በዛሬዪቱ ኢትዮጵያ ውስጥ የሚኖሩ ልዩ ልዩ ጎሳ እና ነገዶች በረጅሙ የኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ እርስ በርስ ትርጉም ያለው ግንኙነት በመፍጠር እንደ አንድ ቃል ተናጋሪ፣ እንደ አንድ ልብ መስካሪ ሆነው የቆሙ የአንድ ሀገር ወገኖች ሆነዋል፡፡ ኢትዮጵያ በአንድ ዘመን ስትሰፋ፣ በአንድ ዘመን ስትጠብ፣ በአንድ ዘመን በመሳፍንት/ገዢዎች ተበታትና ስትገዛ፣ በሌላ ጊዜ ስትሰበሰብ ያሳለፈች ሀገር ነች፡፡ በእንዲህ ዓይነት ልዩ ልዩ ሁኔታዎች ውስጥ ለመራመድ ያስገደዳት ደግሞ ሕዝቦቹ እርስ በርስ የሚኖራቸው ግንኙነት በሚያስከትለው ፖለቲካዊ ዐውድ ነው፡፡
ረጅሙን ዘመን የተሻገረችው ኢትዮጵያ ዛሬ ላይ ታዲያ የትናንት ታሪኳን በዚህ ዘመን የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚ እና ማኅበረሰባዊ ንድፈ ሐሳቦች መሠረት ስትገመገም ክፉም ደግም፣ አኩሪም አስከፊም ገጽታዎች እንደ ነበሯት ይገለጻል፡፡ እነዚህ ሁኔታዎች ግን በዘመናት ሂደት ሕዝቦቹ ላይለያዩ እንዲዋሐዱ፣ ላይነጣጠሉ እንዲጋመዱ ምክንያት ሆነዋል፡፡
በታሪክ አጋጣሚ ከኢትዮጵያ የተነጠለችው ኤርትራ እንኳን በብዙ ውጣ ውረዶች ውስጥ እያለፈች ከእናት ሀገር ኢትዮጵያ ጋር አንዴ ስትፋታ፣ አንዴ ስትጋባ፣ አንዴ ግራ ስትጋባ የምናያት የዚህ ጥልቅ እና ረቂቅ የውሕደት እና የመጋመድ አዙሪት ስለሚያስገድዳት ነው፡፡
በዚህ ጽሑፍ ታዲያ በግርድፉ ለማነሣሣት የተፈለገውም እነዚህን ህዝቦች ወደ እዚህ ዓይነቱ ውስብስብ ጥምረት ያደረሷቸው ዘርፈ ብዙ ምክንያቶችን ለማዘከር ነው፡፡
ሃይማኖት
አብዛኛው የኢትዮጵያ ማኅበረሰብ በሃይማኖት የሚገዛ ማኅበረሰብ ነው፡፡ ኢትዮጵያ ሦስቱ አብርሃማዊ ሃይማኖቶች/ይሁዲ፣ ክርስትና እና እስልምና/ ለፈለቁበት መካከለኛው ምሥራቅ ያላት ቅርበት እና ግንኙነት ከእነዚህ ሃይማኖቶች እና የሃይማኖት እሴቶች ጋር ከፍተኛ ቁርኝት እንዲኖራት ምክንያት ሆኗል፡፡ እነዚህ ሃይማኖቶች ደግሞ በተለያዩ ዘመኖች በተለያዩ የሀገሪቱ አካባቢዎች ተስፋፍተዋል፡፡ እምነቶቹ ወደ ሀገር ሲገቡ እጅግ ሰላማዊ በሆነ መንገድ ቢሆንም የተስፋፉበት መንገድ ግን ልዩ ልዩ ነበር፡፡ ሃይማኖቶቹ በተለያዩ ዘመናት የተለያዩ መስፋፊያ መንገዶችን ተከትለው ነበር፡፡ ስብከት፣ ንግድ እና ጦርነት በዋናነት ተጠቃሽ የመስፋፊያ መንገዶች ነበሩ፡፡
የይሁዲ እምነት በኢትዮጵያ ስለመኖሩ መጽሐፍ ቅዱስ ወደ ኢየሩሳሌም ሄደው የሚሰግዱ ኢትዮጵያውያን ይሰግዱ እንደነበር የገለጸበት ክፍል እና በኢትዮጵያ ታሪክ ነጋሪዎች ደግሞ የሳባ ንግሥት ተብላ ትጠራ የነበረችው ማክዳ የሰሎሞንን ጥበብ ሄዳ ለማድነቅ የተጓዘችበትን የታሪክ ሁነት እንደ መነሻ ይተርካሉ፡፡ ይህ የሚያመለክተው የይሁዲ እምነት በኢትዮጵያ በሰላማዊ መንገድ ከቤተመንግሥት ወደ ሕዝቡ እንደተስፋፋ አመላካች ሊሆን ችሏል፡፡ ይህ እምነት በኤርትራ፣ በትግራይ፣ በጎንድር ተስፋፍቶ እንደነበር እና ኢትዮጵያ ከእሥራኤል ቀጥላ በዓለም ላይ የይሁዲን እምነት በመቀበል እና በማስፋፋት ታሪክ እንዳላት ይጠቅሳሉ፡፡ ይህ አጋጣሚ በሰሜናዊ ኢትዮጵያ ያሉ ልዩ ልዩ ሀገር በቀል እምነት ይከተሉ ለነበሩ ወገኖች አንድ ሆነው እንዲሰባሰቡ ምክንያት እንደሆነና አንድ ጠንካራ መንግሥትም መሥርተው ዘመናትን እንዲጓዙ ምክንያት እንደሆነ ይጠቀሳል፡፡
ከዚያም የክርስትና እምነት ሲገባ ያው ቤተ መንግሥት ሰባክያንን አሰማርቶ ዛሬ ሸዋ እስከሚባለው አካበቢ ድረስ እንደተስፋፋ ይወሳል፡፡ በዚህም ምክንያት ቢያንስ የዛሬዎቹ ጎንድር፣ ጎጃም፣ ሸዋ፣ ወሎ የሚባሉት አካባቢዎች በአክሱማውያን የክርስትና እምነት መስፋፋት ምክንያት የግዛቱ አካል ሆነው የበለጠ ለመተሳሰር ርእዮተ ዓለማዊ ምክንያት እንደሆናቸው ማሰብ ይቻላል፡፡
በዚህ ሂደት ውስጥ ሳለ በመካከለኛው ምሥራቅ የተጀመረው እስልምና ገና ከማለዳው በኢትዮጵያ እግሩን እንዳስገባ የመጀመሪያዎቹ የእምነቱ ተከታዮች እና አስተማሪዎች ይመሰክራሉ፡፡ እጅግ ሰላማዊ በሆነ መንገድ የተስፋፋው እስልምና በተለይም በንግድ ምክንያት የበለጠ በኢትዮጵያ መሰረቱን እንዳሰፋ ይወሳል፡፡
በመካከለኛው ምሥራቅ አካባቢ የነበረው ክርስትና እየተዳከመ እና እየጠፋ ሲመጣ የአክሱም መንግሥት ፀሐይም ጠለቀች፡፡ ጥንታዊው የኢትዮጵያ መንግሥት ዛግዌ ሮሃ ላይ ማእከሉን አድርጎ ክርስትናውን አጽንቶ ቢይዝም በምሥራቅ ኢትዮጵያ ግን እስልምና መሰረቱን እያሰፋ ነበር፡፡
ኢትዮጵያ፤ እምነቱ በሰላማዊ መንገድ የተስፋፋባት የመጀመሪያዎቹ ሙስሊሞች የኖሩባት፣ በእስልምና ታሪክ ውስጥ ልዩ ሥፍራ ያላት ሀገርም ነች፡፡ ከኢትዮጵያ የተወሰዱ ቃላት በቅዱስ ቁርዓን ውስጥ እንደሚገኙ የሃይማኖት ሊቃውንት ይናገራሉ፡፡ እስልምና ይበልጡን በቆላማ እና በጠረፍ አካባቢዎች በሚኖሩ አርብቶ አደር ማህበረሰቦች ዘንድ በርካታ ተከታዮችን መሳብ የቻለ ሲሆን፤ በአዝጋሚ ሂደት ወደ መሐል ሀገር ዘልቋል፡፡ የሥርጭቱ ቅርጽ በመልከአ ምድር፣ በቋንቋ፣ በብሄረሰባዊ ማንነት ያልተወሰነ ነበር፡፡ የታወቁ ኢስላማዊ ማዕከላትም በሐረር፣ በምፅዋ፣ በዘይላ፤ በኋላ ደግሞ በጅማ ተፈጥረዋል፡፡
በዚህ መንገድ የተስፋፋው እስልምና በአራቱም አቅጣጫ ካሉ ሙስሊሞች ጋር ለመሳሳብ ባደረገው ብርቱ ጥረት ውስጥ የአንዱ አካባቢ ከሌላው ጋር ለመተሳሰር ባደረገው ጥረት ሀገሪቱ በማኅበረሰቦቿ ውስጥ ከፍተኛ ትስስር እንዲፈጠር ምክንያት ሆኗል፡፡ ሃይማኖቱ የነበረው ዋጋ ከፍተኛ ስለነበር አንድ የሰሜን ሙስሊም የምስራቅን ሙስሊም በወንድማማችነት /Muslim Brotherhood / መንፈስ የመፈለግ ዝንባሌው ከፍተኛ ስለነበር አካባቢያዊነት ወይም ቋንቋ በደረጃ ዝቅተኛ ዋጋ ነበረው፡፡ በዚህ ሁኔታ በሃይማኖት ኢትዮጵያ ውስጥ ማሸነፍን ያለመ እንጂ ኢትዮጵያን የሚለያይ ግፊት አልነበረም፡፡
ክርስትናው አረባዊ፣ ሮማዊ ወይም ግሪካዊ ሳይሆን ኢትዮጵያዊ ሆኖ፣ ራሱን ጠብቆ በመገኘት፣ በራሱ በኢትዮጵያ ክርስትና ማኅበረሰብ ውስጥ የበሰለ እንደሆነው ሁሉ እስልምናውም አረባዊነትን ሳይሰብክ ኢትዮጵያዊ መልክ ይዞ ከትግራይ እስከ ሐረር፣ ከኢሉአባቦራ እስከ አፋር የራስን ሀገራዊ የትስስር ገመድ ያጠበቀ ነበር፡፡
ጋብቻ
በረጅም ዘመን የኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ እና በነበረው የገነገነ ልምድ አንጻር ሲታይ ጋብቻን የሚገዛው ሃይማኖት ነበር፡፡ ጋብቻ ደግሞ በኢትዮጵያ ለማኅበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊም ሆነ ፖለቲካዊ ጉዳዮች ትርጉም ያለው ተጽዕኖ ይፈጥር ነበር፡፡
ለጋብቻ በመጀመሪያ የሚታየው መስፈርት ቋንቋ አልነበረም፣ የሚኖሩበትንም አካባቢ አልነበረም፡፡ ሃይማኖት ቁልፍ ሚና ነበረው፡፡ ስለዚህ በሸዋ ያሉ የአርጎባ ሙስሊሞች የአፋርን ወይም የወሎን ወይም የይፋትን ሙስሊሞች ያገባሉ፡፡ በሐረር ያሉ አርጎባዎችም ከኦሮሞ ወይም ከሶማሌ ወይም ከሐረሪ ሙስሊሞች በጋብቻ ሊተሳሰሩ ይችላሉ፡፡
የከሚሴ ኦሮምኛ ተናጋሪ ሙስሊሞች ከወሎ አማርኛ ተናጋሪ ሙስሊሞች ጋር ተጋብተዋል፡፡ የሸዋ እና የወለጋ ክርስቲያን ኦሮሞዎች ከሸዋ እና ከጎጃም አማርኛ ተናጋሪ ክርስቲያኖች ጋር ተጋብተዋል፡፡ የጎንደር እና ወሎ አማርኛ ተናጋሪ ክርስቲያኖች ከትግራይ ትግርኛ ተናጋሪ ክርስቲያኖች ጋር ከሚገመተው በላይ ተጋብተዋል፡፡ የትግርኛ ተናጋሪ ሙስሊሞች ከወሎ አማርኛ ተናጋሪ ሙስሊሞች ጋር ተጋብተዋል፡፡
ይህ ሃይማኖት የሚገዛው የጋብቻ ውሕደት ኢትዮጵያን ልዩ ልዩ ቋንቋ ተናጋሪ ማኅበረሰቦች ከሚገመተው በላይ ያዋሐደ ወሳኝ ጉዳይ ነው፡፡
ጋብቻ በተራው ዜጋ ብቻ ሳይሆን በገዢዎች መካከልም ይፈጸም ስለነበር ዜጎች እንዲበረታቱ በር ይከፍት ነበር፡፡ ፖለቲካዊ ጋብቻው በቤተመንግሥቱ ወገኖች መፈጸሙ ፖለቲካዊ ትስስሩንም አጥብቆት ቆይቷል፡፡ ጎንደሮች፣ ሸዋዎች፣ ትግራዮች፣ ወሎዎች፣ ሐድያዎች፣ በዚህ ረገድ በረጅሙ የታሪክ ዘመን ውስጥ ጋብቻን ለፖለቲካ ዓላማ አውለዋል፡፡ የኦሮምኛ ተናጋሪዎች የደም ውርስ እንዳላቸው የሚነገርላቸው የዘመነ መሳፍንት ገዢዎቹ የጁዎች የፈጠሩት የጋብቻ ትስስር ማንነታቸው ካልተከዳ በስተቀር ኢትዮጵያን በእጅጉ አዋሕደዋታል፡፡ የዚህ ትርጉም ግን ከፖለቲካም በላይ ነው፡፡ ፖለቲከኞቹ ሲጋቡ ሠራዊታቸው፣ አገልጋዮቻቸው ወዘተም የእነሱን ፈለግ መከተላቸው አይቀሬ ነበር፡፡
የጋብቻ ፍሬዎች
የጋብቻ ፍሬዎች ልጆች ናቸው፡፡ ከሁለት ቋንቋ ተናጋሪዎች የተወለዱ ልጆች የሚያምኑት ኢትዮጵያውያን የማይለያይ፣ የማይነጣጠል አንድ ህልም እንዳላቸው ነው፡፡ አንዱን ጥሎ ሌላውን ማንጠልጠል ለኅሊና የማይመች ምርጫ ይሆንባቸዋል፡፡ አንዱን መጣል ሌላውን ማንጠልጠል ፖለቲካዊ ምርጫ ቢሆንም፣ ሥነ-ሕይወታዊው የደም ገመድ ግን እምቢ ይላል፡፡ ስለዚህ አማርኛ ከሚናገሩ እና ትግርኛ ከሚናገሩ ወላጆች የተወለዱ እጅግ በርካታ ኢትዮጵያውያን በመላ ሀገሪቱ አሉ፡፡ ከአማራ እና ኦሮሞ የተወለዱ እጅግ ብዙ ሚሊዮኖች በመላው ሀገሪቱ አሉ፡፡ ከሲዳማ እና ወላይታ፣ ከአማራ እና ከጋሞ፣ ከጉራጌ እና ከትግሬ ወዘተ የተዋለዱ ዜጎች ቁጥርን እንዲህ በቀላል መገመት አይቻልም፡፡ የእነዚህ ሁሉ የማይፈታ የትስስር ገመድ ያለው በደማቸው ውስጥ ነው፡፡
ጦርነት
በኢትዮጵያ ውስጥ ጦርነት ሃይማኖትን፣ ግዛት ማስፋፋትን፣ የኢኮኖሚ ፍላጎቶችን መረጋገጥን በመፈለግ ሲካሔድ ኖሯል፡፡ እነዚህ ጦርነቶች የእርስ በርስ ጦርነቶች ነበሩ፡፡ ብዙ ጊዜ ግን ጦርነት ስለሚፈጥረው ቁርሾ እንጂ እግረ መንገድ ስላስከተለው ማኅበራዊ መስተጋብር አይወሳም፡፡
ከሃይማኖት አንጻር ሲታይ የይሁዲ እምነት ተከታይ እንደሆነች የሚነገርላት ዮዲት ጉዲት እስከ ሸዋ በመዝለቅ ክርስቲያን አክሱማዊ መንግሥትን በጦርነት ማፍረሷ ይወሳል፡፡
ከጊዜያት በኋላ እስልምና ሰላማዊ መስፋፋቱ እንዳለ ሁሉ እስላማዊ ሡልጣኔቶች እየተጠናከሩ ፖለቲካዊ ተቋማት ስለፈጠሩ ከክርስቲያን ገዢዎች ጋር ጦርነት ውስጥ ገብተዋል፡፡ ሰሎሞናዊ ሥርወ መንግሥት አስፋፊ የነበሩት ደገኛ ክርስቲያኖች እስልምናን ከሚያስፋፉ ቆለኛ ሙስሊሞች ጋር ረጅም ዘመናት ተዋግተዋል፡፡ በዚህ ጦርነት ሂደት ውስጥ የአንዱ ወታደር በሌላው ወገን ላይ በቆየበት ጊዜ ሁሉ የሚስፋፋው እምነት ብቻ ሳይሆን የህዝቦች ትስስር ነው፡፡ በአንዱ አካባቢ የቆዩ ወታደሮች ከኖሩበት አካባቢ የማረኳቸውን፣ የወደዷቸ ውን፣ የተከተሏቸውን፣ እምነታቸውን የተቀበሉትን ሴቶች ይዘው ይጓዛሉ፤ ይዘምታሉ ከቦታ ቦታ ይዘዋወራሉ፡፡ ወይም በዚያው ሰፍረው ለዘመናት ይኖራሉ፡፡ በዚህ ውስጥ ሙስሊም የነበሩ ክርስቲያን፣ ክርስቲያን የነበሩ ሙስሊም ይሆናሉ፡፡ ከዚያም አልፎ ከምስራቅ የመጣው በምእራብ፣ ከሰሜን የመጣው በደቡብ፣ ወዘተ ለመኖር፣ ኖሮም ለመሞት፣ ሞቶም የልጅ ልጆቹን ለማውረስ የተጋለጠ ነበር፡፡
በዚህ ውስጥ ኢትዮጵያውያን ሲዋሐዱ ለመኖራቸው ጥርጥር የለውም፡፡ ለዚህ ምሳሌ ሆነው የሚጠቀሱት የመካከለኛው ዘመን በሙስሊም ክርስቲያኖች ዘንድ ይካሄዱ የነበሩ ጦርነቶች ነበሩ፡፡ ንጉሥ ዓምደ ጽዮን እስከ ሶማሊ ሪፐብሊክ ድርስ ሲገዛ፣ ‹‹ግራኝ አህመድ›› እስከ ጎንደር ዘምቶ ሲገዛ የነበረበትን ጊዜ ብቻ እንደ አንድ ነጠላ ምሳሌ መጥቀስ ይቻላል፡፡
ክርስቲያኑ ያጠምቃል፤ ሙስሊሙ ያሰልማል፡፡ ክርስቲያኑ የሚናገረውን ቋንቋ ለሌላው ያወርሳል፣ ሙስሊሙ የሚናገረውን ቋንቋ ለሌላው ያስተምራል፡፡ በዚህ ውስጥ አንዱ ያልነበረውን ሆኖ ሌላውም የሆነውን ጭኖ፣ ወይም ሰጥቶ ኢትዮጵያን ዛሬ ላይ ልዩ ልዩ የምትመስል ነገር ግን በደም የተዋሐደ አንድ ህዝብ እንዲፈጠር ምክንያት ሆኗል፡፡
ከሃይማኖት በተጨማሪ ሌሎች የባህል እና የኢኮኖሚ መልክ ያላቸው ጦርነቶችም ተካሂደዋል፡፡ የ‹‹ግራኝ›› አህመድ ጦርነት ሲያበቃ ያንን ተከትሎ የመጣው የኦሮሞ ማኅበረሰብ መስፋፋት እስከ ጎንደር ሲዘልቅ በጊዜው ከነበሩ አማርኛ ተናጋሪ ማኅበረሰቦች ጋር ጦርነቶች ነበሩ፡፡
በዘመነ መሳፍንት የጎንደር ንጉሣዊ መንግሥት በመዳከሙ መሳፍንት ሀገሪቱን ተከፋፍለው እርስ በርስ ተዋግተዋል፡፡ በሸዋ፣ በጎንደር፣ በወሎ፣ በትግሬ፣ በጎጃም ወዘተ የነበሩ ገዢዎች ተፋል በምሥራቅ እና በምዕራብ ኢትዮጵያም የሐረር አሚሮች በጊዜው እየተስፋፉ ከነበሩ ኦሮሞዎች ጋር ግጭት ውስጥ ነበሩ፡፡ በጊዜው የአውሮፓ ቅኝ ገዢዎችም በመላው አፍሪካ ቅርምት ያደርጉ ነበር፡፡ ዳግማዊ ዐጤ ምኒልክ (ዛሬ ላይ ልዩ ልዩ ትርጉም የሚሰጠውን) በእርሳቸው ዓላማ ግን ሀገር ማቅናት ተደርጎ የሚታሰበውን መስፋፋት በጦርነት እና በስምምነት ሲፈጸሙ ነበር፡፡
በእነዚህ ጦርነቶች ውስጥ ግን ሁል ጊዜ የሚታሰበው የመገዳደል ታሪኩ ብቻ ነው፤ ነገር ግን ድል አድራጊዎች ድል በተደረጉት ላይ የሚኖራቸው የባህል እና የሃይማኖት የበላይነት በኃይል ወይም በፈቃድ ሥር ሰዶ ይቆያል፡፡ በዚህ ውስጥ ባህሉን ይወርሳል፤ እምነቱን ይቀበላል፤ ጋብቻ ይፈጸማል፡፡ መዋለድም ይከተላል፡፡ ትውልድ ትውልድን ሲተካም ይቀጥላል፡፡ ሕዝቦች ያልነበሩትን ሆነው፤ የነበሩትን መልሰው፣ ወይም የሆኑትን አጽንተው ቀጥለዋል፡፡ በዚህ ሂደት እኛ እና እናንተ ለመባባል የማያበቃ ውስብስብ ውሕደት በዚህች ሀገር ታሪክ ውስጥ ተከስቷል፡፡
ንግድ
ንግድ አንዱን የኢትዮጵያ ማኅበረሰብ ከሌላው ጋር እጅግ ሰላማዊ እና በጸጥታ መንፈስ ውስጥ ያዋሐደ ብርቱ ሥርዓት ነበር፡፡ ሃይማኖት ከፍተኛ ቦታ በሚሰጠው ኢትዮጵያ ህዝብ ውስጥ ንግድ እንደ ልቡ ሲንሸራሸር የታየባቸው የታሪክ ዘመናት ረጅም ናቸው፡፡ ለምሳሌ ከንግዱ ጋር አያይዘን እስልምና ለኢትዮጵያውያን ትስስር ያደረገውን አስተዋጽኦ እንዘክር፡፡
ሰዒድ ከሊፋ የተባሉ ጸሐፊ ‹‹የፖለቲካ ነጋዴዎችን ሸፍጥ ያመከነ የብልህ ተግባር›› በሚል ርእስ ባወጡት መጣጠፍ እንዳብራሩት በአማራ – ትግራይ ክርስቲያኖች ዘንድ ያለው ተዋረዳዊ ማህበራዊ አወቃቀር እና ማህበራዊ እሴት፤ ለዓለም አቀፍም ሆነ ለአካባቢያዊ ንግድ፤ እንዲሁም ለዕደ-ጥበብ ሥራ የሚሰጠው ግምት ከፍተኛ አልነበረም፡፡ የንግድ ሥራ በአብዛኛው በኢትዮጵያውያን ሙስሊሞች የተያዘበት ሁኔታን ፈጥሯል፡፡
የደገኛው አስተሳሰብ፤ ወታደርነትን፣ አርሶ አደርነትን፣ አስተዳዳሪ እና ቄስ መሆንን አብልጦ የሚያይ ነው፡፡ የንግድ መስመሮቹም በእስላማዊ ሀገራት የሚያቋርጡ በመሆናቸው፤ ኢትዮጵያውያን ነገሥታት የንግድ መስመሮቹን ተከትለው በየቦታው የሚዘዋወሩ የኢስላም ምሁራንን በትዕግስት እንዲመለከቷቸው ያደረጉ ምክንያቶች ናቸው፡፡ ኢትዮጵያውያን ነገሥታት የሚፈልጉትን ንግድ የሚያካሂዱላቸውን ሙስሊሞች ከመቃወም ተቆጥበዋል፡፡ ዛሬ ላይ የአርጎባ ሙስሊም ነጋዴዎችን በሸዋ ክርስቲያኖች መካከል ባለሀብት ሆነው ማየት የሚያስደንቅ አይደለም፤ በጎጃም አገው ሙስሊሞች፣ በአዲስ አበባ ሥልጤ ሙስሊሞች የከተማዪቱን የንግድ ስርዓት ቢያሳልጡ የሚገርም አይሆንም፡፡
በዚህ ውስጥ እንኳን አንድ ቋንቋ ተናገሪ ሙስሊም ወደ ሌላው ቋንቋ ተናጋሪ ሙስሊም የመሄድ፣ ሙስሊሙ ከክርስቲያኑ የመጋባት እና የመዋለድ ዕድሉ ሰፊ ነው፡፡ ሌላው ቀርቶ የአረብ ተወላጅ የሆኑ ነጋዴዎችና መምህራን በኢትዮጵያ ውስጥ ኖረው ከኢትዮጵያውያን ጋር የተጋቡ ቢሆንም ቁጥራቸው በጣም ውስን ነው፡፡ ስለሆነም እስላምም ሆነ ክርስትና ከዚሁ ከንግድ የተነሣ የብዙ ብሔሮች ቅንብር ከሆነ ኢትዮጵያዊ የባህል መደብ ላይ ሥር ሰደው የቆሙ ናቸው፡፡ በኢትዮጵያዊ ርዕዮተ ዓለማዊና ሃይማኖታዊ ማዕቀፍ ላይ የተመሰረቱ ናቸው፡፡
ስለዚህ ንግድ ከቋንቋ እና ፖለቲካ በላይ ነጋዴ ሙስሊሞችን ከክርስቲያኖች ያቆራኘ፤ የአፋር ሙስሊሞችን ከአማራ ሙስሊሞች ጋር ያስተሳሰረ፣ የጅማ ሙስሊሞችን ከሐር፣ ከአርጎባ ወዘተ ያስተሳሰረ መሆኑን ልብ ማለት ይቻላል፡፡ በዚህ ውስጥ የደም ትስስሩ ምን ያህል የዘለቀ እንደነበር ማስተዋል ይቻላል፡፡ ይህ ሀቅ በጉልህ የሚታይ ስለሆነ ኢትዮጵያዊያን ሙስሊሞች ከአረብ የዘር ግንዳቸውን የሚስቡ አይደሉም፡፡
ክርስትና በወትድርና እና በመስፋፋት የአንድ ቋንቋ ተናጋሪ ብቻ እንዳልሆነ ሁሉ እስልምናም በንግድ ምክንያት አሁን የተፈጠሩ ክልልና ብሔረሰብን ማዕከል አድርጎ እንዳይቀመጥ አድርጎታል፡፡ በምስራቅ፣ በምዕራብ፣ በሰሜን እና በደቡብ እስልምና አለ፡፡
የሙስሊሞች ሚና የጎላ ይሁን እንጂ ክርስቲያን ነጋዴዎችም ከቦታ ቦታ የሚያደርጉት እንቅስቃሴ ሚናው የሚናቅ አልነበረም፡፡ ኢትዮጵያ የተሠራችው ከሰኞ ገበያ፣ ከማክሰኞ ገበያ፣ ከረቡዕ ገበያ፣ ከሐሙስ ገበያ ወዘተ ገበያዎች ነው፡፡ በአፋር፣ በኦሮሞ በትግራይ በአማራ በቤኒሻንጉል፣ በጋምቤላ በሚገኙ ገበያዎችም ትስስር የተፈጠረች ሀገር ነች፡፡
ነገሥታቱ በኃይል የግዛት አንድነት መፍጠር ባቃታቸው እና ግዛታቸው በተፈተነበት ዘመን ሁሉ እነዚህ የንግድ እንቅስቃሴዎች እና መስመሮች የህዝቡን ግንኙነቱን ስለሚያጠናክሩ መልሶ ግዛቱ በአንድነት የመቀጠል ዕድሉን ሲያሰፉ ነበር፡፡
ንግድ ሲነሳ የጉራጌ ማህበረሰብም ከሀገር ወደ ሀገር በመጓዝ በትጋት የህዝብን ትስስር ማጠናከራቸው አይዘነጋም፡፡
እዚህም አለን
ኢትዮጵያውያን ከሰሜን ወደ ደቡብ፣ ከምሥራቅ ወደ ምእራብ በዚያም በተቃራኒ በልዩ ልዩ ምክንያቶች ያደረጓቸው እንቅስቃሴዎች ትስስራቸው እንዳይበጠስ፣ አንድነታቸውም እንዳይለያይ የሚያደርጉ የሠፈራ ገጽታዎችን ማየት እንችላለን፡፡ የአገው ማኅበረሰብ በሰሜን ወሎ አካባቢ የሚኖረውን ያህል በምእራብ ጎጃምም ሲኖር እናገኘዋለን፡፡ ኦሮሞዎች በአርሲ፣ በሸዋ፣ በሀርር፣ በኢሉአባቦር በባሌ ኩታ ገጠም ሆነው እንደሚኖሩ ሁሉ በከሚሴም ኦሮምኛ ተናጋሪዎች አሉ፡፡
አርጎባዎች በአማራና በሐረር እንዳሉ ሁሉ በሰሜን ሸዋ እና በአፋር አካባቢ ይኖራሉ፡፡ በኦሮሚያ ዝዋይ ሐይቅ አካባቢ የሚገኙ የዛይ ማኅበረሰቦች፣ በምዕራብ ጉጂ የሚገኙ የጌዴዎ ማኅበረሰብ፣ እጅግ ተበታትነው የሚኖሩ በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ አማሮች፣ ሶማሌዎች፣ ልዩ የከተማ አስተዳደር በሆኑት በአዲስ አበባ እና በድሬዳዋ የሚገኙ ከመላው ኢትዮጵያ የተሰባሰቡ ዜጎች የዚህ ስብጥር ማሳያዎች ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ እነዚህ ወገኖች ዝም ብለው በሥፍራዎቹ የሚኖሩ ብቻ ሳይሆን አንዱ ከአንዱ ተጋብተው የተዋለዱ፣ ደም ብቻ ሳይሆኑ ባህልም የተወራረሱ ዜጎች ናቸው፡፡ እነዚህ ሁሉ ዜጎች ታዲያ በየዘመኑ የነበሩ የህዝቦች እንቅስቃሴ የወለዳቸው እንደሆኑ ይታመናል፡፡ እዚያ እንዳሉ ሁሉ እዚህም አለን የሚሉ ወገኖች ናቸው፡፡
ዘርፈ ብዙ ባህሎቻችን
በኢትዮጵያ ውስጥ ለረጅም ዘመናት የቆዩ አዋሐጅ ማኅበራዊ እሴቶች አሉ፡፡ እነዚህ እሴቶች የሚፈጠሩት ማኅበረሰቡ በራሱ ለገጠመው ችግር መፍትሔ ፍለጋ በሚወስደው እርምጃ ምክንያት ነው፡፡ እንደ ምሳሌ የሚወሰዱትን የኦሮሞ እና አማራ ባህል ውስጥ የዳበሩትን ተጠቃሾቹን ጉዲፈቻ እና ሞጋሳ በሌላም በኩል ማደጎ እና የጡት ልጅነት የሚባሉ የማኅበራዊ ችግር መፍቻ እሴቶች ናቸው፡፡ እነዚህ እሴቶች እጅግ ብዙ ኢትዮጵያውያንን አንዱን ከአንዱ ያዋሐዱ እሴቶች ናቸው፡፡
ጉዲፈቻ በኦሮሞ ባህል ከሌላ አብራክ የተገኘን ልጅ ከሌላ ሰው የተወለደ መሆኑን አምኖና ተቀብሎ፣ ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ መብቱን ጠብቆ እንደ ወለዱት ልጅ አድርጎ ተንከባክቦ ማኖር ነው፡፡ ከዚህ ተሻግሮ ደግሞ በሞጋሳ ሥርዓት ከሌላ አብራክ ቢወለድም ፍጹም እንደ ራስ ልጅ መቁጠር፣ ልጁም ፍጹም እንደ ወላጁ መቀበል ሲሆን፣ በጽኑ መሃላ የሚፈጸም ሥርዓት ነው፡፡
በአማራ ባህል ውስጥም በጉዲፈቻ አቻ የሆነ የማደጎ ልጅ፣ በሞጋሳ አቻ ሆኖ ደግሞ የጡት ልጅነት ይፈጸማል፡፡ ይህ ሲፈጸም እንደ ወላጅ ተቀባዩ በነጻ ፈቃዱ ከሌላ አብራክ የተገኘን ልጅ ለማሳደግና ለመጠበቅ እንዲሁም ለእድገቱ አስፈላጊ የሆኑትን ማናቸውም እንክብካቤዎች ለማድረግ ወስኖ የሚወስደው ሲሆን፣ ልጁም የዚህን አሳዳጊውን ወይም እንደ ልጅ የተቀበለውን ቤተሰብ ስም፣ ንብረትና ህይወት እንዲካፈል ዕድል ያገኛል፡፡ ከአብራኩ ክፋይ የተገኘው ልጅ ያለው ማንኛውም መብት ይኖረዋል፡፡ ያሳድገዋል፣ ያስተምረዋል፣ ይድረዋል፣ ያወርሰዋል…፡፡
እነዚህ አዋሐጅ ባህሎች ለረጅም ጊዜ ጥቅም ሲሰጡ የቆዩ ሲሆን፤ በአንድ በኩል ወላጆቻቸውን በተለያዩ ምክንያቶች ያጡ ልጆች ከማኅበረሰቡ ጋር የሚዋሐዱበት፣ መሃኖች የሆኑና ጧሪ ቀባሪና ወራሽ የሌላቸው ሰዎችም እንደ ልጅ ሆኖ አይዟችሁ የሚላቸው ወገን ፍለጋ የሚፈጽሙት ነው፡፡
እነዚህ እሴቶች የአንዱ ቋንቋ ተናጋሪ ልጅ በሌላው ቋንቋ ተናጋሪ ማኅበረሰብ ውስጥ አድጎ ያንኑ ማህበረሰብ መስሎ፣ ወልዶ ከብዶ ልጆቹንም በዚሁ ማኅበረሰብ ሥነ ልቦና አሳድጎ ዘር ማንዘሩን የሚሻግርበት/የሚያዋሐድበት/ ሥርዓት ነው፡፡ በዚህ ውስጥ በመዋለድ እና በመጋባት የተፈጠረው ውሕደት ማሰብ ከተቻለ የኢትዮጵያውያንን ጥብቅ የደም ትስስር መረዳት ያስችላል፡፡
ዘርፈ ብዙ ማንነት
ኢትዮጵያውያን ያላቸው ማንነት ቋንቋ ብቻ አይደለም፣ የሃይማኖት ማንነትም ብቻ አይደለም፤ የዘር /የደም/ ማንነትም ብቻ አይደለም፡፡ አንዱ አንዱን እየሳበ፣ አንዱ ከሌላው እንዳይለይ የሚያደርጉ የማንነት ሰበዞች አሉ፡፡
አንድ አማርኛ ተናጋሪ ሃይማኖቱን ባሰበ ጊዜ አክሱም ጽዮንን፣ የቅዱስ ያሬድን የዜማ ትሩፋት… ማሰቡ አይቀሬ ነው፡፡ ስለዚህ ከቋንቋው በላይ የሃይማኖት ማንነቱ ከአንድ ትግርኛ ተናጋሪ ጋር አንድ ያደርገዋል፡፡ ከዚያም ከተሻገረ በደም ተዋልዶ ስለሚሆን የዘር ትስስሩ ከቋንቋው በላይ ይሆንበታል፡፡ በመላው ሀገሪቱ አንድን ቋንቋ የሚናገር ከሌላው ጋር የሚያስተሳስር ማንነቱን ሲፈልግ ቋንቋ አንድ ሰበዝ ብቻ መሆኑን በቀላሉ መረዳት ያስችለዋል፡፡
ይህ እውነታ የሚገለጠው በፍቅር እና በመተማመን ውስጥ ነው፡፡ ከጊዜያዊ ጥቅሞች ባለፈ ዘላቂ ጥቅሞችን በማሰብ ወደ ኅሊና መመለስ ሲቻል ነው፡፡
የውድቀት እና ስኬት ታሪኮች
ኢትዮጵያውያን አብረው የተራቡበት አብረውም የጠገቡበት ጊዜ ነበር፡፡ አብረው የተወረሩበት አብረውም ጠላትን ድል የነሡበት ጊዜ አለ፡፡ አብረው የተጨቆኑበት ጊዜ አለ፡፡ የጋራ ጀግኖች አሏቸው፤ የጋራ ታሪካዊ እሴቶችም አሏቸው፡፡ ከምንም በላይ የዛሬዋ ኢትዮጵያ ማኅበረሰቦች አንድ አኩሪ ታሪክ አላቸው፡፡ በቅኝ ገዢዎች መዳፍ ሥር ባለመቆየት ከሌሎች የአፍሪካ ሀገራት እና ከጎረቤት ሀገራት ጭምር የተለዩ ሆነው እንደ አንድ ህዝብ በሌላው እንዲታዩ አድርጓቸዋል፡፡
ማጠቃለያ
ኢትዮጵያውያን ከአሁን በኋላ እንደ አንድ ህዝብ የሚያስቡበት፣ በጋራ ከመጨቆን ይልቅ በጋራ ነጻ የሚወጡበት፣ አንዱ አንዱን የሚያሸንፍበት ሳይሆን ሁሉም የሚያሸንፍበት የታሪክ ዘመን የቀረበ ይመስላል፡፡ ኢትዮጵያውያን እንደ አንድ ህዝብ ላይለያዩ የተዋሐዱ፣ ላይነጣጠሉ የተጋመዱ ሆነው ያላቸውን ጥብቅ ዘርፈ ብዙ ትስስር በዴሞክራሲያዊ ሥርዓት ውስጥ ማጥበቅ ይጠበቅባቸዋል፡፡
ዘመን መፅሄት ህዳር 2011
ማለደ ዋስይሁን
