አዳዲስ ወረርሽኝ በዓለም ላይ ተከሰተ ሲባል ሁሉም ሰው መጨነቅ ይጀምራል። ወደ ሀገራችን እንዳይገባም ይጸልያል። በዚህም አይበቃውም አስፈላጊ ናቸው ያላቸውን ጥንቃቄዎች ሁሉ ለማድረግ በራሱ ይዘጋጃል። ይሄ የጥንቃቄ ዝግጅት የሚደረገው በግለሰቦች ብቻ አይደለም፤ ሀገራትም ወረርሽኑ ወደ ሀገራቸው እንዳይገባና በዜጎቻቸው ላይ አስከፊ ጉዳት እንዳይደርስ አስፈላጊውን ቅድመ ዝግጅትና ጥንቃቄ ያደርጋሉ። ችግሩ ከተደረገው ጥንቃቄ በላይ ሆኖ ወረርሽኙ ወደ ሀገር ውስጥ ቢገባስ በሚልም አስፈላጊ የሕክምና ቅድመ ጥንቃቄ ዝግጅት ይደረጋል። የመድኃኒት፣ የሕክምና መስጫ የተለዩና የተመረጡ ተቋማት ዝግጅት ይደረጋል። ለባለሙያዎች ጭምር ተገቢ ሥልጠና ይሰጣል። ዓለም አቀፍ ተቋማት ልዩ ትኩረት ይሰጣሉ፤ የገንዘብ፣ የመድኃኒት፣ የሕክምና ቁሳቁስ የመሳሰሉትን ድጋፍ እንዲሁም ቶሎ ቶሎ መረጃ መለዋወጥ በመሳሰሉ እንቅስቃሴዎች ላይ ትኩረት ያደርጋሉ። ይሄ ሁሉ ችግሩን በአጭሩ ለመቆጣጠር፣ የከፋ ጉዳት እንዳይከሰት የሚደረግ ርብርብ ነው።
ተላላፊ በሽታ ምን ያህል አስጨናቂ እንደሆነ የኮቪድ 19 ቫይረስ በዓለም ላይ በተከሰተ ጊዜ አይተነዋል። ምን ያህል የዓለም ሕዝብ እንደተጨነቀ አስተውለናል። በእርግጥም ኮቪድ 19 ያስከተለውን አደጋ የተመለከተ እንቅልፍ አጥቶ ማደሩ አያስገርምም። ኮቪድ በአጭር ጊዜ ውስጥ በዓለም ላይ ምን ያህል ሰዎችን ሕይወት እንደነጠቀ ያየ ሁሉ በሀገር ውስጥም ያደረሰውን ሞት ያስተዋለ እጅግ በጣም ይጨነቃል። የኢቦላ በሽታን አስከፊነት የተረዳ ወረርሽኙ ምን ሊያደርስበት ምን አይነት ጉዳት ሊያስከትል፣ በየትኛው ቤተሰቡ ላይ ችግሩ ሊደርስበት እንደሚችል አስቀድሞ ማሰቡና መጨነቁ አይቀርም።
ወረርሽኙ የሚወዷቸውን ሰዎች (የቅርብ ቤተሰብ ወይም ራስን) ሊጎዳ የሚችል ድንገተኛ ተላላፊ በሽታ መሆኑን ማወቅ በራሱ የሚያስጨንቅ መሆኑ ግልጽ ነው። ይሄ ጽሑፍ በዚህ ዓይነት ሁኔታ ውስጥ ያሉ ሰዎች እንዴት ለዚህ ምላሽ እንደሚሰጡና በዚህ ወቅት ጭንቀትን ለመቋቋም ምን ማድረግ እንደሚገባ አንዳንድ ምክሮችን ይለግሳል።
አንዳንድ ጊዜ ድንገተኛ ተላላፊ በሽታዎች በድንገት ሊከሰቱና በፍጥነት ሊስፋፉ ይችላሉ። ይሁንና አብዛኛውን ጊዜ ተላላፊ በሽታዎች ቀስ ብለው ሊጀምሩና በመላው ዓለም ላይ ከፍተኛ የጤና ወረርሽኝ ለመሆን ሣምንታትን ወይም ወራትን ሊወስዱ ይችላሉ።
ሰዎች እና ድርጅቶች በተቻለ መጠን ለዚህ እንዲዘጋጁ ጊዜ የሚሰጣቸው በመሆኑ ከአቅርቦት ዝግጅት አንፃር ይህ ጥሩ ነው። ሆኖም ከሥነ ልቦና አንፃር አስቸጋሪ ሊሆን ይችላል። ይህ “የጥበቃ ወቅት” ሁሉም ሰው ቀጥሎ ምን ሊሆን ይችላል በማለት የሚያሳልፈው ጊዜ ዋጋ ሊያስከፍል ይችላል።
በድንገተኛ ተላላፊ በሽታ ወቅት ብዙ ሰው ሊፈፅማቸው የሚችሉ ሁኔታዎች
አንድ አደጋ መኖሩን ሲገነዘቡ አደጋውን ለመቋቋም እና ራስዎን ለመከላከል የሰውነት አካልዎ ምላሽ ይሰጣል። አደጋ መኖሩን ሲረዱ ሆርሞኖችና ሌሎች ኬሚካሎች የሚረጩ ሲሆን አብዛኛውን ጊዜ “የጭንቀት ምላሽ” ተብሎ የሚጠቀሰውን ይቀሰቅሳሉ። አብዛኛውን ጊዜ እነዚህ ምላሾች ጥሩ ስሜት የማይሰጡ ቢሆኑም ነገር ግን የተለመዱ እና ለጉዳት የሚዳርጉም አይደሉም። ይልቁንም ከዚህ አደጋ ለመውጣት እንዲችሉ ሰውነትዎ የሚወስደው የራሱ መንገድ ነው።
የማይታወቅን ነገር መፍራት
የማይታወቅ ነገርን መፍራት ተፈጥሯዊ ነው። ከዚህ በታች የተመለከቱት በድንገተኛ ተላላፊ በሽታ ምክንያት ግራ መጋባትና ጫና በሚያጋጥምበት ወቅት ብዙ ሰዎች ሊገጥማቸው የሚችሉ መደበኛ ሁኔታዎች ናቸው።
ይኸውም
- ከመረጋጋት ይልቅ የመጨነቅ እና የውጥረት ስሜት ይኖራል።
- ትኩረት ማጣት፣ መረበሽ፣ በማናቸውም ጉዳዮች ላይ ጥሩ አድርጎ ወይም ረዘም ላለ ጊዜ ትኩረት ማድረግ አለመቻል፤
- በሌላ ነገር ላይ ትኩረት ለማድረግ እየፈለጉም
- ራስዎን ስለተላላፊ በሽታው ሲያስቡ ማግኘት
- እንዲሁም ስለ ተላላፊው በሽታ ሁሉንም ነገር ለማወቅ ምርምርና ጥናት ማድረግና ምን ሊመጣ እንደሚችል ለማወቅ መፈለግ።
- “ከመጠን ባለፈ” ሁኔታ የንቃት እና ከፍተኛ ጉልበት የመኖር ስሜት ይኖራል።
- ከፍተኛ ጉልበት ለማውጣት በሚደረግ ጥረት “የአቅም ማጣት” ስሜት ሊከሰት ይችላል (ድንገተኛ ድካምና ምንም ነገር ለማድረግ ያለመቻል ስሜት)።
- ጥሩ እንቅልፍ ለማግኘት ያለመቻል።
ጭንቀት እና ውጥረቱን ለመቋቋም ጤናማ ያልሆኑና አደገኛ የሆኑ ነገሮችን ለማግኘት መፈለግ (ለምሳሌ እንደ አልኮል መጠጥ፣ ሲጋራ እና የመሳሰሉ ፍላጎቶች ይጨምራሉ)።
በአእምሮ ውጥረት ምክንያት የሚመጣን ጭንቀት ለመቋቋም
ምን ይደረግ
በዚህ “የመጠበቅ እና የማየት” ወቅት የሚያጋጥመውን ጭንቀት ለመቋቋም ምን ማድረግ ይችላሉ? በአጠቃላይ ደኅንነትዎ የተጠበቀ እና ነገሮችን ለመቆጣጠር የመቻል ስሜት ባዳበሩ ቁጥር ችግሩን ለመቋቋም የመቻልዎ ሁኔታ ይጨምራል። ይህም ማለት እርስዎ ሊያደርጓቸው ከሚችሏቸው ጉዳዮች ውስጥ ትልቁ ነገር መዘጋጀት ነው።
- ቅድመ ዝግጅት
በተላላፊ በሽታዎች ዙሪያ ስላለው ቫይረስ ወይም ሕመም ለማወቅ እንዲችሉና በግለሰብ ደረጃ ራስዎን ለማዘጋጀት እንዲችሉ ከ2 እስከ 3 የሚደርሱ የታመኑና የሚያስተማምኑ የመረጃ ምንጮችን ይጠቀሙ። ከትክክለኛ ተቋም የተላለፈ መረጃ መሆኑን ያረጋግጡ። ከትክክለኛው ምንጭ ያገኙትን መረጃ በተገቢው መንገድ ይጠቀሙ
ለምሳሌ፡
- በእርስዎና በሚወዷቸው ሰዎች ላይ ሊደርስ የሚችለውን አደጋ ለመቀነስ ስለእጅ መታጠብ እና ሌሎች ጉዳዮች አስፈላጊነት ያሉ መረጃዎችን በጥንቃቄ ይገምግሙ።
- በለይቶ ማቆያ ሥፍራ (በጊዜያዊ የሕክምና መስጫ ቦታ) የመቆየት አጋጣሚ ሊኖር የሚችል ከሆነ ለበርካታ ሣምንታት ሊያቆይዎ የሚችል ጠቃሚ አቅርቦቶችን በርከት አድርገው ይያዙ (ለምሣሌ አስፈላጊ መድኃኒቶች፣ ምግብ፣ ለረጅም ጊዜ ሊቆይ የሚችል ወተት፣ የመፀዳጃ ወረቀቶች፣ ወዘተ)
- ያስታውሱ
- ትኩረት ሊያጡ እና የበለጠ ሊጨነቁ ይችላሉ። ወቅቱ “ሥራ እንደወትሮው” ባለመሆኑ “ኖርማል” የመሆን ስሜት እንዲሰማዎት ወይም በመደበኛው ወቅት እንደሚያደርጉት ሥራዎ ላይ ትኩረት እንዲያደርጉ መጠበቅ የለብዎትም።
- በዚህ ወቅት ጠንከር ያሉ ስሜቶች ወይም ሃሳብዎ በፍጥነት ሊለዋወጥ ይችላልና ይህም የተለመደ ነው።
- በዚህ ወቅት የሚያጋጥሙ ችግሮችን ለመወጣት አንዳንድ ነገሮችን ማድረግ ይችላሉ። የሚከተሉትን ስትራቴጂዎች ይሞክሩ …
- ውጤታማ የውጥረት እና የጭንቀት ማኔጅመንት ስትራቴጂዎችን
ተግባራዊ ያድርጉ
- ዜና በማዳመጥ እና በማኅበራዊ ሚዲያዎች ላይ የሚያጠፉትን ጊዜ ይቀንሱ። በሽታው በፍጥነት እየተስፋፋ ስለመሆኑና ውጤታማ ሕክምና ስላለመኖሩ አጠንክረው የሚዘግቡ ዜናዎች በቀላሉ ጭንቀትን ያባብሳሉ። ረዘም ያለ ጊዜዎን በማኅበራዊ ሚዲያዎች ላይ ማጥፋትም ተመሳሳይ ውጤት ነው የሚኖራቸው። በተለይ በማኅበራዊ ሚዲያ ላይ ትክክለኛ ያልሆኑ ወይም እጅግ የተጋነኑ ወሬዎች የመለቀቀ ዕድላቸው ሰፊ ነው። በመሆኑም መረጃ እንኳን ለመቀበል ያገኙትን መረጃ ትክክለኛ ስለመሆኑ ማጣራት ይገባል።
- ትኩረትዎን በሌሎች ነገሮች ላይ ያድርጉ። አልፎ አልፎ ትኩረትዎን ከበሽታው ውጭ ባሉ ጉዳዮች ማድረግ ተመራጭ ነው። ለምሳሌ ጭንቀትዎን ሊያስረሱ የሚችሉ እንደ መጽሐፍት ማንበብ፣ ኦዲዮ መጽሐፎች፣ ሬዲዮ ማድመጥ እና ቴሌቪዢን መመልከት በተለይ አዝናኝ የሆኑ የቴሌቪዢን ፕሮግራሞችን መከታተል ለዚህ ይጠቅማሉ። ይህን የመዝናኛ ዘዴ ቀለል ያድርጉት። የጦርነት ፊልሞች፣ ልብ ሰቃይ ፊልሞች፣ የወንጀል ፊልሞች፣ ወይም “የዓለም መጨረሻ” ዓይነቶችን አይጠቀሙ። እነዚህ ደግሞ ይበልጥ ሌላ ጭንቀት የሚያክልብዎት ይሆናሉ። ስለዚህ ለአዕምሮ ቀለል ያሉ የሚያዝናኑ፣ ትዝታ ቀስቃሽ በሆኑ ጉዳዮች ላይ ማሳለፍ ይመረጣል።
- በሚችሉት መጠን ስፖርት ለመሥራት ይሞክሩ። በቤትዎ ወይም በቢሮዎ ውስጥ ገመድ መዝለል ወይም ቀለል ያለ እንቅስቃሴ ያድርጉ። እየጨመሩ የሚመጡ የጭንቀት ኬሚካሎችን ሰውነትዎ ለመቋቋም የሚችለው እነዚህን በእንቅስቃሴ ለማስወገድ ሲችሉ ነው። የሚያረጋጉዎ እና የሚያበረቱዎ ጉዳዮች ላይ ትኩረት አድርገው ይፈጽሙ። ጥሞና የሚያደርጉ፣ የሚፀልዩ፣ ዮጋ የሚሠሩ ከሆነ፣ የሚጽፉ፣ ስዕል የሚስሉ፣ የሚያነቡ ወይም ምግብ የሚያዘጋጁ ከሆነ እነዚህን ነገሮች ማድረግ ይቀጥሉ። ጊዜው እነዚህን ነገሮች አበርክተው የሚፈጽሙበት እንጂ የሚቀንሱበት ጊዜ አይደለም።
- ንጹሕ አየር ያግኙ። ጊዜን በተፈጥሮ አካባቢ ማሳለፍ ለደኅንነት አስፈላጊ ነው፤ ሆኖም ከቤት ውጭ ባሉ ጊዜ እራስዎን ከሌሎች ሰዎች ማራቅ ስላለብዎት ሁኔታ በአካባቢዎ የሚሰጡ የጤና መመሪያዎችና ምክሮችን መከታተል ይቀጥሉ።
- ከሚወዷቸው ሰዎች ጋር ግንኙነትዎን ይቀጥሉ። ከሌሎች ድጋፍ መቀበል (እና ድጋፍ መስጠት) አስቸጋሪ ነገሮችን ለመወጣት ኃይል ያለው ገንቢ ጉዳይ ነው። ስለሆነም ከቤተሰቦችዎ እና ከጓደኞችዎ ጋር መወያየት እና መገናኘት ይቀጥላሉ።
ድጋፍ ለማግኘት ግንኙነት ያድርጉ፣ የድርጅትዎን የሠራተኞች እንክብካቤ ፕሮግራም፣ ሐኪምዎን እና ሌሎች ደጋፊ ባለሙያዎችን ያግኙ።
የድብርት ሕመም ዓይነቶች
የድብርት በሽታ በሁለት ዓይነቶች ይከፈላል፡- የመንፈስ ጭንቀት (DCS) እና የአርቴሪያል ጋዝ ኤምቦሊዝም (AGE)።
የመንፈስ ጭንቀት በተለምዶ “ታጠፊያው” እየተባለ የሚጠራው የናይትሮጅን አረፋዎች በቲሹዎች እና በደም ውስጥ ሲፈጠሩ ይታያል። ይህ በተለያዩ የሰውነት ክፍሎች ላይ ሊከሰት ይችላል። ይህም ወደ መገጣጠሚያ እና እግር ሕመም፣ ማዞር፣ ድካም እና ከባድ በሆኑ ጉዳዮች ላይ የነርቭ መቆጣት ምልክቶች ይታያል።
የድብርት ሕመም ምልክቶች
የድብርት ሕመም የተለመዱ ምልክቶች የሚከተሉት ናቸው። የመገጣጠሚያዎች ምቾት ማጣት፣ በተለምዶ “መታጠፊያዎች” በመባል የሚታወቁት በመገጣጠሚያዎች እና በጡንቻዎች ላይ ተፅዕኖ ያሳድራል። ከትንሽ መረበሽ እስከ ከባድ የማይንቀሳቀስ ሕመም ሊደርስ ይችላል። የማዞር ስሜት በዋነኛነት የናይትሮጅን አረፋዎች አዕምሮን የሚነኩ ከሆነ የመረጋጋት፣ የማዞር ስሜት ወይም አለመመጣጠን ሊፈጠር ይችላል።
የማቅለሽለሽ እና የማስታወክ ስሜት በደም ውስጥ ያሉ አረፋዎች መኖራቸው ወደ እነዚህ ምልክቶች ሊመራ ይችላል። መደበኛ የሰውነት ተግባራትን ይረብሸዋል።
እንዲሁም የደረት ሕመም ወይም የመተንፈስ ችግር፣ የአተነፋፈስ ተግዳሮቶች አረፋዎች በሳንባዎች ላይ ተፅዕኖ እያሳደሩ መሆናቸውን፣ ይህም pulmonary DCI ሊያስከትሉ ይችላሉ።
የመደንዘዝ ስሜት ወይም ሽባ በአከርካሪ አጥንት ላይ ተፅዕኖ የሚያሳድሩ የናይትሮጂን አረፋዎች እንደ መኮማተር፣ ድክመት ወይም ሽባ ያሉ የነርቭ ጉዳዮችን ያስነሳሉ።
ግራ መጋባት ወይም የግንዛቤ
መቀነስ ሁኔታ፡–
በአንጎል የተጎዱ የናይትሮጅን አረፋዎች ግራ መጋባትን፣ የማስታወስ እክሎችን ወይም የማስተዋል ችግሮችን ሊያስከትሉ ይችላሉ። ከፍተኛ የድካም ስሜት ወይም የደካማነት ስሜት የጭንቀት ሁኔታዎችን ሊያመለክት ይችላል።
የድብርት ሕመም ሕክምናዎች
ለድብርት ሕመም ዋናው ሕክምና ሃይፐርባሪክ ኦክሲጅን ሕክምና ነው። ይህ በከባቢ አየር ግፊት ላይ መቶ በመቶ ኦክሲጅን በሚተነፍሱበት ሃይፐርባሪክ ክፍል ውስጥ በሽተኛውን ማስቀመጥን ያካትታል። ይህ ሕክምና የናይትሮጅን አረፋዎችን መጠን ለመቀነስ ይረዳል ።
ዳግም ከበደ
አዲስ ዘመን ቅዳሜ የካቲት 22 ቀን 2017 ዓ.ም
