ዶክተር አራርሶ ገረመው በሀዋሳ ዩኒቨርሲቲ የመጀመሪያ ዲግሪያቸውን በኢኮኖሚክስ ፤ ሁለተኛ ዲግሪያቸውን በኮፕሬቲቭ ዴቨሎፕሜንት ኤንድ ሊደር ሺፕ አግኝተዋል፡፡ ሶስተኛ ዲግሪያቸውን ደግሞ በሊደር ሺፕ በአሜሪካን ቪዥን ኢንተርናሽናል ዩኒቨርሲቲ ሠርተዋል። እንዲሁም በሥነ መለኮት ትምህርትም የመጀመሪያ ዲግሪ ባለቤት ናቸው ። ከእዚህም በተጨማሪም በተለያዩ የትምህርት ዘርፎች አምስት ዲፕሎማና ከፍተኛ ሰርተፍኬቶች አግኝተዋል። በትምህርት ያገኙትን እውቀት ይዘውም በሊደር ሺፕ፣ በኢንተርፕሪነር ሺፕ፣ መንግስታዊ ባልሆኑ ዓለምአቀፍ ተቋማት ለስምንት ዓመታት አገልግለዋል።
በሀዋሳ ዩኒቨርስቲ ለሶስት ዓመት በመምህርነት የሰሩ ሲሆን፤ አሁን ደግሞ የሲዳማ ክልላዊ መንግሽሥት የፋይናንስ ቢሮ ሃላፊ በመሆን ሀገራቸውንና ሕዝባቸውን እያገለገሉ ይገኛሉ። ዶክተር አራርሶ ያላቸው የትምህርት ዝግጅት እና የሥራ ላይ ቆይታ እንዲሁም ለሀገራቸው ያደረጉትና እያደረጉት ባለው አስተዋጽኦ ለዛሬ “የዘመን እንግዳችን” እንድናደርጋቸው ወደናል። ከእርሳቸው ጋር የነበረንን ቆይታ እንደሚከተለው አሰናድተነዋል።
አዲስ ዘመን፡- በሃይማኖታዊም ሆነ ዓለምአቀፋዊ ትምህርት የተለያዩ መፅሐፍት ፅፈዋል። መፅሀፍቶቹ ምን ምን ላይ ያተኮሩ ናቸው?
ዶክተር አራርሶ፡- መልካም ! መፅሐፍቶቼ በአጠቃላይ የተዋቀሩት በስብዕና ግንባታ ላይ ነው። ይህችን ምድር ብዙዎቻችን ኢትዮጵያ ብለን እንዘምርላታለን፤ እንወድሻለን እንላታለን፡፡ ችግር ከውጭም ከውስጥም ሲገጥማት ሀገሬ ልንል እንችላለን እንደዚህ አይነት ነገሮች ጊዜያዊ እንዳይሆኑ ቀጣይነት ያላቸው በጣም ስር የሰደዱ እንዲሆኑ ሁሉም ትውልድ በአስተሳሰብ መላቅ አለበት። የሃሳብ ልዕልና በጣም ማደግ አለበት፡፡ ለዚህ ደግሞ በተለያዩ መስኮች በተለይም በመሪነት ላይ ትልቅ ስራ መስራት አለብን የሚል እሳቤ ነበረኝ። ከዚህም የተነሳ ከዩኒቨርሲቲ ከወጣሁ በኋላ ከጓደኞቼ ጋር በመሆን የተለያዩ የበጎ ፍቃድ ተቋማትን የመመስረት ዕድል አግኝቻለሁ።
ለብዙ ዓመታት በተለያዩ ኮሌጆችና በዩኒቨርሲቲ አስተምሪያለሁ። በማስተማር ሂደት ውስጥ ለተማሪዎች ያለኝን እውቀት የማካፈል እድል ይኖራል። መፅሃፍትን መፃፍ የጀመርኩት ያ እኔን ስላላረካኝ ነው። መፅሃፍትን ስትፅፉ ብዙ ሰዎችን ከመድረስ አልፎ ለትውልድ የሚተላለፍ ሃሳብን ማስቀመጥ ይቻላል። የመጀመሪያ መፅሃፌ “መሪ በጥሪ” የሚል ነው። የዚህ መፅሃፍ ዋና ጭብጡ የተወለድንበት ዓላማ አለ። ለአላማችን መኖር አለብን፤ አላማ የሌለው ሰው ባለው አቅም፤ በተሰጠው ፀጋ መኖር እንዴት ይችላል ? የሚለውን የመሪነት መመሪያን የያዘ ነው።
ሌላው መንፈሳዊ ሲሆን “ይህ ዘመን ምን ይመስላል?” የሚል ርእስ አለው። በመቀጠል የፋይናንስ ሥርዓት ውስጥ ሃላፊ ሆኜ ስገባ በውስጤ የሞላ ስብእና አለ። መሪነት ላይ የማስተዳድረው ሀብት ነው። የሚተዳደረው ሀብት የግል ሳይሆን የመንግሥትና የሕዝብ ነው፡፡ ያንን ለመጠበቅና ለመንከባከብ የተቀበልኩትን አደራ መጠበቅ ስላለብኝ “አደራ ለዲናሯ” የሚል የፋይናንስ አስተዳደር ላይ ያተኮረ መፅሀፍ ልፅፍ ችያለሁ። ሀብትን ከማስተዳደርም በላይ የጊዜ አስተዳደር ሥርዓት ለኢትዮጵያውያን ያስፈልጋል። ጊዜ ላይ ያለን እይታ በጣም የረከሰ ነው። እነኝህን ነገሮች መከላከል የሚቻለው በመድረክ ትምህርት ብቻ ሳይሆን በፅሁፍም ጭምር ነው በማለት አራተኛ መፅሃፌን “አደራ ለሰዓቲቱ” በሚል የጊዜን ክቡርነትና አጠቃቀሙ ምን ይምሰል? የሚል ሃሳብ ያለው መፅሃፍን ፅፌያለሁ።
አሁን አምስተኛው መፅሃፌ “የሃሳብ ልእልና ”የሚል ነው። ይህችን አገር ለማሳደግ በከርሰ ምደርም፤ በገፀ ምድርም ያለውን ሀብት ለማየት ለመገንዘብ መቻልን የሚያነሳ የብዙ አገራት ተሞክሮን የያዘ፤ በአገሪቱ ያሉትን ሀብቶች የሚያስቃኝና ትውልዱ ያለውን ሀብት ተገንዝቦ ሀብቱ ላይ እንዲሰራ መልእክት የሚያስተላልፍ መፅሃፍ ነው። በአጠቃላይ ለትውልዱ ወደ አምስት የሚሆኑ መፅህፍትን አበርክቻለሁ።
አዲስ ዘመን፡- አሁን ወደመሪነት መጥተዋል። በመሪነት ውስጥ ለሕዝብ መኖር ራስን መርሳት ይገባል የሚል የሕይወት መርህ እንዳሎት ሰምተናል። ከእርሶ አንደበት እስኪ ስለመሪነት ያልዎትን አመለካከት እንስማ?
ዶክተር አራርሶ፡– መሪነት መሪ ሆኖ መገኘት ነው። መሪነት በቃል ብቻ የሚገለፅ አይደለም። መሪነት ሃላፊነት መውሰድን ይጠይቃል፤ ድካም አለው። የሚደክመው በተለይም በትክክል ለሕዝብ መኖር መቻልን ይጠይቃል። መሪ ሆኖ እራስን መካድ ካልተቻለ መሪነቱ ራሱ ይበላል። ምን ማለት ነው? መሪነት ሲመጣ ክብር አብሮ ይመጣል፤ ጥቅም ፍለጋ ይመጣል። እነኚህ ሁለት ነገሮች ደግሞ አንድን መሪ ከፍ ሊያደርጉትም ሊያወርዱትም የሚችሉ ነገሮች ናቸው።
በመጀመሪያ ሰው ለሕዝብ አገልጋይ ሁን ተብሎ መሪ ሆኖ ሲመጣ እራሱን ከፍ አደርጋለሁ ብሎ ካሰበ ለመውደቅ እየተንደረደረ ነው ብዬ አስባለሁ። ከዚህም የተነሳ እራስን መካድ ማለት እራስን በእውቀት አታብቃ ማለት አይደለም። በእውቀት እያበቃህ ከዛ ስፍራ ስትነሳ ደግሞ ራስን መቻል አለብህ። መሪነት ቁጥር አንድ ቁጥር ሁለት ቁጥር ሶስት ለሕዝብ መኖር ነው። ለሕዝብ መኖር ምን ማለት ነው? ሕዝብ ያገለግለኛል ይመራኛል ብሎ ከሰየመ ዘንዳ አብሮ የሚሰጠው ጥቅም አለ። እሱም ደሞዝ ይባላል። ከደሞዙም ባሻገር ከአንድ ቦታ ወደ ሌላ ሲኬድ የሚገኙ በሕግ የተፈቀዱ ነገሮች ሊኖሩ ይችላሉ። ከዛ ባለፈ ለሚሰጥ አገልግሎት እጅ መንሻ የሚጠየቅ ከሆነ፤ ገና ለገና የኔ ወገን ነው ፣ ዘመድ ወይ ጓደኛ ወደ ራስ አስጠግቶ የተለየ ጥቅም የሚሰጠው ከሆነ ራስ ወዳድ ነኝ ማለት ነው። ራስን መካድ ካልተገባ ጥቅምና ከወገኝተኝነት መፅዳትን ይጠይቃል።
ራስን መካድ ሁሉም ሰው የኔ ወገን ነው ብሎ ሁሉንም አገልጋይ መሆን ነው። በዚህ እሳቤ ውስጥ ያለፉ የዓለማችን ታላላቅ ሰዎች አሉ። ለምሳሌ ማንዴላ በእስር ቤት ሆነው ነፃ ስለሚያወጡት ሕዝብ ሁለት አስርት ዓመታት ለሚበልጥ ጊዜ አስበዋል። እንደነማህተመ ጋንዲ አይነት በትግል ውስጥ አልፈው ሕዝባቸውን የቀየሩ ለራሳቸው ሳይኖሩ ለሕዝብ የኖሩ መሪዎችንም ተመልክተናል። በተቃራኒው እንደነሂትለር ሞሶሎኒ አይነት መሪዎችም በዓለማችን ተፈጥረው አልፈዋል።
መሪ ሲኮን ሕዝቤን ማለት ከተቻለ ሕዝብ እራሱ ለመሪው ይኖራል። ሕዝብ ካከበረ ሕዝብ በትክክልም ይህ ሰው እያገለገለኝ ነው ብሎ ካለ የማህበረሰብ ሀብት ካለ ሌላው ነገር በስራና በተለያዩ መንገዶች በሚሰፋ እውቀት ይመጣል። በአጠቃላይ ራስን መካድ ማለት ከጥቅም ነፃ መሆን ነው። ያልተገባ ጥቅም፤ የራስ ያልሆነ ነገር መሰብሰብ ያዋርዳል። ከዚህ ሁሉ ንፁህ የሆነ ሕይወት በትክክልም ራስን ክዶ በሀቀኝነት መኖር ለአንድ መሪ ይገባል።
አዲስ ዘመን፡- ስለ መሪነት ይህን ያህል ካነሳን በሃላፊነት የሚሰሩበት ክልል የልማት እንቅስቃሴ ምን ይመስላል ወደሚለው ጥያቄ እንግባና ይሄንን ይግለጹልን ?
ዶክተር አራርሶ፡- የሲዳማ ብሔራዊ ክልላዊ መንግሥት በ2013 በጀት አመት ተደራጅቶ ነው በመንግሥትነት ስራውን የጀመረው። በ2012 ዓ.ም ዞን በሚባል መዋቅር ውስጥ የቆየ በኋላም በሪፈረንደም ክልል የሆነ ሕዝብ ነው። እንደ ሀገራችን ነገሮችን በምናጠራበት ጊዜ ሲዳማ ራስን በራስ ለማስተዳደር የታገለ ሕዝብ ነው። ላለፉት ሃምሳ ዓመታት በትጥቅ ትግልም የሚታወቅ ሕዝብ ነው። ይህን ትግል እውን ሲያደርግ ግን ሕዝቡ ምን ይፈልጋል? ተብሎ ሲጠየቅ ለረጅም ዓመት በፖለቲካ ቀውስ ውስጥ የቆየ ፤ ፖለቲካው ብቻ እየታሰበ የልማት ስራዎች የተዘነጉ መሆናቸውን ሕዝቡ ያነሳል።
ካቢኔው ከተደራጀ በኋላ የሕዝቡ መሰረታዊ ጥያቄዎች ምንድን ናቸው? የሚለውን በአራት ማዕከላት ውይይት አድርገናል። መንገድ፤ ውሃ፤ መብራትን በመሰረታዊነት ያነሳል። የሲዳማ አካባቢ በቡና ፣ በተለያዩ ፍራፍሬዎች ምርት የሚታወቅ ነው። ሕዝቡ መንገድን ሲጠይቅ ለኢኮኖሚው የደም ስር መሆኑን በመረዳት በጀት ሲበጀት ለመንገድ ከፍተኛውን ሀብት በመመደብ የመንገድ ስራ እንዲሳለጥ አድርጓል።
2013 በጀት ዓመት ከፀደቀው በጀት ግማሽ የሚሆነው ለመንገድ ብቻ የተበጀተ ሲሆን፤ ለውሃና ለተለያዩ መሰረተ ልማቶች ለከተማም ለገጠርም የሚሆኑ ሥራዎችን አስበናል። በ2012 የሲዳማ የውስጥ ገቢ 2 ነጥብ 3 ቢሊዮን ነበር። እንደሚታወቀው ከአንድ ዞን ወደ ክልል ሲቀየር የተዝረከረኩ ሥራዎች ነበሩ፡፡ እነሱን በማስተካከል ሌብነትም እንዲቀንስ በማድረግ በ2013 የውስጥ ገቢን ወደ 4 ነጥብ 3 ቢሊዮን የማድረስ ሥራ ተሰርቷል። በ2014 ወደ ስድስት ቢሊዮን አድርሰናል። በዚህ ዓመት ሲዳማ የውስጥ ገቢ 10 ነጥብ 9 ቢሊዮን ለማድረስ እየተሰራ ነው። እድገት ብቻ ሳይሆን እድገቱ ራሱ ከሶስት እጥፍ በላይ ነው። ይህ ምንን ያሳያል በገቢ አሰባሰብ ሥርዓት ላይ ያለውን ለስራ ማነቆ የነበሩ ጉዳዮች በሕግ አግባብ በመፍታት ሥራን መስራት መቻልን ነው።
የውስጥ ለውስጥ መንገዶች ጥገናን ጨምሮ በርካታ ሥራዎች ተሰርተዋል። የውሃ ሽፋን በ2013 ዓ.ም 36 ነጥብ 5 የነበረውን በሁለት ዓመታት ውስጥ ወደ 51 ነጥብ አምስት ለማድረስ ተችሏል። የውሃ ሽፋን ሲባል ንፁህ የመጠጥ ውሃ የሚያገኘውን ሕዝብ ተደራሽነት ለማለት ነው። በቀጣይም ለአምስትና ለአስር ዓመት በምን ፍጥነት መስራት እንደሚቻል እቅድ ወጥቶ እየተሰራ ነው።
ትኩረት ተሰጥቶ እየተሰራባቸው ያሉት ነገሮች አንዱ ድህነት ቀናሽ በሆኑ የልማት ስራዎች ላይ ነው። ሌላው በማህበራዊ ዘርፍ ላይ በትምህርት፤ በጤና የሆስፒታሎችን ቁጥር የማሳደግ፤ ከዚህ ቀደም የተሰሩ ሆስፒታሎችን በውስጥ ግብዓት የማሟላት ስራ ተሰርቷል። የውስጥ ገቢን በማሳደግ የራስን የልማት ስራዎች መስራት መቻል ዘርፈ ብዙ ጠቀሜታ አለው።
የስራ እድል ከመፍጠር አንፃር የሚሰሩ የልማት ሥራዎች ወጣቶች ተደራጅተው እንዲሰሩ ትልቅ ጥረት ተደርጓል። ህብረተሰቡም ወደ ልማት ፊቱን አዙሮ በተለይም አገራዊ ተልእኮዎችን ማለትም የአረንጓዴ አሻራ ሥራዎችን፤ የሌማት ቱርፋት፤ የበጋ ስንዴ ሙከራ የማድረግ ሥራ ተሰርቷል።
ሕዝቡ የፈለገውን የክልል ምስረታ ቀጣይነት በመሪዎች ንዝላንነት መምከን እንደሌለበት በማመን፤ በትልቅ ርብርብ ትልልቅ ተስፋን የሚያሳዩ የልማት ስራዎችን መስራት ተችሏል። በእነዚህ ሁሉ ሂደቶች
የተለያዩ ተግዳሮቶች ገጥመዋል። በዚህም የመሰረተ ልማት አለመሟላት፤ ኢንቨስተሮች በበቂ ሁኔታ እንዲገቡ አለመሰራቱ እና ሌሎችም ነበሩ። ሲዳማ ብቻውን ያድጋል የሚል እምነት የለንም። ከአጎራባች ክልሎች ጋር ያለን ሰላም ማስጠበቅ አለብን። በልማት ስራም የማስተሳሰር፤ ማለትም መንገድ ተጀምሮ ሌላ ክልል ገባ ብሎ ያለማቆም ምቹ ሁኔታን መፍጠር፤ ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ ስራዎችን በመስራት በሲዳማ ከሁለት ዓመታት ወዲህ በአንፃራዊነት የተረጋጋ ሰላም እንዲኖር ሰርተናል።
አዲስ ዘመን፡- የፋይናንስ ሥርዓቱን ከብልሹ አሰራር በፀዳ መልኩ የመምራት ሁኔታ በክልላችሁ እንዴት ይገለፃል?
ዶክተር አራርሶ፡- የፋይናንስ ሥርዓት ውስጥ የነበረው አሰራር በጣም የተበላሸ፤ ከዚህ ቀደም ሰዎች አመራርነትን የቃኙበት መንገድ ትልቅ ዋጋን የሚያስከፍል ነበር። ሰው አመራር ሲሆን አኗኗሩን ሙሉ ለሙሉ ይቀይራል። በተለይ ፋይናንስ አካባቢ መስራትም የበርካቶች ምኞት ነው ሲባል እሰማለሁ። ይህን ቦታ ሰው ለምን ይፈልገዋል? የሚለውን ለመቃኘት የሞከርኩት ሥራ በጀመርኩ ሳምንት ነው። ያኔ ፋይናንስ ቢሮ ፈልገው የሚመጡበት ሳይሆን አስጨንቆ ከበደኝ የሚያሰኝ አይነት ሥርዓት ለመዘርጋት ቃል ገብተን ተነሳን።
ባለፉት ሁለት ዓመታትም ለውጥ ለማምጣት ተሰርቷል። ስራው የተጀመረው ከሃሳብ ግንባታ፤ ወጪ ቅነሳንና ሌሎችን ያካተተ ሥልጠና ለሶስት ሺ ሰዎች ተሰጥቷል። ይህንንም ለማድረግ በርካታ ሀብት የፈሰሰበት ከሳምንት በላይ የፈጀ ጠንከር ያለ ሥልጠና ለሙያተኞች ተሰጥቷል። በአስተሳሰብ ያልበለፀገ የቀደመውን ሥርዓት እከተላለሁ እጄ ከዛ አይወጣም ለሚል ደግሞ የሕግ የበላይነትን የማረጋገጥ ሥራ ተሰርቷል። በእነዚህ በሁለት ዓመታት ጊዜ ውስጥ በአጠቃላይ በሁሉም ሴክተር ያሉ ሰዎችን ተጠያቂነት ለማስፈን ተችሏል። ከዚህ ቀደም ሲዳማ ክልል ከመሆኑ በፊት የወጡ ጨረታዎች ዝርክርክ አሰራሮችን በመቆጣጠር የተረፈው ሀብት የአንድ ወረዳ በጀት ሊሆን የሚችል ነው።
ሌላው የቆሙ ፕሮጀክቶችን ለአብነት ያህል ከ49 በላይ ድልድይ ተጀምሮ ያልተጠናቀቀበት ሁኔታ ነበር፡፡ ሁለት አካባቢዎችን ያለያየ ድልድይን አጠናቀናል። ብልሹ አሰራርን እንቃወማለን ስንል አንደኛ በሥልጠና ሰውን ማብቃት፤ ከዛ አልወጣም የሚል ካለ ደንብና ሥርዓቱ ይህ ነው ብሎ መስጠት፤ ከዚህ ውስጥ አልወጣ ያለውን ደግሞ ሕግ የማስፈን ስራን እንሰራለን።
ይህን ለማስጠበቅ ደግሞ እኔ በማወራው ልክ ታማኝ ሆኖ መገኘት ነው። የሲዳማ አንድ አባባል አለ “ቀዬው አባቱን ይመስላል” ይህ ማለት እኔ የሲዳማን ክልል ፋይናንስ እየመራሁ በእንደዚህ አይነት ድምፅ የማወራ ከሆነ፤ ከስሬ የሚሰሩት ደግሞ እሱን ካስቀጠሉ ልማትና እድገት መፍጠን ይችላል። ብልሹ አሰራር ደግሞ እየከሰመ ፤ ሕዝብ በአመራሩና በመንግሥት ላይ ያለው እምነት እያደገ እንዲሄድ ጥረት አድርገናል። በዚህም በተለያዩ መገናኛ ብዙሃን ሀብትን ግልፅ ማድረግ ፤ በጀትን ብቻ ሳይሆን ወጪን ግልፅ የማድረግ ስራ እየተሰራ ነው። ወጪና ገቢን በግልፅ ማስቀመጥ ከተቻለ ደግሞ ግልፅነት እያመጣ፤ እውነት እያደገ ፣ውሸት እየተቀበረ እንዲሄድ ጥረት ይደረጋል።
አዲስ ዘመን፡- ቀደም ሲል የነበሩ ብልሹ አሰራሮችን ለማፅዳት ምን ምን ሥራዎች ተሰሩ?
ዶክተር አራርሶ፡- እኛ መጀመሪያ የፋይናንስ ሥርዓቱን መምራት እንደጀመርን ከአርባ በላይ የሆኑ ከአገልግሎት ውጪ የሆኑ ሰራተኞችን አገልግሎት ወደ ሚሰጡበት ቦታ የማዛወር ሥራ ሠርተናል። ይህ በቀላሉ የሚመጣ አይደለም፤ ብዙ ትግልን የሚጠይቅ ነው። ገና ለቦታው አዲስ ሆነን ከሰማኒያ ሰው ገሚሱን ወደ ሌላ ዘርፍ ሂድ ማለት እጅግ ከባድ መሆኑን ማየት ቀላል ነው። ከዛ ውስጥ ዘመድ ፣ ጓደኛ ፣ ወዳጅ … ሊኖር ይችላል፤ ያንን ትግል ችለን የቀረውን ሰው ደግሞ በሥልጠና የማብቃት ሥራ ተሠርቷል። ሥልጠና ሰውን ያበቃል፤ ሥልጠና ብቻውን ግን ለስራ ቅልጥፍና ስለማይሆን ስርዓት መዘርጋት አስፈላጊ ሆኖ በመገኘቱ ኦንላይን ሲስተም ሊዘረጋ ችሏል።
በቅርቡ ፌዴራል ላይ የተጀመረ አንድ የፋይናንስ ቴክኖሎጂ (የኦላይን ፋይናንስ ሥርዓትን) አለ ፤ ይህንን በመተግበር ከፌዴራል ቀጥሎ የመጀመሪያው ክልል ለመሆን ችለናል። በዚህም የመጀመሪያውን የግንዛቤ ማስጨበጫን ፈጥረናል። ይሄንን ከዚህ ቀደም የነበረው አሰራር እንዲቀጥል የሚፈልጉ አካላት እንዲሳካ አይፈልጉም፤ ባይፈልጉም ግን ይህ የቴክኖሎጂ ከአርባ እስከ ሃምሳ በመቶ የሚሆነውን ሙስናን የሚከላከል መሆኑን ጥናቶች ያረጋግጣሉ። በዚህ ሲስተም የፋይናንስ ኦዲት መኖሩ ቀርቶ የክዋኔ ኦዲትና የአፈፃፀም ኦዲት ብቻ ሊኖር የሚችልበት አካሄድን ይፈጠራል።
ሲስተሙ ኤሌክትሮኒክስ ሲሆን ከወረቀት የፀዳ ከባለጉዳይ ጋር ብዙም የማያነካካ ሲሰተም ስለሚዘረጋ ብልሹ አሰራርን እያስቀረ ይሄዳል። ጨረታ ሲኖር በኦን ላይን በመጫረት እዛው ላይ ገንዘብ በመክፈል በሲስተሙ አሸናፊ የሚረጋገጥበት አካሄድ ይኖራል። ይህ ሁሉ ሰው አጠፋ እያሉ ሁልጊዜ ከሙያተኞች ጋር ከመጣላት በሲስተም በመምራት ስራን ያሳልጣል ማለት ነው።
አዲስ ዘመን ፡- የኤሌክትሮኒክስ የፋይናንስ ሥርዓቱ እስከታችኛው የፋይናንስ መዋቅር መዘርጋቱን የማይደግፉ አካላት ሊኖሩ ይችላሉ፤ ይሄንን እንዴት አገኙት?
ዶክተር አራርሶ፡– ይሄ አሰራር ቴክኖሎጂ ነው፤ ራሱን የቻለ አንድ ፕሮዳክት ነው። ይሄንን አንዴ ከተዘረጋ እስከታችኛው መዋቅር የሚሰራበት ሥርዓት መኖሩ ግድ ነው። በክልላችን ወደ 20 ወረዳዎች በዚህ ሲስተም ውስጥ የሚገቡበት ሁኔታ ተመቻችቶ አልቋል። በክልል ደረጃ ደግሞ ከ23 በላይ ተቋማት የኦን ላይን ሲስተም ውስጥ ይገባሉ። ያ ማለት እኔ በቢሮዬ ውስጥ ሆኜ ምን ያህል ወጪ ወጣ፤ ለምን ዓላማ ወጣ የሚለውን አካሄድ የምቆጣጠርበት ሥርዓት ነው።
በአሁን ሰአት ብልሹ አሰራር አለ በማለት ሕዝብ በሚያማርርበት፤ እኛ ደግሞ አዲስ የቴክኖሎጂ ሥርዓት እየዘረጋን ነው ባልንበት፤ በቢሮና በተቋማት የሚሰራ ይህንን ቴክኖሎጂ አልጠቀምም የበፊቱ ይሻለኛል ካለ ያ አመራር ወይም ሙያተኛ ሕዝቡን እየጠላ እንደሆነ ይታሰባል። እንደዛ የሚያስብ ግን ይኖራል ብዬ አልገምትም።
ዋናው ነገር ቶሎ ወደ ሲስተም ገብቶ እስከ ታችኛው መዋቅር ድረስ በመዘርጋት ጨረታዎች ከሰው ንከኪ ውጪ የሚሆኑበት ሥርዓት ውስጥ በመግባት ስራውን የተቀላጠፈና የፀዳ ማድረግ ነው። ይህንን የማያደርጉ ሙያተኞች ከተገኙ ግን በቅርበት እርምት እንዲወስድ መደረግ አለበት። እቃው ከውጭ እንደመምጣቱ በተለያየ መልኩ መጓተት ካልኖረ አጠናቆ ወደ ሥራ መግባት የሚታሰብ ሲሆን ካልሆነ ግን እስከ ሰባ በመቶ የሚሆነውን ስራ በዚህኛው በጀት አመት ለማጠናቀቅ እየተሰራ ነው።
አዲስ ዘመን፡- በየአመቱ የክልሉ የምክር ቤት ጉባኤ በተቀመጠ ቁጥር የሚነሳውን የማዳበሪያ እዳ ጉዳይ፤ ሌሎችም እየተንከባለሉ ያሉ እዳዎችን በምን መልኩ እየፈታችሁት ትሄዳላችሁ?
ዶክተር አራርሶ፡- ያለፈውን ብቻ መውቀስ አንድን መሪ ጠንካራ አያደርገውም። በአንድም በሌላም የነበረውን ችግር ተሸክሞ መቀየር ያስፈልጋል። የተጠቀሰው የማዳበሪያ እዳ ከ2007 በጀት ዓመት ጀምሮ ማዳበሪያ ለገበሬዎች ሲከፋፈል ቆይቷል። ከዛ ጊዜ ጀምሮ ሀብቱ በብዙ እጆች ሲመዘበር ቆይቷል። ቢሆንም ግን ሕዝባችን እዳ ላይ እንዳይዘፈቅ የመቅረፍ ስራ እየተሰራ ነው። ሀብቱ በማን እጅ እንደጠፋ ለመለየት የኦዲት ስራ ተሰርቷል። በዚህም ሀብቱን ለማስመለስ የተለያዩ እንቅስቃሴዎች ተደርገዋል። በተጨማሪም ሀብትን በቁጠባ በመጠቀም ያለውን እዳ በመመለስ በዚህ ዓመት ከእዳ የፀዳ ክልልን ለመፍጠር እየሰራን እንገኛለን። ይህ ትልቅ ትጋትን ይጠይቃል የማዳበሪያ እዳ ብቻ ሳይሆን ሌሎች የተጓተቱ ክፍያዎችና እዳዎች የማቃለል ሥራ ተሰርቷል።
በእኛ ዘመን እዳን መጨመር የለብንም በሚል አቋም ወደ ስራ ገብተናል። በምንመራባቸው ዓመታትም ተጨማሪ እዳና ቀንበር ሕዝባችን እንዲሸከም አላደረገንም። በወቅቱ ክልሉ ሲመሰረት በክልሉ አንድ ቪ8 መኪና ብቻ ነበር። በአሁኑ ሰዓት ሎጀስቲክ በማሟላት ለፊልድ የሚሆን የስራ መኪና በማሟላት ስራን በአግባቡ መስራት እንዲቻል ከማድረግም በሻገር የሕዝቡን ክብር ጨምረናል።
አዲስ ዘመን፡- ይህ ግልፅነት የሰፈነበት የፋይናንስ እንቅስቃሴ ለባለሀብቶች ምቾትን አልሰጠም ? በፋይናንስ ሥርአቱ የተገልጋይ እርካታስ እንዴት ይገለፃል?
ዶክተር አራርሶ፡- በጀት የሕዝብ ነው። በጀት ከምክር ቤት የሚፀድቀው ለሕዝብ አገልግሎት እንዲውል ነው። በጀት የምናገኝባቸው አራት መንገዶች አሉ። የመጀመሪያው ከመንግሥት ግምጃ ቤት ነው፤ ሁለተኛው ቻናል ዋን የሚባል በከተማና የገጠር ሴፍትኔት ምክንያት የተገኘ ገንዘብ ነው፤ ሌላው ቻናል ቱ የሚባል በተለያዩ ስምምነቶች የተነሳ የሚገኝ ሀብት የሚመጣበት መንገድ ነው። አራተኛው በክልሉ ከሚንቀሳቀሱ ምግባረ ሰናይ ድርጅቶች የሚገኝ ነው። በዚህ መልኩ የሚመጣውን ሀብት የክልሉ ፋይናንስ ፅህፈት ቤት ይመራዋል። በክልሉ ለሚገኙ ተቋማት፤ መስሪያ ቤቶች ጤና ተቋማት፤ ትምህርት ቤቶች ባለው የአሰራር ሥርዓት በጀቱ ይከፋፈልና ይለጠፋል። በአመቱ ስንት ብር ፀደቀ? የሚለውን በየአንዳንዱ ወረዳና ጥቅም ላይ የዋለው በጀትን የመለጠፍ ሥራ ይሰራል። ይህ ደግሞ ለእይታ ብቻ እንዲሆን ሳይሆን በሕዝቡ ተጠያቂነትን እንዲያመጣ ለማድረግ ነው።
ይህም የማህበረሰብ እርካታን ለመለካት ቀዳሚ መስመር ነው። አንድ ወረዳ ይህን ያህል የኮብል እስቶን መንገድ እሰራለሁ ብሎ በወረዳው ለጥፎ ያንን ቢያደርግ ሕዝቡ እንዲጠይቅ ለማድረግ አቅም ይፈጥራል። የሕዝብ እርካታ ጥናትም ተደርጓል፡፡ በ2013 እና 2014 የመንገድ ስራ ላይ የሕዝብ እርካታ እንዳለ፤ በውሃ ላይ የተሰራው ስራ ጥሩ እንደሆነ፤ በመብራት አገልግሎት ላይ ግን ቅሬታ እንዳለ ለማወቅ ተችሏል። ስለዚህም ለመብራት ስራ በዚህ አመት ልዩ በጀት ይዘናል። የማህበረስብን እርካታ ከመለካት ባሻገር ቅሬታ ሰሚ አለ። ይህም ችግሩ ባለበት ቦታ እንዲፈታ ለማድረግ የአሰራር ሥርዓትን የዘረጋ ነው። በተለያዩ ሬዲዮኖችም የአካባቢውን ችግር በማንሳት ከሕዝቡ ጋር የቀጥታ የስልክ ውይይት በማድረግ ችግሩ እንዲፈታ ተደርጓል።
በአሁኑ ሰዓት በሲዳማ ክልል ኢንቨስተሮች በደስታ የሚመጡበት ክልል ሆኗል። የዛሬ ዓመት በጠቅላይ ሚኒስትር ተመርቆ የተከፈተው 291 ሄክታር ላይ የተንጣለለ የይርጋለም ኢንዱስትሪ ፓርክ 152 ፋብሪካ መገንባት የሚችል 62 ሄክታር አረንጓዴ የለበሰ ሁሉም መሰረት ልማት የተሟላለት ተቋም ላይ አሁን የሚሰሩት 5 ተቋማት ብቻ ናቸው። የሚያስፈልገው ግን 152 ሼድ ነው።
ተቋሙን የማስተዋወቅ ሥራ እየሰራን ነው። በ2014 ብቻ የአቮካዶ ምርት ወደ ውጪ በመላክ 5 ነጥብ 7 ሚሊዮን ዶላር የውጭ ምንዛሪ ያስገኘ ተቋም ነው። በርካቶች ሲገቡ ደግሞ ለሀገር ያለው ጠቀሜታው የላቀ ነው። ለአካባቢው ማህበረሰብ የስራ እድል በመፍጠር ረገድ ትልቅ አስተዋፅኦ አለው። ስለዚህም በማስተዋወቅ ስራው 97 ካምፓኒዎች ሊመዘገቡ ችለዋል። ከተመዘገቡት ውስጥም 11 ተፈራርመዋል።
አሁን እየሄድን ያለንበት መንገድ የግሉ ባለሀብት ኢንቨስት ለማድረግ መነሳሳት እንዲኖረው ነው። ቀድመን በመስራት ባለሀብቱ እንዲከተለን በማድረግ ባለሀብቱም ሲመጣ በፍቅር ተቀብለን ተገቢውን አገልግሎት በመስጠት ላይ እንገኛለን።
የዘንድሮ በጀት ዓመት ሀብት 19 ነጥብ 9 ቢሊዮን ነው። ከቻናል አንድ ወደ 2 ቢሊዮን፤ ከቻናል 2 ወደ 600 ሚሊዮን እናገኛለን፤ ከግብረሰናይ ድርጅቶች 1 ነጥብ አንድ ቢሊዮን እናገኛለን፡፡ ስብሰብ ሲደረግ ከ20 ቢሊዮን በላይ በሲዳማ ክልል አገልግሎት ላይ ይውላል። ይህን ግልፅ አለማድረግ ነውር ነው፤ ይህን ሀብት ተጠቅሞ ደግሞ የሕዝቡን እርካታ መለካት ትልቅ ነገር ነው። ይህን ስኬት ለማግኘት የውስጥ ኦዲት ማድረግን በቋሚነት ይዘናል።
አዲስ ዘመን ፡- ከዚህ በፊት የድህነት ቅነሳ ላይ የሚሰሩ ተቋማት ይዘዋቸው የሚመጡት ሀብቶች ግለሰቦች እጅ ሲወድቅና ብክነትም ይታይ ነበር፡፡ አሁን ደግሞ እንደእነዚህ ያሉ ተቋማት በርክተዋልና ሀብቱን በምን መልኩ እያስተዳደሩት ነው?
ዶክተር አራርሶ፡- አሁን በፋይናንስ ሥርዓቱ እየሄድን ያለንበት መንገድ ሲስተማችንን ከወረቀት ነፃ የማድረግ ነው። ይህም ለወረቀት የሚወጣውን የውጭ ምንዛሪ ያድናል። ቴክኖሎጂን በተጠቀምን ቁጥር በርካታ የሰው ጉልበት የሚጠይቁ ቦታዎች የሰው ቁጥር ይቀንሳሉ። ሲስተም ከወረቀት ሲፀዳ ብልሹ አሰራሮች ይቀንሳሉ፤ ስለዚህም የክፍያ ሥርዓቶችን ሙሉ ለሙሉ ከባንክ ጋር የማስተዳደር ስራው እስከታችኛው መዋቅር ድረስ እየተሰራ ነው።
ከግብረሰናይ ድርጅቶች ጋር በተያያዘ ላለው ቅድም እንዳልኩት በ2012 የነበሩት ምግባረሰናይ ድርጅቶች ቁጥር 61 የነበሩ ሲሆን፤ በወቅቱ 119 ፕሮጀክቶች ነበሩ። በሁለት አመት ጊዜ ውስጥ የድርጅቶቹ ቁጥር 79 ደርሷል። ፕሮጀክቶቹም ወደ 149 ናቸው። ይህ የሆነው ለእነዚህ ተቋማት የማያሰራና ማነቆ የነበረው አዋጅ በአገር ደረጃ በመቀየሩ እና ክልሉም አዋጅ በፍጥነት ወደ ተግባር በመቀየሩ ነው።
የቀደመው አይነት ብልሹ አሰራርም እንዳይፈጠር ተቋማቱ በግልፅነት እንዲሰሩ ገቢና ወጪያቸውን ግልፅ እንዲያደርጉ በማድረግ ሀብቱን በተገቢው መልኩ የመቆጣጠርና የመምራት ሥራ ተሠርቷል። ከዚህም በተጨማሪ እንደ ቋሚ ሥራ በመከታተል እነሱም ወዳልተገባ መንገድ እንዳይሄዱ ቁጥጥር ይደረጋል። እነዚህ ልማትን ለመደገፍ የመጡ አካላት ስራ በየስድስት ወሩ በመገምገም በሰጡት አገልግሎት ልክ እውቅናን የመስጠት ሥራ ተሰርቷል።
አዲስ ዘመን፡- በፋይናንስ ስርዓቱ ውስጥ ጣልቃ ገብነት እና ለስራ ማነቆ የሆኑ ነገሮች ካሉ ቢገልጡልን?
ዶክተር አራርሶ፡- እኔ በሙሉ ልብ ከብልሹ አሠራር እየፀዳን ነው ብዬ እንድናገር ያደረገኝ ጉዳይ ስራው ከጣልቃ ገብነት የፀዳ በመሆኑ ነው። ፋይናንስ ሃላፊ ለአመራሩ እንደ ኢኮኖሚ አማካሪ ተደርጎ ይወሰዳል። ከበላይ አመራር ጋር ከመመካከር ያለፈ ምንም አይነት ተፅዕኖና ጣልቃ ገብነት የለብንም።
መጀመሪያ አካባቢ የሎጀስቲክ አለመሟላት፤ ሙያተኛው እንደልብ እንዳይሰራ አድርጎት ቆይቷል። የመጀመሪያዎቹ የአመራር ዓመታትም አስቸጋሪው ነገር ባልተሟላ ሁኔታ ማሰራት ነበር። በኋላ ደግሞ በአመለካከት ችግሮችም የተወሰኑ ተግዳሮቶች ነበሩ። አሁን ግን በተከታታይነት የተሰራው ስራ ሁሉንም ለውጧል።
አዲስ ዘመን፡- ውድ ጊዜዎን ሰጥተው ለቃለ መጠይቁ ፈቃደኛ ስለሆኑልን ከልብ እናመሰግናለን።
ዶክተር አራርሶ፡- እኔም አመሰግናለሁ።
አስመረት ብስራት
አዲስ ዘመን ጥር 20 ቀን 2015 ዓ.ም
