የማይክሮ አልጌ ተመራማሪዋ

አስመረት ብስራት

ሁሉም ሰው ቢነበብ ትልቅ መፅሀፍ ነው የሚባለው ነገር ከጓደኞቼም ሆነ ከስራ ባልደረቦቼ ጋር በምንጨዋወትበት ወቅት ሁሉ ትዝ ይለኛል፤ እውነትነቱም እንደዛው። የኢትዮጵያ ብዝሃ ሕይወት ኢንስቲትዩት የማይክሮ አልጌ ተመራማሪና በሃረማያ ዩኒቨርሲቲ የፒ.ኤች.ዲ ተማሪ የሆነችው ወይዘሮ ወይንሽት ሉሌን አግኝቼ ሳናግራትም በውል ልገነዘበው የቻልኩት ነገር ቢኖር ይህንኑ ነው። ወይንሸት የበርካታ እምቅ እውቀት ባለቤት እና ተመራማሪም ሆና ነው ያገኘኋት።

ወይዘሮ ወይንሸት የገበሬ ልጅ ናት። አባቷና እናቷ እሷን ካፈሩ በኋላ እናቷን ብታጣም በአባቷ በኩል በርካታ እህት ወንድሞች እንዳሏት ትናገራለች። ከተወለደችባት ጃማ ወረዳ ወደ ደሴ ሄዳ እንድትማር የሆነውም በወላጅ እናቷ በህይወት አለመኖር ምክንያት ነበር። አክስቷ ቤት ነው ከአክስቷ ልጆች ጋር እህትና ወንድም ሆና ያደገችው።

አባቷ “እኔ ሳልማር ብቀርም ልጆቼ መማር አለባቸው” በማለት ልጆቻቸውን ወደ ባል ሳይሆን ወደ ትምህርት ቤት የሚልኩ፤ በመማር ነገሮችን መቀየር እንደሚቻል ሳይማሩ የገባቸው እንደነበሩ ትናገራለች። በዚህም የተነሳ እህቶቿ በተለያዩ የሙያ ዘርፎች የተማሩ፤ ፊደል ከመቁጠር አልፈው የከፍተኛ ትምህርት ቤቶችን ደጃፍ የረገጡ ናቸው። ከዚች ተመራማሪ ጋር ያደረግነውን ቃለ ምልልስ በዚህ መልኩ አቅርበነዋል፤ መልካም ንባብ።

ልጅነትና የትምህርት ቤት ሕይወት

የተወለደችው በወሎ ጃማ ወረዳ ሲሆን ከእናቷ ህልፈት በኋላ ወደ ደሴ ከተማ አክስቷ ጋር በመሄድ ከአንደኛ እስከ ስድስተኛ ክፍል በጦሳ ትምህርት ቤት፤ ሰባተኛና ስምንተኛ ክፍልን በመምህር አካለ ወልድ ትምህርት ቤት፤ ዘጠነኛ ክፍልን በወይዘሮ ስህን ትምህርት ቤት፤ ከአስር እስከ አስራ ሁለተኛ ሆጤ እንደተማረች ታስረዳለች። የሁለተኛ ደረጃ መልቀቂያ ፈተናን በጥሩ ውጤት በማምጣቷ በአርባ ምንጭ ዩኒቨርሲቲ በባይሎጂ የመጀመሪያ ዲግሪዋን ያዘች።

ከመጀመሪያ ዲግሪ በኋላ በሳይንት ወረዳ ደቡብ ወሎ የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ለሁለት አመታት በመምህርነት ሰርታለች። እነዛ ሁለት አመታት በህይወቷ የተፈተነችባቸው መሆናቸውንም ትናገራለች። ለስራ ተመድባ ስትሄድ በእድሜም ገና ወጣት ሰውነቷም ብዙ ያልጠና ሊያውም ሴት፤ ብቻዋን ሆና መስራት ፈተና ሆነባት። በትምህርት ቤቱ ውስጥ አራት ሴት መምህራን ብቻ ባሉበት በዚህ ትምህርት ቤት ለማስተማር የአከባቢው ማህበረሰብ አመለካከት ማነቆ ሆኖባት እንደነበረ ትናገራለች።

“ሴት ልጅ ባል የሚሆናት ብታጣ የምትጠጋበት ሊኖራት ይገባል።” የሚል አመለካከት የነበረው ማህበረሰብ ውስጥ ስትኖር የተለያዩ ፈተናዎች ማለትም የጠለፋ ስጋት እስከ ህይወት ማጥፋት የደረሰ ዛቻና ማስፈራራት ይደርስባት እንደነበር ትናገራለች።

በዚህ ሁሉ ፈተና ውስጥ ሆና እውቀትን ለተጠሙ ልታጠጣ ለሁለት አመታት ከታገለች በኋላ መንግስት ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ውሰጥ ለሚያስተምሩ መምህራን ባመቻቸው የከፍተኛ ትምህርት እድል በመጠቀም ሀረማያ ዩኒቨርሲቲ ገባች። ለተወሰነ ጊዜም እዛው ስታስተምር ከቆየች በኋላ ነበር ወደ ብዝሀ ህይወት ኢኒስቲቲዩት የተቀላቀለችው።

የስራና የምርምር ህይወት

የስራ ጅማሬዋ በመምህርነት ቢሆንም ህይወት በቀደደችላት መንገድ እየተጓዘች አሁን በብዝሀ ህይወት ኢኒስቲትዩት የማይክሮ አልጌ ተመራማሪ በመሆን በመስራት ላይ ትገኛለች። ይህ ማለት ውሃ ውስጥ የሚኖሩ ደቂቀ አከላት ወይም ማይክሮ ኦርጋኒዝም በተለይም ፎቶሴንቴቲክ ማይክሮ አልጌ ላይ ነው የምትሰራው። በተለይም ጥናቶቿን እስፓሮሊና ላይ እንደምትሰራ ትናገራለች። “እስፓሮሊና” ማለት ከፍተኛ የምግብነት ይዘት አላቸው ተብለው ከሚጠሩት ፍጥረታት መካከል አንዱ ነው።

̋ደቂቀ አካላትን ይሄነው ብሎ መግለፅ ይከብዳል። ሲናገሩለት ሳይሆን በተግባር ሲሰራ ነው የሚታወቅ፤ የውሃ አካላት ላይ ያሉ አልጌዎች ላይ ነው እንግዲህ ጥናትና ምርምር የምሰራው።” የምትለው ወይንሸት ”በልጅነቴ ይሄንን እሆናለሁ የሚል ህልም ባይኖረኝም ግን በትምህርት ጥሩ ደረጃ መድረስ እንደሚቻል በማመን ትምህርቴን በአግባቡ እከታተል ነበር። መጀመሪያ የተፈጥሮ ሳይንስ ምርጫዬ ቢሆንም ዩኒቨርሲቲ ውስጥም በመጀመሪያ ምርጫዬ ባዮሎጂ ላይ ከተመደብኩኝ በኋላ ትምህርቱን እየወደድኩት የነፍሴ ጥሪ እንደሆነ እየተረዳሁ መጣሁ።” ትላለች።

በምርምሩ እስፓይሪሊናን በመስራት ትልቅ ውጤት በማምጣት ከምግብ አንፃር ለሀገር የተሻለ ነገር ለማምጣት፤ ከኒውትሪሽን አኳያም ውጤት ያለው ስራ ለመስራት በምርምር እየተጋች ትገኛለች። በተለይ በእስፓይሪሊና ምርምር ዘርፍ ውጤታማ መሆን ይቻላል በሚል እምነት በተቋም ደረጃ እየተሰራ መሆኑን ትናገራለች።

”ምርምሩ ውጤታማ ሆነ ማለት ከፍተኛ የምግብ ይዘት ያለው ነገር አገኘን ማለት ነው” የምትለው ወይዘሮ ወይንሸት “በምግብ ለተጎዱ ሰዎች ለህፃናት ትልቅ ውጤት ያመጣል ብለን የምናስበው ስራ ነው” ትላለች።

ተግዳሮቶች

በትምህርት ሂደት ውስጥ ይሄ ነው የምትለው ፈታኝ ሁኔታ ባይገጥማትም በስራ ሂደት ውስጥ በመምህርነት ዘመኗ ካጋጠማት ፈተና ቀጥሎ በብዝሀ ህይወት ለምርምር ከከተማ በወጣችበት ጊዜ ለምርምር የሚረዱ እቃዎችን መሸከም፣ መቆፈር ወዘተ የመሳሰሉ ስራዎች እንደ ፈተኗት ትናገራለች።

ለምርምር ስራ ከከተማ ሲወጣ ከሌሎች ክፍሎች ጋር በመቀናጀት በመሆኑ የእነወይንሸት ቡድን የውሀ አካላትን ቢያጠናም ሌሎቹ ደግሞ ተራራ መውጣት ሊኖርባቸው ይችላል። ስለዚህ ተራራ መውጣት መውረዱንም ሌሎች ሌሎችንም ስራዎች በጋራ ይሰራሉ።

”አንድ ጊዜ አፍዴራ ለምርምር በሄድንበት ወቅት የሁለት ወር ነፍሰ ጡር ነበርኩ። ለስራው ስለጓጓሁ ለማንም ሳልናገር ነበር የሄድኩት። አፍዴራ እንደሚታወቀው ከፍተኛ ሙቀት ያለበት አከባቢ ነው። ከዛ ሳላስበው ጨው የተጋገረበት ውሃ ውስጥ ገብቼ የነበረበትንም አጋጣሚ አልረሳም።” በማለት ትዝታዋን የምታወጋን ወይንሸት ምርምር የጋራ ስራ በመሆኑ በመደጋገፍ ውጤት ላይ ለመድረስ እያንዳንዱን ፈተና ማለፍ ግድ የሚሆንበት ሁኔታ እንዳለ ነው የምትናገረው።

ይህ ስራ እንደሌላው ግልፅ ሆኖ የሚወጣ አይደለም። ደቂቀ አካል ወይም ማይክሮ ኦርጋኒዝም 99 በመቶው ጠቃሚ ነው። አንድ በመቶው ጉዳት አለው። ያቺ አንድ በመቶ ከባድ ጉዳት ስላላት ያንን ነክቶ ከባድ ጉዳት ላለማስከተል በፍርሃት ውስጥ ነው የሚሰራው። ምርምር ቢኖርም ቶሎ ጥቅም ላይ ለመዋል በጣም ጥልቅ ጥናት ሊደረግ ይገባል።

ለምሳሌ አንድ ሰው ጤፍ ወይም ስንዴ ላይ የምርምር ስራውን ቢሰራ ውጤቱ ቶሎ ሊታይ ይችላል። የሄኛው ግን እንደዛ አይደለም። በሀሳብ ደረጃ ጠቃሚ ነው ተብሎ ስራ ከተጀመረ በአንድ ጎኑ በርካታ ጥቅሞች ያሉትም ቢሆንም በሌላ በኩል ጉዳት ማምጣቱ ታሳቢ መደረግ ይገባዋል።

ስለ ስራዎቻቸው

ሌላው ደግሞ ለጥናትና ምርምር የሚመጡ የዩኒቨርሲቲ ተማሪዎችን በተገቢው መልኩ አስተናግደን በፅንሰ ሀሳብ የተማሩትን በተገቢው መልኩ በተግባር የተደገፈ ትምህርት አግኝተው አውቀው፤ ረክተው ሲሄዱ መመልከት እጅግ በጣም ደስ እንደሚያሰኛት ትናገራለች።

በጣም ብዙ ጠቀሜታ ያለው ስራ ለመስራት የሀገር ኢኮኖሚ በቂ በጀት አለመኖሩ በተገቢው ልክ አለመሰራቱ ያሳዝናል። ይህ ጥናት ተጠንቶ ቢጠናቀቅ ግን በርካታ ሀገራዊ ችግሮችን የሚቀርፍ ነው።

በዓለም ውስጥ ሕይወት ያላቸው አካላት የሚጠቅሙ ስለሆነ ማንበር (ኮንሰርቬሽን) እንዳለባቸው በዓለም አቀፍ ደረጃ ስምምነት ላይ ከተደረሰ በኋላ ለተግባራዊነቱ ብዝኃ ሕይወት ወይም ባዮ-ዳይቨርሲቲ የሚባል ሲስተም ተዘረጋ፡፡ ብዝኃ ሕይወት ማለት ሰውን ሳይጨምር በምድር ላይ የሚገኝና ሕይወት ያለው ነገር በሙሉ መስተጋብሩን ጨምሮ በአንድነት አጠቃልሎ የያዘ መጠሪያ ወይም ስያሜ ነው፡፡ ብዝኃ ሕይወት ሦስት ክፍሎች አሉት፡፡ እነርሱም ተክሎች፣ እንስሳትና ደቂቀ አካላት (ማይክሮ ኦርጋኒዝምስ ወይም ማይክሮብስ) ይባላሉ፡፡ እነዚህን ሦስት ሕይወት ያላቸውን አካላት እያንዳንዱ አገር እንዲያነብርና ጥቅም ላይ እንዲያውላቸው የዓለም አቀፉ ስምምነትና የየአገሮች ግዴታ ያመላክታል፡፡ በዚህም የተነሳ በአንድነት ሲነበሩ የአካባቢያቸውን ሥነ ምኅዳር ይወክላሉ፡፡ ተነጣጥለው በየዝርያቸው ከተነበሩ ግን በዝርያ ደረጃ ተነበሩ ይባላሉ፡፡ በዚህም የተነሳ በብዝኃ ሕይወት ኢንስቲትዩት ውስጥ ይህንኑ የሚከታተል የደቂቀ አካላት ብዝኃ ሕይወት ዳይሬክቶሬት ተቋቁሞ ሥራውን እያከናወነ ይገኛል፡፡

የኛም ቡድን ውሃ ውስጥ ያሉ ተክሎችን የሚያጠና ነው። ጥናቶች ሁሌም ያለውጤት አይጠናቀቁም። ለማጠናቀቅ ግን በርካታ ስራዎችን ይጠይቃል። ለእነዚህ ስራዎች ደግሞ የገንዘብ አቅም ያስፈልጋል። እንዳለመታደል ሆኖ በቅድሚያና ልዩ ትኩረት እየተሰጠ ያለው በዓይን ለሚታዩ እንቅስቃሴዎች ነው፡፡ ለእኛ ሁሌም ማነቆ የሚሆነው የአቅም ማጣት ነው።

እናትነት

ወይዘሮ ወይንሸት ባለትዳርና የአንድ ልጅ እናት ናት። እናት እስክትሆን በርካታ ምርምሮችን አድርጋለች። እናት ከሆነች በኋላ ለአንድ አመት ከከተማ አልወጣችም ነበር። የግድ ከሆነም በአንድ ቀን ደርሶ ለመምጣት የሚቻልባቸው ቅርብ አከባቢዎች በመሄድ ናሙናዎችን ታመጣለች። ከባለቤቷ ጋር በስራ ምክንያት ትዳራቸው በርቀት በመሆኑ በአሁን ወቅት ፒ.ኤች.ዲ ለመማር ሀረማያ ዩኒቨርሲቲ በሄደችበት ወቅት ልጇን ይዛ ነበር የምትሄደው።

ከሁሉም በላይ ህፃናትን ይዞ ከቦታ ቦታ መሄድ ፈታኝ እንደሆነባት የምትናገረው ተመራማሪዋ ሳይደግስ አይጣላም እንዲሉ አከራዮቿና የቅርብ ጓደኞቿ ልጇን በመያዝ ስራዋን በፈለገችው መጠን ወደ ስኬት እንድታደርስ እያገዟት ይገኛሉ።

በመጨረሻም

ሴት ልጅ በተፈጥሮ የተሰጣት ትልቅ ፀጋ አላት። ብዙ ነገሮችን መስራት ትችላለች። ስለዚህ ሴቶች ራሳቸው አንችልም የሚል ሀሳብ ሲያስቡ ይሰማልና ይህ ተገቢ አይደለም። ሴት ልጅ የመቶ ብር ስራም ቢሆን መስራት አለባት። ከጠባቂነት መውጣት ማሰብ የግድ ያስፈልጋታል። ሴቶች ሁል ጊዜ በጠባቂነት ስር ተሸጉጠው መብታቸውን አሳልፈው መስጠት የለባቸውም። ራሳቸውን ለመለወጥ አማራጫቸው ስራና ስራ ብቻ እንደሆነ በማሰብ ህይወታቸውን በጥንካሬ ወደፊት ማስቀጠል ይኖርባቸዋል። በሚል መልእክቷ የዛሬውን ጭውውታችንን አብቅተናል።

አዲስ ዘመን መጋቢት 12/2013