ሀብተሥላሴ ታፈሰ – የኢትዮጵያ ቱሪዝም አባት

በኢትዮጵያ የቱሪዝም ኢንዱስትሪ መሥራች፣ የአሥራ ሦስት ወራት ፀጋ (13 Months of Sunshine) በሚል መጠሪያ የአገሪቱን የቱሪዝም ዘርፍ ለበርካታ ዓመታት ሲያስተዋውቅ የኖረውን ስያሜ /መለያ/ የፈጠሩ፣ እድሜያቸውን በሙሉ ኢትዮጵያን ያስተዋወቁ፤ እንዲሁም በዘርፉ በርካታ ሥራዎችን የተገበሩ የቱሪዝም አባት ናቸው … አቶ ሀብተሥላሴ ታፈሰ … ከአንጋፋው ባለሙያ የሕይወት ጉዞና አበርክቶዎች መካከል ጥቂቱን እንመለከታለን።
ሀብተሥላሴ ከአባቱ ከፊታውራሪ ታፈሰ ሀብተሚካኤል እና ከእናቱ ከወይዘሮ ሙላቷ በላይነህ በ1919 ዓ.ም በአዲስ አበባ ከተማ ተወለደ። ሀብተሥላሴ ገና ሕፃን ሳለ አባቱ ፊታውራሪ ታፈሰ የጠረፍ አካባቢ አስተዳዳሪ ሆነው ተመደቡ። በዚህም ምክንያት ፊታውራሪ ሀብተሥላሴ ጎረቤታቸው የሆኑ የውጭ አገር ጥንዶች (ሩስያዊት ሚስት እና ግሪካዊ ባል) ሕፃኑን ሀብተሥላሴን ለጥቂት ጊዜያት ያህል እየተንከባከቡ እንዲጠብቁላቸው በአደራ ሰጥተዋቸው ወደተመደቡበት ሥራቸው ሄዱ። ሀብተሥላሴን በአደራ የተቀበሉት የባሕር ማዶ ሰዎች ሁለት ልጆች ነበሯቸው።
ሀብተሥላሴ ከወላጆቻቸው የተለዩት ገና በሁለት ዓመት እድሜያቸው ነበር። ከጥቂት ጊዜያት በኋላ ፋሺስት ኢጣሊያ ኢትዮጵያን በመውረሯ ሀብተሥላሴን ለመንከባከብ በአደራ የተቀበሉት ባልና ሚስት ሕፃኑን ሀብተሥላሴን ይዘው ወደ ግሪክ ሄዱ። ብዙም ሳይቆይ ሁለተኛው የዓለም ጦርነት ተቀስቅሶ ግሪክ በፋሺስት ኢጣሊያና በናዚ ጀርመን መዳፍ ስር ወደቀች። በዚያ የጦርነትና የመከራ ዘመን ባለአደራዎቹ የሀብተሥላሴ አሳዳጊዎች ሀብተሥላሴን ከልጆቻቸው እኩል እየተንከባከቡ ማሳደጉን ቀጠሉበት። ሀብተሥላሴ ከሕፃንነቱ ጀምሮ ንቁ፣ ታታሪና ብልህ ስለነበር ንቃቱንና ታታሪነቱን ተጠቅሞ አሳዳጊ ቤተሰቦቹን ያግዝ ነበር።
በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት የሀብተሥላሴ አባት ፊታውራሪ ታፈሰ በስደት አውሮፓ ውስጥ ነበሩ። ፊታውራሪ ታፈሰ ልጃቸውን ሀብተሥላሴን በቀይ መስቀል አማካኝነት አፈላልገው ስላገኙት በጦርነቱ መገባደጃ ላይ ወደ ኢትዮጵያ ይዘውት ተመለሱ።
ሀብተሥላሴ የመጀመሪያ እና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን የተማረው ግሪክ ውስጥ ነው። ዕድሜው 15 ዓመት እስኪሆን ድረስ የሚናገረው የግሪክና የሩስያ ቋንቋዎችን ነበር። ወደ ኢትዮጵያ ከተመለሰ በኋላ ተፈሪ መኮንን ትምርት ቤት በመግባት ለአንድ ዓመት ያህል የአማርኛ ቋንቋ ትምህርት ተማረ።
በመቀጠልም ግብፅ ወደሚገኘው ቪክቶሪያ ኮሌጅ በማቅናት ለሁለት ዓመታት ትምህርቱን ሲከታተል ከቆየ በኋላ እ.አ.አ በ1950 አሜሪካ ሄዶ ከሚኒሶታው ካርልተን ኮሌጅ በስነ መንግሥት እና ዓለም አቀፍ ግንኙነት ዘርፍ ተመርቆ ወደ ኢትዮጵያ ተመለሰ።
ወጣቱ ሀብተሥላሴ ወደ ኢትዮጵያ እንደተመለሰ የተመደበው በውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ነበር። ለኢትዮጵያ በዋጋ የማይተመን ግዙፍ አስተዋፅኦ ካበረከቱበትና እስከዕለተ ሞታቸው ድረስ ካልተለዩት የቱሪዝም ስራ ጋር የተዋወቁት በዚህ ወቅት ነበር። በወቅቱ የሥራ ሚኒስትር የነበሩት ልዑል ራስ መንገሻ ስዩም ከወጣቱ ሀብተሥላሴ ጋር ለስራ ጉብኝት ወደ አውሮፓ ተጓዙ። በአውሮፓ የቱሪዝም ዘርፍ እንቅስቃሴ የተደነቁት ሚኒስትሩ፤ ኢትዮጵያ በቱሪስቶች ዘንድ ተወዳጅ ሊሆኑ የሚችሉ በርካታ ሰው ሰራሽና የተፈጥሮ ሀብቶች ባለቤት እንደሆነችና በዘርፉ ጠንክሮ ከተሰራ ብዙ ሀብት ማፍራት እንደሚቻል ለወጣቱ ሀብተሥላሴ ገለፁለት።
ከአውሮፓ እንደተመለሱም ሚኒስትሩ ልዑል ራስ መንገሻ ሃሳባቸውን ለንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ አፄ ኃይለ ሥላሴ በአጭር ማስታወሻ አቀረቡ። ንጉሠ ነገሥቱም ሃሳቡን ወዲያው ተቀብለው ለስራው የሚመጥን ሰው ሚኒስትሩ እንዲያቀርቡ ነገሯቸው። የሚኒስትሩ ምርጫ ሀብተሥላሴ በመሆኑ ወደ ቤተ መንግስት ተጠርቶ የኢትዮጵያን የቱሪዝም ኢንዱስትሪ እንዲያቋቁም በንጉሰ ነገሥቱ ታዘዘ።
ሀብተሥላሴ ግን በቱሪዝም ዘርፍ የትምህርትም ሆነ የሥራ ልምድና ዝግጅት እንደሌለው ለንጉሰ ነገሥቱ በትህትና አስረዳ። ሥራው ለወጣቱ ሀብተሥላሴ እንደማይሳነው የተገነዘቡት ንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ አፄ ኃይለሥላሴ ‹‹ … ግዴለም ትችላለህ! ስራው ቶሎ ይጀመር!›› በማለት አጭር መመሪያ ሰጡት። የንጉሰ ነገሥቱን ትዕዛዝ ተቀብለው ስራ የጀመሩት አቶ ሀብተሥላሴ ታፈሰ ውሎ አድሮ በሀገር ውስጥና በውጭ አገራት ታዋቂ ያደረጋቸውን ሙያ የጀመሩት ይህን በመሰለ አጋጣሚ ነበር።
አቶ ሀብተሥላሴ ሥራውን ከግብ እንዲያደርሱ የተጣለባቸው ኃላፊነት ቀላል አልነበረም። በዘርፉ የትምህርትም ሆነ የስራ ልምድና ዝግጅት አለመኖር ከዘርፉ አዲስነትና ከሌሎች ችግሮች ጋር ተደምሮ ስራውን ሲጀምሩት ከባድ አድርጎባቸው ነበር። ስለጉዳዩ በአንድ ወቅት በሰጡት ቃለ ምልልስ ‹‹ … በዘርፉ ከመጀመሪያው (እ.ኤ.አ. ከ1954) ጀምሮ አገልግያለሁ። በወቅቱ ከውጭ አገር ወደ ኢትዮጵያ እንደመጣሁ በውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ውስጥ እሠራ ነበር። ከዚያም በግድ ይህንን የቱሪዝም ሥራ እንድሠራ አዘዙኝ። ገባሁበት። ከባድ ሥራ ነው። ያን ጊዜ ካሜራ ወደ ኢትዮጵያ አይገባም ነበር። ሲገባም ጉምሩክ ይይዘዋል። ፈቃድ ከማስታወቂያ ሚኒስቴር ማውጣትም ያስፈልግ ነበር። በዚህ ሰበብ ሁለት ጊዜ ታስሬያለሁ። ፎቶግራፍ ለምን ታነሳለህ ብለው ነው ያሰሩኝ። ያን ጊዜ ፎቶግራፍ የሚያነሳ ሰው ሰላይ ተደርጐ ይታሰብ ስለነበር ነው …›› ብለዋል።
ተስፋ መቁረጥና መሸነፍ ባህርያቸው ያልሆነው አቶ ሀብተሥላሴ ግን የኢትዮጵያን የቱሪዝም ኢንዱስትሪ የማቋቋሙን ተግባር ከዳር ለማድረስ ጥረታቸውን ጀመሩ። ቦታ፣ ቅርስ፣ ባሕልና ሌሎች ሀብቶችን አስጎብኝቶ ገንዘብ ማግኘት መቻል በወቅቱ ቀልድ ይመስል ነበርና ስለስራው ስኬታማነት የተጠራጠሩት ብዙዎች ነበሩ።
ይሁን እንጂ የአቶ ሀብተሥላሴ ያላሰለሰ ጥረት ስራው ፍሬ እንዲያፈራ አስቻለ። ስራውም ከድርጅቱ እድገት ጋር እየሰፋና እያደገ በመሄዱና ዓለም አቀፍ እውቅና በማግኘቱ አቶ ሀብተሥላሴም የማዕረግ እድገት አገኙ፤በመጀመሪያ የድርጅቱ ምክትል ሚኒስትር ቀጥሎም ሚኒስትር ዴኤታ ሆኑ። የድርጅቱን የሥራ መመሪያዎች አዘጋጅተው ፈር ከማስያዛቸው በተጨማሪ ኢንዱስትሪው ዘመናዊ መልክ /አደረጃጀት/ እንዲኖረው ያበረከቱት አእምሮአዊ ሥራም እጅግ የሚደነቅ ነው።
ስራው እድገት እያሳየ ቢሄድም አሁንም ግን ብዙ መሰናክሎች መኖራቸው አልቀረም። የበጀት እጥረትና የግንዛቤ ማነስ ተጠቃሽ ችግሮች ነበሩ። ስለዚህ ጉዳይ ሲያብራሩም ‹‹ … ሁልጊዜም እየተጠራሁ ወቀሳ ይቀርብብኝ ነበር። ቤተ ክህነት ተጠርቼ ‹በቴሌቪዥን ለምን እንዲህ ተናገርክ?› እባላለሁ፤ የአገር ውስጥ ገቢ ይጠሩኝና እወቀሳለሁ። በዚያን ጊዜ ከቀረጥ ነፃ ሱቅ ከፍተን ነበር። የእኛ ቢሮ ከመንግሥት ቢሮዎች ሁሉ ሀብታም የሚባለው ነበር። በወቅቱ የቱሪዝም በጀት 220 ሺሕ ብር ስለነበር ‹በዚህ በጀት እንዴት አገርን ማሳደግ ይቻላል?› እያልኩ ከጃንሆይ ጋር እጨቃጨቅ ነበር። አንድ ጊዜ ቁልፉን ይዤ ሄድኩና ጃንሆይ ይህንን መሥሪያ ቤት ለሒሳብ ሹም ይስጡት፤ ደመወዝ ከመክፈል ውጪ ሌላ ሥራ መሥራት አልቻልኩም አልኳቸው። የቀረጥ ነፃ ፈቃድ ስጡኝ ብዬ ጃንሆይን ጠየቅሁ። በኋላ የገንዘብ ሚኒስትሩ መጡና ‹እኛ ኮንትሮባንድ መቆጣጠር አቅቶናል፤ ሀብተሥላሴ ደግሞ አናታችን ላይ ኮንትሮባንድ ለመፍጠር ይፈልጋል› አሉኝ። ንጉሡም ‹ሥራህ መቆጣጠር ነው እንጂ ሥራ አይሥራ ነው የምትለው ወይስ መቆጣጠር አልችልም ነው?› ብለው ጠየቋቸውና ተፈቀደልኝ።
ሥራው ሊጀመር ሲል ደግሞ ገንዘብ ስለጠፋ የአባቴን ካርታ ወስጄ አምስት ሺ ዶላር ተበደርኩ። በሚሊዮን የሚቆጠር ብር ማግኘት ተቻለ። በአንድ ወቅት ከመላው ኢትዮጵያ የእኛ መሥሪያ ቤት ነበር ሀብታም የነበረው። አንድ ሚኒስትር ሲሾም በጊዜው እንዲነግድ አይፈቀድለትም ነበር። ለእኛ ተፈቅዶ ነበርና ብዙ ገንዘብ አስገብተናል። የአፍሪካ ኢኮኖሚክ ኮሚሽን ሕንፃ ተሠርቶ ሥራ ሲጀምር የእኛ መኪናዎች ነበሩ የሚያገለግሉት። 46 መኪናዎች ነበሩን። እኔ እንደ ሾፌር፣ እንደ አስጐብኚ፣ እንደ ፎቶግራፍ አንሺ እየሆንኩ ሠርቻለሁ። በኋላ ምቀኛ በዛና ‹የቀረጥ ነፃ ገንዘብ ወደ መንግሥት ይግባ› አሉ። ያ አሠራር በርካታ ሰዎች በዘርፉ መሰማራት እንዲችሉ የሚያደርግ ነው …›› በማለት ገልጸዋል።
አቶ ሀብተ ሥላሴ በብዙዎች ዘንድ በይበልጥ የሚታወቁት ‹‹ኢትዮጵያ፡ የ13 ወር ፀጋ / Ethiopia: Land of 13 Months of Sunshine›› በተባለውና እስከቅርብ ጊዜ ድረስ የኢትዮጵያ ቱሪዝም መጠሪያ/መለያ/ ሆኖ ሲያገለግል በቆየው ስያሜ ነው። ይህን እስካሁን ድረስ በብዙ ሰዎች አዕምሮ የሚታወሰውን ስያሜ የፈጠሩት አቶ ሀብተሥላሴ ናቸው። ስያሜውን እንዴት እንደመረጡት ሲያስረዱ እንዲህ ብለው ነበር።
‹‹ … እኔ ያደግሁት ውጭ አገር ነው። የትም ዓለም ላይ 13 ወር የለም። ፒራሚድ ሲታይ ግብፅ ነው። አይፈል ታወር ሲታይ ፈረንሣይ ነው። የነፃነት ሐውልት ሲታይ አሜሪካ አለ። እኛ የምንታወቅበት የለንም ነበር። ሁሉ ነገር ከዘር፣ ከሃይማኖት ጋር የተያያዘ ነበር። ሳላውቀው አንድ ወቅት ላይ ‹የ13 ወር ደመወዝ ይሰጠን› ብዬ ጠየቅሁ። ወዲያው ይህንን ሐሳብ ወደ ቱሪስት መሳቢያነት መቀየር እንደሚቻል አሰብኩ። ሌላው ሁሉ ከዘር ከሃይማኖት ጋር የሚያያዝ ነበር። ላሊበላን ባደርግ ኢትዮጵያ በሙሉ ክርስቲያን ባለመሆኑ ችግር ነበረበት። የአሥራ ሦስት ወር ፀሐይ ግን ከምንም ነገር ጋር አይገናኝም። ምንም የፖለቲካና የሃይማኖት ንክኪ የለውም … ››
ኢትዮጵያን በውጭው ዓለም በማስተዋወቅ ረገድ በበርካታ የውጭ አገራት የንግድ ትርኢቶች ላይ በመሳተፍ አገራቸውን አስተዋውቀዋል። ከኢትዮጵያ አየር መንገድና ከነጋዴዎች ምክር ቤት ጋር በመተባበር ብዙ የሀገር ውስጥ ኤክስፖዎችና ኤግዚቢሽኖች እንዲዘጋጁ አድርገዋል።
አቶ ሀብተሥላሴን የተለዩ የሥራ መሪ የሚያደርጋቸው የነበረን ወይም ያለን ተቋም ወይም ድርጅት ተቆጣጥሮ ማንቀሳቀስ ብቻ ሳይሆን ሥራ የመፍጠር ችሎታቸው ነው። የኢትዮጵያን የቱሪዝም ሀብት ለውጭና ለሀገር ቤት ተመልካቾች ማሳወቅ (ፕሮሞሽን)ን መሰረታዊ ዓላማው አድርጎ ሲንቀሳቀስ የነበረው የቱሪዝም ድርጅት ሥራውን ለማከናወን አቅም ባነሰው ወቅት ገንዘብ ሊያስገኝ የሚያስችለውን የኢትዮጵያ ቱሪስት ንግድ ሥራ ድርጅትን አቋቋሙ። ዛሬ ይህ ድርጅት የአገሪቱን ቅርስና ባህል ከማስተዋወቁ በተጨማሪ ብዙ ትርፍ የሚያስገኝ ተቋም ሆኗል። በመቀጠልም ከፕሮሞሽኑ ሥራ ጋር ተደጋጋፊ የሆነውን የሀገር ባህል ዕቃዎች ማምረቻ ድርጅትን አቋቋሙ። የመኪና ኪራይ ድርጅት እንዲመሰረት ያደረጉትም እርሳቸው ናቸው። እነዚህ ድርጅቶች ገቢ ከማስገኘታቸው ባሻገር ለብዙ ዜጎች የሥራ ዕድል የፈጠሩ ናቸው።
እ.ኤ.አ በ1970 ኦሳካ፣ ጃፓን ላይ በተካሄደው ዓለም አቀፍ ኤክስፖ ላይ ኢትዮጵያን ወክለው እስከ ትርኢቱ መጨረሻ ድረስ የአገራቸውን ምርቶች እንዲያስተዋውቁ በተመደቡበት ጊዜ በተለይ የኢትዮጵያን ቡና ወደ ስፍራው ይዞ በመሄድ በልዩ ዘዴ ለጃፓናውያን ለማስተዋወቅ ያደረጉት ሙከራ ተሳክቶላቸዋል። ‹‹ለሻይ እና ለቡና ብዙም ግድ የላቸውም›› ተብለው የነበሩት ጃፓናውያን የኢትዮጵያን ቡና እየተሻሙ ገዝተውታል።
በስራቸው ምክንያት ያልደረሱበት የኢትዮጵያ አካባቢ እንደሌለ የተናገሩት አቶ ሀብተሥላሴ፣ ‹‹ … በእግር፣ በፈረስ፣ በግመል፣ በሄሊኮፕተር፣ በአውሮፕላን ሁሉ ተዘዋውሬ ከ100 በላይ ሰው ያልረገጣቸው የኤርትራ ደሴቶችን አይቻለሁ። ትልቅ ሀብት ናቸው። ቢያውቁበት በሚሊዮን የሚቆጠር ገንዘብ መሰብሰብ ይችሉ ነበር። በጋምቤላ በኩል ጂካው ድረስ ሄጃለሁ። የደቡብ ሱዳን ጠረፍ ነው። በኤርትራ በኩል ቤንአመር ድረስ ወዳለው የጠረፍ ቦታ ደርሻለሁ። ቤኒሻንጉልን በሙሉ እስከ ሱዳን ድረስ አዳርሻለሁ። መሥራት ካስፈለገ ማየትና ማወቅ ግድ ይሆናል። ካየንና ካወቅን በኋላ ማውራት ይቻላል … ›› በማለት ተሞክሯቸውን አካፍለዋል።
የሒልተን ሆቴልን ጨምሮ የኢትዮጵያ ምግብ ዝግጅት ኢንስቲትዩት እንዲሁም ለፕሮሞሽን ሥራ የዋሉ አያሌ ዲዛይኖች እና መፅሔቶች አቶ ሀብተሥላሴ በቀጥታ ተሳትፈውባቸው ሥራ ላይ ከዋሉ በርካታ ፕሮጀክቶች መካከል የሚጠቀሱ ናቸው።
በአሁኑ ወቅት ‹‹የ13 ወር ፀጋ›› የሚለው የኢትዮጵያ የቱሪዝም መጠሪያ ‹‹ምድረ ቀደምት (Land of Origins)›› በሚል ስያሜ ተተክቷል። ‹‹ … ‹የ13 ወር ፀጋ› የሚለው የኢትዮጵያ የቱሪዝም መለያ ለብዙ ጊዜያት ያገለገለ ነው። አሁን መቀየር አለበት› የሚሉ ሰዎች አሉ። ይቀየር ቢባል ምን ይሰማዎታል?›› ተብለው ተጠይቀው አቶ ሀብተሥላሴ ‹‹ … ሁልጊዜ አንድ ነገር ሲፈጠርና የሚበልጠው ሲገኝ ያንን ማየቱ ተገቢ ነው። አሁን ከዚያ የበለጠ ከተገኘ ደግሞ ቶሎ መተካት ነው። ምንም ችግር የለውም›› ብለዋል።
አቶ ሃብተስላሴ ታፈሰ ከቱሪዝም ዘርፍ ስራቸው በተጨማሪ በርካታ ተግባራትን ያከናወኑ ሲሆን የአዲስ አበባ ሮተሪ ክለብ (Addis Ababa Rotary Club) መስራችና አመራር (ከ1958 እስከ 1959 ዓ.ም) ፕሬዝደንት ሆነውም አገልግለዋል። ለቱሪዝም እንጂ ለፖለቲካ ግድ የሌላቸው አቶ ሀብተሥላሴ ፖለቲካው ያመጣው ጣጣ ለእርሳቸውም ተርፎ ከ1974 እስከ 1982 ዓ.ም ድረስ ያለምክንያት በእስራት እንዲቆዩ አድርጓቸዋል።
በታታሪነታቸውና በውጤታማ ስራቸው በአገር ውስጥና በውጭ አገራት ታዋቂነትን ያተረፉት አቶ ሀብተሥላሴ፣ የድካማቸውን ያህል ባይሆንም ላከናወኗቸው ወርቃማ ተግባራት ሽልማቶችን አግኝተዋል። ከነዚህም መካከል በ2009 ዓ.ም የዋንጫና የወርቅ የደረት አርማ (Pin) ሽልማት በወቅቱ የኢ.ፌ.ዴ.ሪ ጠቅላይ ሚኒስትር በአቶ ኃይለማርያም ደሳለኝ ተበርክቶላቸዋል። የባሕልና ቱሪዝም ሚኒስቴር በበኩሉ የገንዘብ ሽልማትና እውቅና ሰጥቷቸዋል። ከዚህ በተጨማሪም በቅርስና ባሕል ዘርፍ የ2007 ዓ.ም ‹‹የበጎ ሰው ሽልማት›› ተሸላሚ ሆነዋል። አቶ ሃብተሥላሴ ታፈሰ ከወይዘሮ ሙሉ መስፍን ጋር ትዳር መስርተው አንድ ሴትና ሁለት ወንዶች ልጆችን ያፈሩ ሲሆን፤ አራት የልጅ ልጆችንም ለማየት በቅተዋል።
ስለኢትዮጵያ ቱሪዝም ሲነሳ የማይዘነጉት ታላቁ ‹‹የኢትዮጵያ የቱሪዝም ዘርፍ አባት›› አቶ ሀብተሥላሴ ታፈሰ ባደረባቸው ሕመም በሀገር ውስጥና በውጭ አገር የሕክምና ክትትል ሲያደርጉ ቆይተው ነሐሴ ሦስት ቀን 2009 ዓ.ም በተወለዱ በ90 ዓመታቸው ከዚህ ዓለም በሞት ተለይተዋል። ሥርዓተ ቀብራቸው ነሐሴ ሰባት ቀን 2009 ዓ.ም በመንበረ ፀባዖት ቅድስት ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን ተፈፅሟል።
አዲስ ዘመን ግንቦት 26/2012

አንተነህ ቸሬ