አምባሳደር ዘውዴ ረታ – የዘርፈ ብዙ ሙያዎች ባለቤት

በተሰማሩበት የሙያ መስክ የላቀ አበርክቶ በማኖር የሀገራቸውን ስም በዓለም አቀፍ ደረጃ ያስጠሩና ታሪካቸውን በደማቅ ቀለም ማፃፍ የቻሉ ኢትዮጵያውያን ቁጥር ቀላል አይደለም። ከእነዚህ እንቁ ግለሰቦች መካከል ጋዜጠኛ፣ ደራሲና ዲፕሎማት አምባሳደር ዘውዴ ረታ አንዱ ናቸው።

ጋዜጠኛ፤ የታሪክ፤ ተመራማሪ፣ ደራሲ አምባሳደር ዘውዴ ረታ ከአባታቸው ቀኝ አዝማች ረታ ወልደ አረጋይ ከእናታቸው እማሆይ አፀደ ረድኤቱ በወርሃ ነሐሴ 7 ቀን 1927 ዓ.ም በአዲስ አበባ ከተማ ተወለዱ።

እድሜያቸው ለአቅመ ትምህርት ሲደርስ በዘመኑ በነበረው ማህበረሰባዊ ልማድ መሠረት የአማርኛ እና የግዕዝ ቋንቋ ትምህርታቸውን በሚገባ ከተማሩ በኋላ በ7 ዓመት እድሜያቸው በ1934ዓ.ም በቀድሞ መጠሪያው ደጃዝማች ገብረማሪያም በኋላ ደግሞ ሊሴ ገብረማሪያም ተብሎ የሚጠራው ዛሬም ድረስ በዚህ ስያሜ የሚታወቀው የፈረንሳይ ትምህርት ቤት ገብተው እስከ 1945ዓ.ም ትምህርታቸውን ተከታትለዋል።

አምባሳደር ዘውዴ ረታ ገና የሁለተኛ ደረጃ ተማሪ እያሉ ባደረባቸው የደራሲነት ፍላጎት እኔ እና ክፋቴ፣ የገዛ ሥራዬ ፣ ፍቅር ክፉ ችግርና እንግዳሰው የቡልጋው በሚሉ ርዕሶች አራት ቲያትሮችን ራሳቸው ፅፈውና አዘጋጅተው ለሕዝብ ዕይታ አብቅተዋል። ከእነዚህ ቲያትሮች መካከል በአዲስ አበባ ማዘጋጃ ቤት አዳራሽ የታየው እኔ እና ክፋቴ የተሰኘው ትያትር ከፍተኛ አድናቆትን አትርፎላቸዋል።

ይህ የሥነ ጽሑፍ ዝንባሌያቸው እና አዳዲስ ነገሮችን የማወቅ የነጠረ ፍላጎታቸው በወቅቱ ከነበሩ ከፍተኛ የመንግሥት የሥራ ኃላፊዎች ዘንድ ተወዳጅነትን አትርፎላቸዋል። በጊዜው የገንዘብ ሚኒስቴርና የኢትዮጵያ ሕዝብ የሀገር ፍቅር ማህበር የበላይ ኃላፊ በነበሩት በአቶ መኮንን ሀብተወልድ ድጋፍ ገና በ18 ዓመታቸው በዚያን ጊዜ የጋዜጣና የማስታወቂያ መሥሪያ ቤት እየተባለ ይጠራ በነበረው የመንግሥት ተቋም በጋዜጠኝነት ሥራ ለማገልገል በ1945 ዓ.ም ተቀጠሩ።

የታሪክ አጋጣሚ ሆነና አምባሳደር ዘውዴ ረታ የሬዲዮ ሥራቸውን የጀመሩት ኤርትራ ከኢትዮጵያ ጋር በፌዴሬሽን በተቀላቀለችበት የመጀመሪያ ዕለት ማለትም መስከረም 1 ቀን 1945 ዓ.ም ነበር። በዚህም የተወሰኑ ጊዜያት የሥራ ልምምድ ካደረጉ በኋላ ባሳዩት የሥራ ብቃት ብሎም በነበራቸው ጥሩ ድምፅ የዚያን ጊዜ ገነተ ልዑል ያሁኑ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ እየተባለ ይታወቅ በነበረው ቤተ መንግሥት የመጀመሪያው የቤተ መንግሥት ዜና መዋዕል ዘጋቢ ሆነው ተመደቡ።

ይህ የሥራ መደባቸውም ከሞዓ አንበሳ ዘእምነገደ ይሁዳ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ንጉሠ ነገሥት ዘ ኢትዮጵያ ጋር በቅርብ ለመተዋወቅ ብሎም አጠቃላይ የቤተ- መንግሥቱን ዕለታዊ መስተጋብርና ትዕይንተ ውሎ ለማጤን መልካም አጋጣሚውን አበጀላቸው።

የያኔው ዜና መዋዕል ዘጋቢ የዛሬው አምባሳደር ዘውዴ ይህ የሥራ ዘርፍ ምቹ ሁኔታዎችን አመቻቸላቸው። የነበረውን የመንግሥት የሥራ አካሄድ፤ ሀገሪቱ በውስጥም በውጭም ታካሂደው የነበረውን የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚና የዲፕሎማሲ እንቅስቃሴ ከውስጥ ለመከታተልና ሁነቶችን ለማስተዋል ከፍ ያለ ዕድል ፈጥሮላቸዋል።

ከዚሁ ሥራቸው ጋር በተደራቢነትም በኢትዮጵያ ሬዲዮ ዜና አቅራቢነት ለሦስት ዓመታት ያህል አገልግለዋል። በእነዚህ ዓመታት ባሳዩት የሥራ ችሎታና ብቃት በንጉሠ ነገሥቱ ትዕዛዝ ወደ ውጭ ሀገር ተልከው ከፍተኛ ትምህርታቸውን እንዲከታተሉ ተደርጎ ከ1948- 1952 ዓ.ም በፈረንሳይ ሀገር ፓሪስ ትምህርታቸውን ተምረዋል።

የጋዜጠኝነት ትምህርታቸውን በማጠናቀቅ ከአራት ዓመት ቆይታ በኋላ ወደ ሀገራቸው ተመልሰው ገና በልጅነታቸው የጀመሩትን የሕዝብ አገልግሎትና ሙያ እንደገና ቀጠሉ። በ1952ዓ.ም በኢትዮጵያ ሕዝብ የሀገር ፍቅር ማህበር ስር ይዘጋጁ የነበሩት የኢትዮጵያ ድምፅ፣ መነን መጽሔት የዝግጅት ክፍል ዋና ዳይሬክተር በመሆን እስከ 1954 ዓ.ም ድረስ አገልግለዋል።

ከዋና ዳይሬክተርነት ጎን ለጎን የእነዚሁ ሚዲያዎች የአማርኛ ቋንቋ አዘጋጅ ሆነው ከፍተኛ አስተዋጽኦ አበርክተዋል ። ከዚያም ባሻገር በ1954 ዓ.ም የኢትዮጵያ ሬዲዮ የብሔራዊ ፕሮግራም ዳይሬክተር ሆነው እስከ 1955ዓ.ም የሠሩ ሲሆን በተለይ በዚህ ሥራቸው ሚኒስትሮችንና ሌሎች ከፍተኛ የመንግሥት የሥራ ኃላፊዎችን በየሳምንቱ እየጋበዙ ስለ መሥሪያ ቤታቸው አሠራር ቃለ መጠይቅ ያደርጉ ነበር።

አምባሳዳር ዘውዴ ረታ በጋዜጠኝነት ሕይወታቸው የፓን አፍሪካን ዜና አገልግሎት ማህበር ፕሬዚዳንት በመሆን ከ1956-1962 ዓ.ም አገልግለዋል። በዚህ ሥራቸው የግብፁን ፕሬዚዳንት ጋማል አብደል ናስርን የሴኔጋሉን ሊዮፖል ቴዳርሴንጎርን ቃለ መጠይቅ ለማድረግ ችለዋል።

ከ1962ዓ.ም ጀምሮ ወደ ዲፕሎማሲ ሥራ በመዛወር በውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ስር በፈረንሳይ የኢትዮጵያ ኤምባሲ ሚኒስትር ካውንስለር የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ምክትል ሚኒስትርና በመጨረሻም በኢጣልያ እና በቱኒዚያ የኢትዮጵያ መንግሥት ልዩ መልዕክተኛ ባለሙሉ ባለሥልጣን አምባሳደር በመሆን ለሀገራቸው እና ለመንግሥታቸው በቅንነት በብቃትና በትጋት አገልግለዋል።

አምባሳዳር ዘውዴ በነበራቸው የሀገራቸውን ታሪክ የማወቅና የማሳወቅ ከፍተኛ ፍላጎት በስደት ላይ እያሉና ከተመለሱም በኋላ ጥልቅ በሆነ ጥናትና ምርምር ሦስች መጻሕፍቶችን አሳትመዋል።

የመጀመሪያው ግንባር ቀደም ተጠቃሽ መጽሐፍ “የኤርትራ ጉዳይ ከ1941-1963 እ.ኤ.አ” ሲሆን ስለ መጽሐፉ አፃፃፍ ቅድመ ታሪክ አምባሳደር ዘውዴ ቃል በቃል እንዲህ ብለው ነበር” የኤርትራ ጉዳይ መጽሐፍ መቼም! ብዙ ሀገሮች ሄድሁ ምክንያቱም የኤርትራ ዶክመንት የሚገኘው በመጀመሪያ ደረጃ እንግሊዝ ዘንድ ነው። እንግሊዝ ሀገር ብዙ ቆየሁ። ጣሊያኖች ዘንድ ነው በጣሊያን ሀገር የምኖርበትም ቢሆን ብዙ ሠራሁ ከዚያ ደግሞ አሜሪካን ሀገር ነው። አሜሪካን ብዙ ቆየሁ በመጨረሻ ግን የኤርትራ ጉዳይ በተባበሩት መንግሥታት ድርጅት ቀርቦ ያ ሁሉ ክርክር ሲደረግ የነበሩትን ፋይሎች ሁሉ በሙሉ ለማጥናትና ለመያዝ የቻልሁት ኒዮዎርክ ነው። ›› ሲሉ ሁኔታውን አስረድተዋል።

ስለዚህ ሰባት ዓመት መፍጀቱ ምንም አያስ ደንቅም በጣም ሰፊ ዶክመንት ስለሆነ ይሄው ዛሬ ለኢትዮጵያ ትልቅ ሪፈራንስ ሆኖ እንጠቀምበታለን። ብለዋል። ይህ መጽሐፍ በተራኪ ተፈሪ አለሙ ተተርኮ በተወዳጅ ሚዲያ እና ኮሚኒኬሽን በድምጽ መጽሐፍ በሲዲ የወጣ ሲሆን በኅዳር ወር 2011 ለምረቃ የበቃ ነው።

ሁለተኛው መጽሐፋቸው ደግሞ “ተፈሪ መኮንን ረዥሙ የሥልጣን ጉዞ” የሚለው ነው። ይህን መጽሐፍ በተመለከተ አምባሳደር ዘውዴ ይህን ብለው ነበር “ይህ መጽሐፍ አምስት ዓመት ነው የፈጀብኝ። ምክንያቱም አባቴ ቀኝ አዝማች ረታ ወልደ አረጋይ የንግስት ነገስት ዘውዲቱ ምኒልክ ልዩ ጸሐፊ ሆነው ብዙ ዓመት የሰሩ ስለሆነ ብዙ ያስጠኑኝ፣ ያስተማሩኝ ነገር ስላለ እንደ ምንም ከሌላው ዶክመንቶች ካሉት ሰነዶች ጋር በማሰባጠር በማመዛዘን ይህንን መጽሐፍ ጽፌ አቀረብሁ። “ሦስተኛው መጽሐፋቸው ደግሞ” የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ መንግሥት አንደኛ መጽሐፍ” ይጠቀሳል።

ሥራዎቻቸውን አስመልክቶ በርካታ በሀገር ውስጥና የውጭ ሀገር መድረኮች የሕዝብ መገናኛ ብዙኃን በተለያዩ ጊዜያት እየቀረቡ ትምህርትና ገለፃ ሰጥተዋል፤ ለዚህ ሥራቸውም ከልዩ ልዩ የሀገርና የውጭ ተቋማት እውቅና እና ሞገስ ያገኙ ሲሆን ከእነዚህም መካከል የሚከተሉት ይገኙበታል።

ከንጉሠ ነገሥት መንግሥት የምኒልክ የመኮንን ደረጃ ኒሻን ፤ የኢትዮጵያ የክብር ኮኮብ አዛዥ መኮንን ኒሻን፤ ከ25 ከተለያዩ የአፍሪካ፣ የአውሮፓ እና የእስያ ሀገሮች የተበረከቱ ኒሻኖች ናቸው።

አምባሳደር ዘውዴ ረታ የታሪክ ፍቅርን ሰው ላይ ማጋባት የሚችሉ ጎበዝ ተመራማሪ ናቸው። ጋዜጠኝነቱ ለታሪክ ተመራማሪነቱ ትልቅ እገዛ ያደረገላቸው ሲሆን ሙያቸውንም የሚወዱ ጠንቅቀውም የሚያውቁ ናቸው። እኚህ ታላቅ ባለውለታ የኢትዮጵያን ታሪክ ጥንቅቅ አድርገው በማወቅ ጥልቅ መጽሐፎችን ለማሳተም የቻሉ ናቸው።

አምባሳደር ዘውዴ ለአንድ መረጃ ሲሉ ከአንድ ሀገር ወደ ሌላ ሀገር የሚሄዱ በዚህም ለመጽሐፋቸው የሚፈልጉትን መረጃ ምሉእ ለማድረግ የሚተጉ የማይዘነጉ ባለውለታ ናቸው። የኤርትራ ጉዳይን እንኳን ብናጤን እጅግ ጥልቅ የምርምር ሥራ ሲሆን ደራሲውንም በጣም ያለፋ ሥራ ነው።

አምባሳደር ዘውዴ አንባቢ ብቻ ሳይሆኑ ነገሮችን ቦታቸው ድረስ ሄደው ለመታዘብ የቻሉ ስለሆኑ በአንድ ጉዳይ ላይ የያዙት ግንዛቤ ሰፊ ለመሆን የቻለ ነው። መጽሐፋቸው በመረጃ የተሟላ እውነተኛ ጉዳዮችን የያዘ ለመሆን የቻለው እርሳቸው በጣም ስለሚለፉበት ነው።

እኚህ ሰው በተለይ በቀዳማዊ ኃይለሥላሴ ዘመን የነበረችውን ኢትዮጵያን ያወቁ ስለነበሩ መጽሐፋቸው ዘመን ሳይሽረው ዛሬ ድረስ ተነባቢ ለመሆን ችሏል። አምባሳደር ትውልድ ሊያነሳቸው የሚገባ ለኢትዮጵያ ታሪክ ውለታ የዋሉ ሲሆኑ በተለይ አንድ ሰው ጋዜጠኝነት ሙያውን ተጠቅሞ ጠንቃቃ የታሪክ ጸሐፊ መሆን እንደሚችል ያሳዩ ታላቅ መንገድ አመላካች ናቸው።

የሀገርና የሕዝብ ሀብት የወገንም መኩሪያ የነበሩት ክቡር አምባሳደር ዘውዴ ረታ ዛሬ በሕይወት ባይኖሩም ሥራዎቻቸው ግን ህያው ናቸው። አምባሳደር ዘውዴ ረታ እስከ ሕይወታቸው ፍፃሜ ካልተለዩአቸው ከወ/ሮ ገሊላ ተፈራ ጋር መስከረም 21 ቀን 1959 ዓ.ም በሕግ ተጋብተው የሁለት ሴቶች የአንድ ወንድ ልጅ አባት ነበሩ።

አምባሳደር ዘውዴ ረታ አስቀድሞ ለሥራ ጉዳይ ሄደው በነበሩበት የለንደን ከተማ በድንገት በመታመማቸው እዚያው በሚገኘው የቅድስት ማሪያም ሆስፒታል ከፍተኛ የህክምና ክትትል ቢደረግላቸውም ሊድኑ ባለመቻላቸው መስከረም 26 ቀን 2008 ዓ.ም በተወለዱ በ80 ዓመታቸው ከዚህ ዓለም በሞት ተለይተዋል።

እኛም በዚህ ለሕዝብና ለሀገራቸው መልካም ያደረጉና በተሰማሩበት ዘርፍ ሁሉ የማይነጥፍ ዐሻራ ማኖር የቻሉ ግለሰቦች ታሪክ አንስተን ለአበርክቷቸው ክብር በምንሰጥበት በዚህ የባለውለታዎቻችን አምድ የቀድሞ የኢትዮጵያ ዲፕሎማት፣ ጋዜጠኛ፣ ደራሲና የታሪክ ተመራማሪ አምባሰደር ዘውዴ ረታን ለሀገራቸው ላበረከቱት መልካም አስተዋጽኦ አመሰገንን። ሰላም!

ለዚህ ጽሑፍ በምንጭነት የተወዳጅ ሚዲያ እና ሌሎች ድረ ገጾችን ተጠቅመናል።

ክብረአብ በላቸው

አዲስ ዘመን ረቡዕ ታኅሣሥ 2 ቀን 2017 ዓ.ም