የቆሎ ነጋዴዋ እናት ኑሮን የማሸነፍ ትግል

ህይወት በጥድፊያና ሩጫ ውስጥ ሆና ከምትታይባቸው ቦታዎች አንዱ መርካቶ ነው። ገዢ፣ ሻጭ፣ ደላላ፣ የጉልበት ሰራተኛ፣ ባለላዳ፣ ባለአህያ፣ ባለመፋቂያ፣ ባለሎተሪ፣ ባለለውዝ፣ ባለቆሎ፣ ባለ ቡና ወዘተ…ብቻ ሁሉም በተሰለፈበት ጎራ ውጤት ለማምጣት የሚተረማመስበት የንግድ ማዕከል ነው መርካቶ። በአንድ ቀን የገበያ ውሎ በሚሊዮኖች የሚገመት ብር አግበስብሰው የሚገቡ ጠብሰቅ ጠብሰቅ ያሉ ነጋዴዎችንም፣ እዚህ ግባ የማይባሉትና በሳንቲም ደረጃ እየሸጡ ጥቂት ገንዘብ በመቀነታቸው ቋጥረው የሚሄዱ እናቶችንም በጉያው ይዟል መርካቶ። (ሎሬቱ “አይ መርካቶ . . .” እንዳለው ማለት ነው።)

መርካቶን ለትንሽ ደቂቃዎች ዞር ዞር ብዬ ከቃኘሁ በኋላ ትኩረቴን በአንዲት እንስት ላይ አደረግሁ። ሴትይቱ ከጎጃም በረንዳ ፊት ለፊት ወደ ገበያው በሚያስገባው መንገድ ዳር ዛፍ ስር ቁጭ ብላ ጥራጥሬ ትቆላለች። መተላለፍ በሚቸግርበት ስፍራ መንገድ ዳር ጥራጥሬ እየቆላች የምትሸጠው ሴት ታታሪነት አስገርሞኝ እመለከታት ጀመር። እጇ ስራ አይፈታም፤ ባቄላውን ቆልታ ስትጨርስ፣ ሽንብራውን፤ እርሱን ስትጨርስ አተሩን እየቆላች ታስቀምጣለች።

አልፎ አልፎ የሚመጡት ደንበኞቿ ከመረጡት ዓይነት እጃቸው ላይ እዬሰፈሩ አምስት አምስት ብር እየከፈሉ ይሄዳሉ። አሁን ሰዎች በአምስት ብር የሚያሰፍሩትን ቆሎ በልጅነት ዘመኔ ከአምስትና አስር ሳንቲም ባልበለጠ እገዛ እንደነበር አስታውሼ የኑሮ ውድነቱ የደረሰበትን ጣራና የብራችንን የመግዛት አቅም መሾቅና የቁልቁለት ጉዞ አሰላስል ጀመር። ከዚህ ሀሳብ ወጥቼ ነጋዴዋ የህይወት ተሞክሮዋን እንድትነግረኝ ጠየኳት። ፈቃደኛነቷን ገለፀችልኝ። ውጣ ውረድ ከበዛበት ህይወቷ ቆንጥራ ያወጋችኝን ላካፍላችሁ ወደድሁ።

ትውልዷ እና እድገቷ ደቡብ ክልል፣ ጉራጌ ዞን ነው። አባቷና እናቷ በመለያየታቸው ምክንያት ያደገችው እናቷ ዘንድ ነው። የእመጫትነት ጊዜያቸውን ሳይጨርሱ ሰው ቤት የጉልበት ስራ በመስራት አሳድገዋታል። እናቷ ለሰዎች እንሰት በመፋቅና የተለያዩ የጉልበት ስራዎችን በመስራት በሚያገኟት ጥቂት ገቢ ይተዳደሩ ነበሩ።

የጉልበት ስራ እምብዛም ክፍያ በማያስገኝበት የገጠር መንደር ከአንዱ ቤት አንዱ ቤት እየተዘዋወሩ በመስራት እርሷን ለማሳደግ ዋጋ ከፍለዋል። ጥቂት ቆይተው ሌላ ትዳር በመያዛቸው እርሷም በእንጀራ አባት ለማደግ መገደዷን ትናገራለች። ገና የአስር ዓመት ልጅ እያለች ህጻናትን በማዘል፣ ውሃ በመቅዳት፣ ቤት በመጥረግ እናቷን ታግዝ እንደነበር ታስታውሳለች። እንጀራ አባቷ ለእርሷና ለታናናሽ እህቶቿ የሚሰጠው ፍቅር ሲበላለጥ እያየች ታለቅስ ነበር። የጎረቤት ልጆች ትምህርት ቤት ውለው ሲመጡ እርሷ ልጆችን እያጫወተች ትውል ነበር። የ12 ዓመት ልጅ ስትሆን ጠፍታ ወደ ወላጅ አባቷ ቤት ትሄዳለች። እዚያም ትንሽ ከቆየች በኋላ የአባቷ ወንድም አጎቷ ይዟት ወደ አዲስ አበባ እንደመጣ ትናገራለች፤ የዛሬዋ ባለታሪክ ሙናጃ አብራር።

አጎቷ ቤት አራት ዓመት ከተቀመጠች በኋላ ራሷንም እናቷንም ለማገዝ በማሰብ ሰው ቤት እንዲያስቀጥራት ጠይቃው በቤት ሰራተኝነት ትቀጠራለች። ሙናጃ እንጀራ የመጋገርና ወጥ የመስራት ልምድ አልነበራትም። በዚህም የተነሳ በትንሽ ክፍያ ቤት የማጽዳትና ልጆችን የመንከባከብ ስራ መስራት ትጀምራለች።

ጥቂት ወራትን በስምምነቷ መሰረት ከሰራች በኋላ በአሰሪዋ የስራ ጫና ይደረግባታል። ልጅ ማጫወቱ ቀርቶ ልብስ ማጠብ፣ ግቢ ማጽዳትና አንዳንድ የቤት ስራዎችን እንድትሰራ ትገደዳለች። በለጋ እድሜዋ የስራ ጫናናን መቋቋም ያቃታት ታዳጊ የምትሰራው ስራ ከሚከፈላት ክፍያ ጋር አልጣጣም በማለቱ ወደ ሌላ ሰው ቤት ለመቀጠር በማሰብ ከአሰሪዎቿ ቤት ትጠፋለች።

ሙናጃ ዝም ብላ ከቤት መውጣቷን እንጂ መድረሻዋን አላወቀችውም ነበር። አራት ዓመት የኖረችበትን የአጎቷን ቤትም አታውቀውም። ብቻ እግሯ ወደ ወሰዳት ተጉዛ ግራ ገብቷት ከአንድ ሰፈር እንዳረፈች አንዲት ሽንኩርት ነጋዴ አግኝታት ስራ እስከምታገኝ ድረስ እርሷ ጋር ማረፍ እንደምትችል ነግራት ወደ ቤቷ ይዛት ትሄዳለች። ይህች ነጋዴ ከባለቤቷ ጋር በጠባብ ቤት ውስጥ የምትኖር ነች።

 ቤቷ እንኳን ሙናጃ ተጨምራባት ለእነርሱም የምታላውስ አይደለችም። ሙናጃ በዚህች ቤት አንድ ቀን ካደረች በኋላ እነርሱንም ማጨናነቅ ስላልፈለገች በማግስቱ ስራ ለመፈለግ ወደ ደላላ ቤት ትሄዳለች።

ለአንድ ሳምንት ያህል አምባሻ ብቻ እየበላች ደላላ ቤት ተቀምጣ ስራ ሳታገኝ ትቀራለች። በመጨረሻ ግን ደላላው ክፍለ ሀገር ሄዳ የመስራት ፍላጎት እንዳላት ይጠይቃታል። ማረፊያ ያጣችው ሙናጃ አማራጭ አልነበራትም። ካለችበት ሁኔታ አንጻር የትም ቢሆን ሄዳ መስራት እንደሚሻል ራስዋን አሳምናለች። ከዚያም ወደ አዋሽ ለመሄድ ትዘጋጃለች። ሙናጃ ይዛት ከምትሄደው ሰው ጋር ስትዋዋል ሁሉንም ዓይነት ስራ እችላለሁ ብላ ነበር። እዚያ ከደረሰች በኋላ ግን በተለይም እንጀራ መጋገር አለመቻሏ ከአሰሪዋ ጋር ሳያግባባት ይቀራል።

አሰሪዋ መልካም ስለነበረች ቀስ በቀስ እንጀራ ከመጋገር ጀምሮ የተለያዩ ሙያዎችን ታስተምራታለች። ሙናጃም የተለያዩ የቤት ስራዎችን ለምዳ ተስማምታ መኖር በጀመረችበት ሰዓት የጤና ችግር ይገጥማትና ከአንድ ዓመት ቆይታ በኋላ ከአዋሽ ወደ አዲስ አበባ ትመለሳለች። አጎቷ ቤት ጥቂት ጊዜ ተቀምጣ ህክምና በመከታተል ጤናዋ ከተስተካከለ በኋላ ወደ ሀገር ቤት ትሄዳለች። ሀገር ቤት እናቷ ጋር ገብታ የተለመደ ህይወቷን ትቀጥላለች። እንሰት እየፋቀች ውሃ እየቀዳች፣ ልብስ እያጠበች፣ ልጆችን

 እየተንከባከበች መኖር ትጀምራለች። ያም ሆኖ የእንጀራ አባቷን ፊት ማየት ያሳቅቃት ስለነበር ከእናትዋ ጋር ተረጋግቶ የመኖር ፍላጎት ታጣለች። አንዴ ወላጅ አባቷ ቤት አንዴም እናቷ ቤት እያለች ጥቂት ዓመታትን ካሳለፈች በኋላ ተመልሳ ወደ አዲስ አበባ ትመጣለች።

አዲስ አበባ ሰው ቤት በሰራተኝት ተቀጥራ መስራት ትጀምራለች። ጥቂት ዓመታትን በዚህ መልክ ካሳለፈች በኋላ ባጠራቀመችው ገንዘብ እየነገደች ለመኖር በማሰብ ቤት ተከራይታ መጠነኛ ሸቀጦችን እያዞረች በመሸጥ መኖር ትጀምራለች። በዚህ አጋጣሚ ከሚመስላት ሰው ጋር ተዋውቃ ትዳር ትመሰርታለች። ባለቤቷ የጉልበት ስራ እየሰራ፤ እርሷም ያገኘችውን እየቸረቸረች የተሻለ ኑሮ መኖር ትጀምራለች። ሙናጃ የስድስት ወር ነፍሰ ጡር እያለች ባለቤቷ ድንገት ይታመምና ከዚህ ዓለም በሞት ይለያል። ይህ ወቅት በህይወቷ እጅግ የተፈተነችበት እንደነበር ትገልጻለች። ብዙም ባልተላመደችው ሀገርና ሰፈር ዱብ እዳ ሲገጥማት ምድር ቁና ይሆንባታል። የልጃቸውን ባል ድንገተኛ ሞት የሰሙት እናት ወደ አ/አ መጥተው ሙናጃን ወደ ሀገር ቤት ይወስዷታል። እዚያው ትወልዳለች።

ሙናጃ እንጀራ አባት ቤት መታረስ ምቾት ሳይሰጣት ይቀራል። በእርሷ ምክንያት እንጀራ አባቷና እናቷ መጨቃጨቅ ሲጀምሩ የዘጠኝ ወር ልጇን ይዛ ዳግም ወደ አዲስ አበባ ትመጣለች። አዲስ አበባ አዲሱ ሚካኤልአካባቢ ከአንዲት አቅመ ደካማ ሴት ጋር የቀበሌ ቤት ውስጥ በደባልነት መኖር ትጀምራለች። ልብስ እያጠበች ከምታገኘው ብር በወር አራት ብር የኪራዩን ዋጋ እየተጋራች መኖር ትጀምራለች። ያስጠጓት ቅን እናት እርሷ ወደ ስራ ስትሄድ ልጇን አጥበው እያስተኙላት ይንከባከቡላት እንደነበር ትገልጻለች። ስድስት ዓመት ያህል እንዲህ ዓይነት ትብብር እያደረጉላት እዚያው ቤት ትቀመጣለች። ከዚያም ባጠራቀመቻት ገንዘብ መጀመሪያ እንቁላል ፋብሪካ አካባቢ ቤት ተከራይታ ራስዋን ችላ ለመኖር የሚያስችላትን ቁሳቁስ ትገዛለች። ስድስት ኪሎ ጥራጥሬ፣ አንድ ኩንታል ከሰል፣ ምጣድና ማንደጃ ገዝታ መርካቶ፣ ጎጃም በረንዳ ፊት ለፊት አንዲት ዛፍ ስር ቁጭ ብላ ጥራጥሬ እየቆላች መሸጥ ትጀምራለች።

ሙናጃ ዘወትር ማለዳ ከምትኖርበት እንቁላል ፋብሪካ አካባቢ በውሃ የራሰ ባቄላ፣ አተርና ሽንብራ በዘንቢሏ ተሸክማ ወደ መርካቶ ትገሰግሳለች። የያዘችውን ጥራጥሬ በየአይነቱ እየቆላች አንዷን ስኒ በአምስት ብር ትቸረችራለች። ከሰሞኑ ግን የጥራጥሬ ዋጋ በመጨመሩ ምክንያት እርስዋም ዋጋውን ስድስት ብር ለማስገባት ሞክራ ከደንበኞቿ ተቃውሞ እንደገጠማት ትናገራለች።

የሙናጃ ደንበኞች ሁለት ዓይነት ናቸው። አብዛኛዎቹ እዚያው መርካቶ አካባቢ የቀን ስራ እየሰሩ የሚውሉና የሚያገኟትን ሳንቲም ለመቆጠብ ሲሉ ጥሬ እየቆረጠሙ የሚውሉ ናቸው። አንዳንድ በንግድ ስራ ላይ የተሰማሩም ቁጭ ብለው ሲውሉ እንደ ጥርስ ማጫወቻ ይጠቀማሉ።

ሙናጃ በቀን ከስድስት እስከ ሰባት ኪሎ ግራም ጥራጥሬ ቆልታ ትሸጣለች። አንዱን ኪሎ በአማካይ ሃምሳ ብር ገዝታ እስከ ሰባ ብር ታጣራለች። በዚህም በቀን ከመቶ እስከ መቶ ሰላሳ ብር ትርፍ ታገኛለች። የጥራጥሬ ዋጋ በክረምት ጥሩ ገበያ እንዳለው የምትናገረው ሙናጃ ይሁንና ዝናብ ማንደጃው ላይ ስለሚዘንብ በሚፈለገው መጠን እየቆላች መሸጥ እንደማትችል ትገልጻለች። ያም ሆኖ ዛፍ ስር ጥላ ዘርግታም ቢሆን እየቆላች መሸጧ አልቀረም። በክረምት ወቅት አንዳንዴ አስም ሲነሳባትና ሲያፍናት ተኝታ እንደምታሳልፍ ትናገራለች። አሁን…አሁን ትንሽ ረገብ አሉ እንጂ ቀደም ሲል ደንብ አስከባሪዎች “ለምን መንገድ ዳር ቁጭ ብለሽ ትቆያለሽ?” እያሉ ስራዋን ያስተጓጉሏት እንደነበርም ትጠቅሳለች።

ሙናጃ የተለያዩ ችግሮችን እየተጋፈጠች መንገድ ላይ ጥራጥሬ ቆልቶ በመሸጥ ራሷንና ልጇን እያኖረች ነው። የቤት ኪራይ፣ የልጅዋን የትምህርት ቤት ወጪና የምግባቸውን ትሸፍናለች። ያገኛቻትን ሳንቲም ሰብስባ ማታ ወደ ቤቷ ልትገባ ስትል እቃዎች አንድ ቦታ ሰብስባ ታስቀምጣለች። በየቀኑ ለምታስቀምጠው እቃ አስራ አምስት ብር ትከፍላለች። ለእርሷና ለልጇ የሚያስፈልጋቸውን የበሰለ ወይም የሚዘጋጅ ምግብ ገዝታ ትገባለች። አብዛኛውን ጊዜ ሙዝ በዳቦ እየበሉ እንደሚያድሩ ትናገራለች። ማታ…ማታ ለነገ የሚሆናትን ጥራጥሬ ገዝታ በመግባት በውሃ ዘፍዝፋ ታሳድርና ጠዋት ይዛው ትወጣለች። ከእለት ወጪዋ የተረፈቻትን ብር ለቤት ኪራይ ታጠራቅማታለች።

ከሁለት ዓመት ወዲህ ግን የልጇን የትምህርት ቤት ወጪ መንግስት ስለሚሸፍንላት እፎይታ አግኝታለች። አሁን ልጇ የስምንተኛ ክፍል ተማሪ ሆናላታለች። ጥረቷና ድካሟ ልጇን አስተምራ ጥሩ ደረጃ ላይ ማድረስ እንደሆነ የምትናገረው ሙናጃ አቅሟ የፈቀደውን ሁሉ ታደርግላታለች። ከጓደኞቿ በታች እንዳትሆን በማሰብ ራሷን እየበደለች የልጇን ፍላጎት ለማሟላት ትጥራለች። ልጇ ያማራትን ምግብ ካላት ሰርታ ከሌላትም ከምግብ ቤት ገዝታ ታቀርብላታለች።

ሙናጃ ራሷን ችላ ለመኖር በምታደርገው ትግል ፈታኝ የሆነባት የቤት ኪራይ እንደሆነ ትጠቅሳለች። አከራዮቿ ሁኔታዋን አይተው የዋጋ ቅናሽ ባያደርጉላት ኖሮ ቤት ተከራይቶ መኖር እንደማትችል ትናገራለች። የመኖሪያ ቤት ችግር ቢቃለልላት የተሻለ ኑሮ እንደምትኖር ታምናለች። ይሁንና ለምትኖርበት ቀበሌ ተደጋጋሚ የቤት ይሰጠኝ ጥያቄ አቅርባ ምላሽ አለማግኘቷ ተስፋ አስቆርጧታል። አሁንም ቀበሌው የመኖሪያ ቤት ችግሯን ተረድቶ ምላሽ እንዲሰጣት በዚህ አጋጣሚ ትማፀለች። እኛም ሙናጃ ራሷን አሸንፋ ለመኖር የምታደርገውን ጥረት እያደነቅን በቀጣይ ስኬታማ ህይወት ላይ እንድትደርስ እንመኛለን። ቸር ይግጠመን።

ኢያሱ መሰለ

አዲስ ዘመን ሰኔ 5/2013