የዋለልኝ እይታ

የብሄር ብሄረሰቦችን ቀን እያከበርን ሳለን በኢትዮጵያ የተማሪዎች ትግል ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ የብሄር ጥያቄን ያነሳ ታጋይ ማስታወስ ተገቢ ስለመሰለንና ወዲህም የብሄር ብሄረሰቦች ቀን እንዲሆን የተወሰነው ዕለት ህዳር ሃያ ዘጠኝ ቀን እሱም ከዚህ ዓለም በሞት የተለየበት በመሆኑ እናስታውሰዋለን፡፡ ዋለልኝ መኮንን እንደእሱ የተማሪዎች እንቅስቃሴ ተዋናይ ከሆኑት ከነ ማርታ መብራቱ፣ ጌታቸው ሀብቱ፣ ተስፋዬ ቢረጋ፣ ዮሐንስ በፍቃዱ፣ አማኑኤል ዮሐንስ እና ታደለች ኪዳነማርያም ጋር በመሆን አውሮፕላን ጠልፈው ከሀገር ለመውጣት ሲሞክሩ በወቅቱ በነበረው መንግሥት የፀጥታ ኃይል እንዲከሽፍ የተደረገ ዕለት ታደለች ኪዳነማርያም ብቻ ስትተርፍ ከሌሎቹ ጋር በጥይት ተደብድቦ ነበር የተገደለው፡- ህዳር 29 ቀን 1965 ዓመተ ምህረት፡፡

ዋለልኝ መኮንን በአንዳንድ ግለሰቦች እንደተራ አውሮፕላን ጠላፊ ቢታይም በኢትዮጵያ የተማሪዎች እንቅስቃሴና ለኢትዮጵያ ሕዝብ ነፃነት በተደረገው የትግል ታሪክ ውስጥ ያደረገው ግንባር ቀደም ተሳትፎና የብእሩ ለዛ ሚዛኑ የደፋ ነው፡፡ ስለኢትዮጵያ ስታጠና የነበረችው ባል ሲቪክ ስለዋለልኝ ጽሑፎች ዓላማ ስትተች የፅሑፎቹ ዓላማ በህዝቡና ተማሪዎች የፖለቲካ ግንዛቤ እንዲጎለብት ማገዝ ነው፡፡ ከሚበተኑት ጽሑፎች በአብላጫዎቹ ጉዳዮቹን በዝርዝር ያስረዳሉ፤ ለህዝቡ በሚገባ መልኩ ቀለል ባለ አገላለፅ የተዘጋጁ ነበሩ፡፡ የጥገና ለውጥን አስፈላጊነት ቢያነሱም አላማቸው የመንግሥትን መሰረት በመናድ አስተዳደሩ ህጋዊ እንዳልሆነ ለማሳየት ብሎም ለመገርሰስ ነው ብላለች፡፡

የኢትዮጵያ ተማሪዎች እንቅስቃሴ ሲነሳ የዋለልኝ መኮንን ስም ምንጊዜም አብሮ ይነሳል፡፡ ዋለልኝ ምኞቱ የከፍተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት መምህር እንደነበር ቢገልጽም በኋላ ግን ወደ ፖለቲካው ዓለም አዘነበለ፡፡ በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዩኒቨርሲቲ ቅጥር ግቢ በሚደረጉ ሕዝባዊ ትግሎች ውስጥ ግንባር ቀደም በመሆን ይሳተፍ ነበር፡፡ የዩኒቨርሲቲው ተማሪዎች ልሳን «ታገል» መፅሔት ላይ የተለያዩ ጽሑፎችን በማቅረብ አስነብቧል፡፡ ስለብሄራዊ አገልግሎት፤ ስለሴቶች ድርሻ፤ ስለብሄር ጥያቄ፤ ቅኔዎችና ሌሎችንም ጽሑፎች በታገል መፅሔት በየጊዜው ያቀርብ ነበር፡፡

የኢትዮጵያ ተማሪዎች ንቅናቄ ከተቀሰቀሰ ወደ አስር ዓመታት ዕድሜ ቢያስቆጥርም የብሄር ጥያቄ ግን አደባባይ አልወጣም ነበር፡፡ በመላው አፍሪካ (ኢትዮጵያዊያንን ጨምሮ) አንድ ብሄረሰብ መብቱን ለማስከበር ሲነሳ በጥላቻ ዓይን ይታይ ነበር፡፡ ኢትዮጵያ የተለያዩ ብሄር ብሄረሰቦች የሚኖሩባት ሀገር መሆኗን መቀበል ጎሰኝነትን ያበረታታል ብለው የሚገምቱ የተማሪው ማህበረሰብ ይህን ጥያቄ ሳያምኑበትና ሳይቀበሉት ቆይተው ነበር፡፡

ይህም ዝንባሌ የብሄረሰብን ጉዳይ ከማንሳት ከማይፈልገው ከወቅቱ መንግሥት ፖሊሲ ጋር የተጣጣመ ነበር፡፡ ቀደም ባለው ዘመን የሚወጡ የተማሪ ጽሑፎች የኢትዮጵያን ብሄራዊ ስሜትን ብቻ የሚያነሳሱ ጽሑፎች ነበሩ፡፡ በተማሪዎች አካባቢም ሆነ በሌላ ብሄረሰቦች እየተናቁ መገኘታቸውን የሚናገርም የሚፅፍም ሰው አልነበረም፡፡ የብሄር ጥያቄን ማንሳት እንደውጉዝ ጉዳይ በመቁጠር ለውይይት እንኳ አይቀርብም ነበር፡፡ አንድ ብሄር ወይም ብሄረሰብ ለመብቱ ሊታገል ሲነሳ ሀገርን ለመበታተን እንደተጠነሰሰ ሴራ ተደርጎ የመቆጠር ባህል ሰፍኖ ነበር፡፡ በ1959 ዓመተ ምህረት ብሄራዊ የኢትዮጵያ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ማህበር በብሄር ጥያቄ ላይ ተወያይቶ በሀገሪቱ የነበሩ የብሄር ንቅናቄዎችን በተገንጣይነት ፈርጆ አውግዞም ነበር፡፡ በ1961 ዓመተ ምህረት በዩኒቨርሲቲ የተማሪዎች ማህበር ምርጫ ሲደረግ ጥላሁን ግዛው የብሄር ንቅናቄ ደጋፊነት በተለይም በኤርትራ ንቅናቄ ደጋፊነት መርዘኛ ቅስቀሳ ስለተደረገበት በምርጫ መሸነፉን የሚናገሩ ምስክሮች አሉ፡፡

ዋለልኝ መኮንን በዚህ እንደነውር እንደተቆጠረውና አይደፈሬ በነበረው ጉዳይ የብዙዎቹን ዓላማ ባሳከረው የብሄር ጥያቄ ጉዳይ ላይ ደፋር ብእሩን አነሳ፡፡ ‹‹on the question of nationalities struggle›› ‹‹የብሄረሰብ ትግል ጥያቄ›› በሚል ርዕስ ዋለልኝ በእንግሊዝኛ ቋንቋ ያቀረበው ጽሑፍ የዩኒቨርሲቲው ተማሪዎች ማህበር አዲስ ለሚገቡ ተማሪዎች ባዘጋጀው ስነሥርዓት ውይይት ከተካሄደበት በኋላ በታገል መፅሔት ላይ ወጣ፡፡ ይህን ጽሑፍ የያዘው ታገል መፅሔት የወጣው በህዳር መባቻ 1961 ዓመተ ምህረት ነበር፡፡ ጽሑፉ ከሞላ ጎደል የሚከተለውን ሃሳብ ያዘለ ነበር፡፡

‹‹እስከ ዛሬ ድረስ በአገራችን ካልተወገዱት በርካታ ጉዳዮች አንደኛው የብሄረሰቦች ጥያቄ ነው፡፡ አንዳንድ ሰዎች ሊያጃጅሉን ጥያቄውን ጎሰኝነት›› ብለው ቢሰይሙትም በግሌ ብሄረተኝነት ብዬ መጥራቱን እመርጣለሁ፡፡ በብሄር ብሄረሰብ ጉዳይ ላይ ሰፋፊ ውይይቶች አልተደረጉም፡፡ በበራሪ ወረቀቶች ላይም አላየሁም፡፡ በቡድን ውይይቶችና በአንዳንድ ተናጋሪዎች አንድም ይህን ያህል ትኩረት አልተሰጠውም፡፡ አዎ ምናልባት ይህ ሊሆን የቻለው ጥያቄው የተማሪውን ማህበረሰብ እንዳይከፋፍልና በዚህም መንግሥት አመቺ ሁኔታ እንዳያገኝና አብዮታዊ እንቅስቃሴው ዋጋ እንዳያጣ ተሰግቶ ሊሆን ይችላል፡፡ ካለፈው ዓመት ጀምሮ ግን የተወሰኑ ተማሪዎች በልዩ ልዩ ቦታዎች በዚህ ከፍተኛ ጥያቄ ላይ መወያየት ጀምረዋል፡፡ ውይይቶቹ በምስጢር፣ በግል በመካሄዳቸውና በግልጽ በመድረክ ባለመቅረባቸው የሚናፈሰው ወሬ የተዛባ አሉባልታን የያዘና የተጋነነ በመሆኑ ጥያቄው ትክክለኛውን ገፅታ አላገኘም፡፡ ተማሪዎች ስሜታዊ ብንሆንም ነባራዊ ሁኔታዎችን ለመረዳት ወይም ለማወቅ እንደምንችል እገምታለሁ፡፡ ስለዚህ ለዚህ ችግር ያለው ብቸኛ መፍትሔ እና ባለፉት ሁለት ሳምንታት ከተሰራጩት በራሪ ወረቀቶች ጋር የተጣጣመ ሊሆን የሚችል ግንዛቤ የሚሰጠው ግልጽ ውይይት ብቻ መሆኑን አምንበታለሁ፡፡

ለመሆኑ የኢትዮጵያ ሕዝብ ስብጥር ምንድን ነው? ሕዝብ የሚለውን ቃል በአፅንኦት የምገልጸው ከማህበራዊ ሳይንስ አኳያ ኢትዮጵያ ባለችበት ሁኔታ የአንድ ብሄር አገር ብቻ ባለመሆኗ ነው፡፡ አገራችን የራሳቸው ቋንቋ፣ ያለባበስ ሥርዓት፣ታሪክ፣ ማህበራዊ ተቋምና መልከአምድራዊ መለያ ወዘተ ካላቸው ከአስር በላይ ብሄረሰቦች የተመሰረተች አገር ነች፡፡ በኢትዮጵያ ትክክለኛ የብሄርሰብ ገፅታው ይሄ ነው፡፡ በአንዳንድ የዋህ ፀሐፍት ተቀባይነት ያገኘውና የሚደሰኮርልን የተዛባ ብሄረተኝነት ነው፡፡ እውነተኛ ኢትዮጵያዊ ለመሆን አንድ ሰው አማርኛ መናገርና የአማራንና የትግራይን ሃይማኖት መቀበል ፤ የአማራንና የትግሬን ሸማ በዓለምአቀፍ ስብሰባዎች መልበስ አለበት፡፡ አንዳንዴም ኢትዮጵያዊ ለመሆን ስምን በመቀየር የአማራን ጭምብል ማጥለቅ አስፈላጊ የሆነበት ጊዜ አለ፡፡ የብሄር መለያዎችን ሲደግፉ ደግሞ ወዲያውኑ የጎሰኝነት ስያሜ ይሰጥዎታል፡፡ ይህ ባህል ምንጊዜም የኢኮኖሚ ተፅእኖ ያስከትላል፡፡ ለዚህ ግልጽ ተምሳሌት ደግሞ የአማራና የትግሬ ነፍጠኛ ሥርዓት በተወሰነ ደረጃም ቢሆን የኢኮኖሚ የበላይነት መያዛቸው ነው፡፡ ይህ ትንታኔ ግን በከፍተኛ ድህነት ውስጥ የወደቁትን ብዙሃን የአማረውንና የትግሬውን ሰፊ ሕዝብ የሚመለከት አይደለም፡፡

እውነተኛ ብሄራዊ መንግሥት እውን የሚሆነው ሁሉም ብሄረሰቦች በመንግሥት ጉዳዮች ላይ በእኩልነት ላይ የተመሰረተ ተሳትፎ ሲኖራቸው ነው፡፡ እያንዳንዱ ብሄረሰብ ቋንቋውን፣ ሙዚቃውን፣ ታሪኩን ለማሳደግ የሚችልበት ሁኔታ ሲመቻችለት ብቻ ነው፡፡ ትግሬውን፣ ኦሮሞውን፣ አደሬውን፣ ሱማሌውን፣ ወላይታውን፣ ጉራጌውን ወዘተ በእኩል ደረጃ የሚያስተናግድ ሲሆን ብቻ ነው እውነተኛ ብሄራዊ መንግሥት ማንኛውም ብሄር ሌላውን በኢኮኖሚ ወይም በባህል የበላይነቱን የማያሳይበት ነው፡፡ ይህንን መንግሥት በወታደራዊ መፈንቅለ መንግሥት መመስረት ይቻላል? አይቻልም፡፡ የሰዎች የወንበር መለዋወጥ ካልሆነ በስተቀር ወታደራዊ መፈንቅለ መንግሥት ለዚህ ምንም አያደርግም፡፡ አሁን ካለው መንግሥት የበለጠ ለዘብተኛ በመሆንም በመደቦችና በብሄረሰቦች መካከል ያለውን ቅራኔ ሊፈታው አይችልም፡፡ እነመንግስቱ ንዋይና ታደሰ ብሩም ይህን ማድረግ አይቻላቸውም ነበር፡፡ የታደሰ ብሩ የጎሰኝነት አመፅ ነበር፡፡ ለምን ቢባል የኦሮሞ ብሄረተኛ የሆነው ታደሰ ብሩ ቢሳካለት የሚያመጣው ብሄራዊ ኩዴታ ሳይሆን የኦሮሞ የበላይነትን ነበር፡፡ ኩዴታውን በማውገዝ በወሰድኩት አቋም ትክክለኛነት ባልጠራጠርም፤ የታደሰ ብሩ የመፈንቅለ መንግሥት ሙከራ ግን አንድ በጎ ጎን እንዳለው ሳልጠቁም አላልፍም፡፡ የኦሮሞ ወንድሞቻችንና እህቶቻችን ህልውናቸው እንዲታወቅ አድርጓል፡፡

ኢትዮጵያ የአማርኛ ተናጋሪዎች፣ የትግሬዎች፣ የጉራጌዎች፣ የሌሎችም ህዝቦች እኩልነት የሚከበርባት አገር ትሆናለች፡፡ ኢትዮጵያ አንድ ሕዝብ ሌላውን በባህልም ሆነ በኢኮኖሚ በበላይነት የማይገዛበት አገር ትሆናለች፡፡ ›› ብሎ ነበር፡፡
በዚህ ጽሑፉና በጠንካራ ታጋይነቱ ዋለልኝ መኮንን በኢትዮጵያ ተማሪዎች ንቅናቄና ታሪክ ውስጥ አወዛጋቢም፣ጀግናም፣ ዝነኛም ነበር የሚሉ ይበረክታሉ፡፡ ስለብሄሰብ ማንሳት አስነዋሪ በነበረበት በዚያ ወቅት በድፍረትና በእውቀት ዝርዝር ሃሳብ አንስቶ ለአገር የሚበጀውን መጠቆሙ በበርካቶች ይሞገሳል፡፡ በወቅቱ ያነሳው ሃሳብ አሁን ድረስ መወያያ፣ መሟገቻና ማስረጃም ሆኖ ሲቀርብ ይሰማል፡፡ በዚህ ሃሳብ የኮተቤው ሜትሮፖሊታን ዩኒቨርሲቲ መምህር ወንድወሰን ተፈራ /ዶክተር/ ይስማማል፡፡

እንደ ወንድወሰን /ዶክተር/ ገለጻ ዋለልኝ መነሳት ይገባቸው የነበሩ ጥሩ ጥያቄዎችን አንስቷል፡፡ በወቅቱ የግራው ክንፍ አስተሳሰብ ወጣቱን ተጭኖት ስለነበረ የኢትዮጵያን ችግር በሚገባ ያለማየት ሰፊ ክፍተት ከመታየቱ ባለፈ የስትራቴጂ ችግሮች ተደማምረውበት ኢትዮጵያን እንደገና የመፍጠር ሥራ አልተሠራም፡፡ የዋለልኝ ጽሑፍ አጠር ቢልም መጽሑፍ የሚወጣው ሃሳብ ይዟል፡፡ በጊዜውም ወቅታዊ የሆኑ ጉዳዮችን አንስቷል፡፡ በወቅቱ ጥልቀት ያለው ውይይት ባለመደረጉ የብሄር /በወንደሰን አገላለጽ ‹‹ባህላዊ ቡድን››/ ጥያቄ የቤት ሥራ ሆኖ ሲንከባለል እስከአሁን ቀጥሏል፡፡ ዋለልኝ እንድንወያይ ሃሳቦችን ሰጥቶናል፡፡ ከጽሑፉ የምንረዳው ኢትዮጵያ የፖለቲካ ብቻ ሳትሆን የማህበራዊ ትስስር ውጤትም አድርጎ የማየት ሃሳብን ሰጥቶናል፡፡ ምክንያቱም በጽሑፉ ኢትዮጵያን የተመለከታት ከማህበራዊ፣ /ከባህል፣ ከቋንቋ/ እንዲሁም ደግሞ ከፖለቲካ ጉዳይ አንፃር ነው፡፡ አሁን ያለው ትውልድ በእነዚህ ሁለት ጉዳዮች ላይ ጊዜ አግኝቶ የጭፍለቃ አንድነትንም /የደርግ ሥርዓትን/ የልዩነትንም /የማንነት፣ የኢህአዴግ ሥርዓት/ ስርዓቶችን ተመልክቷል፡፡ ሁለቱም ስርዓቶች እንዳልሠሩ እንድንማር አድርጎናል፡፡ በመሆኑም አዲስ ሥርዓት እንድንገነባ አመላካች ነገሮችን ፈጥሮልናል፡፡ ስለዚህ የዋለልኝ ጽሑፍ አሁን ኢትዮጵያን እንደገና ለመፍጠር እንደመነሻ ሆኖ ያሳየን፣ያስተማረን እንደሆነ ወንደሰን/ዶክተር/ ያምናል፡፡

የህግና ፖሊሲ ባለሙያው ብርሃነመስቀል ሰኚ /ዶክተር/ በበኩላቸው ዋለልኝ የዛሬ ሃምሳ ዓመታት የፃፈው ጽሑፍ በኢትዮጵያ የነበረውን ዛሬም ቀጥሎ የሚንፀባረቀውን ችግር የዳሰሰ መሆኑን ይናገራሉ፡፡ ጽሑፉ መፍትሄውን ያላመላከተ ቢሆንም ችግሩን በሚገባ የለየ ነው ይላሉ፡፡ መሰረታዊ ችግሩን ለመፍታት የሚያስችሉ የፖሊሲ ለውጦች ምን እነደነበሩና እንዴት መፍታት እንዳለብን እንድናስብ አድርጎናል፡፡ በጭፍለቃ አንድነት /አሲሚሌሽን/ ፖሊሲ የዜግነት መብትና ብሄራዊ አንድነት ብዙ ጊዜ ከፖለቲካ ጋር ተደባልቀው ይቀርባሉ፡፡ ይህንን ለይተን እንድናይ ጽሑፉ እገዛ በማድረግ መፍትሄ እንድንፈልግ ጋብዞናል፡፡ በእርግጥ በወቅቱ ዋለልኝ ያሰበው ሶሻሊስት ሥርዓትን ወይም ማርክሲስትና ሌኒኒስት አስተሳሰብን መሰረት አድርጎ ችግሩ ይፈታል ብሎ ነበር፡፡ ዛሬ ላይ ሆነን ኢትዮጵያ ውስጥ ያለውን ችግር ለመፍታት የማንነት ጥያቄን መፍታት፣ የተጨፈለቀ አንድነት ፖሊሲን ማቆም እንዳለብን በጽሑፉ ጠቁሞናል፡፡ ሁሉም ቋንቋ፣ ሁሉም ብሄር ማንነቱ ተከብሮ የሚኖርበትን አገር ወደ መፍጠር እና ህገ መንግሥታዊ ሀገር ወዳድ አርበኛ ወደ መሆን እንደንገባ ሃሳብ ጭሮብናል፡፡ ኢትዮጵያ የህግ የበላይነት የሰፈነባት፣ሁሉም ብሄር ብሄረሰቦች ሦስቱም መብቶቻቸው /የሲቪል፣ የፖለቲካ፣ የማህበራዊ መብቶቻቸው/ ተከብረው በጋራ የሚኖሩባት አገር መሆን እንድትችል እና ይህንንም እንድንወያይ የዋለልኝ ጽሑፍ እገዛ ማድረጉን ዶክተር ብርሃነመስቀል ያስረዳሉ፡፡

በአገራችን ከሃምሳ ዓመታት በፊት ዋለልኝ ያነሳው የብሄረሰብ ጥያቄ አይደፈሬ ነበር፡፡ ውሎ አድሮ አሁን ባለንበት ወቅት የዘወትር ርዕሳችን የሆነ ይመስላል፡፡ አንዳንዶች እንደሚሉት አሁንም የብሄረሰብ ጥያቄ ትግል አይነኬ መሆኑ ቢቀርም ተገቢውን ምላሽ አላገኘም፡፡ ምላሽ ባለማግኘቱም ሀገሪቱ እየተጎዳች ሞሆኗን የሚጠቅሱ በርካቶች ናቸው፡፡ ይህንን አስተያየት ዶክተር ወንደሰን ይደግፋል፡፡ በኢህአዴግ ዘመን የመጣው የጎሳ ፌዴራሊዝም ወይም ብሄሮች ራሳቸውን በራሳቸው ማስተዳደር ተብሎ ከሃያ አራት ዓመታት በፊት ቢተዋወቅም ችግር እንዲፈጠር ጋባዥ ሆኗል ይላል፡፡

እንደ ወንደሰን ገለጻ ኢትዮጵያ በደርግ ሥርዓት /በጭፍለቃ አንድነት/ ጊዜ በሁለት ገፅዋ ማለትም በማህበራዊ እና በፖለቲካዊ ጉዳይዋ ተጎጂ ብትሆንም በኢህአዴግ ሥርዓት በሁለቱም ጉዳዮቿ ይበልጥ ተጎድታለች፡፡ ይህን ያመጣው የተዘረጋው ፌዴራሊዝም ችግር ብቻ ሳይሆን ፖለቲካው የማንነት ፖለቲካ ስለሆነ ነው፡፡ ይህም አሁን እየታዩ ላሉ ለብዙ ችግሮቻችን መሰረት ሆኗል፡፡ ትልቁ ችግር ሰዎች የራሳቸው መለያ የሚያደርጉት ከፖለቲካ አንፃር ቡድናቸውን ብቻ መሆኑ ነው፡፡ ይህ በአገራችን የማንነት ቀውስ /አይደንቲቲ ኮንፊውዥን/ አምጥቷል፡፡ ከፍተኛ የሆነ ማህበራዊና ፖለቲካዊ ኪሳራ ውስጥ መግባታችንን ያትታል፡፡ በመሆኑም ኢትዮጵያን እንደገና የመፍጠር ጉዳይ በዚህ ትውልድ ላይ የቤት ሥራ ሆኖ ወድቋል ይላል ወንደሰን /ዶክተር/፡፡

ዶክተር ብርሃነመስቀልም እንደጠቀሱት አሁንም በኢትዮጵያ ዋለልኝ ባነሳው መልኩ በሠላሳ ዲናር ህዝቡን የሚሸጡ እየፈለጉ ‹‹ይሄኛው ጎሳ በዚህ ተወክሏል›› እያሉ ትክክለኛ ያልሆነና የተዛባ ውክልና አካሄድ መቆም አለበት፡፡ በፌዴራል መዋቅር መሰረት ያደረገ የሀብት እና የስልጣን ክፍፍል፣ሁሉም በእውነተኛው ተወካይ ራሱን የሚያስተዳድርበት፤ የጋራ የሆነችውን ኢትዮጵያን ደግሞ በጋራ ወደ ሚያስተዳድርበት ሥርዓት ማሽጋገር ያስፈልጋል፡፡

በተለይ ወጣቱ ትውልድ እየታየ ላለው ችግር መፍትሔ ሰጥቶ ከሌላው አገር ጋር ወደ ሚወዳደርበት አካሄድ አገርን ማስገባት አለበት፡፡ ሁሉም ተባብሮ የበኩሉን አድርጎ ይቺ አገር ከስጋት፣ ከፍርሀት፣ ከመጠራጠር፣ እርስበርስ ከመፈራራት፣ እርስ በርስ ከመጠላለፍ ፖለቲካ ወደ መከባበር ፖለቲካ ፣ወደ ይቅር መባባል ፖለቲካ ወደ መቻቻል ፖለቲካ ተሸጋግራ ማየት የዶክተር ብርሃነመስቀል ምኞት ነው::

«ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ችግር በኢህአዴግ መንግሥት የተፈጠረ ችግር አለመሆኑ ሊታወቅ ይገባል» የሚሉት ዶክተር ብርሃነመስቀል መንግሥት ችግሩን በትክክል ፈትቶታል ወይም አልፈታውም በሚለው ጥያቄ አሁን ያለው መንግሥት መመዘን እንዳለበት ያሳስባሉ፡፡ የማንነት ፖለቲካ ራሱ የሚወለደው አንዱን ማንነት ሌላው ለመጨፍለቅ፣ ለማጥፋት፣ለማፍረስ በሚያደርገው ትግል ውስጥ ነው፡፡ የማንነት ፖለቲካ ከፖለቲካ የሚወጣው ማንነቱን እኔ አውቅልሀለሁ ሲባል ነው፡፡ የኦሮሞ፣ የአማራ፣የትግራይ ወይም የሱማሌ አሊያም የሌላ ኢትዮጵያዊ ሕዝብ ለራሱ ቋንቋ፣ ለራሱ ባህል፣ ለራሱ ታሪክ መታገል የሚያቆመው ታሪኩን፣ ማንነቱን ሊያጠፋበት የመጣ ኃይል እጁን ሲሰበስብ ነው፡፡

ስለዚህ ኢትዮጵያ የሁሉም ባህሎች፣የሁሉም ታሪኮች፣የሁሉም ህዝቦች ሀገር፤ ዋለልኝም በጽሑፉ የተመኘው ዓይነት አገር እንድትሆን እኔ አውቅልሀለሁ አካሄድ መከተል የለብንም፡፡ ይህ ዴሞክራሲን አያመጣም፡፡ ስለሚለያየን የግድ ተጨፈላልቀን አብረን መኖር አለብን አይነትም አካሄድ ኢትዮጵያን አሁን ለደረሰችበት ቦታ ያደረሰ ስለሆነ ህዝቡ ወደ ማጣጣም ፖለቲካ መምጣት እንዳለበት ዶክተሩ ይመክራሉ፡፡ ለዚህም እውቅና ተሰጣጥቶ፣ተከባብሮ፣ ማንነቱን አውቆ፣ በጋራ የሚኖርበትና ሀገርን በጋራ ወደ ማሳደግ፣ ሁሉም የሚኮራበት፣ሁሉም የኔ ሀገር ነው ወደ ሚልበት ማምጣት መቻል እንዳለብን ያስባሉ፡፡
ዋለልኝ መኮንን የተመኛትን፣ በስምምነት ላይ የተመሰረተች፣ የሁሉም የሆነች ኢትዮጵያን እንደገና የመመስረት ጉዞው አሁንም ቀጥሏል፡፡ ታዲያ የሁሉንም ብሄረሰቦች ጥያቄ የመፍታት ብቃትና የሁሉም የጋራ አገር የሆነች ኢትዮጵያን ዳግም እንዴት እንፍጠር ʔ የሚል ጥያቄ ለአስተያየት ሰጪዎች አቅርበን ምላሽ ሰጥተውናል፡፡

ወንደሰን /ዶክተር/ ለሁሉም የሆነች ኢትዮጵያን ዳግም ለመፍጠር ኢትዮጵያ አዲስ ስምምነት ውስጥ መግባት አለባት ይላል፡፡ እንዴት ለሚለውም ምላሽ አለው፡፡ ጎሳ የሚለው ቃል ስለማይስማማው ብሄር የሚለውም ስላነሰበት ‹‹ባህላዊ ቡድን›› በማለት መግለጽ ይወዳል፡፡ በእሱ ገለጻ ባህላዊ ቡድን የራሱ ቋንቋ፣የራሱ ታሪክ፣የራሱ ባህል…. ያለውን አካል ሁሉ ያጠቃልላል፡፡ እነዚህን በአንድ ላይ የሚያኖራቸው አዲስ ባህል ዴሞክራሲ መሆኑን አስረግጦ ያስረዳል፡፡ ዴሞክራሲን ለመቀበል እጅ ያስፈልጋል፡፡ መፅሑፉ እንደሚለው አዲስ የወይን ጠጅ በአሮጌ አቁማዳ ውስጥ አይኖርም፡፡ እናም ኢትዮጵያ በተፈጥሮ ራሷ የስምምነት አገር መሆን ስላለባት አዲስ ስምምነት /ኒው ኮንቬንሽን/ ውስጥ መግባት ግድ ይላታል፡፡ በተለያዩ ቡድኖች የታነፀች አገር በመሆኗም በስምምነት ላይ የተመሰረተች አገር ልትሆን ስለሚገባ ወደ እዚያ ስምምነት መግባት እንዳለባት ያስባል፡፡

በሂደቱ የባህላዊ አንድነት ስምምነት ሲደረግ በአገራችን ዴሞክራሲ ምቹ መሰረት ስለሚኖረው ይንሸራሸራል፤ በስርዓታችን ውስጥ በቀላሉ ይገባል፡፡ አሁን ባለው በማንነት ፖለቲካ ዴሞክራሲን ማስተናገድ እንደማይቻልና ስርዓቱ ፍትህን እንደሚያቀጭጭ የገለጸው ወንደሰን የማንነት ፖለቲካ ዓለም ትቶት የመጣው የአስተዳደር ዘዬ በመሆኑ አንድ የሆነ ብሄራዊ ማንነት ሊኖረን ይገባል ባይ ነው፡፡ ይህ ማለት ተጨፍልቀን አንድ እንሁን /አሲሚሌት/ ማለት አይደለም፡፡ ባህላዊ ማንነቶቻችን ሁልጊዜም አሉ፤ መኖርም አለባቸው፡፡ እነሱ ሲኖሩ ነው አገር የምትኖረው፡፡ ነገር ግን ከዚያ ውጪ አንድ ብሄራዊ ፖለቲካ ቅርፅ ያለው ብሄራዊ ማንነት ሊኖራት ይገባል፡፡ በዚህ ዙሪያ የፖለቲካ ድርጅቶች የተለያዩ ርእዮተ ዓለም ሊኖራቸው ቢችልም መሰባሰብ አለባቸው፡፡ አንዱ ሶሻሊዝም፤ ሌላው ሌላም ነገር ይበለው የተለያዩ የፖለቲካ ድርጅቶች በያዙት ማንነት ስር ተቋቁመው ልዩነታቸውን የሚያስታርቅና አሰባስቦ የሚይዛቸው ብሄራዊ ማንነት እንደሚያስ ፈልጋቸው ወንደሰን አብራርቷል፡፡

የብሄራዊ አንድነትን፣ማንነትን መገንባት ከአዲሱ ትውልድ ስለሚጠበቅ በስምምነት ላይ የተመሰረተች ኢትዮጵያን ዳግም የመመስረት ሥራ መሥራት አለበት፡፡ ትውልዱ ለመስማማት ራሱ መስማማት መቻል አለበት፡፡ እንዲሁም ደግሞ የባህል ውህደት ስምምነት ውስጥ ከገባን በኋላ ፖለቲካዊና ማህበራዊ ማንነትን ግልጽ በሆነ መንገድ መለያየት አስፈላጊ ነው፡፡ ሳናደበላልቅ ባህላዊ ማንነትን እንደባህላዊ ማንነት፤ፖለቲካዊ ማንነትን እንደፖለቲካዊ ማንነት ወደ ማስተናገድ መሻገር አለብን፡፡ ለዚህም ስኬት ኢትዮጵያ ከምንም ነገር በላይ የሚያስፈልጋትና የሚያስተዳድራት ዴሞክራሲ ነው የሚል ፅኑ አቋም አለው፡፡

ዋለልኝ እንዳነሳው ለሁሉም የሆነች ኢትዮጵያን ዳግም ለመፍጠር በኢትዮጵያ በአንድ ብሄር /በአማራ ብሄር ቋንቋ ወይም በኦሮሞ ብሄር ባህል አሊያም በትግራይ ብሄር ታሪክ/ አንዱ አንዱን የሚውጥበት ወይም ኢትዮጵያዊ ማንነት የአንዱ ብቻ ነፀብራቅ ሆኖ ሌላው የሚመስልበት መሆን የለበትም፡፡ በቋንቋ፣በባህል ብሄራዊ ማንነትን መገንባት አሁንም መቆም እንዳለበት ዶክተር ብርሃነመስቀልም ያምናሉ፡፡ እንደ እሳቸው አባባል ኢትዮጵያዊ የሚባለው ዜጋ፣ኢትዮጵያ የሚባለው መንግሥት እኩል በህገ መንግሥት አስተዳደር የሚተዳደሩበት፣ በህግ የበላይነት የሚያምኑበትና በተግባር የሚተረጉሙበት፣ተቋማት የሁሉም የጋራ አገልጋይ የሚሆኑበት ሥርዓት መዘርጋት ተገቢ ነው፡፡

አንደኛው ባህልና ቋንቋ ተጨቁኖ ሌላው የሚከበርበት፣ አንዱ በማንነቱ ተሸማቆ ሌላው የሚኮራበት አገር ሳይሆን ሁሉም በሀገሩ፣ በባህሉና በማንነቱ መወከሉን የሚያምንበት ህገ መንግሥታዊ ሥርዓት መፍጠር አስፈላጊ ጉዳይ እንደሆነ ይመክራሉ፡፡ ህዝቡም ደግሞ ሁሉም የየራሱ ማንነት ስላለው ባህላዊ ቡድን /ብሄር/ ላይ የተመሰረተ ጀግንነት ሳይሆን ተቋማትን፣ የህግ የበላይነትን፣ ዴሞክራሲን፤ የሌላውን መብት ማክበርና የራሱንም መብት ማስከበርም የሚወድ፤ መንግሥቱንም /ህዝቡ ስለሚመርጠው መንግሥት የምናወራ ከሆነ/ መንግሥት ሲዋቀር ሦስቱ የመንግሥት አካላት ማለትም ህግ አውጪው፣ ህግ አስፈጻሚውና ህግ ተርጓሚው ተለይተው በሚገባ መዋቀር አለባቸው። ይህ የፌዴራል ስርዓት ዋና ጉዳይ ነው።

የመለያየታቸው ዋና ምስጢር በተለያየ አጋጣሚ ስልጣን የሚይዙ ባለስልጣናት እነዚህን አካላት መሳሪያ አድርገው ድሆች እንዳይበዝበዙ ነው። እነዚህ ሦስት አካላት ሚዛናቸውን እየጠበቁ (ቼክና ባላንስ እያደረጉ) እየተጠባበቁ ሲኖሩ ሚዛናዊ የሆነ ተጠያቂነት ያለበት ስርዓት ይፈጠራል። እነዚህ ሦስት አካላት ጎንለጎ እየተያዩ ቼክና ባላንስ እያደረጉ የሚጠብቁት አንድ ነገር ቢኖር የሕዝብን ስልጣን ነው። እውተኛው የስልጣን ባለቤት ሕዝብ በመሆኑ እነዚህ ሥርዓቶች በህይወት ዘመናቸው ይህን የሕዝብ ስልጣን ይጠብቃሉ። ያገለግላሉ። ይህን ዓይነት ሥርዓት ወደ መዘርጋት መምጣት አስፈላጊ ነው፡፡ ይህንን ካደረግንና ችግራችንን ገልጸን መናገር እንዳንችል፤ ማንነታችንን እንድንደብቅ የሚያደርግ አስተሳሰብን /የፖለቲካ ፍራቻን/ ካስወገድን፤ ማንነታችንን ተከባብረን ያለውን ችግር ከመካካድ ችግሩ እንዳለ ተማምነን፣ ተባብረን፣ በጋራ ወደ ምንኖርባት በስምምነት የተፈጠረች አገርን ዳግም መፍጠር እንደምንችል ዶክተሩ ይጠቁማሉ፡፡ ይህ ሲሆን ነው አብረን ከመኖር አልፈን፣የኢትዮጵያ ህዝቦች በኢኮኖሚ ከሌሎች የአፍሪካ፣ የኢሲያ፣ አውሮፓና የአሜሪካ አገራት ህዝቦች ጋር ተወዳዳሪ ወደ ሚያደርግ ጠንካራና ዘላቂ ሥርዓት መሸጋገር የምንችለው ይላሉ፡፡

የዘርፉ ምሁራን እንደሚገልጹት በማህበራዊ ምንነት ምክንያት የሚፈጠሩ ልዩነቶችን ለማቻቻል (አብሮ ለማራመድ) እና በማህበራዊ ምንነት ወይም ሌላ የማንነት ልዩነቶችን መሰረት ያደረጉ ግጭቶችን ለማስተንፈስ አግባብነት ያለው የፖለቲካ መሣሪያ ፌዴራሊዝም ነው። ይህ አብሮነትም የጋራ ኢኮኖሚያቸውን ለማሳደግ ሥርዓቱ የጎላ ሚና እንደሚጫወት ያብራራሉ፡፡ ከሰኪዩላር ፌዴራሊዝም ዶክትሪን ጽንሰ ሃሳብ የምንማረው ነገር ማንነትን መንከባከብ ሲባል የቡድን ወይም የብሄርን ማንነት ብቻ ማለት አይደለም። ብዙ የሆኑ ሃገራት የፌዴራል ስርዓትን የሚመርጡት ክልላዊ ማንነትንና ብሄራዊ አንድነትን ወይም ብሄራዊ ማንነትን አቻችሎ ጠብቆ ለመኖር ስለሚያስችል ነው። በሳይንሳዊ የፌዴራል ስርዓት ውስጥ ሁሉም ማንነቶች እንክብካቤ ይሻሉ። ማንነትን ማሽቀዳደምና ከአንዱ ማንነት አንዱ ይበልጣል ማለት የፌዴራል ዶክትሪን አይመስልም። ማንነቶች እርስ በርስ ሳይጋጩና አንዱ አንዱን ሳይገዳደረው መኖር የፌዴራል ባሕርዩ ነው። በመሆኑም ክልላዊ ማንነት ብሄራዊ ማንነትን ወይም ብሄራዊ ማንነት ክልላዊ ማንነትን ለማፍረስ ሳይጣጣሩ የሚኖሩበትን የመንግሥት ስርዓት መቅረጽ ነው የፌዴራል ስርዓትን መከተል ማለት።

የኢትዮጵያ ባህል ማለት የኢትዮጵያ ህዝቦች ባህሎች ተደምረው የሚፈጥሩት ነው፡፡ የኢትዮጵያ ቋንቋ ማለት የኢትዮጵያ ቋንቋዎች በሙሉ ተደምረው የሚፈጥሩት ጉዳይ ነው፡፡ የኢትዮጵያ ታሪክ ማለት የህዝቦች ታሪክ ተደምሮ የሚፈጥረው ነገር ነው፡፡ ይህ ታሪክም በልዩነት የሚስተናገደው በፌዴራሊዝም ሥርዓት ነው፡፡ እናም በሀገሪቱ ትክክለኛውን ለሁሉም የሚበጀውን የፌዴራል ሥርዓት አይነት መከተል ዋለልኝ መኮንን እንዳለው ኢትዮጵያ የአማርኛ ተናጋሪዎች፣ የትግሬዎች፣ የጉራጌዎች፣የሌሎችም ህዝቦች እኩልነት የሚከበርባት አገር ትሆናለች ፡፡ ኢትዮጵያ አንድ ሕዝብ ሌላውን በባህልም ሆነ በኢኮኖሚ በበላይነት የማይገዛበት አገር ትሆናለች፡፡

ዘመን መፅሄት ህዳር 2011