግንኙነት ሚዛናዊ እስኪሆን ፖለቲካዊ ትክክለኝነትን የሙጥኝ ብሎ መያዝ ለነገ የሚባል ጉዳይ አይደለም። ስንከተለው የነበረ አገዛዝ ያመጣብን መለያየት መጠራጠር ሳያንስ በፖለቲካዊ ኢትክክለኝነት አገር ልትጠራወዝ ሕዝብም ሊደናገርና ሊወናበድ አይገባም።

ሀገራችን ኢትዮጵያ በክብር ለዘላለም ትኑር !

አሜን ።

 በቁምላቸው አበበ ይማም (ሞሼ ዳያን)fenote1971@gmail.com

አዲስ ዘመን የካቲት 7 ቀን 2014 ዓ.ም