ያልተዘመረለት ወጣቱ የታክሲ አሽከርካሪ ዓርበኛ

 በአገራችን በልዩ ልዩ ምክንያት ታሪካቸው በተገቢው መዘግብ ካልተመዘገበላቸው የኢትዮጵያ ጀግኖች መካከል የአርበኛው ታክሲ አሽከርካሪ ስምኦን አደፍርስ ታሪክ አንዱ ነው።ወጣቱ ዓርበኛ በፋሲሽት ወረራ ወቅት የነበረውን የግፍ አገዛዝ በመቃወም ከትግል አጋሮቹ ጋር የካቲት 12 ቀን 1929 ዓም በሩዶልፍ ግራዚያኒ ላይ በተደረገው የመግደል ሙከራ ሴራ ውስጥ አኩሪ የዓአርበኝነት ታሪክ ሰርቷል።

ስምኦን ከአባቱ አቶ አደፍርስ አድጎአይቸውና ከእናቱ ወይዘሮ ወለተ ብርሃን በቀድሞው ሀራርጌ ጠቅላይ ግዛት አሁን በኦሮሚያ ክልል ምዕራብ ሀረርጌ ዞን፤በአንጫር ወረዳ ልዩ ስሙ ላፍቶ ጉባ በ 1905 ዓም ነው የተወለደው። አራት እህትና አምስት ወንድሞች የነበሩት ስምኦን፤ እድሜው ለትምህርት ሲደርስ እዚያው ላፍቶ ጎባ በሚገኘው ቅዱስ እያቄም የካቶሎክ ቤተክርስቲያን ደብር በአሁኑ ቅዱስ ገብርኤል ካቶሊክ ቤተክርስቲያን ከዚያም ወደ አዲስ አበባ በህፃንነቱ በመምጣት በካቶሊክ ልደታ ማርያም ቤተክርስቲያን በአሊያንስ ፍራንሲዝ ትምህርቱን በሚገባ ተከታትሎ አጠናቋል። ከዚያም የንግድ ሰው ሆኖ በታክሲ አገልግሎት የግል ሥራ ተሰማርቶ ይኖር ነበር።

ፋሺስት ኢጣሊያ ከጥንት የተመኛትን ኢትዮጵያ በ 1928 ወረረች።አዲስ አበባንም በቁጥጥር ስር አድርጋ የግፍ አገዟዟን በመዘርጋትና ማጠናከር ጀመረች።ስምኦን የእናት አገሩ መደፈርና በነጮች ስር ቅኝ ተገዢ መሆን የሆድ ውስጥ ቁስል ሆኖበት ያዝን ይቆጭ ነበር። ዘመዶቹና ወገኖቹ በየዱሩ ተበተኑ፤ሌሎቹም ተሰደዱ፤ በተለይ ወንድሞቹ ደበበና አጎናፍር አድፍርስ በመጀመሪያ ጅበቲ ቀጥሎም ኬንያ ተሰደው ዓርበኝነታቸውን ክውጭ አፋፋሙ። ስምኦን ለስደት ጥሪ ቢደረግለትም መሰደደን አልመረጠም።ምርጫው አዲስ አበባ ውስጥ መቅረትና የውስጥ ዓርበኛ በመሆን ለአገሩ ነፃነት መዋጋት ሆነ።

ስምኦን የአምቦ መለስተኛ እርሻ ትምህርት ቤት ዳይሬክተር ከነበረው አብርሃም ደቦጭና ከሞገስ አስገዶም ጋር የተዋወቁትና የተግባቡት በዚሁ የታክሲ ባለቤትነቱ ለአገሩ ካለው ተቆርቋሪነት ታምኝነት ነው።ሦስቱም በፋሽስት ጣሊያን አገዛዝ የተበሳጩና ግራዚያኒን ለመግደል ቆርጠው የተነሱ ወጣቶች ነበሩ።እሱም ሃሳባቸውን በሃሳብ ለማስቀረት ከእነርሱ ጋር የግድያ ሴራ እቅድ ያወጡ ነበር። በመጀመሪያ እቅዳቸው ዝቋላ በመሄድ በግራዚያኒ ላይ ምን አይነት እርምጃ እንደሚወሰዱና ከወሰዱም በኋላ ምን ማድረግ እንዳለባቸው መክረዋል።በተለይም የቦንብ አፈታትና አወራወር ልምምድ ያጠኑት ዝቋላ ሲሆን ያስተማሯቸውም የደጅ አዝማች ፍቅር ማርያም አባተ ጫን መትረየስ ተኳሽ ነበሩ።

የካቲት 12 ቀን 1929 ዓ.ም ዓርብ እለት የአዲስ አበባ ህዝብ ቤተ መንግሥት እንዲጎበኝ ታዘዘ።ግራዚያኒም ለድሆች ምፅዋት እሰጣለሁ ስላለ ብዙ ሰው ወድ ግቢው አመራ።አብርሃምና ሞገስም አስተርጓሚዎች ስለነበሩ ወደ ግቢው ሲገቡ ስምኦን መኪናውን አዘጋጅቶ በአፍንጮ በር በኩል መጠበቁን ቀጠለ፡፡

በእለቱ አምስት ስዓት ገደማ ግራዚያኒ ህዝብ ሰብስቦ ንግግር እያረገ ነው።በንግግሩ መሃል የዓርበኞችን ስም እየጠራ ያንኳስሳል።የሁሉንም አንገት ቆርጬ ሮማ እልካለሁ ይላል።በዚህ ወቅት ታዲያ አብርሃምና ሞገስ ግራዚያኒ ላይ ቦምብ ወረወሩ።እርሱና አብረውት የነበሩት ጄኔራሎችም ቆሰሉ።የአውሮፕላን አብራሪው ጄኔራልም ተገደለ።

ይህን ክስተት ተከትሎ በተፈጠረ ረብሻ መትረየስና ጠመንጃ ሲተኮስ፤አብርሃምና ሞገስ እንዲሁም ስምኦን በአፍንጮ በር ወጥተው የጎጃምን መንገድ ይዘው በሱሉልታ በኩል ወደ ስላሌ ፍቼ ደብረሊባኖስ ሄዱ።ስምኦንም እነርሱን አድርሶ ወደ አዲስ አበባ ተመለሰ።

የካቲት 19 ቀን 1929 ዓም በሳምንቱ ጣሊያኖች በጥቆማ መጥተው ስምኦንና የቤት ሰራተኛውን ያዙ።ለየብቻ አሰሯቸው። ‹‹እንዲህ እንዲህ ያሉ ሰዎች ይመጡ ነበር ቀይ» እያሉ ሰራተኛውን ጠየቁት።እርሱም የተመለከተውን ሁሉ ነገራቸው።ፈተው ለቀቁት።ሰራተኛው ባደረገው ጥቆማ ብዙ ብዙ የስምኦን ጓደኞች ታድነው ታሰሩ። ተገደሉም።

ስምኦን የመጀመሪያ የጭካኔ ቅጣት ከደረሰበት በኋላ ደጃች ውቤ ሰፈር በነበረው የጣሊያን ፖለቲካ ጉዳዮች ፅህፈት ቤት አጠገብ በሚገኘው ቅዱስጊዮርጊስ እስር ቤት/ አሁን ትምህርት ቤት ሆኗል/ ታሰረ።ምርመራውም በጥብቅ ቀጠለ።በመግረፍ፤ ጸጉር በመንጨት፤ጥፍር በመንቀል የስቃይ ውርጂብኝ ቢያወርዱበትም ከዓላማው ፍንክች አላለም።ሚስጢር አላወጣም።አሰቃዮቹም ከእርሱ ምንም ማግኘት ስላልተቻላቸው ሚያዝያ 29 ቀን 1929 ዓም መርዝ ወግተው ገደሉት።

ዘመዶቹም ሳያውቁ ስንቅ ለማቀበል ሲሄዱ አንድ ዘበኛ ስምኦን መገደሉን በ11 ሰዓትም የስምኦንን ሬሳ ጨምሮ የ13 ሰዎች ሬሳ እንደሚቃጠል ነገራቸው።ይህን መሰረት በማድረግም የስምኦን እህት ወይዘሮ ሸዋረገድ አደፍርስ የእስር ቤቱን ሃኪም ያውቁት ስለነበር ሃኪሙ ወርቅ ስለሚወድ ብዙ ወርቅ ሰጥተው ሬሳውን በድብቅ ተቀበሉ። ወስደውም በቅዱስ ጴጥሮስ ወ ጳውሎስ ካቶሊክ መካነ መቃብር ግንቦት 1 ቀን 1929 ዓም በድብቅ አስቀብረውታል።

ይህን ያልተዘመረለት ወጣት የታክሲ አሽከርካሪ ዓርበኛ ታሪክ አስመልከቶ ቤተሰቦች ለአዲስ ዘመን በላኩት መረጃም፤በቀጣይ የዓርበኛው ታሪክ እንዲተዋወቁ የሚሰሩ ስራዎች ስለመኖራቸው ጠቁመዋል።መንግሥትም ለዚህ አኩሪ ተግባር ለፈፀመ ወጣት ጀግና ዓርበኛ ስምኦን በስሙ መታሰቢያ ትምህርት ቤት፤መንገድም፤ ሆስፒታል፤ እንዲሰየምለትና ለዓርበኛነቱን የሚመጥን የአደባባይ የመታሰቢያ ሃውልት እንዲቆምለት ተገቢው ጥረት እንደሚያደርጉም ጠቁመዋል።

ከዚህ በተጓዳኝ፤ አብርሃም ደቦጭና ሞገስ አስገዶም ብግራዚያኒ ላይ አደጋ ካደረሱ በኋላ ወደ ደብረ ሊባኖስ ሰላሌ ፍቼ የሄዱባት እንዲሁም ለቦምብ አጠቃቀም ስልጠና ዝቋላ የተመላለሱባት፤ ከሴራው ጋር ለተያያዙ ሌሎችም ጠቃሚ ተልዕኮዎች የተጠቀሙባት የስምኦን ንብረት የሆነች ታሪካዊት መኪና እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ በግለሰቦች እጅ እንደምትገኝ ጠቁመው፣መንግሥት ተከታትሎ ቢያንስ አካሏን በታሪክ ኤግዚቢትነት በዋናው ሙዚየም እንዲያስቀምጥ የማድረግ ተግባር እንዲከናወንም ጠይቀዋል አስታወቀዋል።

አዲስ ዘመን ጋዜጣ ሀምሌ 18 ቀን 1977 ዓ.ም ‹‹ምን ሰርተው ታወቁ›? በተባለው ዓምድ ስር‹‹ ስምኦን አደፍርስ 1905 1929 ዓርበኛው ታክሲ ነጂ›› በሚል ርእስ ታሪኩን አስፍሮታል::

አዲስ ዘመን የካቲት 12/2011

 ታምራት ተስፋዬ