የዓርበኞች ድል ለዚህ ትውልድ ምኑ ነው?!

ኢትዮጵያውያን ዓርበኞች ወራሪውን የፋሺስት ኢጣሊያ አስተዳደር ድል ያደረጉበት 80ኛ ዓመት የድል መታሰቢያ ሰሞኑን፣ ሚያዝያ 27 ቀን 2013 ዓ.ም፣ ተከብሯል።የካቲት 23 ቀን 1888 ዓ.ም ዓድዋ ላይ ኢጣሊያ በኢትዮጵያ የደረሰባትን ሽንፈት ለመበቀልና ኢትዮጵያን የቅኝ ግዛቷ የማድረግ የረጅም ጊዜ ምኞቷን ለማሳካት በ1928 ዓ.ም ኢትዮጵያን ወረረች።ሚያዝያ 27 ቀን 1928 ዓ.ም አዲስ አበባን በመቆጣጠር፣ ለአምስት ዓመታት ያህል ኢትዮጵያን ቅን ተገዢዋ ለማድረግ ጥረት አድርጋለች፡፡

ይሁን እንጂ መቼውንም ቢሆን በአገሩና በነፃነቱ የማይደራደረው የኢትዮጵያ ሕዝብ የፋሺስትን አገዛዝ ‹‹አሜን›› ብሎ አልተቀበለውም።ይልቁንም ጨርቄን ማቄን ሳይል ‹‹ጥራኝ ዱሩ›› ብሎ ለነፃነቱ መፋለም ጀመረ።የኢጣሊያ ወራሪ ኃይልም አንዲትም ቀን እንኳን እፎይ ብሎ ሳይቀመጥ ከአምስት ዓመታት እልህ አስጨራሽ ትግል በኋላ ሌላ የሽንፈት ማቅ ለብሶ ከኢትዮጵያ ምድር ተባረረ።ታዲያ ኢትዮጵያ ነፃነቷን አስከብራ እንድትቆይ ለአገራቸው ሉዓላዊነት የተጋደሉ እልፍ የኢትዮጵያ ጀግኖች የከፈሉት መስዋትነት ፈጽሞ የሚዘነጋ አይደለም፡፡

ኢትዮጵያ የአሁኑን ጨምሮ ባለፉት 50 ዓመታት፣ በተለይም ባለፉት 30 ዓመታት፣ የኖረችበትና ያለችበት ሁኔታ ዓርበኞቹ ከከፈሉት መራራ መስዋዕትነት ጋር ፈፅሞ የሚጣጣም እንዳልሆነ ግልጽ ነው።‹‹ዓርበኞቹ ያን ሁሉ ዋጋ የከፈሉት በግጭት፣ በድህነትና በኋላ ቀርነት ተተብትባ የተያዘች አገር ለማየት ነው እንዴ?!›› ያስብላል።‹‹አሁን ያለውን ጨምሮ ከዓርበኞቹ በመቀጠል ኢትዮጵያን የተረከቧት ትውልዶች የአገሪቱ ነፃነት ምንም ዋጋ ያልተከፈለበት መስሏቸው ይሆን እንዴ?›› ብሎ የጠየቀም ሰው አይፈረድበትም።ከዚህ እውነታ ባሻገር የአሁኑ ትውልድ የዓርበኞችን ድል መታሰቢያ በተለያዩ ሁነቶች ሲዘክር ይታያል።በዓሉን መዘከሩ መጥፎ ነገር አይደለም።የበዓሉን/የድሉን ትርጉምና ፋይዳ የዘነጋ ሰው/ትውልድ ‹‹ድሉን አክብረናል/ልናከብር ነው›› ማለቱ ግን ግራ የሚያጋባና የሚያስተዛዝብ ነው።

ሁኔታውን ለማብራራት ይጠቅመን ዘንድ በቅድሚያ ዓርበኞቹ ስለከፈሏቸው እጅግ መራራ መስዋዕትነቶችና ስላስመዘገቧቸው አስደናቂ ድሎች በታሪክ መዛግብት ላይ ከሰፈሩት ምስክርነቶች ጥቂቶቹን በአጭሩ እንመልከት፡፡

ሀንጋሪያዊው ዶክተር ሳካ ላስዝሎ የራስ ደስታ ዳምጠው ሃኪም ነበሩ።ዶክተር ሳካ ከባለቤታቸው ጋር ከ1926 እስከ 1928 ዓ.ም በሲዳሞ ጠቅላይ ግዛት የኖሩ ሲሆን በ1928 ዓ.ም ወደ አዲስ አበባ በመምጣት እስከ 1930 ዓ.ም ድረስ በከተማዋ ቆይተዋል።ጥንዶቹ በጦርነቱ ወቅት የታዘቧቸውን ድርጊቶች በፅሑፍና በምስል በማስቀረት መጽሐፍ ሆኖ እንዲታተም አድርገዋል።ዶክተር ሳካ የነበራቸው በርካታ ቋንቋዎችን የመናገርና የመስማት ችሎታ ከሁሉም ወገኖች ቀዳሚ (የዐይን እማኝ) መረጃዎችን እንዲሰበስቡ ረድቷቸዋል።

ዶክተር ሳካ ‹‹Fascist Italy Brutality in Ethio­pia, 1935-1937 ፡ An Eyewitness Account›› በተሰኘው መጽሐፋቸው እንዳብራሩት፤ ፋሽስት ኢጣሊያ በኢትዮጵያውያን ላይ ያደረሰው ግፍና የፈፀመው የጦር ወንጀል እጅግ አሰቃቂና ከአዕምሮ የማይጠፋ ነው።ምንም እንኳን የኢጣሊያ መንግሥት ፋሺስት ኢጣሊያ ኢትዮጵያውያንን በመርዝ ጋዝ መፍጀቱን ቢያምንም፣ አንዳንድ ኢጣሊያውያን ፖለቲከኞችና ምሁራን አስካሁን ድረስ ይህንን ሀቅ እንደማይቀበሉት ይገልፃሉ።

ዶክተር ሳካ ፋሺስት ኢጣሊያ ሰይጣናዊ ግብሩን ይበልጥ ስላሳየበት ስለ የካቲት 12ቱ ጭፍጨፋ የሚያስታውሱትን ‹‹… የፋሺስት ሹማምንት፣ እኔ በግሌ ሴት ብየ ለመጥራት በማልፈልጋቸው፣ ሚስቶቻቸው ታጅበው በኢትዮጵያውያን ደም በጨቀዩት ጎዳናዎች ላይ የቅንጦት መኪናዎቻቸውን ሲያሽከረክሩ ያየሁበትን ምሽት ፈፅሞ አልረሳውም … ›› በማለት ጽፈውታል።በሌላ በኩል ኢትዮጵያውያን ብዙ የመከራ ናዳ ቢወርድባቸውም የአገራቸውን ነፃነት ለማስከበር ሲሉ ለማመን የሚከብዱ መስዋዕትነቶችን እንደከፈሉም ሀንጋሪያዊው ዶክተር በመፅሐፋቸው ላይ ገልፀውታል፡፡

‹‹Demand Media›› የተሰኘ የመገናኛ ብዙኃን ደግሞ ‹‹ … የፋሺስት ኢጣሊያ የምስራቅ አፍሪካ ወረራ በአገሬው ህዝብ ላይ ከባድ ጥፋትና ውድመት አስከትሏል፤ በኢትዮጵያ የሆነውም የዚሁ ማሳያ ነበር።ግርግር፣ ጭቆና፣ የዘር መድሎ፣ ጭካኔና ኢኮኖሚያዊ ጥገኝነት የወቅቱ መገለጫዎች ነበሩ።የፋሺስት ጦር በዓለም አቀፍ ህግጋትና ድንጋጌዎች የተከለከሉ የመርዝ ጋዝና ሌሎች የጦር መሳሪያዎችና የውጊያ/የጥቃት ስልቶችን በሙሉ ተጠቅሟል፤ በብዚ ሺዎች የሚቆጠሩ ሰላማዊ ሰዎችን በግፍ ከመጨፍጨፍ ወደ ኋላ አላለለም።ስቅላት፣ በእሳት ማቃጠልና አንገት መቅላት ወራሪው ኃይል ግድያ የሚፈፅምባቸው መንገዶች ነበሩ።እንዲያም ሆኖ ለአገራቸው ሉዓላዊነት በጀግንነት የሚፋለሙ የነፃነት ዓርበኞች ቁጥራቸው ብዙ ነበር … ›› ብሏል።

የዘመናዊ ኢትዮጵያን ታሪክ በሳልና ሚዛናዊ በሆነ ትንታኔ ያቀረቡት የታሪክ ምሁሩ ኤመሪተስ ፕሮፌሰር ባህሩ ዘውዴ ‹‹የኢትዮጵያ ታሪክ፡ ከ1848-1966›› በሚለው መጽሐፋቸው ‹‹ … ጣልያኖች በማይበገር ምሽግ ውስጥ ተቀምጠው፣ ሰማዩን ያላንዳች ተቀናቃኝ ኃይል ተቆጣጥረው ይሸነፋሉ ብሎ መገመት ዘበት ነበር።እንዲህ ሆኖ በሰሜኑ ግንባር የመጨረሻው አሳዛኝ ድራማ በአሸንጌ ሐይቅ ዳርቻ ታዬ፤ መግቢያ ያጣው የኢትዮጵያ ጦር የኢጣሊያ የጦር አውሮፕላኖች መለማመጃ ሆነ፣ ቦምብና የመርዝ ጋዝ እየዘነበበት ከፊሉ በየሜዳው አለቀ፣ ከፊሉ ሲብስበት የሚያበርድለት እየመሰለው ሐይቁ ውስጥ ገብቶ አለቀ።ከሰማይ የሚዘንበው ቦምብ፣ ተምዘግዝጎ የሚመጣው የመድፍ ጥይት፣ የመትረየሱ እሩምታ፣ ታንኮች እና አስካሪዎች (የቅኝ ግዛት ወታደሮች) ኢትዮጵያውያን ከኢጣሊያ ወታደሮች ጋራ ከመጋጠማቸው በፊት የሚያልፏቸው እሳቶች ነበሩ፡፡

የኢጣሊያ ፋሺዝም ፅልመታዊ ገፅታ ቁልጭ ብሎ የወጣው በየካቲት 12 ቀን 1929 ዓ.ም ነው።አብርሃ ደቦጭና ሞገስ አስገዶም የተባሉ ወጣቶች በግራዚያኒ ላይ ቦምብ ጥለው ካቆሰሉት በኋላ አዲስ አበባ ላይ መዓት ወረደባት።‹ጥቁር ሸሚዝ› እየተባሉ የሚጠሩት የፋሺስት ደቀ-መዛሙርት መንግሥት አይዟችሁ እያላቸው አዲስ አበባን ቄራ አደረጓት።የሰው ልጅ ጭንቅላት እንደ ዶሮ እየተቀነጠሰ ወደቀ፣ ቤቶች ከነነዋሪዎቻቸው ጋዩ፣ እርጉዝ ሴቶች በሳንጃ ተወጉ፤ የተማሩ ኢትዮጵያውያን በወረንጦ እየተለቀሙ ተረሸኑ፡፡

የኢጣሊያ አገዛዝ ከተመሰረተ ከመጀመሪያው ቀን ጀምሮ አገር አቀፍ የሆነ ተቃውሞ ነበር የገጠመው፤ ምንም እንኳ ጣልያኖች በከፋፍለህ ግዛ ፖሊሲ ተቃውሞውን ለማዳከም ቢሞክሩም ሰጥ ለጥ ብሎ የተገዛላቸው አንድም ክልል ወይም ብሔረሰብ አልነበረም።የኢትዮጵያውያን ዓርበኞች ትግል የኢጣሊያ አገዛዝ በአብዛኛው በከተሞች ብቻ እንዲወሰን አስገድዶታል፡፡

ዓርበኞቹ ምግብ ሲቸግራቸው የዱር አራዊትን እያደኑና ፍራፍሬ እየለቀሙ ይመገቡ ነበር፤ መድኃኒትም ቢሆን ባህላዊ ወጌሾች ነበሩ የሚያክሟቸው።ፋሺስት ኢጣሊያ በኢትዮጵያውያን ላይ የፈፀመው ግፍ ከአዕምሮ የሚጠፋ ድርጊት አይደለም።ኢትዮጵያውያን የአገራቸውን ነፃነት ለማስጠበቅ የከፈሉት መስዋዕትነትም አኩሪነቱ የድሉ ባለቤት በሆኑ መላ ኢትዮጵያውያን ከትውልድ ትውልድ ሲሸጋገር ይኖራል … ›› በማለት አስረድተዋል።

በሸዋ፣ በወለጋና በጎጃም ተዘዋውረው ጠላትን የተፋለሙትና ድል ያደረጉት ታላቋ ዓርበኛ ክብርት ወይዘሮ ከበደች ሥዩም የሦስት ወራት ነፍሰ ጡር ሆነው ሳሉ ባለቤታቸውና የባለቤታቸው ወንድም ተገድለውባቸውና ልጃቸውም በእስራት ተግዞባቸው ነበር።ለመውለድ ተቃርበው እንኳ ከጠላት ጦር ጋር እየተፋለሙ ደማቅ ድሎችን ያስመዘገቡ ነበር።በውጊያ መሐል ሳሉ ወንድ ልጅ ወልደው የአራስነት ጊዜያቸውን ያሳልፉባት በነበረችው ደሳሳ ጎጆ ላይ የቦምብ ናዳ ይወርድባቸውም ነበር።

ከላይ የተመለከትናቸው ታሪኮች የዓርበኞቹ መስዋዕትነቶች እጅግ መራራ እንደነበሩ ያስረዱናል። የዓርበኞቹ ድል ልክ እንደ ታላቁ የዓድዋ ድል ሁሉ ለኢትዮጵያም ሆነ በመላው ለሚገኙ ጭቁኖች በርካታ አስተዋፅዖዎችን አበርክቷል።የአፍሪካውያን የነፃነት ትግሎችና ከትግሎቹ መጠናቀቅ በኋላ የተመሰረቱ ተቋማት የዓርበኞቹ ድል ደማቅ አሻራ እንዳረፈባቸው አይካድም። የዓርበኞቹ ድል የትብብርንና የአንድነትን ውጤታማነት እንዲሁም ለነፃነት መስዋዕትነት መክፈል ታላቅ ክብር እንደሆነ ያሳየ፤የነጮች የበላይነት ማክተም እንደሚችል በዓድዋ ድል የተረጋገጠውን እውነት በድጋሜ ያረጋገጠ አንፀባራቂ ክስተትም ነው።ይህን ክብርና መንገድ በጀግንነትና በመስዋዕትነት በታጀበ ተግባር ያሳዩትና የመሩት ኢትዮጵያውያን ደግሞ የጭቁኖች መመኪያ መሆናቸውን በድጋሜ አስመስክረዋል።ኢትዮጵያ የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት (United Nations)ን ጨምሮ የሌሎች ዓለም አቀፍ ተቋማት መስራች አባል እንድትሆን ድሉ ከፍተኛ ሚና ነበረው።

እነዚህን እውነታዎች ይዘን ኢትዮጵያ ባለፉት ዓመታት ያለፈችባቸውን አሳዛኝ መንገዶችና አሁን ያለችበትን ነባራዊ ሁኔታ እያሰላሰልን እንዝለቅ።

”ይህ ትውልድ‘ና የዓርበኞች ድል

ከላይ የተጠቀሱትን የዓርበኞቹን ትግል መራራነት፣ የመስዋዕትነታቸውን ክብደት እንዲሁም በከባድ መስዋዕትነት የተመዘገበው ድል ያስገኛቸውን በረከቶች እያሰብን የአሁኑን ትውልድ ነባራዊ ሁኔታ ስንመዝን ‹‹ለመሆኑ ይህ ትውልድ እና የአርበኞቹ ትግልና ድል ይተዋወቃሉ?›› ብለን ለመጠየቅ እንገደዳለን። አገሪቱ በድህነት፣ በግጭት፣ በዘረኝነትና በጦርነት ጎዳናዎች ላይ ደጋግማ መመላለሷ የዓርበኞቹ ትግልና ድል ያስገኘላትን በረከቶች መዘንጋቷንና ማባከኗን ቁልጭ አድርጎ ያሳያል።በእውነቱ ይህ እጅግ የሚያሳዝን፣ የሚያሳፍርና የሚያስቆጭ መራራ ሃቅ ነው!

ኢትዮጵያ ባለፉት ዓመታት ያለፈችባቸው አሳዛኝ መንገዶችና አሁን ያለችበትን ነባራዊ ሁኔታ የዓርበኞቹን መራራ መስዋዕትነቶችና አስደናቂ ድሎች የሚመጥኑ አይደሉም።አገሪቱ በድህነት፣ በግጭት፣ በዘረኝነትና በጦርነት ጎዳናዎች ላይ ደጋግማ መመላለሷ የዓርበኞቹ ድል ያስገኘላትን በረከቶች መዘንጋቷንና አለመጠቀሟን ቁልጭ አድርጎ ያሳያል፡፡

ብዙ ሰው ‹‹ … ኢትዮጵያውያን ዓርበኞች የፋሺስትን ኃይል ድል አድርገው ኢትዮጵያን በቅኝ ግዛት ከመገዛት ነፃ አወጧት … ኢትዮጵያ በቅኝ ግዛት ያልተገዛች ብቸኛ አገር ሆነች … አባቶቻችን በከፈሉት ታላቅ መስዋዕትነት ተከብረን ኖርን …›› በማለት የዓርበኞቹ ድል አልፋና ኦሜጋ ትርጉም አገርን ከወራሪ ኃይል መጠበቅ ብቻ እንደሆነ አድርጎ ያወራል/ይፅፋል።እውነታው ግን ያ ብቻ አይደለም።

የዓርበኞቹ ትግልና ድል ኢትዮጵያን ከወራሪ ኃይል ጠብቆ የማቆየት አኩሪ ታሪክ እንደሆነ አይካድም።ከዚህ ባሻገር ድሉ በማኅበራዊ፣ በኢኮኖሚያዊና በፖለቲካዊ መስኮች ጠንካራና ኃያል የሆነች አገር ለመገንባት የሚያስችል እምቅ አቅም ያለው ድል ነበር።ኢትዮጵያን ከወራሪ ኃይል ጠብቆ ማቆየትና በቅኝ ግዛት አለመገዛት ግን የድሉ አልፋና ኦሜጋ (መነሻም መድረሻም) አይደሉም፤ሊሆኑም አይገባም።

ቀደምት ኢትዮጵያውያን ከወራሪው የኢጣሊያ ጦር ጋር የተፋለሙት ኢትዮጵያን ከወቅቱ ወራሪ ኃይል ለመጠበቅ (ዳር ድንበሯን ለማስከበር) ብቻ ሳይሆን ወራሪው ኃይል ውሎ አድሮ በኢትዮጵያና በኢትዮጵያውያን ላይ የሚያደርሰውን ጥፋት በመገንዘብ ያን ጥፋት በእንጭጩ ለመቅጨትም ጭምር ነው።

ስለዚህ የዓርበኞቹ ድል የመጀመሪያው ውጤት (አበርክቶ) ኢትዮጵያን ከወራሪ ኃይል ጠብቆ ማቆየት ሲሆን ዘላቂው ውጤት ደግሞ ድሉ ያስገኘውን መልካም ፍሬ መንዝሮ ማኅበረሰባዊ ንቃት ያዳበረች፣ በኢኮኖሚ የበለጸገች፣ ልዩነቶችን አስማምታ አንድነቷን የጠበቀች ኃያል የሆነች ኢትዮጵያን መፍጠርና መገንባት ነበር።ይህን ዘላቂ ውጤት ማሳካት የነበረባቸው ደግሞ ድሉን ካስገኘው ትውልድ ቀጥሎ የመጡት ትውልዶች ነበሩ።በሚያሳዝንና በሚያሳፍር ሁኔታ እነዚህ ትውልዶች ግን ያን ማድረግ አልቻሉም/አልቻልንም።

ቀደምት ኢትዮጵያውያን ለኢትዮጵያና ለኢትዮጵያውያን ነፃነት፣ ክብርና አንድነት ሲሉ ለማመን የሚከብዱ ከባድ ተጋድሎዎችን አድርገው ነፃ አገር ለ‹‹ተተኪው ትውልድ›› ቢያስረክቡም ‹‹ተተኪው ትውልድ›› (በተለይ ልኂቃኑ) ግን ያን ታሪክ ማወቅ አልፈለገም፤ ይባስ ብሎ በብሔርና በሃይማኖት ተከፋፍሎ አገር ለማፍረስ ታጥቆ ሲሰራ ኖረ፤አሁንም እየሰራ ነው … የሰማዕታቱ መስዋትነት ባከነ፤ተረሳ፤ውለታቸውም ቅርጥፍ ተደርጎ ተበላ።የዓርበኞች ድልም የዚህ አሳፋሪ እጣ ፋንታ ሰለባ ከመሆን አልዳነም።አሁን መጠነኛ መሻሻል ቢያሳይም ‹‹ድሉ የእኛ ብቻ ነው … ድሉ የእነርሱ ነው፤ እኛን አይመለከተንም … እገሌ ለድሉ አስተዋፅዖ አልነበረውም … ›› የሚሉ አሳፋሪና ረብ የለሽ ጭቅጭቆች በተደጋጋሚ ተደምጠዋል።

ይህ ውድቀት ደግሞ ‹‹በእውነቱ ይህ የዓርበኞቹን ድል ትርጉም ዘንግቶ አገሩን ከድህነት፣ ከግጭትና ከኋላቀርነት ያልታደገ ትውልድ ድሉን የማክበር/የመዘከር ሞራል አለው?›› የሚል ጥያቄ ይጋብዛል።በዓርበኞች ድል መታሰቢያ ሰሞን ‹‹የጀግኖች ድል … ጀግኖች አባቶቻችንና እናቶቻችን … በቅኝ ግዛት አልተገዛንም … ›› የሚሉ ገለፃዎችን መስማት የተለመደ ነው፤አሁንም እያየን ያለነው ይህንኑ ነው።መገናኛ ብዙኃን ትኩረታቸው በእነዚህ ገለፃዎች የታጀቡ ዜናዎችና ዝግጅቶች ይሆናል።ይልቅስ በመገናኛ ብዙኃን መነገርና መፃፍ ያለበት ከዓርበኞች ድል በኋላ የነበሩት ትውልዶች፣ በተለይ የአሁኑ ትውልድ፣ ‹‹የዓርበኞች ድል ያስገኛቸውን በረከቶች ተጠቅሞ ከዘር ግጭት፣ ከልመናና ከድንቁርና የተፋታች ኃያል አገር መገንባት ያልቻለው ለምንድን ነው? የአያት-ቅድመአያቶቹን ውለታ የበላበት ምክንያት ምን ይሆን?›› የሚለው ወሳኝ ጉዳይ ነው።

እጅግ ዘመናዊና ጅምላ ጨራሽ የሆኑ የጦር መሳሪያዎችን የታጠቀውና ቁጥሩ የበዛው የፋሺስት ጦር ኋላቀርና በቁጥርም ጥቂት የሆኑ መሳሪያዎችን በያዙት ኢትዮጵያውያን ዓርበኞች መሸነፉ የእድል ጉዳይ እየመሰለን ይሆን እንዴ ታላቁን ድል በማይመጥን አሳፋሪ ተግባራት ውስጥ ተዘፍቀን የምንዳክረውና አገሪቱን በሐፍረት አንገቷን ያስደፋናት?!

በየዓመቱ ሚያዝያ 27 ሲደርስ ‹‹በአባቶቻችን ጀግንነት እኮራለሁ … በላይ ዘለቀ አባቴ፤ሸዋረገድ ገድሌ እናቴ … የጃገማ ኬሎ ልጅ … ›› እያሉ መሸለል፣ ማቅራራትና መጨቃጨቅ ዋጋ የለውም።ቀደምት ኢትዮጵያውያን ባስገኙት ድል መኩራትና ድሉን መዘከር ጥሩ ቢሆንም የድሉን ትሩፋቶች ሳይጠቀሙ፣ ድሀ (ደካማ የሆነች) አገር ይዞ በድሉ ‹‹መኩራት››ና ድሉን ‹‹መዘከር›› ዋጋ የለውም! ቁም ነገሩ የዓድዋም ሆነ የዓርበኞች ድሎች ያስገኘልንን በረከቶች አውቆ እየመነዘሩ መጠቀምና ማኅበረሰባዊ ንቃት ያዳበረች፣ በኢኮኖሚ የበለጸገች፣ ልዩነቶችን አስማምታ አንድነቷን የጠበቀች ኃያል የሆነች ኢትዮጵያን መፍጠር (መገንባት) ነው።

አንተነህ ቸሬ

አዲስ ዘመን ግንቦት 2/2013