ዶክተር አባተ ጌታሁን ይባላሉ። ተወልደው ያደጉት ደቡብ ወሎ ቦረና አካባቢ ነው። ከአንደኛ እስከ አስራ ሁለተኛ ክፍል በዛው በተወለዱበት አካባቢ ተምረዋል። በ1980 እና በ1981 ዓ.ም በባህርዳር ዩኒቨርሲቲ የዲፕሎማ ትምህርታቸውን ተከታትለዋል። ደቡብ ጎንደር ሲሰሩ ቆይተው ወደ ሰሜን ወሎ ተቀይረው የድሮ ኮረም አሁን ትግራይ በሚባለው አካባቢ ለረዥም ዓመት በሁለተኛ ደረጃ መምሕርነት አገልግለዋል።
የመጀመሪያ ዲግሪ ከማስተማር ጋር ግንኙነት ያለው እንግሊዝኛ ቋንቋ ላይ ተምረዋል። ለሁለተኛ ጊዜ በተጨማሪ በእንግሊዝኛ ዲግሪ አግኝተዋል። ሁለተኛ ዲግሪ በማኔጅመንት፣ ሶስተኛ ዲግሪያቸው ደግሞ ኮሙዩኒኬሽን ላይ ያተኮረ ነበር።
በ1999 ዓ.ም ወሎ ዩኒቨርሲቲ ሲመሠረት በመምህርነት የተቀላቀሉት ዶክተር አባተ፤ በአካዳሚክ ፕሮግራመርነት፣ በምክትል ፕሬዚዳንትነት በመጨረሻም በፕሬዚዳንትነት አገልግለዋል። አማራ ክልል በነበሩበት ጊዜ የአማራ ክልል የአስሩም ዩኒቨርሲቲዎች ሰብሳቢ ሆነው ሠርተዋል። በንግድ ተግባቦት፣ በግጭት ተግባቦት፣ በግጭት አፈታት፣ በሰላም ትምህርት ላይ ከሰላም ሚኒስቴር ጋር በስፋት ሰርተዋል።
አማራ ክልል ላይ እና ወሎ ዩኒቨርሲቲ ሲሠሩ ለነበረው ሥራ ከ22 በላይ በተለያየ መልኩ ሽልማት ካገኙ በኋላ፤ አንድ ፕሬዚዳንት ግዴታው ስድስት ዓመት ስለሆነ ባለፈው ዓመት በቃኝ ብለው በክብር ወደ ሳይንስ እና ከፍተኛ ሚኒስቴር ተቀላቅለዋል። በተጨማሪነት አዲስ አበባ ገብተው የመንግስት እና የግል ዩኒቨርሲቲዎች ውስጥ በማስተማር ላይ ናቸው።
አድማስ ዩኒቨርሲቲም በምክትል ፕሬዚዳንት በምርምር፣ በማሕበረሰብ አገልግሎት፣ በቢዝነስ ዴቬሎፕመንት እና ኤክስተርናል ሪሌሽን ላይ በመስራት ላይ ናቸው። የኢትዮጵያ ቅርስ አስመላሽ ኮሚቴ ሰብሳቢ ሆነው በመሥራት ላይም ይገኛሉ።
አሁንም ለአንድ ዓመት ያህል ከዩኒስኮ ጋር በአፍሪካ ቀንድ ሰላም ላይ በርካታ ሥራዎችን ሠርተዋል። ባለፈው ዓመት ወደ አራት ጊዜ 45 የሚሆኑ የመንግስት ዩኒቨርሲቲዎችን እና 5 የግል ዩኒቨርሲቲዎችን በማቀናጀት ስልጠና ሲሰጥ እርሳቸውም በአሰልጣኝነት ሲሳተፉ ቆይተዋል።
የሰላም ካሪኩለም በመቅረፅ በኩልም ሚናቸውን በመወጣት ላይ ናቸው። እኛም አገራዊ ምክክርን እና ብሔራዊ መግባባትን በተመለከተ ከዶክተር አባተ ጌታሁን ጋር ቆይታ አድርገናል።
አዲስ ዘመን፡- በአገራችን አሁን ባለው ሁኔታ ያሉ ልዩነቶችን በሰላማዊ መንገድ ለመፍታት አገራዊ የምክክር መድረክ የሚኖረው ሚና እንዴት ይታያል?
ዶክተር አባተ፡- ላለፉት ዓመታት በሰላም ላይ ሠርቻለሁ። በተለይ ኤም. ቢ. ኤ. ላይ ሳጠና በግጭት አፈታት፣ በግጭት አስተዳደር እና በብዝሃነት አስተዳደር ላይ ሰርቻለሁ። ዩኒቨርሲቲም ሥራ ስጀምር የሰላም ፎረም ላይ በርካታ ሥራዎች ስሠራ ነበር። የወሎ ዩኒቨርሲቲ ፕሬዚዳንት እንደሆንኩኝ የልጅ እያሱ የሰላም፣ የዴሞክራሲ እና የልማት ኢንስቲትዩት በማቋቋም ሰላም እና አገራዊ መግባባት ላይ እሠራ ነበር። ፍላጎቴም ይኸው ነው።
ብዙ ነገሮችን ጀምረን ነበር። ለምሳሌ በትግራይ እና በአማራ ክልል መካከል በ2008 ዓ.ም ግጭቶች እየጋሉ ሲሄዱ፤ የአማራ ክልል ዩኒቨርሲቲዎች ከትግራይ ክልል ዩኒቨርሲቲዎች ጋር ለማስታረቅ ጀምረን ነበር። ሁለት ሰዎች ወረቀት አቅርበናል። እኔ ‹‹ ዘ ሮል ኦፍ ኤሊት ፎር ፒስ ኤንድ ሪዚሊያንስ ቢውልዲንግ›› በሚል ርዕስ አቀረብኩ። እኔ እንደማምነው የእኛ አገር መሠረታዊ ችግር ምሁራን የሚባለው ምናልባት በፖለቲካ ዘርፍ ያለው ማለት ይቻላል። የምሁራን ችግር ነው የሚል እምነት አለኝ። እኔ ከአማራ ክልል ሌላ አንድ ሰው ከትግራይ ክልል ለማስታረቅ ስንሞክር ነበር።
በኢትዮጵያ ምሁራን በኩል ላለፉት ስልሳ ዓመታት ለግጭት መፈጠር ምክንያት የሆኑ አስራ ሰባት ችግሮችን አቀረብኩ። ከትግራይ 25 ሰው ተወካይ፤ ከአማራ 25 ሰው ተወካይ ባለበት ከመቀሌ ዩኒቨርሲቲ ዶክተር ገብረየሱስ ባሕታ የተባለ ሰው አቀረበ። በራያ በወልቃይት እና በተለያዩ አካባቢዎች የተፈጠሩትን ችግሮች በሚመለከት ጥሩ ውይይት አካሔድን። ሰላም ሚኒስቴር አመቻችቶ ችግሩን እንፍታው ብለን ቁጭ ብለን ተወያየን።
በወቅቱ የሰላም ሚኒስትር የነበሩት ወይዘሮ ሙፈሪያት ካሚል በዚህ ላይ ትልቅ ድርሻ ነበራቸው። በቀጣይ በድጋሚ ከትግራይ 125 ከአማራ 125 ሰዎች ተገኝተው ውይይት ተካሔደ። በመጨረሻ TOR ( Table of Contents) የመገናኛ ፕሮግራሞች ካዘጋጀን በኋላ፤ በሶስት ዓመት ውስጥ ችግሩን ለመፍታት ሥራው ሊቀጠል ሲል ኮቪድ መጣና ነገሩ ቆመ። በዛው ጦርነቱ ተፈጠረ። አገራዊ መግባባት እንዴት ይፈጠራል? በሚለው ላይ ከትግራይ ክልል ጋር ብቻ ሳይሆን ኦሮማራ ላይም ረዥም ጊዜ ሠርቻለሁ።
አገራችን ያለችበትን ሁኔታ በሰላም ለመፍታት የሚቻለው እንዴት ነው? የሚለው ሲታይ ዓለም ሲፈጠር የሰው ልጅ ሕይወት የተለያዩ ሶስት ዘመናትን አልፏል። የሰው ልጅ ወደ መሬት በመጣ ጊዜ ለሰው ልጅ የሚያስፈልገው አድኖ እና ተሯሩጦ ለመብላት ጡንቻ ነበር። በዛ ሁኔታ ረዥም ጊዜ ሲቆይ ኋላ ቀር ቢሆንም ሹል ድንጋይ እና ስለታም ነገር መስራት ተጀመረ። ይህ ጊዜ የጥንታዊ ጋርዮሽ (mescaline) ዘመን ይባላል።
ቀጥሎ የሰው ልጅ እየሠለጠነ ሲመጣ የመሣሪያ ዘመን ተከተለ። አሁን በ21ኛ ክፍለ ዘመን ደግሞ የኢንፎርሜሽን ኮሙዩኒኬሽን የመረጃ እና የተግባቦት ዘመን ላይ እንገኛለን። አሁን ላይ ሆነን ጡንቻ አያስፈልግም። ከትንሽ እስከ ትልቅ ዘመናዊ መሣሪያ መጠቀም ሳይሆን ዘላቂ መፍትሔ ለማግኘት የሚስፈልገን ቁጭ ብሎ መወያየት ነው። ሁለት አገሮች ወደ ጦርነት ከገቡ በኋላ በሠለጠነ መንገድ ተወያይተው ካልፈቱት መልሶ በ25 ዓመት ውስጥ ይነሳል። በጦርነት ዘመን መፍትሔ አይገኝም። ዓለም እየሔደበት ያለው ትልቁ መፍትሔ መወያየት እና በጠረጴዛ ዙሪያ ተቀምጦ መፍትሔ ማግኘት ነው። ይህ በቤተሰብ ዙሪያም ሆነ በአገር ዙሪያ መፍትሔ የሚያስገኝ መንገድ ነው።
ለሰላም ውይይት ማድረግ ወሳኝ ነው። ከሰው ልጅ የኑሮ ሁኔታ አንፃር አሁን ይህ ተገቢ ነው። ነገር ግን የሠለጠኑ አገሮች እንደሚሉት አሁንም አፍሪካውያን ያሉት በጡንቻ እና በመሳሪያ ዘመን ላይ ነው። ይህንን ማጥፋት የምንችለው እኛ ነን። በውይይት ብሔራዊ መግባባትን ማምጣት ይቻላል። የሰው ልጅ ልዩነት ባህሪያዊ ነው። የሰው ልጅ አንድ አይደለም። አንድ ሰው በትምህርቱ በሙያው በሃይማኖቱ በፖለቲካ አረዳዱ የሰው ልጅ ብዙ ነው። ልዩነት (ዳይቨርሲቲ) ላይ ሥልጠና ስንሰጥ ምሁራን እንደሚናገሩት አንድ ሰው 80 ዓይነት ነው። ሰው ለብቻው ራሱ አንድ ዓይነት አይደለም። ልዩነት ባህሪያዊ እና አስፈላጊ ነው። ይህንን ማስተናገድ፤ ሰላማዊ መንገድን በመጠቀም ልዩነትን መፍታት እና መከተል የግድ ነው።
አዲስ ዘመን፡- ያለፉት ጊዜያት ከአንድነት ይልቅ ልዩነት በስፋት የተሰበከበትና በርካታ ችግሮች የተፈጠሩበት እንደመሆኑ፤ ሲሠራ የቆየው ሥራ አገራዊ መግባባት መፍጠርን ከባድ አያደርገውም?
ዶክተር አባተ፡- ትክክል ነው። ባለፉት ዓመታት በአፍሪካ ደረጃ በተለይም በኢትዮጵያ ልዩነታችንን አጉልተን በርካታ ሥራዎችን በመሥራታችን አንድነት ማለት እንደጨፍላቂነት እና እንደጨቋኝ አድርጎ የሚነሳው ቡድን ቀላል ስላልሆነ ተግዳሮት መሆኑ አይቀርም። ነገር ግን መፍትሔው አንድ ነው። ይሄ ትርክት ነው። የሰው ልጅ ከእናቱ ማህፀን ጀምሮ ገና ሲፈጠር በትርክት የኖረ ነው። ስለዚህ አድጎ የሰማው ብቻ ሳይሆን ገና ከህፃንነቱ ጀምሮ ያዳመጠውን ይሆናል። ስለዚህ ትርክቱን ለመፍታት ሌላ ትርክት ያስፈልጋል። በልዩነት ላይ ረዥም ጊዜ ተሠርቷል። አሁን አንድነት ላይ በተመሳሳይ መልኩ ለረዥም ጊዜ መሥራት ያስፈልጋል። እዚህ ላይ እንዳይደነጋገር ትልቅ ጥንቃቄ መደረግ ያለበት አንድነት አንድ ዓይነትነት አይደለም።
አንድነት ማለት ልዩነትን አክብሮ የሌሎችን ሃይማኖታዊ፣ ባህላዊ፣ አለባበስ፣ ቁመና፣ ዕውቀት እና የእያንዳንዱ 80 ዓይነት ልዩነትን አክብረን አንድነት ላይ መሥራት ነው። ይህ የሚሠራው እያሳዩ ነው። አንድነት የሃይል ምንጭ ነው። ድር ቢያብር አንበሳ ያሥር ይባላል። ልዩነት ደግሞ የእውቀት እና የሃብት ምንጭ ነው። ምክንያቱም የተለያየ እውቀት እና የተለያየ ሃብት ያለው ይመጣል። አንዱ መሬት ሲኖረው ሌላው ደግሞ ሌላ ሃብት ይኖረዋል። የአንዱን ጎዶሎ ይሸፍናል። ልዩነት ውበትም ነው። የሃብትም የብልፅግናም ምንጭ ነው። ስለዚህ አንድነት ልዩነትን ፤ ልዩነትም አንድነትን ሳያጠፉ እንዲሄዱ ማድረግ ይገባል፤ ይቻላልም። ይህን አስታርቀን ለመሔድ ባለፉት ዓመታት ልዩነት ላይ የተተረኩትን ነቅሶ በመሥራት ውጤት ማምጣት ይቻላል።
ዓለማችን የምትተዳደረው በጥቂት ነው። አሜሪካ አንድ በመቶ ነው። ኢትዮጵያ ውስጥ 120 ሚሊየን ብንደርስም የሚመሩት ከአንድ ሚሊየን አያልፉም። እነርሱን በመምረጥ እና ከእነርሱ ጋር ጠንካራ ሥራ እስከሠራን ድረስ ልዩነታችንን አንድነታችንን አቻችለን የማንሔድበት ምክንያት አይኖርም። ስለዚህ የተሠራው ሥራ ተግዳሮት ቢኖረውም ይላል።
ነገር ግን ዋናው መፍትሔ ትርክትን በትርክት መፍታትና ልዩነት ላይ የተሰሩ ሥራዎችን በመንቀስ ጠንካራ ዲስኮርስ በመፍጠር ነው። ሌላኛው አንድነት አንድ አይነትነት አለመሆኑን እና ልዩነትም የዕውቀት እና የፈጠራ ምንጭ መሆኑን መንገር እና ባለፈው ልዩነትን ህገ መንግስታዊ አድርገን ድጋፍ ሠጥተነዋል። ስለዚህ ለልዩነት አንቀፅ 39 እንደወጣው ሁሉ፤ ኢትዮጵያዊነትን መገዳደር በሕግ እንደሚያስቀጣ በህገ መንግስቱ መቀመጥ አለበት።
ሩዋንዳ ይህንን አድርጋለች። ሩዋንዳዊያን 12 ሚሊየን ሕዝብ ሆነው በአንድ ሚዲያ በተሰበከው ሰበካ አንድ ሚሊየን ሕዝብ አልቋል። ከዛ በኋላ ማንም ብሔርን መናገር መጠየቅ አይችልም። ኢትዮጵያ ውስጥ በጣም በሚገርም ሁኔታ የሰው መታወቂያ ብቻ ሳይሆን መኪናው ሳይቀር ብሔር አለው። አንድ መኪና ወደ ሌላ ቦታ ሲሔድ መኪናው ከየት አካባቢ እንደመጣ ያሳያል። ለመጋባትም ብሔር ይጠየቃል። እዛ ላይ ህገ መንግስታዊ ማድረግ ያስፈልጋል። ይህ ሁሉ ለመኖር ነው። በሌላ በኩል ኢትዮጵያውያን ለዘመናት የቆየ ያስተሳሰረን እንቆቅልሽ የሆነ የራሳችን ገመድ አለን፤ አናውቀውም። እንደኢትዮጵያ እንቆቅልሽ አገር የለም። ግሪኮች፣ ሮሞች፣ አዲስ ኪዳን፣ ብሉ ኪዳንም ሆነ ቁርአን የሃይማኖት መጽሐፍትም ስለኢትዮጵያ ተናግረዋል። ያንንም ማምጣት ያስፈልጋል።
ንጉሶቻችን እየተገዳደሉ እየተመራረኩ ኢትዮጵያን አቆይተዋል። ኢትዮጵያ በቅርብ ጊዜ ከ2008 እስከ አሁን በፈጠሩት ችግር ያልፈረሰች አገር ሊያፈርሳት የሚችል ነገር እንደሌለ እገምታለሁ። ልዩነት ላይ መሠራቱ ተግዳሮት ነው። ነገር ግን ሁላችንም ውስጥ ልዩነት ቢኖርም አንድነትም አለ። ኢትዮጵያዊነት ላይ ያለንን አንድነት የምናውቀው ወጣ ብለን ስናየው ነው። አባቶቻችን የሰጡን ፀጋ አለ። ህቡዕ የሆነ በቃላት ሊገለፅ
የማይችል ያጋመደን እና ያወሳሰበን ነገር አለ። ነገር ግን ደግሞ ብዙ ነን። ልጅነት፣ ጉርብትና፣ የመስሪያ ቤት ባልደረባነት፣ ዕድር፣ እያልን ብዙ ነገሮችን አቻችለን እየኖርን ነው። ለዚህ ነው ከ2008 ጀምሮ ልዩነቱ ጎልቶ ወጥቶ በዓለም ላይ ተሰምቶና ታይቶ የማያውቅ ነገር ተፈፅሞብንም እየኖርን ነው።
አዲስ ዘመን፡- በዚህ የአገራዊ መግባባት ውስጥ ችግር ከሚፈጥሩ ነገሮች አንዱ የማህበራዊ ሚዲያ ነው። የማህበራዊ ሚዲያ አገራዊ መግባባት እንዳይፈጠር እንቅፋት አይሆንም?
ዶክተር አባተ፡– ሚዲያ ልክ እንደኒኩሌር ኢነርጂ ነው። በርከት ያሉ አገሮች እነጃፓንን የመሣሠሉት የኤሌክትሪክ ኃይል የሚያገኙት ከኒኩሌር ነው። አንድ ኒኩሌርን ለልማትም ለጥፋትም አገልግሎት ላይ መዋል ይችላል። እጃችን ላይ ያለውን ሚዲያ ለልማትም ሆነ ለጥፋት ልንጠቀምበት እንችላለን። በተለይ ማህበራዊ ድረገፆች ላይ ጥናት አድርጌያለሁ። ማህበራዊ ሚዲያው ተግዳሮት ብቻ ሳይሆን ፀጋም ጭምር ነው። በዓለም ላይ የመጀመሪያው አሥር ባለሃብቶች ከዲጂታል ጋር ግንኙነት ያለውን ሥራ የሠሩ ናቸው። አንዱ ብቻ በምግብ ቴክኖሎጂ ሃብታም ቢሆንም ከአሥሩ መካከል ዘጠኙም በዲጂታል ቴክኖሎጂ ሃብታም መሆን የቻሉ ናቸው።
መፍትሔው የሚዲያ ማኔጅመንት ህግ ማውጣት ነው። በእርግጥ ህጉ ወጥቷል። የሚዲያ ማኔጅመንት ሥራ መሥራት ነው። እንደውም በእርሱ መጠቀም ይቻላል። ፌስቡክ በቢሊየን የሚቆጠር ተከታይ አለው። ሲኤን ኤንም ሆነ ሌላው ሚዲያ በኢትዮጵያ ላይ ዘመተ ብለናል። ልክ ከላይ እንደገለፅኩት የሚዲያንም ተግዳሮት ለማለፍ በራሱ በሚዲያ መጠቀም ነው። ዘመኑ የውሸት ዜናዎች የተስፋፉበት ዘመን ነው። ስለዚህ ተገዳዳሪ ዘላቂ ሃቅ ላይ የተመሠረተ ሚዲያ መፍጠር ያስፈልጋል። በዓለም ላይ ጠንካራ የሆነ ተገዳዳሪ ተዓማኒነት ያለው የህትመትም ሆነ የኤሌክትሮኒክስ ሚዲያ መፍጠር ያስፈልጋል።
ፌስቡክን በተመለከተ አንድ ዜና በፌስ ቡክ ሲሰራጭ ሌላ የማይዋሽ እውነተኛ የፌስቡክ ገፅ ካለ በዛ ወደማረጋገጥ ይኬዳል። ተገዳዳሪ የሆኑ አካላትን መፍጠር ነው። እነርሱ ሲመጣ እውነታን ማረጋገጫ ይኖራሉ። በአንዳንዶች የተጀማመረ ነገር አለ። ኢትዮጵያ ውስጥ ያልሆነውን ኢትዮጵያ ውስጥ እንደሆነ አድርገው በፎቶና በቪዲዮ አስደግፈው ሲያሠራጩ፤ እውነት አለመሆኑን እና የት አገር ከስንት ዓመት በፊት ተፈፅሞ እንደነበር በመግለፅ ሲሠሩ የነበሩ አሉ። ውሸቱን እና እውነቱን የሚለዩ ሚዲያዎችን በአገር አቀፍም ሆነ በዓለም አቀፍ ደረጃ መፍጠር ይቻላል።
በሚሊየን የሚቆጠር ተከታይ ያለው ሰው አለ። ትራምፕ 84 ሚሊየን ተከታዮች አሉት። በእኛም አገር በሚሊየን የሚቆጠር ተከታይ ያላቸው አሉ። ስለዚህ ጠንካራ እውነተኛ ሚዲያዎችን መፍጠር እና እነርሱን መፍጠር ካልተቻለ ሚዲያው የሚተዳደርበትን ሁኔታ መፍጠር ያስፈልጋል። ለምሳሌ ቻይና ፌስ ቡክ መጠቀም አይቻልም። አንዳንዶችም የሚለዩበት መንገድ አለ። ያንን መሥራት ያንን ሠርቶ እስከተሔደ ድረስ ችግሩን ማለፍ ይቻላል። ከዚህ ውጭ መሸሽ አይቻልም። ምክንያቱም ጊዜው የዲጂታል ነው። አሁን ዘመኑ ሙሉ ለሙሉ የዲጂታል ነው ሲባል መኪናውንም ሁሉንም እያንቀሳቀሰ ያለው ቴክኖሎጂው ነው። ከዚህ መሸሽ ይከብዳል።
አዲስ ዘመን፡- በአሁኑ ወቅት መንግስት አገራዊ መግባባት ለመፍጠር ከወዲሁ እየወሰዳቸው ያለውን እርምጃዎች እንዴት ያዩታል? ለምሳሌ እስረኞችን መፍታት ላይ የእርሶ እምነት ምንድን ነው?
ዶክተር አባተ፡- በነገራችን ላይ ምንም ዓይነት እስረኛ የሌለባቸው አገሮች አሉ። ለምሳሌ እስር ቤቶቻቸውም ማረሚያ ቤት እንጂ እስር ቤት አይደሉም። እዛ ቢገቡም የተፈቱ አሉ። በእርግጥ መፍታት መጥፎ አይደለም። ነገር ግን የተወሰኑ ነገሮች መታየት አለባቸው። የህግ የበላይነትን በማያጠፋ መልኩ መሆን አለበት። በዚህ ነገር ላይ የመደመር እና የመቀነስ ሁኔታ ታሳቢ ሊደረግ ይገባል። ዓለም አቀፍም ሆነ በአገር አቀፍ ደረጃ ያለውን ጫና መሠረት አድርጎ የተሻለውን ሂሳብ አደርጋለሁ ተብሎ እስከ ታሰበ ድረስ መፈታቱ ክፋት የለውም። በተለይ ኢትዮጵያ ጋዜጠኞችን ከማሰር ጀምሮ የምትወነጀል አገር ነች። የሚዲያ እና የፖለቲካ ነፃነት የለም የምትባል በመሆኑ ከችግራቸው ተምረዋል ተብለው የሚታሰቡትን መፍታት ጥሩ ነው። መፍታት ማለት ግን ልቅ መተው ማለት አይደለም። በቅርብ አድርጎ መቆጣጠር ያስፈልጋል። ክትትል ሲደረግ ከስህተታቸው የማይታረሙ ከሆነ መልሶ ለማስገባት ከባድ ነገር አይሆንም። አንዳንዶቹ ገና የህግ ፕሮሰስ ላይ ተፈትተዋል። በዚህ በርካታ ሰዎች ተቀይመዋል። ነገር ግን ጥቂት የማይባሉ ሰዎች ደግሞ ተደስተዋል።
በዓለም ላይ 100 በመቶ ደጋፊ ወይም ነቃፊ ሊኖር አይችልም። ስለዚህ ያንን አይቶ ለአገራዊ ስምምነት እና ለቀጣይ ሰላም ለእርቅም ጭምር የሚሰራው መልካም ነው፤ ከተባለ መንግስታዊ የሆነ ነገር መንግስትን ማመን ትልቅ ነገር ነው።
አዲስ ዘመን፡- አሁን ባለው ሁኔታ ልዩነቶቻችንን ለማቀራረብ ከማን ምን ይጠበቃል ይላሉ?
ዶክተር አባተ፡– ከላይ እንደገለፅኩት ችግሮችን ለማቃለል የሶስት ዓመት ፕሮግራም እየተዘጋጀ ነበር። ብዙ ጊዜ ችግሮች የሚያጋጥሙት በኦሮሞ እና በአማራ መካከል እንዲሁም በአማራ እና በትግራይ መካከል ነው። እንዳለመታደል ሆኖ በእነዛ አካባቢዎች በርካታ ቦታ ላይ ችግሮች ይፈጠራሉ። በአማራ እና በትግራይ መካከል ብቻ ሳይሆን በአማራ እና በኦሮሞ መካከልም የነበረውን ችግር ለማቃለል ዶክመንት አዘጋጅተን ነበር። ችግሩን በሶስት መንገድ መፍታት አለብን ብዬ አስባለሁ። በቀላሉ የምንግባባቸውን በአጭር ጊዜ፣ በመካከለኛ ጊዜ እና በረዥም ጊዜ የምንፈታቸው ችግሮች ብለን መለየት አለብን ብዬ አምናለሁ። ማሰብ ይጠይቃል። በተለይ ችግሮቻችን ላይ ተደጋግሞ የሚነሳው የታሪክ አረዳድ ነው።
ታሪካችን ላይ ያለፈውም ሆነ የአሁኑ ታሪክ ላይ ልዩነት አለብን። ለአንዱ መላክ ለሌላው ሰይጣን አድርጎ የመሳል ሁኔታ አለ። ሁለተኛው ባህላችን ነው። ሶስተኛው ቋንቋ፣ አራተኛው የጋራ ምልክት የሆነው ሰንደቅ ዓላማ፣ አምስተኛው የኢኮኖሚ ምንጭ ወይም ሃብት ላይ ነው። እነዚህ እና የመሳሰሉት መለየት ያስፈልጋል። ሰንደቅ ዓላማ አረንጓዴ ቢጫ ቀይ ይሁን ወይስ ከበፊትም ጀምሮ መሃል ላይ ምልክት ይደረግበት ስለነበር ምልክቱ ይቀጥል። አንዱ ዋርካ ሲል ሌላው ጨረቃ ላድርግ ይላል። በዚህ ላይ መወያየት ያስፈልጋል።
ከመቼ ጀምሮ አረንጓዴ ቢጫ ቀይ ሆኖ በጋራ ምልክትነት ቆይቶ ነበር። በምን መልኩ ይቀጥል የሚለው ላይ ውይይት ያስፈልጋል። አሜሪካ ለረዥም ዓመት በቅኝ ግዛት ውስጥ የኖረች አገር ነች። የ300 ዓመት ታሪክ ያለት ትንሽ አገር ነች። ኢትዮጵያ የሶስት ሺህ ዘመን ታሪክ ያላት ናት። አሜሪካ ብዙ ጦርነት የነበረባት ወደ 33 የተለያዩ አገሮች የነበሩባት ነበረች። ነገር ግን ቁጭ ብለው የጋራ ሰንደቅ ዓላማ እንፍጠር ብለው ፈጥረዋል። የጋራ መገለጫ መኖሩ ትልቅ ነገር ነው። ለጦርነት ለማነሳሻ የሚያገለግል ነው። ይህንን እንግባባታለን ብዬ አምናለሁ።
ታሪክም ተመሳሳይ ነው። መጥፎ ታሪኮችም ሆኑ ጥሩ ታሪክ ሁለቱም ታሪኮቻችን ናቸው። ያለፈው ላይ ብዙ ጊዜ ሳናጠፋ ያለፈው ታሪክ አሁን ላይ ምን ሊጠቅመን ይችላል ብለን የተወሰነውን መውሰድ ይገባል። ለምሳሌ ምኒልክ የበርካታ ቴክኖሎጂዎች እምዬ ነው ስንል የለም ምኒልክ ጨፍጫፊ ነው የሚል ይኖራል። በምኒልክ ትናንት ይህን አደረጉ ቢሉም ፤ የለም ይህን ያደረገው የራስህ ሰው ነው የሚሉም አሉ። ነገር ግን እዛ ላይ ጊዜ ሳናጠፋ ድጋሚ አሁን ጡት እየተቆረጠ ሰው እየተገደለ ነው። ይህ አይበጀንም ብሎ ካለፈው መማር ይገባል።
ምኒልክ በርካታ የሰሩትን አወንታዊ ስራዎች በቴክኖሎጂ አጉልቶ የነበረውን ጥፋት ትቶ፤ በአጭር በመካከለኛ በረዥም ጊዜ አድርጎ የምንግባባበትን መግባባት የማንግባባበትን አለማድረግ ነው። የኢትዮጵያ ግጭት ‹‹The rules of elite for peace and resilience›› የሚለውን ፅሁፍ ሳወጣ ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ችግር መነሻው ሕዝቡ አይደለም ብዬ አሳይቻለሁ። ችግሩ ምሁራኑ አካባቢ ነው። ሕዝብ ለሕዝብ ውይይት ይባላል። ነገር ግን ይህ አይሠራም። የኦሮሞ ምሁራን፣ የአማራ ምሁራን እና የትግራይ ምሁራን ተብለን ቁጭ ብለን ዘግተን ተወያይተናል።
ከትግራይ እና ከአማራ ክልል መጀመሪያ ከየክልሉ 25 ሰዎች ተወክለው ስንወያይ፤ ቀጥሎ 125 ሰዎችም ተወክለው ውይይት ስናካሂድ በእንባ ተራጭተን ነበር። አንድም ቀን መጥፎ ነገር አልነበረም። ድንበር ችግር የለውም፤ ሀብት ችግር የለውም ወደ ጦርነት እንዳንሔድ እባካችሁ እንፍታው ተባብለን ነበር። አሁን ይህ ችግር መጣ። ትናንት ቢፈታ ኖሮ መልካም ነበር። ስለዚህ በኔ እምነት ተፅዕኖ ፈጣሪ የተባሉ ምናልባትም ከአንድ ሚሊየን የማይበልጡ ሰዎች ጋር ዘግቶ መወያየት ነው። መጀመሪያ የምሁራን ውይይት ያስፈልጋል። ተደጋጋሚ ውይይት ያስፈልጋል። ሰዎች እንደፈለጉ እንዲተነፍሱ ይደረጉ፤ ከዛ መፍትሔ ይምጣ፤ የቋንቋም ቢሆን አንድ ሰው አምስት እና ስድስት ቋንቋ ቢችል መታደል ነው። ይህንን ችግር መፍታት ይቻላል። የባህል ከሆነ 200 ባህል ይፋ ቢሆን መልካም ነው። ታሪክ አረዳዳችንንም በምንችለው ማድረግ ይቻላል።
በኢኮኖሚ በኩልም ለኔ ኢትዮጵያ ሰፊ ነች። ኦሮሚያ ብቻ ወደ ሶስት መቶ ሚሊየን ሕዝብ መያዝ ይችላል። ያንን ቀይረን ወደ ሃብት እስከቀየርነው ድረስ፤ ወደ ሥራ ባህል ከቀየርነው ያለው በቂ ነው። አሁን ትልቁ ችግር የኢኮኖሚ ችግር ነው። የድህነት ችግር ፊውዳል በመሬት ላይ የተንጠለጠለ ስለሆነ ነው። ዋናው አውራው ጠላት ድህነት ነው። ስልጣን የሃብት ምንጭ እንዳይደረግ ከሠራንበት፤ ሰውነት እና ኢትዮጵያዊነት የሚባሉ ነገሮች ለድርድር የማይቀርቡ አድርገን ከያዝናቸው የማይሆን ነገር የለም። ቤተእምነቶችን የሃይማኖት አባቶችን ሰላም ላይ አጠንክረን ካስተማራን የማንፈታበት ምክንያት አይኖርም።
አዲስ ዘመን፡- ምናልባት አሁን ያሉ ችግሮቻችንን በዚህ መንገድ በብሄራዊ መግባባት ካልፈታነው አገራችን ምን ችግር ይገጥማታል ብለው ያስባሉ?
ዶክተር አባተ፡– በእኔ እምነት ቀድሜ እንደገለፅኩት ችግሩ ያለው ምሁራኑ ጋር ነው። አሁን ባለፉት ቅርብ ዓመታት በተወሰነ መልኩ ሕዝቡ ውስጥ እየገባ ነው። አገራዊ መግባባት የአንድ ሰሞን እንቅስቃሴ ብቻ አይደለም። ተከታታይ ሥራ ይፈልጋል። ዓለም የሚለው እዚህ ጋር በር ቢዘጋብህ ሌላ መውጫ ፈልግ ነው። ዓለም ለጨለምተኞች ቦታ የላትም። ጊዜ ሊወስድ ይችላል ነገር ግን የማንግባባበት ነገር ሊኖር ቢችልም ማለፍ አይከብድም። ለምሳሌ በሃይማኖት ወይም በፖለቲካ፣ ብሔር ዋልታረገጥነት የበዛበት የምሁራን ፖለቲካ አለ። የሚያሳዝነው ነገር ኢትዮጵያ ውስጥ ሁለት ነገሮች አንዳንድ ጊዜ ይጋጫሉ። ስልጣን እና ዕውቀት ያለመገናኘት ሁኔታ ያጋጥማል።
ዕውቀት እያላቸው ሥልጣን ስለሌላቸው ምንም ማድረግ አይችሉም። አንዳንዱ ምሁር ከተሰጠው ቋጠሮ ያልተላቀቀ አለ። አንድ ጓደኛዬ አንዳንዱ አሁንም ከድሮ ካድሬነት አልተላቀቀም። ይላል። እዚህ ላይ ያለው ልዩነት መፈታት አለበት። ስልጣን እና ዕውቀት እንዲገናኝ መሥራት ያስፈልጋል። መጀመሪያ ታች ያለውን አመራር መቀየር ያስፈልጋል። ወደ ሕዝቡ ብዙ ስላልሔደ ምሁር ፖለቲከኛው እና የሚዲያ ሱሰኞች መወያየት እና መተማመን አለባቸው። አንድ ጊዜ አጋጭቶ አደሮች (ኮንፍሌክት ኢንተርፕርነር) በማጋጨታቸው ሚዲያ የሚያገኙ አሉ። እሳት ጭረው የዩቲዩብ እና የፌስቡክ ገንዘብ ሰብሳቢዎች ገነው ቦታ ከተሰጣቸው አደገኛ ነው።
አገር ተስማምተን የሠራናት ናት። ኢትዮጵያ ባለፉት ሶስት ዓመታት ከገጠማት ችግር በላይ ያጋጥማታል ብዬ ስለማላምን ትፈርሳለች ብዬ አልገምትም። የበለጠ ከችግራችን እንማራለን፤ በአንድነት እንኖራለን። እንደውም አንድነት አንድ ዓይነትነት አለመሆኑን በማሳየት ለአፍሪካም ምሳሌ እንሆናለን። ኢትዮጵያ ውስጥ ከኔ ጋር ካልሆንሽ ጠላቴ ነሽ መባል የለበትም። ቁርስም ምሳም አንድ ዓይነት ነገር አይበላም። ልዩነት የሚፈለግ ነው። ነገር ግን የደቡብም ሆነ የጋምቤላው የሐረሩም ሆነ የአፋሩን ሃብት ማድነቅ እና መውሰድ ይገባል። ካንቺ ለየት ያለ እምነት፣ ለየት ያለ አስተሳሰብን መቀበል ነው። መቻቻል ነው፤ ይሔ ባይሳካ ሌላ የሚሳካበት መንገድ ይኖራል ብዬ ተስፋ አደርጋለሁ ።
አዲስ ዘመን፡- አገራዊ መግባባትን ለመፍጠር በሚደረገው ጥረት ውስጥ በተለይ የፖለቲካ ፓርቲዎችና፣ የአክቲቪስችና የታዋቂ ሰዎች ሚና እንዴት ይታያል?
ዶክተር አባተ፡– የፖለቲካ መሪዎች ፣ የሃይማኖት መሪዎች፣ የማህበራዊ ሚዲያ መሪዎች፣ የመደበኛ እና የኢ መደበኛ መሪዎች ፣ አባገዳዎች እና አባገራዎችም አሉ። እነዚህ አጠቃላይ ቁጭ ብለው መጀመሪያ አገር እንዲኖረን ማድረግ አለባቸው። ትናንት አገር እንዲኖረን ያደረጉት አባቶች ሳይጨቆኑ ቀርተው አይደለም። ልዩነት ሳይኖራቸው ቀርቶ አይደለም። ነገር ግን ከመንደር ወጥተው አገር እንዲኖረን ማድረግ ችለዋል። ከሁሉም በላይ አገር ይቀድማል። ፖለቲከኞችም ሕዝብ ከጠፋ አገር የሚመሩት እንዴት ነው? ስለዚህ አገር እና ሕዝብ እንዲኖረን ማድረግ፤ ልዩነት አንድነትን አንድነት ልዩነትን እንዳያጠፋው ማድረግ አለባቸው። የሃይማኖት እና የፖለቲካ መሪ ወሳኝ ነው። ከፅንፈኝነት፣ ከዋልታረገጥነት ነፃ ይሁኑ። መፅሐፍ ቅዱስ እና ቅዱስ ቁርሓን የማይጋጩትን ያህል የሃይማኖት አባቶች መጋጨት የለባቸውም። አጣልቶ እና አጋጭቶ አደሮች፤ ብዙ የሚሠራ አለ ስለዚህ ሠርቶ አደሮች ይሁኑ። የፖለቲካ ሥሪት እና በሃይማኖት ላይም አስመሳይ መሪዎችም ፊት ለፊት ሲሆኑ ቀኝ፤ ከኋላ ግራ የሚሆኑትም ይገሰፁ እና ይለዩ።
ትምህርት ላይም ከታች ጀምሮ የሥነ ምግባር ትምህርት ይሰጥ። ማህበራዊ ሚዲያም የራሱ ህግጋት አሉት። ዋና የሚባሉ ሰውኛ የሆኑ የሥነ ምግባር ትምህርቶች ከታች ጀምረው ይሠጡ። አሁን ከህፃናት መዋያ ጀምሮ ወደ 19 የሚሆኑ የጋራ ኮርሶችን ለማስገባት ተሞክሯል። የሰላም እና የሥነ ምግባር ትምህርት እንዲሰጥ ይደረግ። የትምህርት ጥራት ሞቷል ይባላል። ነገር ግን የትምህርት ጥራት የሚጀምረው ከፅንሰት ጀምሮ ነው። እናት ስትፀንስ አመጋገቧ ጤነኛ ሊሆን ይገባል። የምትሰማው ነገር መልካም መሆን አለበት። ከተወለዱም በኋላ ልጆቻችን የሚውሉበት ትምህርት ቤት ብዝሃነትን እና አንድነትን እያዩ እንዲያድጉ እናድርግ። ከሥር ጀምሮ እንሥራ።
ቤተ ዕምነቶችንም በፖለቲካ ጠልፎ ከመከተብ ይልቅ ለሰላም እና ለሥነ ምግባር ዓላማ ብንጠቀምባቸው መልካም ነው። እንደውም እኛ ኢትዮጵያውያን ዕድለኞች ነን። የኢትዮጵያ ሕዝብ 98 በመቶ አማኝ ነው። ነገር ግን አልተጠቀምንበትም። ሌሎች አገሮች ላይ ይህ የለም። ስለዚህ በዕምነት አድርገን ብቁ፣ ሥራ የሚወድ እና የማያጭበረብር ዜጋ እንፍጠር። የሰብዕና ግንባታ ቀላል አይደለም። የፖለቲካ ሥልጣን ከጥቅም ጋር የተያያዘ ሳይሆን ሕዝባዊ ሥልጣን እንዲሆን ከጥቅም ጋር የተገናኘ ላለማድረግ እንወስን። የተለያዩ አገሮች ላይ መሠረታዊ የሰው ልጅ ፍላጎት ይገኛሉ። የሚበላውን ያጣ መሪውን ይበላል ይባላል። ስለዚህ እንዲሠራ የሚበላ እንዲገኝ ማድረግ ያስፈልጋል። ሁሉ ነገር በሕግ መመራት አለበት። ማህበራዊ ሚዲያ ብቻ ሳይሆን ሌሎች ሚዲያዎችም ከነፈሰው ጋር መንፈስ ሳይሆን እውነቱን እውነት ብለው የሚያቀርቡ መሆን አለባቸው።
አዲስ ዘመን፡- ስለነበረን ቆይታ በዝግጅት ክፍሉ ስም አመሰግናለሁ።
ዶክተር አባተ፡- እኔም አመሰግናለሁ።
ምሕረት ሞገስ
አዲስ ዘመን ጥር 23/2014
