በ11ኛው የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ስብሰባ ላይ ተገኝተው የስድስት ወራት የመንግስት አፈጻጸምን ሪፖርት አስመልክቶ የሰጡትን ምላሽና ማብራሪያ ማቅረባችን ይታወቃል፡፡ ዛሬም ከትናንቱ የቀጠለውን እና በተለያዩ ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ዲፕሎማሲያዊና ሌሎችም አገራዊና ዓለማቀፋዊ ጉዳዮች ላይ ከምክር ቤቱ አባላት ለቀረቡላቸው ጥያቄዎች የሰጡትን ምላሽና ማብራሪያ ቀጣይ ክፍል እንደሚከተለው ይዘን ቀርበናል፡፡
ኢትዮጵያ ውስጥ ሕግ አስፈፃሚ አካላት መከላከያ፣ ደህንነት እና ፖሊስ የገነባንበት መንገድ ሀገርን ለማፅናት ያለንን ቁርጠኝነት የሚያሳይ ነው። ኢትዮጵያ ውስጥ ሆነው በማያውቁት ልክ በቁጥርም፣በጥራትም፣ በቴክኖሎጂም ብዙ ከየአፍሪካ ሀገራት የሚቀኑባቸው ተቋማት ሆነዋል። ያን የምናደርገው ሀገራችን ኢትዮጵያ እንዳትፈርስ ስለምንፈልግ ነው። ማዘኗም መጎሳቆሏም ይጎዳናል ብለን ስለምናስብ ነው። ከዚያ የሚገኝ ጥቅም የለም።
የኢትዮጵያ የመፍረስ ስጋት አልፏል። ከእንግዲህ በኋላ እንደዚህ አይነት ስጋት እኛ የለንም። ኢትዮጵያን ለማፍረስ የሚነሳ ኃይል ካለ ኢትዮጵያን ለማጽናት የሚያስችል የተሻለ ኃይል ስለገነባን ስጋት የለንም። ከዚህ ቀደም ነበረን ፤ ኃይል ስላልገነባን። አሁን ግን ለማፍረስ የሚችል ኃይል እንኳን በኢትዮጵያ ውስጥ ከሌላም ቦታ አለ ብለን አናስብም። በዚህ ብዙ ስጋት አያስፈልግም።
ነገር ግን ኢትዮጵያ ልትፈርስ ነው፤ እየፈረሰች ነው ባሉ ሰዎች ጭንቅላት ውስጥ ፈርሳለች። ጭንቅላት ውስጥ ቀድሞ የፈረሰን ሀገር መገንባት አይቻልም ። እኛ ጋር ያለው ሃሳብ የምትበለፅግ፣ የምትፀና፣ በከፍተኛ ችግር ውስጥ የምታልፍ፣ ይበልጥ የምትቀራረብ ኢትዮጵያ ትፈጠራለች የሚል ነው ። ለሱ ነው የምንሠራው። እኔ ካልመራሁ ትፈርሳለች ብሎ ለሚያስብ ኃይል እየፈረሰች ናት። ችግር ውስጥ የምታልፍ የበለጠ የምትቀራረብ ኢትዮጵያ ትፈጠራለች። ለእሱ ነው የምንሠራው።
እኔ ካልመራኋት ትፈርሳለች ብሎ ለሚያስብ ኃይል የፈረሰች ናት። ለእኛ ግን በኋላም በዳታ/በመረጃ እንደማሳየው እጅግ ብዙ ድንቅ ድንቅ ሥራ እየሠራች ያለች ፤አሁንም ብዙ ፈተና ያለባት ፤ ተደምራ የምትወጣ ትልቅ ሀገር እንደሆነች ነው የምናምነው። ወደ ሳር ቤት ከዚህ ቀደም ስትነዱ ከኤዩ /AU/ በኋላ ያለው ድልድይ ጋር መኪና ውስጥ ሆናችሁ መስኮት ዝቅ ያለ እንደሆነ ከየት እንደመጣ የማታውቁት አፍንጫ የሚሰነፍጥ ሽታ አለ።
መኪና ውስጥ አይደለም ከአስፋልት ነው፤ ከድልድዩ ማዶ እየመጣ ይረብሻል። በባሕርይው አፍንጫን የሚሰነፍጥ ፤ በጣም በርቀት ሄዶ መረበሽ የሚችል ነው። መልካም መዓዛ ግን ቀረብ ካላሉት በስተቀር አይሸትም። አሁን የምትሰሙት አፍንጫ የሚሰነፍጥ ጩኸት ከዛ ከፀለምተኝነት የመጣ ሀሳብ ነው። እንጂ ቀረብ ብሎ ሲታይ በእያንዳንዱ እንቅስቃሴ ኢትዮጵያ ተስፋ በሚሰጥ ጉዞ ላይ ነው ያለችው። በጣም የሚገርመኝ በቀደም ኤዩ/ AU/ ስብሰባ ላይ ከመጡ ሰዎች ካገኘኋቸው 100 ፐርሰንት የሚሆኑት የነገሩኝ አንድ ነገር ነው።
ኢትዮጵያ በውጊያ ውስጥ ፣ በኮሮና ውስጥ በዚህ ሁሉ ችግር ውስጥ እንዴት መለወጥ ቻለች ፤ ህዳሴ እንዴት ይገነባል የሚሉ ናቸው ። እንዴት ነው እዚህ ያለን ሰዎች ይሄንን ለማየት የምንቸገረው። ፈተና አለ፤ችግር አለ፤ እውነት ነው። ነገር ግን ከድህነት ውጪ መበልፀጊያ መንገድ፤ አንድ መሆኛ ፤ሰላም መሆኛ መንገድ የማይታያቸው ኃይሎች ሁልጊዜ መከራ ያወራሉ። ይሄ ብርጭቆ ባዶ አይደለም። በውስጡ አየር አለ በውስጡ አየር ያለው ብርጭቆ ልክ ውሃ ሲጨመርበት በምታውቁት ሕግ ሥፍራ ይለቃል ።
አሁን አየር የት እንደገባ ባናውቅም ሥፍራ ይለቃል ምክንያቱም በሲምፕል ማቲማቲክስ ማስ ማለት ዴንሲቲ ታይምስ ቮልዩም ስለሆነ ይሄን ውሃ የሞላውን ብርጭቆ ዝም ብለን ፍሰስ ብንለው አየር የሞላውን ብርጭቆ አየር ውሃን ሊያስወጣ አይችልም። የሚያስወጣው ከበድ ያለ ማስ ነው ድንጋይ ነው። ከበድ ያለ ነገር ሲመጣ ነው የሚወጣው። አሁን ያለውን መንግሥት መቀየር የሚቻለው ሻል ያለ ሀሳብ ሲመጣ ነው፤ አየር ጨብጦ ልቀቁ አይሆን ማለት ነው። የተሻለ ሀሳብ ሲመጣ ውሃው ቢፈልግም ባይፈልግም ሥፍራውን ለቅቆ ይሄዳል። ዝም ብሎ ግን ከሆነ አይሆንም።
እባካችሁ መስከንና ነገር በማስተዋል ማየት ብንችል ጥሩ ነው። ከአንደኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ጀርመን ሀገር ወይማ ሪፐብሊክ የሚባል መንግሥት ተቋቁሞ ነበር። ይሄ መንግሥት ይሄኛው መንግሥት አንደኛው የዓለም ጦርነት አልፎ ሁለተኛው ሳይፈጠር የነበረ መንግሥት ነው። ሦስት ከባድ ከባድ ኃይሎች ያስቸግሩት ነበር። አንደኛ የንጉሡ ሥርዓት መመለስ አለበት የሚሉ። በቅርቡም ጀርመን ታይቷል እንደዚህ ዓይነት ሰምታችሁ ይሆናል።
የንጉሡ ሥርዓት መመለስ አለበት ብለው የጠፋውን የንጉሥ ሥርዓት የሚናፍቁ ኃይሎች ነበሩ። ሁለተኛው ለጀርመን የሚያስፈልጋት ኮሚኒስት መንግሥት ነው። እና ኮሚኒዝም መቋቋም አለበት የሚሉ ኃይሎች ነበሩ። ሦስተኛው ሊብራል መንግሥት ወይም ሶሻል ዴሞክራት መንግሥት ያስፈልጋታል ብለው የሚያስቡ ኃይሎች ትጥቅም ያላቸው የሚረብሹ ኃይሎች ነበሩ። እነዚህ ሦስት ኃይሎች ለመገዳደርና ጀርመንን ለማጥፋት የተፈጠረው መንግሥት ጀርመንን ለሁለት ከፈለ፣ አውሮፓን ናጠ፤ ዓለምን ናጠ፡ ሁለተኛው የዓለም ጦርነትን ቀሰቀሰ፣በሚሊዮን ሰዎች አለቁ እንደምታውቁት እኔ የሚያሳስበኝና ምክር ቤት እንዲገነዘብ የምፈልገው ዴሞክራሲን ለመገንባት ጥረት እያደረግን ነው።
ነፃ ሚዲያ፤ነፃ ሀሳብ፤ነፃ ምርጫ ሙከራ የተደረገበት ጥረት ነው። ይሄ ዴሞክራሲን ለመገንባት የምናደርገውን ጥረት በቀና መንገድ አስበን በነፃ ገበያ ተወዳድረን ሰላማዊ በሆነ መንገድ ለመተካካት የማንሠራ ከሆነ የመንግሥቱ መንገድ የሚሆነው ዲክታተርሽፕ ነው። ዴሞክራሲን ካልገነባን ዴክታተርሽፕ ነው የሚገነባው። ዴክታተርሽፕ ደግሞ ሞክረን፤ሞክረን ኢትዮጵያ ውስጥ ሞክረን ሞክረን አልተሳካልንም። ብንገባበት ቀጥሎ የመጣው ዲሴንትግሪዴሽን ነው።
እንደምንም ብለን ለኢትዮጵያ ለሕዝቧ ጥቅም ሲባል ዴሞክራሲን ከነ እንከኑም ቢሆን እንኳን ማስቀጠል ማሰብ ነው እንጂ ያለብን ከዛ ውጭ በኃይል ፤በሴራ፤በምናምን ማሰብ የለብንም ፤ እንደዛም ከሆነ ያው የተሻለ ጉልበት ያለው መንግሥት ስለሆነ ወደ ጉልበት ይሄዳል። ወደ ጉልበት ደግሞ ከሄደ የነበረውን ጥፋት ይደግማል። ያጥፋት ደግሞ ይበትነናል። ወደዛ እንዳንሄድ የበለጠውን ነገር ማሰብ ጠቃሚ ይመስለኛል። የጀርመን መንግሥትን የገጠመው እኛንም እንዳይገጥመንና ለሌሎች እዳ እንዳንሆን በተቻለ መጠን ነገርን በማስተዋልና በዘላቂ ጥቅም አንፃር ብናይ ጥሩ ይሆናል።
ስልጣን ብትለቅ የተባለው በጣም ጥሩ ጥያቄ ነው። ግን ጥሩ የሚሆነው ሥልጣን ብንለቅ ቢባል ነበር። ምክንያቱም ሥልጣን ፤ መንግሥት ማለት አስፈፃሚ ማለት አይደለም። ሕግ አውጪ መንግሥት ነው፤ ሕግ ተርጓሚ መንግሥት ነው። አስፈፃሚ መንግሥት ነው። እኛ እዚህ ያለን ሰዎች የመንግሥት ባለስልጣኖች ነን። ይልቁኑ የተከበሩ አቶ ክርስቲያን ደግሞ ቋሚ ኮሚቴ ሰብሳቢ ናቸው፤የአንድ ሚኒስቴር አለቃ ናቸው። እና በጋራ ብንለቅ ቢሆን የበለጠ ጥሩ ነበር። ምክንያቱም እርሶ እንደሚገነዘቡት የሁሉ ችግር ምንጭ እኔ ብቻ ነኝ ማለት አልችልም። ኃላፊነት ከወሰድንም በጋራ ቢሆን ጥሩ ይሆናል ብየ አስባለሁ።
ነገር ግን ይሄ ጥያቄ እሳቸው ቢያነሱትም እሳቸው ላይም ይነሳ ነበር። በውጭ ያሉ በፓርላማ እንደሳቸው አሸንፈው መግባት ያልቻሉ ሰዎች ለምንድነው እኝህ ሰው የቋሚ ኮሚቴ ኃላፊ ሆነው የተቀመጡት? አይለቁም እንዴ እያሉ ከዚህ ቀደም በሚዲያ እንደምትሰሙት ብዙ ይተቻሉ። እርሶ ምርጫ አሸንፈው ነው የገቡት። እዚህ ተቀምጠው የሕዝቡን ጥያቄ ማንሳትዎት ተገቢ ነው ብዬ ነው የማስበው። ለመቆጣጠሩም የሚያደርጉት ጥረት ተገቢ ነው ።
ከሥልጣን ጋር ተያይዞ ያለው ጉዳይ በአንድ ቀላል ምሳሌ ለማስረዳት በደቡብ ሕንድ ሞንኪታ የሚባል ጦጣን የማጥመድ ቴክኒክ አለ። ጦጣ እንደምታውቁት ቁንጥንጥ ናት፤ቅብዝብዝ ናት። ለአደን አትመችም እና በደቡብ ሕንድ ያሉ አዳኞች ጦጣን ለማጥመድ ቅል የሚመስለውን የኮኮናት ፍሬ በጦጣ እጅ ልክ በቀጭኑ ይቀዱና ሲቀዱት የጦጣ እጅ ቀጭን ስለሆነ በዛ ልክ ይቀዱትና ወደ ውስጥ ሰፋ አድርገው ሩዝ ያስቀምጣሉ። ሊይዟት ስለማይችሉ ነው። ጦጣ ሩዝ አየሁ ብላ በዛ ልክ እጇን ሰዳ ልውጣ ስትል የተሠራው ለቀጭኑ ስለሆነ ከጨበጠች በኋላ አይለቃትም።
ይህች ጦጣ የሰው ሩዝ ነው የያዝኩት፤የማይገባኝ ሩዝ ነው የያዝኩት፤ይዤው ከቆየሁ ልያዝ እችላለሁ በትኜው ልሂድ አትልም። እንደጨበጠች ትታገላለች። በዚህ ጊዜ ያን የኮኮናት ፍሬ መውሰድ ስለማትችል አዳኝ መጥቶ ይወስዳታል። ጦጣዋን ያደናት፤የያዛት ምንድነው ያላችሁ እንደሆነ ሀሳቧ ነው እንጂ ወጥመዱ አይደለም። እዛው በትና ብትለቅ ትወጣለች። በሀሳብ ግን ሩዝ አፍሼ ካልወጣሁ ካለች ሀሳቧ እዛው አጥምዶ ያስቀራታል።
እዛው በትና ብትለቅ ትወጣለች። በሀሳብ ግን ሩዝ አፍሼ ካልወጣሁ ስላለች ሀሳቧ አጥምዶ ያስቀራታል እዛው ማለት ነው። ‹‹ዶሮ ብታልም ጥሬዋን›› ነው የሚባለው ቁጭ ብለው የሚያልሙ ሰዎች አሉ። ሁልጊዜ። በዚያ መንገድ ጥሩ አይሆንም። ሁለተኛው ቢጨበጥ ጥሩ የሚሆነው ሥልጣንን በሚመለከት በእኔና በተከበሩ አቶ ብናልፍ መካከል የሚደረግ ድርድር የለም።
የሥልጣን ባለቤት ሕዝብ ነው። ሥልጣን ሰጪም ነፋጊም ሕዝብ ነው። እኔና አቶ ብናልፍ ማድረግ ያለብን የተሻለ ሀሳብ ይዘን ሕዝባችን ጋር መቅረብና የኔን ሀሳብ ምረጥልን ብለን በሰጪው ነው የምንመረጠው እንጂ በምክር ቤት ውስጥ ስጠኝ፣ልቀቀኝ በሚል አይሆንም ማለት ነው። ሰጪው ጋ ሀሳብ የተሻለ ይዞ መቅረብ ያስፈልጋል። ለዚሁ ሥልጣን ‹‹በኮሮጆ እንጂ በመናጆ አይያዝም›› ነው መልሱ።
ለምርጫ ሦስት ዓመት ይቀራል ያኔ፤ በውጭም ‹‹የኦሮሞ መንግሥት፣የኦሮሞ መንግሥት›› እያሉ የሚዘፍኑ አሉ ብዙ ዘፋኞች አሉ ፤ እነሱን ጨምሮ ሰብሰብ ብሎ ሀሳብ አጠናክሮ ለኢትዮጵያ ሕዝብ ማቅረብ ነው። እኛ ለኢትዮጵያ ሕዝብ እንደተባለው የገባነውን ቃል ካልፈጸምን ፣የኢትዮጵያ ሕዝብ በእኛ አስተዳደር ካልረካ ፣በምርጫ ከጣለን በተደጋጋሚ እንደምንለው ስልጣናችንን በደስታ እናስረክባለን። ፓርቲዎች መዘጋጀት ያለባቸው ሀሳብ ይዞ መምጣት ነው። አሁን ሀሳብ የለም ውሀውን በአየር ላውጣ ነው።
ሰብሰብ ብሎ ሀሳብ ይዞ፣ ያን ወደሕዝብ አቅርቦ፣ለመመረጥና ለማሸነፍ የሚደረግ ጥረት ለሁላችን የሚጠቅመን ይሆናል። ለሁላችን በዚህ አግባብ ቢታይ ጥሩ ይመስለኛል። ከዚሁ ጋር ተያይዞ የእኛን መንግሥት በሚመለከት በሰሜን ጦርነት፣ በምዕራብ፣ከሸኔ ጋር በምሥራቅ እንደዚህ ተብሎ ብዙ ፈተናዎች ስላሉ ‹‹አሁን ነው ጊዜው፣ አሁን ነው የሚዳከሙት ፣ አሁን ነው የሚወድቁት›› የሚል ሀሳብ በስፋት ይሰማል።
የተከበረው ምክር ቤት እንዲገነዘብ የምፈልገው፣በዓለም ላይ ፈተና አልቦ፣ ችግር አልቦ ሀገር የለም። የችግራችን ባሕርይ ይለያያል እንጂ አሜሪካን በጣም ብዙ ችግር አለባት። ተማሪዎች ይሞታሉ ፣ሰዎች ይሞታሉ፣ሥቃይ አለ እዛም። አውሮፓም እንደምትሰሙት ነው ፤ ሰሞኑን ሥቃይ አለ ችግር አለ ፣ ይቃጠላል››። የእነሱ ችግር ‹‹ዲሽ ወሸር›› ይባላል። የእኛ ‹‹ላውንደሪ›› ነው። ዲሽ ወሸር ዕቃ የሚያጥብ ማሽን ነው ዕቃ ሲያጥብ ብርጭቆውን አይሰብረውም፣ ድስቱን አይሰብረውም ፣አይጨምቀውም። በፕሬዥር ብቻ ውሀ እየረጨ ያጥበዋል። ከውጭ ሲታይ ብርጭቆውም እንዳለ ነው፣ ድስቱም እንዳለ ነው።
የእኛ ግን ላውንደሪ ነው። ሸሚዝ ሲገባበት ይጨምቀዋል፣ያሸዋል። እስኪተኮስ ድረስ ያ ሸሚዝ ተለብሶ ልብስ የሚሆን አይመስልም ያለቀለት ነው የሚመስለው እኛ የሚያጥበን ላውንደሪ የሚያሸን ቢሆንም ተተኩሰን አዲስ ስለምንሆን ፣ፈተናዎች ይበልጥ ስለሚያጠናክሩን፣ ይበልጥ ስለሚያስተምሩን በቀለለ መንገድ የሚሆን አይመስለኝም። ጠንከር ያለ ዝግጅትና ሥራ ቢኖር ጥሩ ነው ብዬ አስባለሁ ፤ በድምሩ ኢትዮጵያ ውስጥ ከባለፈው የተሻለ ሰላም አለ። አበክረን ልንሠራበት የሚገባን ነገር አለ።
በሀገሪቱ እጅግ የሚያስደምሙ ውጤቶች አሉ። የሚያሳዝኑም ጉዳዮች አሉ። በሁለት ሕዝቦች መካከል፣ ኃላፊዎች መካከል የማይገቡ ነገሮች አሉ። እነሱን ደግሞ በሽግግር ፍትሕ ማረጋገጥ አስፈላጊ ይሆናል። የሽግግር ፍትሕ ያልነው በነበረው ሂደት ውስጥ ተበዳይና በዳይ ስላለ ፣የጉማ ባሕል ስላለን ፣በይቅርታ በሕግ አግባብ ያለፈውን ታሪክ እየዘጋን ብናልፍ ጥሩ ነው ከሚል እሳቤ ነው። ምክንያቱም ጦርነት ሁለት ኃይሎችን ተሸናፊ ነው የሚያደርገው፤ሰላም ግን ሁለቱን ኃይሎች አሸናፊ ያደርጋል።
ቢያንስ ልጆቻችን ሻል ያለ ነገር እንዲያገኙ ያደርጋል። እና ለሰላሙ አብዝተን እንሥራ ፤ለሰላሙ አብዝተን እንቁም። ከትግራይ ጋር የተጀመረውም ይሁን ፤ከሸኔም ጋር ፤ከቤኒሻንጉል ይሁን፤ከአገው ሸንጎ ይሁን ፤ከቅማንትም ጋር ይሁን፤ ከየትኛውም ፎርስ/ኃይል ጋር ያለውን ጉዳይ በሰላም ለመጨረስ የሚደረግ ጥረት የሚበረታታ ሊሆን ይገባል።
ሱዳንን በሚመለከት በኢትዮጵያና በሱዳን መካከል ላለፉት ስልሳ ሰባ ዓመታት በታሪክ በትንሹ (በታሪክ ታይቶ የማይታወቅ የሚለው ስህተት ነው) ከኃይለሥላሴ ዘመን ጀምሮ ጭቅጭቆች አሉ። የኮሎኒ ኃይል ሲሄድ ዲማርኬሽ ስላልተሠራ የይገባኛል ጥያቄዎች ሁልጊዜ አለ። እኔ እንኳን እዚህ ምክር ቤት አባል እያለሁ ሁልጊዜ ጥያቄው ይነሳ ነበር። አዲስ ጉዳይ አይደለም።
ነገር ግን ወደ ውጊያ ስንሄድ ተጨማሪ ያጋጠሙን ፈተናዎች የነበሩ ቢሆንም ከሱዳን መንግሥት ጋር ተነጋግረን በሰላማዊ መንገድ ጉዳዩን ለመፍታት የጋራ የሚኒስትሮች ኮሚሽን አቋቁመናል። ያን ያደረግነበት ዋና ምክንያት ችግሩ በዘላቂነት የሚፈታው ዲማርኬሽን ሲደረግ ነው። እስከዚያ ግለሰቦችና አርሶ አደሮች በሁለቱም እንዳይጉላሉ የሚል የጋራ ስምምነት ቢኖርም በአፈጻጸም ደረጃ ያሉ ስህተቶች ይኖራሉ። ጉዳዩን የምንፈታው ግን በውይይትና በንግግር ቢሆን የበለጠ ጠቃሚ ይሆናል። በዚህ አግባብ እየተኬደ መሆኑን የተከበረው ምክር ቤትም እንዲገነዘብ ነው።
ደቡብ ሱዳንን በሚመለከት በምዕራብ ኢትዮጵያ አካባቢ ወረራ እያካሄዱ ነው ለሚለው ፤ደቡብ ሱዳን የሰው ሀገር ለመውረር የሚያስችል ቁመናም ፍላጎትም የላትም። ስለዚህ በወረራ መንገድ ባይገለጽ ጥሩ ነው። ወደ 20 ሺ ገደማ የሚጠጉ አርብቶ አደሮች፤ ችግር ገጥሞናል፤ድርቅ ገጥሞናል እናንተ ጋር እንቆይ የሚል ጥያቄ አቅርበዋል። ለማነጋገርም ሙከራ ተደርጓል።
ዞሮ ዞሮ በድንበር አካባቢ የሚያሰጋ ነገር አይፈጠርም። በአርብቶ አደር ደረጃ ፤ ከኬንያም፤ ከደቡብ ሱዳንም አልፎ አልፎ የሚያጋጥሙ ችግሮች አሉ፤ አሁን ቅድም ባነሳሁት አሰፋፈር አንዱ ትኩረት የተሰጠው የደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ አካባቢ በመሆኑ በኮንትሮባንዱም በዚህም ጉዳይ ያሉ ችግሮች እየተፈቱ ይሄዳሉ። ከደቡብ ሱዳን መንግሥት ጋር በጋራ ልንፈታው የተግባባንበት ጉዳይ ነው።
ሸኔን በተመለከተ ጠያቂው እንዳነሱት ወለጋ አካባቢ ላለፉት አራት አምስት ዓመታት ልማት እንዳይሠራ ፤ሰዎች እንዲፈናቀሉ፤ እንዲገደሉ ብዙ መጎሳቆል ያመጣ ግጭት ነው። ይህ ግጭት በሰላም እንዲፈታ መንግሥት ከፍተኛ ፍላጎት አለው። ከፍተኛ ፍላጎት አለውም ብቻ ሳይሆን በባለፈው ሥራ አስፈጻሚ ተወያይቶ ሥራ አስፈጻሚ አይደለም በማዕከላዊ ኮሚቴ ተወያይቶ ፓርቲያችን ምክትል ፕሬዚዳንት የሚመራ ኮሚቴ አቋቁሟል።
የሰላም ውይይቱን የሚመራ። ከቤኒሻንጉል ጋር የተሻለ ውጤት ተገኝቷል፤ ከጋምቤላ ጋር የተሻለ ውጤት ተገኝቷል፤ ከቅማንት ጋር እንዲሁ የሚቀሩ ጉዳዮች ቢኖሩም። ሸኔን በተመለከተ ባለፉት አንድ ሁለት ወር ገደማ ከአስር በላይ ሙከራዎች ተደርገዋል። ያስቸገረው ነገር አንድ የተሰባሰበ ፎርስ/ኃይል ባለመሆኑ የምንነጋገርባቸው ኃይሎች የተለያየ ሀሳብ እና አቋም ይዘው ስለሚመጡ ነው።
የሆኖ ሆኖ በእኛ በኩል የኦሮሚያ መንግሥት ያቀረበው ሀሳብ ሳይሆን እንደ ፓርቲ ተወያይተን ወስነን ፤በምክትል ፕሬዚዳንት የሚመራ ኮሚቴ አቋቁመን የዛን ተቀጥያ ነው የኦሮሚያ መንግሥት የገለጸው ወይም ያብራራው። እናም ሰላሙን የሚጠላ ኃይል አይኖርም ብዬ አስባለሁ፤ጤነኛ ሰው እና ኢትዮጵያዊ እስከ ሆነ ድረስ። ምክንያቱም ብዙ ሰው እየሞተ እየተፈናቀለ ስለሆነ። ሰላሙን ሁሉም ይፈልገዋል የሚል እምነት አለኝ። በእኛ በኩል ግን ጉዳዩ በሰላም እንዲፈታ አበክረን እንሠራለን።
ጉዳዩ በሰላም እንዲፈታ አበክረን እየሠራን ተጨማሪ መፈናቀልና መግደል እንዳይኖር ኃይሎቻችን እዚያ አካባቢ በስፋት ጠንከር ያለ ሥራ እየሠሩ ይገኛሉ። ለሰላሙ ግን ጥርጣሬ መኖር የሌለበት ለሸኔም፤ ለቅማንትም፤ ለአገው ሸንጎም ፤ለቲፒኤልኤፍም ፤ለኦነግም ለሁሉም የታጠቁ ኃይሎች የኢትዮጵያ መንግሥት መግለጽ የሚፈልገው ጉዳዩን በንግግርና በምክክር መፍታት ነው። መገዳደል አይጠቅምም የሚል የጸና አቋም አለን። የሚያዋጣንም እሱ ይመስለኛል። የሸኔ ጉዳይ። በዚህ አግባብ ቢታይ በጥቅሉ ለተከበረው ምክር ቤት ወደ ኢኮኖሚ ጉዳይ ከመሄዴ በፊት ላስገነዝብ፤አደራ ልል የምፈልገው ነገር የዓለም ጉዳይ በፍጥነት እየተቀያየረ ነው፤የእኛም ቀጠና ሁኔታ በጣም በፍጥነት እየተቀያየረ ነው። በእኔ ግምት በሚቀጥሉት ስድስት ሰባት ዓመታት ቢበዛ እስከ 2030 ድረስ የዓለምን አምሳ፤ ስድሳና ሰባ ዓመታት የሚወስኑ ጉዳዮች ይፈጠራሉ ብዬ አስባለሁ። የሚቀጥሉት አምስት፤ስድስት ዓመታት በጣም ወሳኝ ጊዜዎች ናቸው።
በርካታ ነገሮች የሚቀያየሩበት ጊዜ ነው። የኢኮኖሚው፤ የሰላሙ፤አጠቃላይ የመንግሥታት ግንኙነት፤የሚሳየው ነገር በዓለም ላይ አዲስ ኩነት ሊፈጠር ይችላል። በእንደዚህ ጊዜ ሰብሰብ ያሉ አርቀው ያሰቡ ሀገራት ይሻገራሉ፤ወለም ዘለም ያሉ ሀገራት ይበተናሉ። ይህቺ አምስት ስድስት ዓመታት በከፍተኛ ጥንቃቄ እንደ ሀገር የምንቀጥልባት ጊዜ መሆኑን የተከበረው ምክር ቤት እንዲገነዘብ በአንክሮ እጠይቃለሁ። ዓለም ላይ የተፈጠረው አጠቃላይ ሾክ እንደ እኛ ያሉ ሀገራትን በጎናቸውም ካለፈ ያንሸራትታቸዋል። በኢኮኖሚውም፤በዲፕሎማሲውም በሌላውም ዘርፍ።
እና ሰብሰብ ብለን በአዲስ እይታ እና አስተሳሰብ ነገሮችን መፍታት ብንለምድ ጥሩ ነው። በሳይኮሎጂ(በስነ ልቦና ) ኢንሰቴሊንግ የሚባል ኢፌክት አለ። ይህ ኢፌክት ችግሮችን በቀደመው መንገድ ፤በቀደመ እይታ ለመፍታት መሞከር ነው። ይህ አሁን አያዋጣንም ፤አዲስ እይታ ፤አዲስ መንገድ ያስፈልገናል። በዛ መንገድ ብንሄድ ተባብረን ችግሮችን ለመፍታት፤ ሕዝቦችን ለማቀራረብ ያስችለናል። ወደ ልማት ለመሄድ ያግዘናል። ነገሮችን በሃሳብና በአስተውሎት ብንመራ የሚሻል ይመስለኛል።
ለምሳሌ መንግሥት ኢትዮጵያን ሊበትን ይፈልጋል፤ ወይም አንዳንዴም ይገነጥላል የሚባለው ሃሳብ አለ በመደመር መንገድ ላይ እንዳስቀመጥኩት እኛ የምንፈልገው ከኢትዮጵያ አልፎ ሚና የሚጫወት ትውልድ ማፍራት ነው። ሃሳባችን በንግግር ብቻ ሳይሆን በጽሑፍም የሰፈረ ነው። ለዛ ጊዜ አናባክን። በግድ ኦሮሞዎች ኢትዮጵያን ትገነጥላላችሁ የሚለውን አስተሳሰብ እንተወው። እኛ ኢትዮጵያን ስለምንፈልጋት አንገነጥልም። ለእኔ ከወላይታው፤ከጉራጌው ከሌላውም ተነጥሎ መኖር ያዋጣል የሚል እምነት የለኝም። ይህንን ሃሳብ ትተን ዘኒው ኖርማል የሚለው አስተሳሰብ ተቀብለን ፤ተግባብተን መኖር እንደምንችል ብንወያይ ጥሩ ነው። ይህንን ዘፈን ብንተወው ጥሩ ነው። አይጠቅመንም።
አሁን ኢትዮጵያ የምትገነጠልበት ታሪክ አልፏል። አሁን እንዴት ነው በዴሞክራሲያዊ መንገድ ተከባብረን የምንኖረው፤ ሳንገዳደል፤ ሳንገፋፋ፤ ተከባብረን የሚለውን ጉዳይ ብንመክርበት ፤ብንወያይ፤ ችግር ካለ በጋራ ብንፈታ፤ አማራጭ ሃሳብ ካለ ብናይ የሚሻል ይመስለኛል። እንጂ ለኢትዮጵያን ከበቂ በላይ የሆነችና አቅምም ያላት ሀገር መሆኗን መረዳት ይገባል። ከዛ ያነሰውን ነገር እምብዛም የሚፈልግ መንግሥት ይኖራል ብዬ አልገምትም።
በድምሩ የሚታይ ለውጥን ሳንክድ፤ የሚታይ፤ የሚጨበጥ ውጤትን ስናክድ፤የጎደለውን ነገር ካለ በልኩ ሳናጋንን በልኩ እያነሳን እያረምን ብንሄድ ለጋራ ሀገራችን ይጠቅማል የሚል ሃሳብ ነው ያለኝ።
የተከበራችሁ የምክር ቤት አባላት፤
ከሰላምና ደህንነት እንዲሁም ማህበራዊ ጥያቄዎች በተጨማሪ ኢኮኖሚን በሚመለከት በርከት ያሉ ጉዳዮች ተነስተዋል። አይቲንክ/በኛ እይታ ዋናውን በደንብ ልናየውና ልንነጋገርበት የሚገባው ጉዳይ የዚህ የኢኮኖሚ ጉዳይ ይመስለኛል። የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ በጥቅሉ በአኃዝም በመስተጋብርም እያደገ መጥቷል። እራሱ በጂዲፒ ብቻ ሳይሆን ከዓለም ጋር ያለው መስተጋብር እያደገ እየሰፋ መጥቷል።
ከዓለም ጋር ያለው መስተጋብር እየሰፋ ሲሄድ በዛው ልክ ዓለም ላይ ያለው ሾክ/የኢኮኖሚ መንገጫገጭ በጥሩም በመጥፎም ይጎዳዋል ማለት ነው። ከዚህ ቀደም የነበረን ከአለም ጋር ትስስር እያደገ እየሰፋ በሚሄድበት ሰዓት ሌላ ቦታ የሚፈጠር ችግር በቀጥታ የኛን ኢኮኖሚ የሚጎዳ ይሆናል።
ላለፉት መቶ ዓመታት የዓለም ኢኮኖሚ አራት ፈተናዎች የአለምን ኢኮኖሚ የዓለም ፈተናዎች /ጋሬጣዎች ገጥመውታል። አምስተኛው አሁን ዓለምን እያንገዳገደ ይገኛል። አንደኛው በ1929 የተከሰተው፤ ዘግሬት ዲፕሪሼሽን የሚባለው ነው። ይሄ በወቅቱ የነበረውን የዓለምን ሁኔታ አናግቶ በጣም ከፍተኛ የሆነ የሰልፍ ለውጥ አስከትሏል። ሁለተኛው 1987 የነበረው ፤ዘብላክ ማንዴይ ክራሽ የሚባለው ነው። እሱም እንደዚሁ ከፍተኛ ዓኢኮኖሚ መናጋት ፈጥሯል። ሶስተኛው በ2000 የነበረው ዘዶት ኮም ክራሽ የሚባለው ነው።
አራተኛው የቅርብ ጊዜ ትውስታችን የሆነው የ2008
የፋይናንሻል ክራይስስ ነው። እነዚህ አራት ዋና ዋና ኩነቶች መነሻቸው ከአንድ አካባቢ ቢሆንም መዳረሻቸውን ግን ሁሉንም አገር በመስተጋብሩ ልክ ጎድተዋል። አሁን እያጋጠመን ከ2008ቱ የሚለየው የ2008 የፋይናንሻል ክራይስስ ያጋጠመው ዋናው ኤርያ/አካባቢ የንብረት ዋጋ በተለይ ሪልስቴት መመታቱ ነው። እዛ ሞርጌጅ ጋር ብድር ጋር ተያይዞ ያሉ ባንኮችንም በከፍተኛ ደረጃ ያዳከመና በኋላ መንግሥታት የታደጓቸው ቢሆንም ከፍተኛ የፋይናንሻል ክራይስስ/ውድቀት ፈጥሯል።
አሁን እያጋጠመን ያለው ችግር ለመረዳት የእነዚህ የቀደሙ አራት ችግሮች መነሿቸው ምን ነበረ፣ እንዴት ተፈጠሩ አሁን ቢፈጠሩ እንዴት መከላከል እንችላለን የሚለውን ነገር ለማወቅ እንደ ባክግራውንድ ያግዛሉ። የኢኮኖሚ ዲፕሪሼሽን የሚያጋጥመው በመሠረታዊነት ሶስት ነገር ሲጋጥም ነው። አንደኛው ከፍተኛ እዳ ነው። እንደ አገር መክፈል ወደማይቻል ደረጃ ውስጥ የሚያስገባ እዳ ሲኖር ፤ይህ ለየትኘማውም አገር የሚሠራ ፎርሙላ ነው።
ሁለተኛው የአሴት ዋጋ መውረድ ነው። አንድ ሰው አንድ ሚሊዮን ብር ያወጣል ብሎ የሚያስበው ቤቱ በሳምንት በወር ጊዜ ውስጥ ሰባት መቶ ሺ እና ከዛም በታች እየወረደ ሲሄድ ያለው የሀብት ዋጋ/ ቫሊው እየቀነሰ ሲሄድ ነው። ሶስተኛው ደግሞ ገቢ/ ኢንካም ሲቀንስ ነው። እዚህ ላይ ኢንፍሌሽን በከፍተኝ ሁኔታ ሲጨምር ፤ ኢኮኖሚን ማናጋቱ ለቁጥጥር በማይመች ደረጃ ሲደርስ ነው።
አሁን በዓለም ላይ ያለው አምስተኛው እየተፈራ ያለው የኢኮኖሚ ችግር ኤግዛክትሊ 2008 ካጋጠመው ፋይናንሻል ክራይስስ አንድ አድርገን ምናየው አደለም። በሂደቱም በውጤቱም በሚያመጣው ውጤት አንድ አድርገን የምናየው አደለም። ነገር ግን ምልክቶቹ ፤አንደኛ ሠራተኛ ቅነሳ ፤በሺ የሚቆጠሩ የአይቲ ኩባንያዎች ዋና ዋናዎቹን ጨምሮ በመቶ ሺ የሚገመት ሠራተኛ እየቀነሱ ነው።
በዓለም ላይ ሠራተኛ ቅነሳ እየሰፋ መጥቷል። ሁለተኛ የባንክ ውድቀት ነው። በአሜሪካ በዌስት ኮስትና በኢስት ኮስት ሁለት ትላልቅ ባንኮች በአንድ ሳምንት ጊዜ ውስጥ ወድቀዋል። በዌስት ኮስት የወደቀው ሲሊሊ የሚባለው ባንክ ለቴክኖሎጂ የቀረበ ስታርት አፕ የሚያግዝ ፤ በ2020 ትርፋማ የሚባል ትልቅ ባንክ ነው። ከካሊፎርኒያ አልፎ በእንግሊዝ ሀገርም ቅርንጫፍ (branch) አለው። ትልቅ ባንክ ነው። በአጭር ጊዜ ውስጥ ወድቆ አሁን አሴቱን በከፍተኛ ደረጃ ዝቅ አድርጎ እየሸጠ ይገኛል። ሁለተኛው በካሊፎርኒያ በስፋት የሚታወቀው የሲግኒቸር ባንክ ፤በኒውዮርክ አካባቢም በስፋት የሚንቀሳቀስ ባንክ ነው። ትልልቅ ከሚባሉ ባንኮች አንዱ ነው። እሱም እንደዚሁ ተመቷል። ችግሩ በአሜሪካ አልቆመም። በስዊዝም ባንኮች መሸጥ ጀምረዋል።
አሁን በቅርቡ ደግሞ በተለይ ትናንት ትልቁ የደች ባንክ ከፍተኛ አደጋ ሊያጋጥም የሚችል ስጋቶች በደንበኞች፣ በገንዘብ አስቀማጮች ምልክቶች ታይተዋል። ይህ ባንክ በዓለም ትላልቅ ከሚባሉ ባንኮች አንዱ ነው። በርግጥ ስጋት መጠኑ ዝቅተኛ እንደሆነ ባንኮቹ እየተናገሩ ቢሆንም በከፍተኛ ደረጃ ግን ያለው አሴት እየቀነሰ መጥቷል። የነዚህ ባንኮች መንኮታኮት ፤ዋና ዋና ባንኮች፣ ትላልቅ ባንኮች ሲጎዱ ፤ችግሩ በቀጥታ እኛን ያደቀናል።
ሦስተኛው እዳ መክፈል ነው። እዳ መክፈል ድሮ ለአፍሪካ ሀገራት፣ ለእኛ በማደግ ላይ ላለን ሀገራት ነበር እንደጉዳይ የሚነሳው። አሁን ግን የዓለም ኢኮኖሚ አንደኛ፣ ሁለተኛ፣ ሶስተኛ… የሚባሉትም ጭምር በከፍተኛ ደረጃ እየተፈተኑ ነው። ሎካል ገቨርመንቶቻቸው/የአከባቢ አስተዳደሮች የተበደሯቸውን ትላልቅ ብድሮች መክፈል ችግር እየገጠማቸው ነው። እነሱ መክፈል ሲቸገሩ ወደኛ የሚፈሰው ሀብት በመጠኑ ይቀንሳል ማለት ነው።
አራተኛ ኢንፍሌንሽን ነው። እናንተም አንስታችሁታል ኢትዮጵያን ጨምሮ በርካታ ሀገራት ላይ ኢንፍሌንሽን ስጋት ነው። በኢንፍሌንሽን ደግሞ በጣም የተጋነነ ወደ ሀይፐር ኢንፍሌንሽን የገባባቸው ሀገራት ደግሞ አሉ። ለምሳሌ አርጀንቲና መቶ ፐርሰንት (በመቶ) ኢንፍሌንሽን ጨምሯል። በጣም በርካታ ሀገር ውስጥ በዚህ አደጋ ኢኮኖሚያቸው ብቻ ሳይሆን መኖር (survival) በራሱ ችግር እየሆነ መጥቷል።
ለምሳሌ በቅርቡ በሊባኖስ (መካከለኛው ምስራቅ ያለች ሀገር ነች) ያጋጠመውን ሰምታችሁ ከሆነ 100 ሺ የሊባኖስን ገንዘብ በአንድ ዶላር ተመንዝሯል። አንድ ሚሊዮን የሊባኖስን ብር ይዞ ሂዶ ሰው በ10 ዶላር ይመነዝራል። መካከለኛው ምስራቅ የምትገኝ ሀገር ናት። እዚህ 70 እና 75 በመቶ ወይም ፐርሰንት የሀገሪቱ ሕዝብ በከፍተኛ ችግር ውስጥ እንዳለ ይነገራል።
እነዚህ ሁሉ ጉዳዮች በሠራተኛ፣ በኢንፍሌንሽን፣ በባንኮች መውደቅ፣ እዳ መክፈል አደጋ መሆን፣ የውጭ ምንዛሪ ፍላጎት ከፍተኛ በመሆኑ የሎካል ከረንሲ ዋጋ በከፍተኛ ደረጃ ማሽቆልቆል፤ እኛ ልክ ከ20-30 ወደ 50-60 ገባ መቶ ሊገባ ነው የነበረው አይነት ጥያቄ አሁን 100 ሺ ብር በአንድ ዶላር መመንዘር ያህል አደገኛ ነገር ማለት ነው።
እነዚህ ምልክቶች በዓለም ላይ በስፋት ታይተዋል። በቅርቡ አይኤምኤፍ ያወጣውን የዓለም ኢኮኖሚ እይታ (IMF world economic outlook) አይታችሁ ከሆነ በጣም የሚያስፈሩ ዳታዎች / ወይም መረጃዎች በውስጡ ይታያሉ። እንደምክንያት ያስቀመጠው አንደኛ የሩሲያና የዩክሬን ውጊያ የብዙ ሀገራትን ኢኮኖሚ ጎድቷል። የንግድ ሥርዓት ሠንሰለት በጣጥሷል። ችግር አስከትሏል የሚል ነው።
ሁለተኛው ኮቪድ 19 ለሁለተኛ ጊዜ ስላገረሸ በተለይ ቻይና አካባቢ ያለውን የጥሬ እቃ አቅርቦት ጎድቶታል፤ እንቅስቃሴ ጎድቷል። በዚያ ምክንያት ከፍተኛ ኢንፍሌንሽን አጋጥሟል። ኢንፍሌንሽን አጋጠመ ብሎ አይኤምኤፍ ባወጣው የworld economic outlook (የዓለም ኢኮኖሚ እይታ) ላይ በአሁኑ ጊዜ 184 ሀገራት በኢንፍሌንሽን ችግር ውስጥ ነው ያሉት። ከነዚህ ውስጥ 110 ሀገራት ከደብል ዲጂት በላይ ወይም ከ10 ፐርሰንት በላይ ኢንፍሌንሽናቸው አድጓል። 110 ሀገራት። ለዚህ ነው መስተጋብሩ ምን ያህል ጉዳት እንዳለው ቀድሜ ለማንሳት የሞከርሁት።
በተለይ በዚህ ውስጥ ኢትዮጵያውያን ብንማር ጥሩ የሚሆነው ከ1 ነጥብ 5 ሚሊዮን ሕዝብ በታች ያላቸው 37 ሀገራት በዚህ ኢንፍሌንሽን ሕልውናቸውን አደጋ ውስጥ የሚያስገባ ችግር አጋጥሟቸዋል። ምን ማለት ነው? ይሄ የሀገር ቁጥር በከፍተኛ ደረጃ ያነሰ ሲሆን፣ የሀገር market (ገበያ) የጠበበ ሲሆን ጎጂ ስለሆነ።
ወደ ቅድሙ ጥያቄ ልመለስና መገንጠል፣ መገንጠል፣ መገንጠል የምንል ሰዎች ጉዳት እንጂ ጥቅም የለውም። ሰፋ ያለ ማርኬት ነው የሚያዋጣን። አሁን በተጨባጭ ዓለም ላይ እያጋጠመ ያለው ችግር እሱ ስለሆነ። በእርግጥ በቁጥር ብቻ ሳይሆን ሰው ፕሮዳክቲቭ መሆን አለበት። በቁጥር በጣም እያነሱ መሄድም በእንደዚህ አይነት አደጋ ጊዜ በከፍተኛ ደረጃ ሕልውናን ይገዳደራል። ያደጉ ሀገራት አሁን ያለውን እየመጣ ያለውን ችግር ሊፈቱ እየሞከሩ ያለበት መንገድ ምንድ ነው? ከእነርሱ ምን እንማራለን ምንስ ማድረግ እንችላለን የሚለው ለማየት ለምሳሌ የአውሮፓ ኅብረት ለአባል ሀገራቱ 190 ቢሊዮን ዶላር ገደማ ወደ ኢኮኖሚ እንዲገባ አድርጓል ችግር አጋጥሟል ብሎ።
የጀርመን መንግሥት ከ200 ቢሊዮን ዶላር በላይ ኢኮኖሚ ውስጥ ጨምሮ ያለውን ችግር ለመፍታትና ለማስተካከል ሞክሯል። የእንግሊዝ መንግሥት አሁን ከሰሞኑ 130 ቢሊዮን ዶላር ወደ ኢኮኖሚ እንዲገባ ወስናል። የአሜሪካ ለባንኮቹ ብቻ ከሁለቱ ባንኮች መውደቅ በኋላ ከ30 ቢሊዮን ዶላር በላይ ኢኮኖሚ ውስጥ ለማስገባት ሞክረዋል።
በአንድ በኩል ከሪዘርቭ ወይንም ከሌላ ምንጭ ገንዘብ ኢኮኖሚው ውስጥ ያስገባሉ። በኩል ደግሞ ኢንፍሌሽን እየበዛ ስለሆነ ብር ለመሰብሰብ ኢንተረስትሬት /የወለድ ምጣኔን/ እንጨምራለን ይላሉ። እነዚህን ባንኮች አንደኛ የጣላቸው ጉዳይ ረዘም ላለ ጊዜ በአነስተኛ ወለድ ቦንድ ገዝተዋል ወለድ ምጣኔ ሲጨምር በከፍተኛ ደረጃ ሃብታቸው ይወርዳል። ይወድቃሉ።
የአሜሪካን ብሔራዊ ባንክ ሪዘርቭን ጨምሮ ሌሎቹም ኢንፍሌሽን ከመከላከል ያለው መፍትሔ የወለድ ምጣኔ መጨመር ነው የሚል አቋም ይዘዋል። እነርሱ የወለድ ምጣኔ ሲጨምሩ በፍጥነት ኢንቨስትመንት ይቀንሳል ማለት ነው። አብዛኛው ሃብት ያለው እዛ ስለሆነ። ይህ ነገር የ 2008 ባይመስልም እኛን በከፍተኛ ደረጃ ይፈትነናል። የተከበረው ምክር ቤት አሁን ካለው ላይ መዘጋጀት አለበት። እየመጣ ያለው ጎርፍ ኃይለኛ ነው።
ዝም ብለን ጤፍ ጨመረ ስንዴ ጨመረ ብቻ ሳይሆን ዓለም ላይ እየመጣ ያለው እንደ ኮሮና አደገኛ ጉዳይ ነው። ኢትዮጵያውያን ማምለጥ ከፈለግን/ መፍትሔው የጀመርናቸውን ኢንሺየቲቮች በተሟላ መልኩ መሥራት ብቻ ነው ፤። የዓለም ኢኮኖሚ በ 2021 እድገቱ ስድስት ነጥብ አንድ በመቶ ነው። በዓመቱ በ 2022 እድገቱ ሦስት ነጥብ አራት በመቶ ነው። በዚህ ዓመት ሁለት ነጥብ ዘጠኝ ነው የሚገመተው። አጠቃላይ የዓለም እድገት በሦስት ዓመት ውስጥ እያሽቆለቆለ ነው የመጣው።
ከዚህ ውስጥ ያደጉ አገራትን ብቻ ነጥለን ብንወስድ በ2022 ሁለት ነጥብ ሰባት በመቶ ያደጉ አሁን አንድ ነጥብ ሰባት በመቶ እድገት ሊመጣ እንደሚችል ነው አይ ኤም ኤፍ ያስቀመጠው። ይህ ማለት እንደ እኛ አይነት ኢኮኖሚ ሳይሆን ግዙፍ ኢኮኖሚ ስለሆነ አንድ በመቶ ሲቀንስ በከፍተኛ ደረጃ የዓለም እድገት ይቀንሳል ማለት ነው። አውሮፓን ብቻ ነጥለን ብንወስድ በ 2022 ሶስት ነጥብ አምስት በመቶ ነው ያደጉት። ዘንድሮ ግን ዜሮ ነጥብ ሰባት በመቶ ነው የሚጠበቀው። ምን ያህል እንደቀነሰ ማሰብ ይቻላል።
የአውሮፓ እድገት ሲቀንስ እዛው የሚቀር ሳይሆን ባለን መስተጋብር ምክንያት እኛም ላይ ከፍተኛ ጫና ያሳድራል። በአይ ኤም ኤፍ የዓለም ኢኮኖሚ ምልከታ መሠረት ከሰሃራ በታች ያሉ ሀገራት ከሶስት ነጥብ ስምንት በመቶ ያላነሰ እድገት ያመጣሉ ብሏል። ለኢትዮጵያ ሁላችሁም እንደሰማችሁት አምስት ነጥብ ሰባት በመቶ እድገት እንደሚኖር ገምቷል። ሰምታችሁታል ብዬ ነው ግምቱን።
ነገር ግን የእኛን እድገት የሚፈታተኑ ችግሮች ምንድ ናቸው ያላችሁ እንደሆነ አንደኛው እዳ ነው። ይህ መንግሥት 59 በመቶ የጂዲፒ እዳ ነው የተቀበለው የፖለቲካ ፣የመገንጠልና የዘር እዳ ብቻ ሳይሆን የብድር እዳም ተቀብሏል። ባለፉት አምስት ዓመታት እኛ አንድ ዶላር ኮሜርሻል ብድር አልወሰድንም። ይህን ሳንወስድ ቀድሞ የነበረው እዳ የክፍያ ጊዜው ደርሶ ባለፈው ዓመት ብቻ አንድ ነጥብ ሰባት ቢሊዮን ዶላር ከፍለናል። እኛ የተበደርነው ሳይሆን እንደ አገር የወሰድነው ስለሆነ ወደ ዲፎልት ውስጥ እንዳንገባ በሚል እዳን በአግባቡ ለማስተዳደር ከፍተኛ ጥረት ተደርጓል። የእዳ ክፍያ ደርሶ በርካታ ሃብት ለዚሁ ሲውል የሚፈለገው ልማት እንዳናመጣ ያስቸግራል። ሁለተኛው የዋጋ ንረት ነው። ሦስተኛ የመሠረተ ልማት ክፍተት ነው።
የሎጀስቲክስ አለመያያዝ ችግር ኢኮኖሚያችንን በከፍተኛ ደረጃ ጎድቶታል። አንድ ቦታ ምርት አለ ሌላ ቦታ ፍላጎት አለ ይሄንን አለማገናኘት የሚያስከትነው ፈተና ነው። አራተኛውና ዋነኛው ልንሠራበት የሚገባ በፍላጎትና በአቅርቦት መካከል ያለው ልዩነት ነው። ጎን ለጎን ነው የምንሠራው ያልንበት ዋናው ምክንያት ምርትን በማብዛትና በማበራከት ከፍላጎት ጋር ያለውን እጥረትና ሽሚያ መቀነስ እንችላለን በሚል ነው።
እነዚህ ጉዳዮች በከፍተኛ ደረጃ ከዓለም ቀጥሎ የእኛን ኢኮኖሚ ይገዳደራሉ። የዋጋ ንረትን በሚመለከት በመጀመሪያ የእኛ ኢትዮጵያ ውስጥ ያጋጠመው የዋጋ ንረት ዝቅተኛ ገቢ ያላቸውን እንደሚጎዳ እየጎዳም እንዳለ በጽኑ እንገነዘባለን። የማንገነዘበው ጉዳይ አይደለም። ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው ሰዎች በብዛት ይጎዳሉ። ምን አመጣው ይሄ ጉዳይ ከተባለ ከዚህ በፊት እንደተነሳው ላለፉት ሃያ ዓመታት በተከታታይ የኢትዮጵያ የዋጋ ግሸበት እያደገ ነበር። ከእድገቱ ጋር በተወሰነ ደረጃ አብሮ የሚያድግ የዋጋ ግሽበት ነበር ይህንን ልንገታ አልቻልንም።
ሁለተኛ አምራችና ሸማች መካከል ያለውን የፍላጎትና የአቅርቦት ርቀት ማስተካከል አልቻልንም። አምራች እያለ ሸማች ለብቻ የሚቸገርበት ሁኔታ ተፈጥሯል። ሦስተኛ ከውጪ የምናስገባቸው የዋጋ ግሽበቶች አሉ። የእኛ ያልሆኑ ውጪ ባለው ሁኔታ አንዳሉ የምናስገባቸው የዋጋ ግሽበቶች። ከዚህ ውጪ ጦርነት ነበር ፤ድርቅ አለ ጦርነትና ድርቅ እያለብን ደግሞ የአለም እርዳታ ሰጪ ሀይሎች ለኢትዮጵያ ድሮ ከሚያደርጉት እርዳታ በእጅጉ ቀንሰዋል። ምክንያቱ ብዙ ቢሆንም።
የከተማ ፍልሰትም አንደዚሁ ወደ ከተማ የሚደረግ ፍልሰት በጣም በዝቷል። ከተሞች አካባቢ የሚኖረው ህዝብ ቁጥር እያደገ በመምጣቱ ፍላጎቱ እያደገ መጥቷል። እነዚህ ጉዳዮች ያመጡት የዋጋ ግሽበት ዝቅተኛ ኑሮ ያላቸውን የህብረተሰብ ክፍሎች ኑሮ በከፍተኛ ደረጃ ስላጎሳቆለ እንደ መፍትሄ የወሰድነው አንደኛ አቅርቦቱን መጨመር ሁለተኛ በጀት ስንበጅት እንደሚታወቀው ሀምሳ ዘጠኝ በመቶ በጀቱ ለድህነት ቅነሳ የሚውል ነው።
ከዚህ ውጪ በከተሞች በተለይ በአዲስ አበባ መመገቢያ ቦታዎች በማዘጋጀት ለተወሰኑ ምግብ ለሌላቸው ዜጎች ቢያንስ በቀን አንድ ጊዜ ምግብ ማብላት የሚቻልበትን ሥርዓት፤ በዓመት አንዴ ሁለቴ ደግሞ ምግብ በማጋራት ያለንን በመስጠት የማጋራት ሥርዓት ላይ እንገኛለን። በዚሁ እግረ መንገድ ለማንሳት የረመዳንና የፋሲካ ወር ስለሆነና አብዛኛው የኢትዮጵያ ሕዝብ እነዚህን ሁለት ጾሞች እየጾመ ያለ ስለሆነ በሚቀጥለው ሳምንት መላው የኢትዮጵያ ሕዝብ ካለው ምግብ በማጋራት ያነሳቸውን ሰዎች የሚያስብበት ጊዜ እንዲሆን፤ ሙስሊሙም ክርስቲያኑም ተባባሪ እንዲሆን እዚህም ያላችሁት ባላችሁ አቅም በጎረቤት አንድ ምግብ ለሚቸገር ሰው በማጋራት በኑሮ ውድነት ያለውን ስቃይ በአብሮነት ለመከላከል ጥረት እንድናደርግ ጥሪ አቀርባለሁ።
እኛ ከምግብ ማጋራት በተጨማሪ ከፍተኛ ድጎማዎችን እያደረግን ነው። ለነዳጅ ባለፉት ስምንት ወራት ከሀምሳ ቢሊዮን ብር በላይ የኢትዮጵያ መንግስት ደጉሟል። የአሰራር ችግር ያለበት ቢሆንም 173 ሺ ገደማ ተሽከርካሪዎች ድጎማ ይጠቀማሉ። ማዳበሪያ አምና 15 ቢሊዮን ብር የደጎምን ሲሆን ዘንድሮ 21 ቢሊዮን ብር እየደጎምን እንገኛለን። ይህ ሁሉ የሚደረገው ምርት በማብዛት አነስተኛ ገቢ ያላቸውን ዜጎች ተጎጂነት ለመቀነስ የሚደረግ ጥረት ነው።
በፍራንኮ ቫሉታ ያስገባናቸው ዘይት ስኳር የመሳሰሉ ጉዳዮች ከአስር ቢሊዮን ብር በላይ ገቢ ልናገኝ የሚገባንን አሳጥተውናል። እነዚህ ሁላ ጥረቶች የደሀ ቤት አፍርሶ መገንባት፣ ዳቦ ፋብሪካ በየቦታው መገንባት የመሳሰሉት ጉዳዮች የሚደረጉት ቢያንስ ዳቦ መብላት የሚችሉ ዜጎች ለመፍጠር የሚደረግ ጥረት ነው። ይሄ ጥረት ካለው ችግር አንጻር ውስን ስለሆነ በስፋት ሊሠራ ስለሚገባ ውጤቱ እምብዛም አይደለም።
ታስታውሱ ከሆነ ባለፈው ዓመት ዘመን መለወጫ የአዲስ ዓመትን አስታኮ ዋጋ ሊንር ስለሚችል እንደመንግሥት እቅድ ወጥቶ ኮሚቴ ተቋቁሞ ሰፊ ምርት ካለበት ገዝተን ከተማ ውስጥ ለማቅረብ በመቻላችን ዋጋ ልናረጋጋ ሞክረን ነበር። አሁን ግን ሰፊ ምርት ስላለ እንደዚህ አይነት ዝግጅት ስላላደረግን በሰሞኑ አዲስ አበባ ላይ የምታውቁት ከፍተኛ የዋጋ ንረት አጋጥሟል። ከፍተኛ!
ይሄን ለመፍታት ልክ እንደ ዘመን መለወጫው ምርት እያስገባን ነው ያለነው። ትናንትናም በርከት ያሉ ምርቶች እየገቡ ነበረ። በሚቀጥለው ሳምንትም ይጠናከራል ይሄ። የተከበረው ምክር ቤት ግን መገንዘብ ያለበት ኢትዮጵያ ውስጥ የምርት እጥረት ስላለ አይደለም ዋጋ የጨመረው፤ አስጠንተን ነበር ባለፉት ሁለት ሳምንታት። ከአዲስ አበባ በቅርብ ርቀት ባሉ የአርሶ አደር ቤቶች እስከ አንድ ሺ ኩንታል በቤቱ ያስቀመጠ አርሶ አደር አለ። ይሰማሉ አሁን ስናገር፤ በመቶዎች ኩንታል ሆልድ ያደረጉ አሉ። ዋጋ ሊጨምር ይችላል ብለው ያቆዩ ሰዎች በጣም በስፋት አሉ።
ስንዴ ካሰብነው በላይ ነው ያመረትነው የስንዴ ችግር ኢትዮጵያ ውስጥ የለም፤ በቂ ምርት ነው ያለው። በዚሁ አጋጣሚ የኢትዮጵያን አርሶአደር ማሳሰብ የምፈልገው ነገር መንግሥት ማሽነሪ ቢያመጣ፤ ማዳበሪያ ቢደጉም፤ በሙያ ቢያግዝ፤ የኢሪጌሽን ሥርዓት ቢያበጅ እና አርሶ አደሩ እንዲያመርት በጣም ብዙ ግብዓቶች የሚደግፍ ቢሆንም በአርሶ አደር ጥረት የሚገኘው ምርት ምርታማ የሚሆነው የኢትዮጵያ አርሶ አደር ፌርነስም ሲኖረው ነው። ከተሜ ያለው ሸማች እንዲራብ ከፈቀደ ያው በሚቀጥለው ዓመት ዝናብም ሊቀር ይችላል ማለት ነው። መጠንቀቅ ያስፈልጋል፤ በጣም ብዙ ምርት ይዘን ሰዎች እንዲቸገሩ ማድረግ ተገቢ አይደለም።
ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው የስንዴ ዋጋ ነግሬያችኋለሁ ኢትዮጵያ ኤክስፖርት አደርጋለሁ ስትል አካባቢ ሀገራት ላይ ይፈሳል ብያችሁ ነበር። የሆነው እንደሱ ነው፤ አፍስሰውታል አካባቢ ላይ። የእኛ የስንዴ ዋጋ ኤክስፖርት እንኳን ያደረግንበት ዋጋ ኬንያ ሱዳን ካለው ይበልጣል። በውድ ዋጋ ነው የሸጥነው። እና አርሶ አደሩ የክረምቱ በጣም በርካታ ምርት አግኝተናል። አሁን በጋ ከአንድ ሚሊዮን ሄክታር በላይ ነው ያረስነው፤ ሀርቨስት እያደረግን ነው። በኋላ ማስቀመጫም እንቸገራለን።
ከስር ስር ወደ ውጭም ሀገር ውስጥም የሚሸጥበትን መንገድ መፍጠር ያስፈልጋል። ምክር ቤት አባላት በየወረዳችሁ ነበራችሁ። አይታችኋል ምርት ምን እንደሚመስል፤ ይሄ እንደድሮው የሪፖርት ጉዳይ ሳይሆን ፕራክቲካሊ መሬት ላይ ያለ ነገር ነው። ይሄ ገበያ እንዲወጣ በመንግሥት በኩልም በሕዝብ በኩልም ሰፊ ሥራ ይጠበቃል።
ምርት አምጥተን ሰንደይ ማርኬት አስፋፍተን አርሶ አደርና ሸማች መካከል ያለውን ሰንሰለት ቀንሰን በተወሰነ ደረጃም ቢሆን ገቢያቸው ያነሰ ሰዎችን ማገዝ ያስፈልጋል። ግን ምርት ስለሌለ ነው የሚባለው ነገር ትክክል አይደለም። እና ተረቱም ትክክል አይደለም። የሌላትን አላበደረችም ያላትን ነው የሸጠችው፤ ይልቁንስ የተከበረው ምክር ቤት ምናልባት በደንብ ቢያስብ ጥሩ የሚሆነው ባለፉት ሀምሳ ስልሳ ዓመታት ስንዴ በማስገባት የምትታወቅ ሀገር ለመጀመሪያ ጊዜ ከለውጡ በኋላ ለስንዴ ዶላር ያላወጣነው ዘንድሮ ነው። አምና እና አቻምና እንኳን ብር አውጥተናል። ይሄን ልንኮራበት የሚገባ ይመስለኛል።
የታሪክ እጥፋት የምንለው ስንዴ ለማኝ ሳይሆን ስንዴ አምራች መሆናችንን ማሳያ መንገድ ነው። እንግዲህ ስንዴ አምራች መሆናችንን ያው በሚዲያ እንደምትሰሙት ብዙ ሀገራት እየመሰከሩ ነው። የእኛ ነገር ሥራው ሲጀመር ምን ያደርጋል፤ ስንዴ አሁን ምን ያደርጋል ውጊያ ላይ እያለን አያስፈልግም ማለት፤ ምርቱ ደግሞ ሲመጣ የሌላትን አበደረች ማለት ነው የሚመጣው። እንደዛ አይደለም ስንዴ ላይ ትልቅ ድል ነው የሠራነው የሚያኮራ፤ የሚቀር ነገር አለ። በንግድ ሥርዓቱ ይስተካከላል።
ራሽያ ስንዴ ኤክስፖርት ስትጀምር ከፍተኛ ፍላጎት ነበራት በሀገሯ፤ ኢምፖርት ታደርግ ነበር፤ ልክ ታሪኩ እንደኛ ነው። ኢምፖርት ታደርግ ነበር፤ ኤክስፖርት ማድረግ ስትጀምር ፍላጎት ነበር። አሁን ግን እንደምታውቁት ነው ታሪኩ፤ ሁለት ሦስት ዓመት ውስጥ ታያላችሁ የስንዴ ምርት ቨርቲካሊ /vertically/ አስተማማኝ በሆነ መንገድ ለእኛ ፍላጎት ብቻ ሳይሆን ለሽያጭም በቂ የሆነ ምርት እናመርታለን።
ሥራውን እየተላመድነው፣ ማሽን እየሰፋ ነው። በክላስተር ከምናርሰው መሬት የሚገኘው ምርት እያደገ መጥቷል። ይሄን ልንኮራበት ይገባል። ይሄ የሚያኮራ ምርት ግን ለምን ደሃው ዘንድ አልደረሰም ፤ ደሃው እየተቸገረ ነው የሚለው ትክክል ነው። ተረባርበን ኢንፍሌሽኑን/ግሽበቱን/ እንዳለ ባናስቀረውም ያለውን ነገር ለመቀነስ መጣር አለብን። ሰሞኑን እንደምታዩት ጀምረናል፤ ይህም ይጠናከራል። ችግሩ ግን የሚታወቅና የሚገባን መሆኑን ለመግለፅ ነው።
ምርት ስለሌለ፣ ኤክስፖርት ስለሌለ የሚባለውና የሚነገረው ወሬ ስህተት ነው። ከፍተኛ ምርት በእያንዳንዱ አርሶ አደር ጓሮ ውስጥ አለ። ሰሞኑን ጊዜ ካላችሁ ከፍተኛ ምርት ተከማችቶ ስለመገኘቱ አርሲ፣ ባሌ፤ ጎጃም ብትሄዱ ታገኙታላችሁ። እኛ የምንፈጥረው አርቴፊሻል/ ሰው ሰራሽ/ ችግር አለ። ኬላ እየዘጋን፣ መንገድ ላይ ፍተሻ እያበዛን በጣም የምንፈጥራቸው ችግሮች አሉ። ዋጋ ይጨምራል በሚል አሰምሽን /እሳቤ/ ደግሞ ምርት የሚይዙ ሰዎች አሉ። ለምሳሌ ቡናን ብትወስዱ በዚህ ዓመት መጀመሪያ አካባቢ ዋጋው ጥሩ ነበር።
ዋጋ ሊጨምር ይችላል ብለው ቡና የያዙ አሉ፤ ከአንድ ወርና አንድ ወር ተኩል እንዲሁም ሁለት ወር በኋላ ግን ዓለም ላይ ዋጋው ቀነሰ። ያ ቡና የያዘው ሰው በሙሉ አሁን እንደምታዩት በረከሰው ዋጋ ለመሸጥ ተገደደ። አሁን ስንዴ ተይዟል። የዘንድሮው በጋ ስንዴ ከአንድ ሚሊዮን ሄክታር በላይ ምርት ሲሰበሰብ ከ40 ሚሊዮን ኩንታል በላይ ይጨመራል። የት እናስቀምጠዋለን። ከስር ስር ሰው እንዳይቸገር አድርጎ መሸጥን ታሳቢ አድርገን ብንሠራ እናንተም ብታግዙ በማስተማር ጥሩ የሚሆን ይመስለኛል። ችግሩ አለ። ግን በተቻለ መጠን ተረባርበን ለመቀነስ ጥረት እናደርጋለን።
አጠቃላይ ኢንፍሌሽን ግን ቅድም ያነሳሁት እንደተጠበቀ ሆኖ የኢትዮጵያ የሁለት ሶስት ወራት ኢንፍሌሽን ገታ ያለ እንጂ እንደሚባለው አይደለም። የጤፍ ዋጋ ጨምሯል፤ የስንዴ ዋጋ ጨምሯል፣ የአንዳንድ የምግብ ሸቀጦች ዋጋ ጨምሯል። ሰሞኑን እሱን አምጥተን ስናበራክት የሚረጋጋ እንደሚሆን ተስፋ ይደረጋል። እና ኢንፍሌሽኑ ችግር ነው፤ ተረባርበን የምንፈታበትን መንገድ ማየት ይጠቅማል።
የመንግስት ገቢና ወጪን በሚመለከት እስከ አሁን ያስገባነው የተጣራ ታክስ 210 ቢሊዮን ብር ነው። ይሄ በአሃዝ ደረጃ ሲታይ በ28 በመቶ አድጓል። ነገር ግን ታክስ ጂዲፒ /አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት/ ሬሾ በሚባለው አሁንም በጣም ዝቅተኛ ነው። በቁጥር እያደገ መጥቷል፤ ጂዲፒውም እያደገ ስለሆነ የምንሰበስበው በቂ ስላልሆነ ተጨማሪ ስራ ይጠበቅብናል።
የሰባት ወሩ ወጪያችን ግን 376 ቢሊዮን ብር ነው፤ ይህም ከገቢያችን ብዙ ይበልጣል። ከገቢያችን ብቻ ሳይሆን ወጪው ብቻውን 31 በመቶ አድጓል። ይሄን ያመጣው ሰው ሰራሹም የተፈጥሮ አደጋውም ነው። ቅድም ሲነሳ የነበረው ተጨማሪ ገንዘብ ለማፍሰስ ስለሚያስገድድ በብድርና ርዳታ ካልተሞላ በስተቀር በገቢ ካስገባነው ባሻገር ያለውን ፍላጎት እንደ መንግሥት ለማሟላት ያስቸግረናል። ወጪና ገቢያችን ተጨማሪ ሥራ የሚጠይቅና ገቢ ማሳደግ እንዳለብን ያመላክታል።
ኤክስፖርትን በሚመለከት ባለፈው ዓመት የተሻለ መመዝገቡ ይታወቃል። ዘንድሮ እስካሁን ያለው ኤክስፖርት ከምናስበው እቅድ በሪፖርቱ እንደተመላከተው ትንሽ ዝቅ ያለ ነው። ዝቅ ያለበት ዋናው ምክንያት በኮንትሮባንድ ምክንያት ወርቅና ጫት አምና ከሸጥነው በጣም በጣም ባነሰ ዝቅ ስላለ ነው። ለምሳሌ ወርቅን ብቻ ብንወስድ አሶሳ ላይ አምና ወደ ማዕከላዊ ገበያ 20 ኩንታል ወርቅ ቀርቦ ነበር፤ ዘንድሮ ግን ሦስት ኩንታል ነው የቀረበው። አብዛኛው ወደ ጎረቤት አገር ሄዷል ማለት ነው። ወርቅ እያመረትን ወደ ማዕከላዊ ገበያ ከማምጣት ይልቅ በአሻጥርና ከንትሮባንድ ወደ ጎረቤት ሀገራት በስፋት ይሄዳል።
ታንታለም ጉጂ ይመረታል፤ ኢትዮጵያ ኤክስፖርት ከምታደርገው በላይ የማያመርቱ ጎረቤት አገሮች ኤክስፖርት ያደርጋሉ። ይህንን ኮንትሮባንድ ለመከላከል፤ እያጋጠመ ያለውን ፈተና ለመከላከል አብዛኛው ኃይላችን አሁን ሃብት ባለባቸውና ሽፍታ በበዛባቸው አካባቢዎች እንዲሰፍር ተደርጓል። የአገር መከላከያ ሚኒስቴር፣ የፌዴራል ፖሊስ ቀዳሚ ተግባር ኮንትሮባንድን መዋጋት፣ በኮንትሮባንድ የሚመዘበረውን የኢትዮጵያን ሃብት መከላከል ይሆናል፤ በየአካባቢው ታጥቆ ለዘረፋ የተሰማራ ኃይልን ሕግ እንዲያስከብሩ በሚል ሥራ ተሰጥቷቸዋል። ቦታ ቦታቸውን እየያዙ በሚቀጥሉት ጥቂት ወራት ውስጥ ከፍተኛ ለውጥ እንጠብቃለን።
ሰርቪስን/ አገልግሎትን/ በሚመለከት ከጉድስ ኤክስፖርቱ የተሻለ ነው። አራት ነጥብ ሦስት ቢሊዮን ዶላር ገደማ ነው የሚደርሰው። ግን ኔት (የተጣራ) ኤክስፖርትን በሚመለከት ያለው እድገት ከአምናው 25በመቶ ነው። ኤክስፖርት ሲባል የማኑፋክቸሪንግ፣ የአግሪካልቸራል ጉድስ /የግብርና ሸቀጦች/፣ የሰርቪስ ፣ በተለያየ መንገድ ነው የውጭ ምንዛሪ አቅም የሚመጣው። ከዚህ ውስጥ የሰርቪሱ ኔቱ/ የተጣራው/ ትንሽ ሻል ያለ ይመስላል።
የውጭ ቀጥታ ኢንቨስትመንት (FDI) በሚመለከት፣ ባለፉት ስምንት ወራት ሁለት ነጥብ ሁለት ቢሊዮን ዶላር ገደማ ገብቷል። ይህም ከአምናው በጣም ከፍ ያለ ነው። ከዚህ ውስጥ ከ90 በላይ ፕሮጀክቶች የተግባር ሥራ ውስጥ ገብተዋል። ከኤፍዲአይ አንፃርም ምንም እንኳ ችግር ያለ ቢሆንም፣ ተጨማሪ ሥራ የሚጠበቅብን ቢሆንም፣ ተስፋ ሰጪ ምልክቶች ግን አሉ።
ከገቢ ንግድ አንፃር ዘጠኝ ነጥብ አንድ ቢሊዮን ዶላር ነው ያስገባነው። ይህ ከአምናው ስድስት ነጥብ ሰባት በመቶ እድገት አለው። ካስገባናቸው ነገሮች ውስጥ አንደኛው ነዳጅ ነው 49 በመቶ የሚይዘው። ብዙዎቻችሁ ለዚህ ከተማ እንግዳ አይደላችሁም። ይህ ከተማ የዛሬ አምስትና 10 ዓመት የነበረውን የትራፊክ እንቅስቃሴ ታውቃላችሁ፤አሁን መንቀሳቀስ በማይቻልበት ደረጃ ከፍተኛ የሆነ የትራፊክ መጨናነቅ አለ።
በአሜሪካ ሀገር አንድ ጥሩ ባሕል አለ፤ሦስትና አራት መኪና የሚያሻግሩ መስመሮች /ሌኖች/ ካሉ፣ አንደኛውን ሌን/ መስመር /ከአንድ ሰው በላይ የያዘ ሰው ብቻ ይሄድበታል። ሾፌር ብቻ የያዘው መኪና ከሆነ አይፈቀድለትም። ልክ እንደ ቪአይፒ /VIP/ ሁለት ወይም ሦስት ሰው ከያዘ፣ ፈጣን መንገድ ይፈቀድለታል። በዚህ ምክንያት በዚያ ፈጣን ሌን /መስመር/ ለመጠቀም የማያውቁትን ሰው ቆመው እየጫኑ ይሄዳሉ።
ይህ በጣም ጥሩ ልምድ ነው። አባትም፣ ሚስትም፣ ልጅም ሁሉም መኪና ይዞ ከሚወጣ ትንሽ የቁጠባን እሳቤ ማሰብ ጥሩ ነው። አንዳንዶቻችን ገንዘብ ስላለን ነዳጅ ለመግዛት አንቸገርም፤ነገር ግን በድምሩ ኢትዮጵያን ስለሚጎዳ የቁጠባው እሳቤ በሁላችን ውስጥ ቢሆን ጥሩ ነው። አንድ ሰው ይዞት የሚሄደው መኪና አለ፤መኪና አጥተው የሚሰለፉ ሰዎች አሉ። ይህን በተቻለ መጠን እያስታረቁ መሄድ ያስፈልጋል፣ ከፍተኛ የውጭ ምንዛሪ እየፈለገ ስለሆነ።
ሁለተኛ የካፒታል እቃዎች ናቸው። እነዚህ 27 በመቶ ይሸፍናሉ። ጥሬ እቃ ወደ 11 ፐርሰንት ገደማ ይሸፍናል። በነገራችን ላይ የፍጆታ እቃዎች ባለፈው እዚህ ምክር ቤት ቀርቤ ቢቆዩ ያልናቸው የፍጆታ እቃዎች 18 በመቶ ቅናሽ አላቸው። ምንም እንኳ ከዘጠኝ ቢሊዮን ዶላር በላይ ብናወጣም የፍጆታ እቃ ግን 18 በመቶ ቀንሷል። ይህ ማለት ለኢኮኖሚ እድገት በጣም ጠቃሚ ነው ማለት ነው። ዱሮ የምናወጣቸው አንዳንድ እምብዛም አስፈላጊ ያልሆኑ ቁሳቁሶች ቀንሰዋል። ይህ ከኢምፖርት አንፃር በጣም ጥሩ ነው። ይን እያጠኑና እያጠናከሩ መሄድ ያስፈልጋል። የፍጆታ እቃዎችን እየቀነሱና ጥሬ እቃ ግብዓትና አጠቃላይ የንግድ ሥርዓቱን የሚያሳልጡ ጉዳዮች ግን የግድ መግባት ያለባቸው ላይ ብቻ ብንወሰን ለኢኮኖሚያችን ጠቃሚ ይሆናል።
ብድርን በሚመለከት ለውጡ አካባቢ በተደጋጋሚ እንዳነሳሁት 59 በመቶ ነው የኢትዮጵያ ጂዲፒ /GDP/ እዳ የነበረው። ወደ 52 በመቶ ዝቅ ብሏል። በተለይ የውጭ ከ30 ነጥብ ስድስት በመቶ ወደ 24 ነጥብ አራት ፐርሰንት በመቶ ለማውረድ ተችሏል። አሁንም ሰፊ ሥራ የሚጠበቅብን እዳ ቅነሳ ላይ ነው። እዳ ቅነሳ ሰፊ ሥራ ያስፈልጋል ብለን ስንናገር የኢትዮጵያ እዳ በጣም ብዙ ስለሆነ አይደለም።
እኛ የምናመነጨው ዶላር እዳ ለመክፈል የምናደርገው ጥረት ሌሎች ልማቶችን ስለሚያደናቅፍብን ነው። ለምሳሌ፣ አሜሪካን ብንወስድ ባለፉት 100 ዓመታት 20 ትሪሊዮን ዶላር እዳ ነበረባት። ባለፉት ሰባትና ስምንት ዓመታት ግን ከ50 ፐርሰንት በላይ ጨምራ ዛሬ 31 ትሪሊዮን ዶላር እዳ አለባት። የእኛ 30 ቢሊዮን አይሞላም፤ እንኳን ትሪሊየን። ልዩነቱ ያለው እነሱ መክፈል ስለሚችሉ፣ የሚገበያዩበት ዶላር ስለሆነ የውጭ ምንዛሪ አይቸገሩም። እኛ ግን ለመክፈል የግድ ዶላር ማመንጨት አለብን።
እዳን በከፍተኛ ደረጃ ቀንሰን አብዛኛው የእኛ የእዳ ክፍያ ወደ ኮንሴሽናል ካልተቀየረ በስተቀር በኮሜርሻል ሎን/ ብድር/ ሬት የምናመጣውን የውጭ ምንዛሪ በሙሉ እዚያ ላይ ካዋልን ለልማት እንቸገራለን። የብዙ ሀገራት እዳን መዘርዘር ይቻላል፣ በእኛ በኩል ግን ጥሩ ጅማሮዎች አሉ፤እነሱን አጠናክረን በመቀጠል በሚቀጥሉት ስድስትና ሰባት ወራት ተስፋ የምናደርጋቸው መሸጋሸጎች አሉ፤በዚያ እየቀነስን እንደምንሄድ ተስፋ ይደረጋል።
በሴክተር ደረጃ ሲታይ ግብርና በኩታገጠም ማሳ ስድስት ሚሊዮን ሄክታር ደርሰናል። ይሄ በጣም ተስፋ ሰጪ ውጤት ነው፤ ግን ብዙ ይቀራል። የዚህን እጥፍ ማደግ ብንችል በምርታማነት ላይም ከፍተኛ ለውጥ ያመጣል። የበጋ ስንዴ አንድ ሚሊዮን ደርሰናል፤ ማሽነሪዎችና ፓምፖች አድገዋል። አጠቃላይ ምርት አድጓል። ኢትዮጵያ ውስጥ የቡና ምርት በስፋት አድጓል። ስንዴ አድጓል። የሩዝ ምርት አድጓል። ሻይና አንዳንድ አካባቢዎች ላይ ተጨማሪ ሥራ ያስፈልጋል። ፍሩት /ፍራፍሬ/ በጣም ተስፋ የሚሰጡ ጅማሮዎች አሉ።
ግብርና አጠቃላይ ጥሩ ነገር ያለ ቢሆንም ዋጋው ላይ ግን አሁንም ችግር አለ። ዋጋው ላይ ችግር የሆነው አንደኛ የነዳጅ ዋጋ እየጨመረ ስለሄደ፣ማሽነሪ መጠቀሙ፣ ትራንስፖርት መኖሩ በአርሶ አደሩ ወጭ ላይ ተጨማሪ ሀብት ዲማንድ ያደርጋል/ ፍላጎት አምጥቷል። ሁለተኛ የማዳበሪያና የምርጥ ዘር ዋጋ በአጠቃላይ የግብዓት ዋጋ እየጨመረ ስለመጣ ከዚያም በላይ የሌበር ፎርስም /የጉልበት/ ወጭ እያደገ ስለመጣ በሚፈለገው ደረጃ ገበያው የሚያመጣጥን አልሆነም።
ቅድም እንዳነሳሁት ሆርዲንግን /ማቆየትን/ጨምሮ ማለት ነው፤ ይሄ ስፔኩሌሽን የሚያመጣውን ሆርዲንግ አስተካክለን ሎጂስቲክስ ላይ የሚያስፈልግ ሥራ ከሠራን ምርት እያደገ ሲሄድ በተቻለ መጠን ቢያንስ በልተን ለማደርና እንደሀገር ሰርቫይቭ ለማድረግ የሚያስችል ነገር ይፈጠራል የሚል ሀሳብ ነው ያለው። ማኒፋክቸሪንግ ላይ 55 ፐርሰንት መድረስ ነበር እቅዳችን፤ 52 ደርሰናል። ኢትዮጵያ ታምርት የሚለው እንቅስቃሴ በጣም ተስፋ የሚሰጥ ውጤት እያመጣ ነው።
በተለይ የተከበረው ምክርቤት ጊዜ ሲኖረው እንዲያይ የምፈልገው በኮምቦልቻ፣ በደብረብርሃን፣ በዱከምና አዲስ አበባ መካከል እስከ አዳማ ባለው አካባቢ፣ቁጥራቸው አነስተኛም ቢሆን አንዳንድ ፕራይቬት ኢንቨስተርስ /የግል ባለሀብቶች/ እጅግ ተስፋ የሚሰጥ አስደማሚ የኢንዱስትሪ ሥራ እየሠሩ ነው። አንዳንዶቹን የማየት እድል አግኝቻለሁ፤ በሳይዝ ስፋት ሳይሆን በጥራት ደረጃ እኛ ኢንዱስትሪ ፓርክ ካልናቸው የሚሻሉ። ይሄን ጅማሮ ማስፋት ያስፈልጋል።
ግብርና እንደምታውቁት አዳጊና ሟች ነው። በቀጣይነት የሚያድግ አይደለም። አድጎ አድጎ ይሞታል ይቆማል። ኢንዱስትሪ ለረጅም ጊዜ የሚያድግ ስለሆነ ፕራይቬት ሴክተሩ/የግሉ ዘርፍ/ ታግዞ በዚያ ሴክተር ኢንቨስት እንዲያደርግ ጥረት ማድረግ ያስፈልጋል። ጅማሮዎቹ የሚደነቁ ናቸው። ጥቂትም ቢሆኑ በከፍተኛ ደረጃ በጥራት የሚሠሩ ባለሀብቶች መታየት ጀምረዋል፤ ይሄንን ማጠናከር ያስፈልጋል።
ሰርቪስን በሚመለከት የኢትዮጵያ አየር መንገድ፣ ቴሌኮሙኒኬሽን፣ ሁለቱም በጣም በጣም ተስፋ ሰጪ ውጤት አምጥተዋል። በእቅዳቸውና ከእቅዳቸውም በላይ አሳክተዋል። ቱሪዝምን በሚመለከት ቅድም እንደተነሳው፤ሀመር አካባቢ የተደረገልኝን ግብዣ መቼ እንደሆነ ባላውቅም መጥቼ ለማየት በጣም እጓጓለሁ። ደስ ይለኛል። መታየት የሚገባው ሕዝብ ነው። ግን ቱሪዝምን በሚመለከት በአጠቃላይ እንደሀገር እየተከተልን ያለነው መንገድ፣የተከበረው ምክር ቤት በደንብ እንዲገነዘብና እንዲደግፍ ያስፈልጋል።
እንደምታስታውሱት ኢትዮጵያ ውስጥ ታሪክም፣ መልክዓ ምድርም፣ ባሕልም በከፍተኛ ደረጃ ሊታይም ሊሸጥም የሚችል ነገር አለ። ይሄን ለማሳየት ግን ምቹ ነገር የለም። ለምሳሌ ታሪክ አለ፤ ነገር ግን ማረፊያ ቦታ የለም። ታሪክ አለ፤ ትራንስፖርት ምቹ አይደለም። ብለን በገበታ ለሸገር ምን ሥራ አዲስ አበባ ከተማ ውስጥ እንደተሠራ ታውቃላችሁ።
አዲስ አበባ ከተማ ውስጥ አዲስ አበባን እንደስሟ እናደርጋታለን ብለን ስንጀምር ይሄ ሁሉ ቻሌንጂንግ /ፈታኝ/ ነገር ይገጥመናል ብለን አላሰብንም። እየገነባንና እየሠራን ስንሄድ ግን ገና ሊፈርስ ሊሠራ የሚገባው ስንት ጉድ እንዳለ እያየን ነው የሄድነው።
ከአዲስ አበባ አልፈን ኢትዮጵያን ለማዳረስ ባደረግነው ጥረት ገበታ ለሀገር ላይ እየሠራን ነው፤ ለምሳሌ፣ ጎርጎራ ፕሮጀክት አሁን በመጠናቀቅ ላይ ነው ያለው፤ ምናልባት ሶስት ወር ወይንም አራት ወር ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ሰርቪስ መሥጠት ይጀምራል። ጎርጎራ ፕሮጀክት ሲባል አሁን ዝም ብለን እንደምንናገረው ሳይሆን በአፍሪካ ምናልባት አንድ ሦስት ቤስት ሪዞርቶች ካሉ አንዱ ጎርጎራ ነው።
ምርጥ ሥራ ነው የተሠራው። ምንም አያጠራጥርም። ለታሪክና ለትውልድ የሚሆን ሥራ ተሰርቷል። ወንጪ ብትሄዱ፣ ሳይዙ የሚለያይ ቢሆንም ሃላላ ኬላ፣ ኮይሻ ብትሄዱ የሠራናቸው ሥራዎች በጥራታቸውም ሆነ በጊዜያቸው በጣም በጣም ተስፋ የሚሰጡ ናቸው። ግን ውስን ናቸው አሁንም፡፤ሶስትና አራት ናቸው። በመንግሥት በጀት አይቻልም ታውቃላችሁ።
በቅርቡ የዛሬ ወር ገደማ ገበታ ለትውልድ አልን፤ ገበታ ለሸገር፣ ገበታ ለሀገር ብለን ገበታ ለትውልድ የሚል አዲስ ፕሮጀክት ጀምረናል። በዚህ እስከ ሰባት ቢሊዮን ብር እናገኛለን ብለን ነው የዛሬ ወር እቅድ ያወጣነው። ይገርማችዋል! የኢትዮጵያ ሕዝብ ደግ ነው። አሁን አንድ ወር ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ከአምስት ቢሊዮን አልፈናል። እስካሁን በሚዲያ አልተናገርንም፤ አዋጅ አልታወጀም። ምክንያቱም ይሄ ፕሌጅ ተደርጎ የማይሰጥ ሳይሆን ወደኛ አካውንት መግባቱ እስኪረጋገጥ ለሕዝብ አንናገርም በሚል ማለት ነው።
በዚህ ገንዘብ ስድስት የገበታ ለትውልድና ሁለት በግል የሚሠሩ ፤ በአጠቃላይ ስምንት ፕሮጀክቶች ለመሥራት ታቅደዋል። በሰሜን ትግራይ ገራልታ ላይ የሚሠራ መሰል ሪዞርት አለ። አሁን የጀመርነውን የሰላም ጉዳይንም የሚያጠናክር ማለት ነው። በወሎ ሐይቅ ዳርቻ አካበቢ የሚሠራ ሁለተኛ ሪዞርት አለ። አንድ ሰው ከዚህ እየነዳ ሐይቅን አይቶ ከዚያ ወደሰሜን ሄዶ መስመሩን ቀስ ቀስ እያልን እየሞላን ለመሄድ በቅርብ ርቀት የታሰበ ነው፤ በዚያ ደረጃ ያለውን ቱሪስት ለመሳብ ያስችላል።
ወደ ኦሮሚያ ሲኬድ ጅማ ላይ ነው የታሰበው። ጅማ በጣም ከፍተኛ የሆነ የልማት ጥያቄዎች አሉ። ቅድምም ከጌራ በተነሳው አይነት መንገድ በገበታ ለሀገር ብዙ የሚታይ ታሪክ ስላለ። ሦስተኛው ጅማ ላይ ይሆናል።
አራተኛው በአፋር ክልል ፓል በሚባል አካባቢ ምናልባት ከመረጥናቸው ቦታዎች ሁሉ በጣም በጣም ምርጡ በአፋር ክልል ያገኘነው ቦታ ነው። እዚያ ቦታ የሚሠራ ይሆናል። አምስተኛው የደቡብ ፈርጥ የሆነችው እና በጣም በጣም ብዙ ሊሠራበት የሚገባው ከዚህ ቀደም ያነሳኋት ከተማ አርባምንጭ ላይ የሚሠራ ይሆናል። ስድስተኛው በሶማሌ ክልል ሁለት ምርጫ ቀርቧል። ከሁለቱ በአንድ ቦታ የሚሠራ ይሆናል። ይሄ በገበታ ለትውልድ ምናልባት ፆም ረመዳንና ፋሲካ ሲፈታ የሚታወጅ (የሚሠራ )ነገር ይሆናል።
በግል ደግሞ በቤኒሻንጉል ክልል ሕዳሴ ግድብ አካባቢ አንድና በደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ ሚዛን አካባቢ ሌላ አንድ ዲዛይን አልቋል። ግለሰብ ለምነን በቀጥታ በገበታ ለትውልድ ውስጥ የሚገባ። ስምንት ሲሠራ አሁን ከምንሠራቸው አራት አምስት ውስጥ ከሚጠጉት ጋር ተያይዞ አስራ ምናምን ይሆናል ማለት ነው። ይሄ በጀት አይደለም። ሰው አዋጥቶ ተለምኖ የሚሠራ ሥራ ነው። ሲሠራ ግን የመዋጮ ሥራ አይደለም። ለታሪክ የሚሸጋገር ሥራ ነው።
ከእናንተ መካከል ጎርጎራን ማየት ያልቻለ ሰው፣ ኮይሻን ማየት ያልቻለ ሰው ካለ ያልታደለ ብቻ ነው። ማየት አለባችሁ፤ በባስም ቢሆን ሄዳችሁ። ምክንያቱም ጎርጎራ ወደፊት በጣም ብዙ ሰው እየመጣ ስለሚያይ ዋጋ እየጨመረ ስለሚሄድ እንዳሁኑ አይረክስም። ቶሎ ቶሎ አሁን ካላያችሁ በኋላ ሽሚያው ከባድ ነው። በዚህ መንገድ ቱሪዝምን እያስፋፋን እንሄዳለን። አሁን ያለው ችግር እኔም ጋ ይሠራ፤ እኔም ጋ ይሠራ የሚል በጣም ጥሩ የሆነ ቀና እሳቤ ቢሆንም ሁሉም ጋ ከመሄድ በፊት ቃል የገባነውን መጨረስ ፤የምንጀምረውን መጨረስ በጥራት መሆኑን ማረጋገጥ ያስፈልጋል። ልክ ፍሬንድሽፕ እንደሠራነው፤ ልክ እንጦጦ እንደሠራነው፤ ልክ ፓርኪንጎች እንደሠራነው ጽድት ያለ እና ለልጆች የሚሸጋገር መሆን አለበት የምንሠራው ሥራ። እንደዚያ ካልሆነ ዘላቂ ውጤት አያመጣምና። ቱሪዝም አካባቢ በጥቅሉ በጣም ተስፋ ሰጪ ጅማሮች አሉ። እነዚህን ለማጠናከር የተከበረው ምክር ቤት ከጎናችን እንዲሆን እንዲያግዝና እንዲያስፋፋ አደራ እላለሁ።
ፋይናንሻል ሴክተር ልክ እንደአምናው ዘንድሮ በጣም ጥሩ ውጤት የተገኘበት ነው። ካበደሩት ውስጥ ወደ 172 ቢሊዮን ገድማ ብድር ሰብስበዋል። 311 ቢሊዮን ብር አበድረዋል። ዘንድሮ የሰጡት ብድር አምና ከሰጡት ብድር ከመቶ ፐርሰንት በላይ ያደገ ነው። ባንኮች ማበደራቸው ብቻ ሳይሆን 93 በመቶ ያበደሩት ለግሉ ሴክተር ነው። ይሄ የጀመርነውን ልማት ለማፋጠን በጣም ተስፋ ይሰጣል። ስለግብርና ሴክተር ባለፈው አንስቼ ነበር ትዝ ይላችኋል፣ አሁን ለግብርና 92 ቢሊዮን ብር የተሰጠ ሲሆን፤ ይህ ከአምናው በ29 በመቶ አድጓል።
በጣም ተስፋ ሰጪ ነው ማደግ አለበት፣ የተሠራው ሥራ በጣም ጥሩ ነው። አነስተኛና ጥቃቅን 30 ቢሊዮን ከአምናው 36 በመቶ ጭማሪ አለው። ምን ማለት ነው ይሄ በርከት ያሉ ሰዎች የሥራ እድል እንዲያገኙ ዕድል ይሰጣል ማለት ነው። ፋይናንሻል ሴክተር አጠቃላይ ጤናማ ነው፤ እድገቱም ጥሩ ነው የሚል ድምዳሜ የሚያሰጥ ቢሆንም ግን መጠንቀቅ ያስፈልጋል።
ፋይናንሻል ሴክተሮች አሉ ሲባሉ ሳታወቅ እየወደቁ ስለሆነ በ2020 ከፍተኛ ትርፍ ያገኘ ባንክ በ2023 ስለወደቀ የእኛም ባንኮች ጥንቃቄ ማድረግ ይኖርባቸዋል። ኢኮኖሚ በጣም በሚዋዥቅበት ሰዓት ፋይናንሻል ሴክተሩ ከተመታ አደጋ ስለሆነ ናሽናል ባንክና ገንዘብ ሚኒስትር በቅርብ ቁጥጥር ማድረግ አለባቸው። ሃብቶቻቸው ትክክለኛ ቦታ እየዋለ መሆኑን ማወቅ ያስፈልጋል። ዕዳው የእኛው ስለሆነ። አሁን ያለው ተስፋ ሰጪ ነው፤ ነገር ግን ጥንቃቄ ያስፈልጋል።
መሠረተ ልማትን በሚመለከት፣ መንገድን በሚመለከት በርካታ ጥያቄ ተነስቷል። ጥያቄው ሦስት መልክ አለው፣ አንደኛው በጣም ለመልማት ካለ ፍላጎት የሚነሳ ነው፣ ሁለተኛው ከፌዴራል መንግሥት ስልጣን ውጪ የሚሄድ ነው፣ ሦስተኛው ደግሞ የሚጓተቱና ተጀምረው መልስም ያልሆኑ ለጥያቄም የማይመቹ ፕሮጀክቶች የሚመራበትን መንገድ ታሳቢ ያላደረገ ነው። የተከበረው ምክር ቤት ባለፈው ስመጣ 22ሺ ኪሎ ሜትር ገደማ አስፓልት ኮንክሪት እየተገነባ ነው ብያችሁ ነበር። አሁን ዛሬ ባለኝ ዳታ ከዚያ ይበልጣል። ቁጥሩን አልናገርም ስለምታውቁት፣ ከ22ሺ ኪሎ ሜትር በላይ አስፓልት ኮንክሪት ኢትዮጵያ ውስጥ ይሠራል።
ዛሬ በእጃችን ያሉ ፕሮጀክቶችን ብቻ ለማስጨረስ አንድ ትሪሊየን ዶላር ያስፈልገናል። 320 ፕሮጀክቶች በመንገድ አሉ፣ ዛሬ(320 ፕሮጀክቶች ኢትዮጵያ ውስጥ)። አንድ ትሪሊየን ብር ይጠይቃሉ፤ እኛ እነዚህን ፕሮጀክቶች ስንጨርስ እስካሁን ኢትዮጵያ ከተፈጠረች ከሠራችው መንገድ በአስፓልት የዛሬ አምስት ዓመት ውስጥ የጀመርናቸው ይበልጣሉ ስንጨርሳቸው። ሰፊ ሥራ ነው፤ በእርግጥ ያ ሥራ ነው ዲማንድ የፈጠረው ፤ ተጨማሪ ሥራ እያመጣ ያለው ያ ሥራ ነው። እዛ ሥራ ውስጥ ውስንነት ቢኖርም። በቅርቡ አንድ ሃገር ሄጄ ነበረ እና ይሄ ሃገር ከሞላ ጎደል ከኛ ጋር ይቀራረባል። ባለፉት አራት ዓመታት አንድ ኪሎ ሜትር አስፓልት መንገድ አልጠገኑም። አንድ ኪሎ ሜትር ያልጠገነም መንግሥት አለ፣ 20ሺ ኪሎ ሜትር የሠራ መንግሥት አለ፤ ሁለቱም በጋራ ይወቀሳሉ።
መንገድ ላይ ሰፊ ሥራ እየሠራን መሆኑን በሄዳችሁበት በእያንዳንዱ ዞን መንገድ የማይቆፈርበት አንድ ዞን መናገር አትችሉም። አንዳንዱ በጥሩ የሚሄድ አንዳንዱ የሚያዘግም ሊሆን ይችላል። እንደየአካባቢው ሁኔታ፤ ግን ሰፊ ሥራ አለ። ይህንን ስራ አድሚት ካደረግን በኋላ በውስጡ ያሉ እንከኖች በበጀት፣ በዲዛይን፣ በካሣ እንዲሁም እንዴት እያረምን እናፋጥናቸው ብለን መነጋገር ደግሞ አስፈላጊ ይሆናል።
ለምሳሌ፣ ባህርዳር ላይ የጀመርነው ድልድይ ኢትዮጵያ ውስጥ የለም። ሠርተንም አናውቅም እንዲህ ዓይነት ድልድይ ኢትዮጵያ ውስጥ በዋጋውም በዲዛይኑም፤ እያለቀ ነው ያለው። በርካታ መንገዶች በእጅጉ ሊያግዙ የሚችሉ ፕሮጀክቶች አጀማመራቸውና ሂደታቸው ጥሩ ሊባል የሚችል ነው። እዚህ ውስጥ ግን ውስንነቶች አሉ፤ ለምሳሌ ሮቤ ጋሰራ ከለውጥ በፊት የነበረ ፕሮጀክት ነው፣ ኮንትራክተሩ ከሰረ ሥራውን ጥሎት ሄደ፤ ሁለት ሎት ነው አንደኛውን ሎት ለማሠራት ሙከራ ተደርጓል፣ አንደኛው ሎት ግን ችግር አለበት። መፍታት አለብን ጥያቄ የለውም፣ ግን መቼ ተጀመረ እንዴት ተቋረጠ የሚለውን ማወቅ አስፈላጊ ነው።
ይሄ ለውጥ ከመምጣቱ በፊት የተጀመረ፤ ለውጡ ከመምጣቱ በኋላ ኮንትራክተሩ ሙሉ ለሙሉ ሥራውን ጥሎት የሄደ ጉዳይ መሆኑ መታወቅ አለበት። ያም ሆኖ ለማረም ጥረት ይደረጋል፣ አርባ ምንጭ ሳውላ ከዛ የመጣችሁ እንደምታውቁት በጣም አደገኛ መሬት ነው፣ የሚንሸራተት መሬት ነው ቦታው፣ አስፋልት ከተሠራ በኋላ መሬት ተንሸራቶ አስፋልቶች ይወስዳል ሦስት አደገኛ ድልድዮች ተጠግነዋል ሌላውን መንገድ ክረምት ሳይመጣ ለመጠገን እዚያ አካባቢ ያሉ ዲስክሪክቶች ተንቀሳቅሰዋል። ሥራው በጣም አስፈላጊ ነው እንደተባለው የችግሩ መንስኤ ግን ይታወቃል አካባቢው ላይ ያላችሁ ሰዎች እንደምታውቁት በመሬት መንሸራተት ያጋጠመ ችግር ነው፣ ያን በጥገና ለመፍታት ጥረት ይደረጋል።
የወልድያ ጋሸና ከግጭት በፊት ለአማራ ክልል የመንገድ ስራ ተቋራጭ የተሰጠ ፕሮጀክት ነበረ፣ ግጭቱ ሲያጋጥም አደጋ ደርሶበታል ሥራው አጠቃላይ በዚያ ምክንያት ተጓቷል፣ አሁን ኮምቦልቻና የጎንደር ዲስትሪክት ለጥገና ተሰማርተዋል፣ እንዴት አድርገን ወደ ነበረው ቁመና ፕሮጀክቱን እንደምንመልሰው ሥራ ይፈልጋል። ያው የምታውቁት ጉዳይ ስለሆነ ብዬ ነው።
የመጣውን እዳ እና ገፈት እንዳለ ወደ ጎን አድርጎ መሄድ አይቻልም። አንዳንዱን እያስቀመጡ እየጠገኑ መሄድ ነው የሚያስፈልገው።
የአማራ ክልል የመንግስት ስራ ተቋራጭ ጅማሮው ቆንጆ ነበር፣ በነበረው ግጭት ግን ብዙ ሀብት ወድሟል። እና እሱን እንዴት አድርገን ወደ ነበረው እንደምንመልስ ሥራ ይፈልጋል። ምስራቅ ሐራርጌ የተባለው ነገር ትክክል ነው። ግን ያ ስፔስፊክ መንገድ መንግሥት የሚሰጥ ነው የሚለውን ማየት ጠቃሚ ነው።እያንዳንዱ ወረዳ የሚያገናኘውን መንገድ ኪሎ ሜትር ዘጠኝም ይሁን አሥር የፌደራል መንግሥት ሊመልሰው አይችልም፣ የፌደራል መንግሥት ግዴታ ዋና ዋና መንገዶች ናቸው። እና የክልል መንግሥታት አንዳንዱን ነገር እንዲያግዙ ማድረግ ጠቃሚ ይመስለኛል።
ከዚሁ ጋር ተያይዞ የተነሱ ከመንገድ ጋር የተያያዙ ጥያቄዎች መንገድን ሥራ የሚያጓትቱ በርካታ ምክንያቶች አሉ። አንደኛው የቅድመ ግንባታ ሥራ፣ እናንተ ትሄዳላችሁ ሕዝብ ይጠይቃል፣ እናንተ ትጠይቃላችሁ ወዲያው እሺ ይባላል፣ ፕሮፐር ዲዛይን ሳይሠራ ሥራ ይጀመራል በአንድ ቢሊዮን ብር ሥራ ይጀመራል እየተገባ ሲሄድ ሶስት አምስት አስር ይባላል። የቅድመ ግንባታ ሥራ የዲዛይን ለውጥ የጨረታ ሂደት የማቴሪያል ዋጋ በየጊዜው መጨመር ሁሉ መንገዶች ላይ እንቅፋት ይፈጥራል። ስንጀምር የነበረውና አሁን ያለው አንድ አይደለም። ከሁሉ በላይ ግን የተከበረው ምክር ቤትና መላው የኢትዮጵያ ሕዝብ እንዲያደምጠኝና እንዲደግፈን የምንፈልገው ነገር የካሣ ጉዳይ ነው። ካሣ የአደገኛ ግብር የማይከፈልበት ሕገወጥ ንግድ ሆኗል። አደገኛ አንድ ከተማ ውስጥ ውሃ የለንም ውሃ አምጡልን ይባላል ለውሃ ተብሎ ፌደራል መንግሥት በጀት ሲይዝ ለከተማው እርዳታ የሚሠራ ፕሮጀክት መሆኑ ቀርቶ ልክ እንደ ኢንቨስትመንት ይታሰብና የፕሮጀክቱን ዋጋ ያክል የካሣ ጥያቄ ይቀርባል።
ይሄ ትክክል አይደለም። ሕግ እናወጣለን ከእንግዲህ በኋላ የፌደራል መንግሥት ካሣ የሚከፍልባቸው ለምሳሌ የባቡር መንገድ አልፎ ባቡሩ ገቢ የሚያገኝበት ከሆነ የቴሌኮሙኒኬሽን አልፎ ቴሌኮሙኒኬሽኑ ገቢ የሚያገኝበት ከሆነ፣ ለሰፈር የምንሠራውን ውሃ ለሰፈር የምንሠራቸውን ማንኛውም ጉዳዮች ክልሎች ከካሣ ውጪ ማዘጋጀት አለባቸው። ሌላ ሪሶርስ የለም አሁን ዝም ብሎ ወረዳ የተባለው፣ ወረዳዎች ገና መንገድ ይሠራል ሲባል ጌሾ እያስተከሉ ተመን እያስፋፉ ልማት እንዳይሠራ እያደረጉ ነው።
ይሄን ደግሞ ታውቃላችሁ፣ ዘንድሮ እኮ ለመንገድ 20 ቢሊዮን ብር ጠይቋል ካሣ ብቻ፣ ካሣ እንክፈል ወይስ መንገድ እንሥራ?፤ በአንድ በኩል ኢንፊሌሽን ተብሎ በሌላ በኩል ስንትና ስንት ጣጣ ያለበት ሀገር ልማት ስንፈልግ ተረባርበን ማገዝ ሲገባን ዩኒቨርሲቲ ይባልና የሚጠየቀው ዩኒቨርሲቲ እንኳን እኛ አንሠራም በጥቅሉ ግን የሚጠየቀው ካሣ ሃብት በጣም ከፍተኛ ነው። በዚህ ልምምድ ልማት ልናመጣ አንችልም።
ካሣ መጠየቅ ያለበት አቶ ታገሰ ፎቅ ሠርቶ ሆቴል ሠርቶ ለራሱ ትርፍ የሚያተርፍ ከሆነ እዚያ ቦታ ያለን ሰው ወይም ሼር ማስገባት አለበት ሰውየውን በሚጠቅም መንገድ ኢንቨስትመንት መካሄድ አለበት ትክክል ነው ይሄ። ለሰፈሩ ለመንደሩ ውሃ እየቀረበ ለውሃ ካሣ ተብሎ ፕሮጀክት ማዘግየት ግን ትክክል አይደለም። ያ ውሃ የሚጠቅመው ለእነርሱ ነው ንግድ አይደለም። የጋራ ሀብት ነው መሬት የመንግሥትና የሣዝብ የተባለው ለዚህ ነው። ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ልምምድ ግን እንደዛ አይመስልም። እና ሣሳን በሚመለከት ብታግዙን ጥሩ ነው።
በእርግጥ ገንዘቡ በሙሉ ለአርሶ አደሮች እየገባ ነው ወይ እርግጠኛ አይደለሁም። ግን ከፍተኛ አሻጥር ስላለ እንደ ወርቅ ኮንትሮባንድ የተከበረው ምክር ቤት ቢያግዘን ጥሩ ነው። ከዚህ የተነሳ ልማት እያደናቀፈ መሆኑን ከግምት ብታስገቡ ይሻላልና እና መንገድ በሚመለከት በጣም ሰፊ ሥራ እየሠራ ያለ መንግሥት እኔ በሰብ ሰሐራን ሀገራት የኢትዮጵያን ያክል በመንገድ ላይ ልማት ገንዘብ የሚያወጣ መንግሥት ያለ መሆኑን እርግጠኛ አይደለሁም። አይመስለኝም። ሰፊ ሥራ እየሠራን ነው ያለነው።
ችግሮች አሉት እሱን እያረምን ብንሄድ መልካም ይሆናል ብዬ አስባለሁ። ኢነርጂ በሚመለከት የኤሌክትሪክ ኃይልና የኤሌክትሪክ አገልግሎት የሚባል ሁለት ተቋም አለ። በመጀመሪያ ሁለቱም ተቋም የበጀት ተቋም ስላልሆኑ በጀት አነሳቸው ወይም በጀት ይመደብላቸው የሚለው በበጀት አይተዳደሩም። ሁለቱም የልማት ድርጅቶች ናቸው።
የኤሌክትሪክ ኃይል በሚሠራው ሥራ ኢነርጂ ለማመንጨት በአማካኝ 85 በመቶ የውጭ ምንዛሪ ያስፈልገዋል። አሁን ዘንድሮ 66 ቢሊዮን ብር ነው በጀቱ። በአፍሪካ ካሉ አምስት ትላልቅ ግድቦች ሁለቱን የምትሠራ ናት ኢትዮጵያ። ህዳሴና ኮይሻ። በኃይል ማመንጨት የጀመርነውን ሥራ እንፈጽም እንጂ በጣም ትልቅ ነው።
ሁለቱ እኮ ሲያልቁ አሁን ያለውን ሁለት እጥፍ ይጨምራል። እና እንደቀላል ኢንቨስትመንት የሚታይ አይደለም። ይሄ ሁሉ ውጊያ ይሄ ሁሉ ጣጣ እያለ አንድ ቀን እንዳይቋረጥ ተደርጎ የሚሰራው ኢነርጂ ያስፈልጋል ተብሎ ስለሚታመን እና ጥቅሙ የሚታወቅ ስለሆነ ነው። ልክ እንደመንገድ ሁሉ ሀይል ለማመንጨት የኢትዮጵያ መንግስት የሚያደርገው ኢንቨስትመንት በብዙ ሀገራት የሚታይ አይደለም። በጣም በጣም ግዙፍ ነው። ህዳሴ ብቻውን በቂ ነው እኮ ኮይሻ አያስፈልግም። ግን እዛ አልቆመም እኮ ሶላሮች አሉ። ዘወትር የሚሰሩ ስራዎች በጣም በጣም ብዙ ናቸው በየክልሉ። ካለን ዲማንድ አንጻር እሩቅ ቢሆንም።
ጌራ ላይ የተነሳው የኃይል ጉዳይ ያው ጌራ በጣም ሀብታም፣ በጣም ለም አካባቢ ነው። ግን ጌራ መንገድም መብራትም እንደዚህ አይነት ነገሮች ላይ ብዙም አይታወቅም። ራቅ ያለ ቦታ ስለሆነ። አሁን ቢያንስ መንገድ እየተሠራለት ነው። በጣም ብዙ ቡናና ማር ያለው ሀብታም ሀገር ነው። ያን ሀብት እንዲያመጣ ኢነርጂም ደረጃ በደረጃ እየተሻሻለ እንደሚሄድ ተስፋ አደርጋለሁ።
እስካሁን በነበረው ግን እንደምታውቁት ጥያቄውንም እንዳነሱት ትንሽ እራቅ ያለ ቦታ ስለሆነ ከጅማ መቶ ኪ.ሜ ገደማ የጅማ ጫፍ ላይ ያለ አካባቢ ነው። በዚህ ምክንያት መሠረተ ልማት በቂ አይደለም። ግን በሀገር ደረጃ ሲታይ በጣም ተስፋ ሰጪ የኃይል ማመንጨት ተግባር እየተካሄደ ነው ተብሎ ቢወሰድ ጥሩ ይሆናል።
እንግዲህ የፓርላማ አባላት ሁለት ገጽታ አላችሁ። አንደኛው ገጽታ እንደ ሀገር ነው የምናየው። ሌላው ደግሞ የሰፈራችን ይሆናል። ሁሉ ጉዳይ የሰፈር ከሆነ አስቸጋሪ ነው የሚሆነው። እንደ ሀገር ያለውን አይተን ከዚያ ውስጥ ሰፈር ጋር ባላንስ ካላደረግን በስተቀረ የየቀበሌያችንን ካነሳን ትንሽ ያስቸግራል። ደግሞ እንደምታውቁት ምክር ቤት እዛም ስላለ ይሄኛው ምክር ቤት በሀገር ደረጃ ስላሉ ጉዳዮች ቢነጋገር የበለጠ ጥሩ ይሆናል።
ሰርቪስን በሚመለከት የኢትዮጵያ ኤሌክትሪክ አገልግሎት በሚመለከት በሪፎርሙ የጀመራቸው ውጤቶች አሉ። ለምሳሌ ፈረቃ ቀርቷል። ኢትዮጵያ ውስጥ ፈረቃ ነበር ቀንሷል። ጥሩ ነገር ነው። ማሰራጫዎች ሊያስፋፉ ሞክረዋል። ጥሩ ነገር ነው ነገር ግን አሁንም ብዙ ሪፎርም ያስፈልጋል። የመብራት መጥፋት ሰፊ ነው። ሰርቪስ ላይ እርካታ የለም። የሪፎርም ሥራዎች ያስፈልጋሉ እዛም ቢሆን ግን ሪፖርት እንደቀረበላችሁ አውቃለሁ።
እዛ ቢሆን ግን በተሠራው ሪፎርም በጣም በርካታ ውጤቶች እየመጡ ነው። የነበረው ማሰራጫ አሮጌ ስለሆነ ብዙ ጥገና ስለሚፈልግ አዳዲስ ኃይል ሲጨመር ብናመነጭም ማመንጨትና ማድረስ ለየቅል ስለሆነ ይፈተናሉ። በሪፎርሙ ሰፋፊ ሥራ ከሚያስፈልጋቸው ተቋማት አንዱ እሱ ነው።
ለምሳሌ፣ ቀደም ሲል አላነሳሁላችሁም እንጂ የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ፣የኢትዮጵያ ልማት ባንክ፣የማኅበራዊ ዋስትና ኤጀንሲ፣ እነዚህ ሦስቱ ላይ የሠራናቸው ሪፎርሞች የዛሬ ሁለት ዓመት ገደማ ባንሠራ ኖሮ አሁን አሜሪካ ላይ የሰማነው ዜና ኢትዮጵያ ላይ ይሰማ ነበር። ባንኮች ይወድቁ ነበር፣ልማት ባንክ ከትልቅ ኪሳራ ወጥቶ አትራፊ የሆነው አሁን ነው፣ ንግድ ባንክ በጣም በጣም አደገኛ ኮንዲሽን ወስጥ ከነበረበት ወጥቶ አትራፊ የሆነው አሁን ነው፣ በተለይ በተለይ የማኅበራዊ ዋስትና ኤጀንሲ አስተዳደር የሚባለው ተቀም እስከዚህ ዓመት ድረስ ከትርፍ ጋር አይተዋወቁም።
በዚህ ዓመት በጣም ከፍተኛ ትርፍ አግኝተዋል። ሪፖርት ሰምታችሁ ይሆናል። እነዛን ሪፎርሞች በቴሌኮም ያመጣነው ሪፎርም፣ በንግድ ባንክ ያመጣነው ሪፎርም ወደ ኤሌክትሪክ አገልግሎት መውሰድ ያስፈልጋል። ሰፋፊ ሥራ ያስፈልጋል። እናንተም ደግፋችሁ ማሻሻል አለብን። እኛም ይሄን እናምናለን። ግን አጠቃላይ ውጤቱን በሚያሳንስ መንገድ ባይታይ።
ድርቅን በሚመለከት ኢትዮጵያ ውስጥ ድርቅ አጋጥሞ በእንስሳት ላይ ብዙ ጉዳት አድርሷል። ያ ድርቅ ወደ ረሃብ እንዳይሸጋገር እንደ 77ቱ በጣም ብዙ ዜጎች እንዳይረግፉ መንግሥትም አጋር ድርጅቶችም የኢትዮጵያ ደጋግ ሕዝብም በትብብር ሰፊ ሥራ ተሠርቷል። ለዚህ ምስጋና ነው ያለን። በመጣው ድርቅ ልክ በቂ ሥራ ባይሠራ በርካታ ዜጎች ይጎዱብን ነበር። በርብርብ የሰዎች ሞት እንዳይኖር ጥረት ተደርጓል።
በመንግሥት በኩል የቅድሚያ ቅድሚያ የሚሹ ወደ 3 ነጥብ6 ሚሊዮን ገደማ የሚጠጉ ከዛም በላይ የሆኑ ሕዝቦች በሦስት ክልል በአስር ዞኖች በ61 ወረዳዎች የቅድሚያ ቅድሚያ ያስፈልጋቸዋል ተብሎ እርዳታ ቀርቦላቸዋል። ቅድሚያ ደግሞ የሚሹ 6 ሚሊዮን ገደማ የሚጠጉ ሰዎች በ8 ክልል በ32 ዞን በ40 ወረዳዎች እንዲሁ እርዳታ ቀርቦላቸዋል። ነገር ግን የተከበረው ምክር ቤት ቢያግዝ ጥሩ የሚሆነው፤ እርዳታን በሚመለከት አደገኛ የሆነ ልምምድ እየተፈጠረ ነው ያለው።
10 ሰው ሲራብ መቶ ሰው ነው፤ 50 ሲጠማ 1 ሺህ ነው እያሉ እርዳታን በተቸገረ ሰው ስም የመወሰድና የመነገድ ልምምድ እየሰፋ ነው ያለው። ይሄን የተከበረው ምክር ቤትም ባለው አክሰስ ቁጥጥር ቢያደርግበት ጥሩ ነው። እርዳታ ችግር የምንሻገርበት እንጂ የምንኖርበት ጉዳይ መሆን የለበትም። ባንድ ወቅት የምንሻገርበት እንጂ ልክ በዘላቂ ልክ እንደ የወር ሬሽን የሚታሰብ መሆን የለበትም። ልማት ነው ያንን የሚቀይረው። ያንን በናንተ በኩል ድጋፍ ብታደርጉ ጥሩ ነው።
ደቡብ ኦሞን በሚመለከት 6 ወረዳ ውስጥ 300 ሺህ የሚጠጉ ዜጎች ከአጠቃላይ ከደቡብ ኦሞ 37 በመቶ የሚጠጋውን ሕዝብ ረድተናል። እና ርዳታ ደርሷል። የሚቀር ነገር እና መጨመርም ያለበት ነገር ካለ አሁንም እንሠራለን። ነገር ግን ደቡብ ኦሞ በጣም በጣም ሀብታም መልማት የሚችል አካባቢ ነው። ክረምት ከበጋ የሚፈስ ውሃ ያለው፣ ሰፊ ያልታረሰ መሬት ያለው አካባቢ ነው።
አሁን ከዚያ የመጡት ጠያቂ እንደሚያውቁት አንዱ ከስኳር ጋር ተያይዞ ባለው ካናል በጣም በርካታ ኪሎ ሜትር የኢሪጌሽን ካናል እየገነባን ነው። ያ ግንባታ ቢጠናቀቅ ለከብቶች ውሃ፣ ከዚያም አልፎ ለእርሻ ለአካባቢው ሳይሆን ከአካባቢው ባሻገር ልማት ሊያመጣ ይችላል። ተጀምሯል ፤ በጣም በርካታ ሥራ በየቦታው ስላለ ሪሶርስ ውስንነት ስላለ በቂ አይደለም ሊባል ይችላል ፤ የጀመርነውን ሥራ አጠናክረን ደቡብ ኦሞን ተረጂ ሳይሆን ረጂ፣ ለማኝ ሳይሆን ሰጪ ማድረግ እንፈልጋለን። በዛው አግባብ እንደሚሠራ ተስፋ አለኝ።
ቦረናም እንደዚሁም ቦረናም በጣም በጣም ሰፊ ቦታ ነው ያለው። እንደምታውቁት ሰፊ ሜዳ ነው ያለው። የቦረና ችግር ውሃ ብቻ ነው። ውሃ ቢሄድ በአንድ ዓመት አልፋ አልፋ ምርት ከፍተኛ ሀብት ሊያመጣ ይችላል። ለከብቶች ብቻ ሳይሆን። ያም ታስቦ እየተሠራ ነው ያለው የአፍሪካ ዴቨሎፕመንት ባንክ እያገዘን ውሃ ለመውሰድ ጥረት እየተደረገ ነው። በእኔ እምነት በሚቀጥሉት ዓመታት እነዚህ አካባቢዎች ከለማኝነት ወደ ረጂነት የሚሄዱበት እድል ሰፊ እንደሆነ ተስፋ አደርጋለሁ።
ዋናው የእኛ ትኩረት ፎከስ ማድረግ ያለበት አንደኛ ዕዳ መቀነስ፣ምርታማትን መጨመር፣ መሠረተ ልማት ማስፋፋት፣ ሌብነት መቀነስ፣ ቱሪዝም እንዲያድግ፣ ሰርቪስ እንዲያድግ ማድረግ ፕሮጀክት በጥራት መፈጸም ፤ይሄንን ካደረግንና ብዙ ጊዜ በሥራ ካሳለፍን ካሳለፍን አሁን እየገጠመን ያለውን መከራ ልናልፍ እንችላለን የሚል እምነት ነው ያለኝ።
በድምሩ ኢትዮጵያ ውስጥ የሰላም ችግር አለ፣ የግጭት ችግር አለ፣ የፖለቲካ ነጋዴዎች የሚያረግቡት ችግር አለ። ይሄ እንደተጠበቀ ሆኖ በአፍሪካ ውስጥ ሻል ያለ ዕድገት እያስመዘገበ ያለ፣ ሰፋፊ ኢንቨስትመንት እያደረገ ያለ፤ ተቋማት እየገነባ ያለ፣ ኮንሰልዴት እያደረገ ያለ ሀገርና መንግሥት ነው። ችግሮች አሉበት፣ ፈተናዎች አሉበት ቅድም እንዳልኩት እንደ ላውንዴሪው ነው። እየተተኮሰ እየታደሰ እየተጠገነ የሚሄድ መንግሥትና ሀገር ነው። ችግሮችን በዚህ አይተን ለመፍትሔ ከሰራን ውጤት እንደሚመጣ ተስፋ አደርጋለሁ።
ትግራይን በሚመለከት በቅርቡ የአሸባሪነት አዋጅ እንዲነሳ አድርጋችኋል። ለዚያ ከፍተኛ ምስጋና አቀርብላችኋለሁ። በነበረው ውይይት ጥያቄ የነሱና ነገሩ እንዲመረመር የፈለጉ ሰዎች ነበሩ። የእነርሱም ሀሳብ መከበር አለበት፣ እነርሱ እንደሰጉት ጉዳዩ የሚያሰጋ ሆኖ አይደለም፤ መፈተሽ ያለበት ጉዳይ ስላልነበረ አይደለም፤ ሰላሙ ይበልጥብናል ብለን ይቅር ብለን የምናደርገው ጉዳይ እንጂ ሁሉም ነገር መቶ በመቶ ተሟልቷል ችግር የለም በሚል አይደለም። እና ያንን የነበረውን የሀሳብ ልዩነት ሰብሰብ አድርገን እንዴት ነው የትግራይ ሕዝብን ወደተቀረው ወንድም ሕዝቦች የምናመጣው፣ ተጎዳሁ ተበደልኩ የሚለውንስ በልኩ እንዴት አይተን ማገዝ እንችላለን ከእኛ ይቅር ብለን እንዴት ማቀፍ እንችላለን የሚለውን ጉዳይ የተከበረው ምክር ቤት እንዲያይ እፈልጋለሁ።
ቅድም ኢትዮጵያ እንድትበትን አትሥሩ የተባለው ጉዳይ የሚሠራው ለዚህ ጉዳይ ነው። ኢትዮጵያ እንድትበተን ካልፈለጋችሁ ትግራይን ጎብኙ። እንድትበትን ካልፈለጋችሁ እዚያ ያለውን ችግር በልኩ ተገንዝበን ለማገዝ ልባችን የሰፋ ይሁን። ትግራይ አካባቢ ያለው ሰው በአማራ ክልል ችግር ያለ አይመስለውም፤ አማራ ምንም ነገር የተጎዳ አይመስለውም። በኦሮሚያ ክልል ምንም ችግር ያለ አይመስለውም፤ አድምጠን እኛም ጋ ችግር አለ፤ እኛም ጋ በደል አለ እያልን ይህን በውይይት የምናቅፍበትን መንገድ መፍጠር ያስፈልጋል።
በኦሮሚያ አካባቢ ከአማራ ጋር ያለው አንዳንድ ሽኩቻዎች የኢትዮጵያን ሰላምና ልማት የሚጎዱ ብቻ ሳይሆን ከማንም በፊት ከየትኛውም ብሔር በፊት ኦሮሞንና አማራን ነው የሚጎዱት። አይጠቅሙም፤ መስከን መርጋት መወያየት ያስፈልጋል። በስፋት የተዋለድን የተጋባን አብረን የምንኖር ስለሆንን ጉዳቱ ቤት ውስጥ ነው የሚሆነው፤ ይሄ እንዲቀር ብልህ መሆን ያስፈልጋል። አንዳንድ ጊዜ ሚዲያዎቻችን በወል በጣም ስለሚሳደቡ፤ እነርሱ ዋሸንግተን ይሳደባሉ ጅማ ላይ ያለ አንድ ዜጋ ይጎዳል።
እንደዚያ እንዳይሆን የአማራ አካባቢ ተወላጆች ምንም ቢሆን ከነድካሙም የኦሮሞ ወንድምነት ይሻላል ብለን ለእሱ እንሥራ፤ በኦሮሞ አካባቢ ያለን ሰዎች የፈለገ ችግር ቢኖር የአማራ ወንድም ይሻላል ብለን እንሥራ፤ የሚያዋጣው እሱ ነው። መገፋፋቱና ከልክ ያለፈው ውጥረት እኛኑ ከመጉዳት ያለፈ ጥቅም የለውም። የመጨረሻው መልዕክቴ እነዚህ ኃይሎች ከተደመሩ ከተጋገዙ ለኢትዮጵያ ፍቱን መድኃኒት ይሆናሉ። ካልተጋገዙ ሁለቱም ይጎዳሉ የሚጠቃቀም የለም።
ይሄን አስበን እንሂድ፤ ሥልጣን በምርጫ እናድርግ። ውይይት እንመን፤ በሀሳብ እንመን፤ ያለውን ጥላቻና ውጥረት እንቀንስ፤ በዚህ አግባብ የተጠናከረች ኢትዮጵያን ለመፍጠር አበክረን እንስራ። የተከበረው ምክር ቤት ሦስት ዓመት አላችሁ በዚህ ሦስት ዓመት ውስጥ ጠንክረን ውጤት ለማምጣት እንሥራ ከዚያ በፊት የሚታሰብ ማንኛውም ነገር አይሆንም፤ አመሰግናለሁ!
አዲስ ዘመን መጋቢት 21/2015
