የምስራቅ አፍሪካ ማኅበራዊ መስተጋብር-እምቅ የባህልና ኪነጥበብ ሀብቶች

የምስራቅ አፍሪካ የጥበባት እና የባህል ፌስቲቫል ላለፉት አምስት ቀናት ሲካሄድ ቆይቶ ዛሬ መቋጫውን ያገኛል። “ጥበባትና ባህል ለቀጠናዊ ትስስር” በሚል መሪ ቃል ከሰኔ 07 እስከ ዛሬ 12 ቀን 2014 ዓ.ም እየተካሄደ ባለው በዚህ ፌስቲቫል የዩጋንዳ፣ የቡሩንዲ፣ የደቡብ ሱዳን፣ የሶማሊያ ሀገራት እና የክልል እና የከተማ አስተዳደር የኪነጥበባትና የባህል ልዑክ ቡድን ታድመውበታል፡፡

በፌስቲቫሉ ማስጀመሪያ መርሃግብር ላይ ተገኝተው መልዕክት ያስተላለፉት የኢፌዴሪ ውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ቃል አቀባይ አምባሳደር ዲና ሙፍቲ መድረኩ አፍሪካ ያላትን ታሪካዊ፣ ባህላዊ እና ተፈጥሯዊ ሀብቶቻችንን ለመላው ለዓለም ያሳየንበት ነው ማለታቸው ይታወሳል።

የባህልና ስፖርት ሚኒስቴር ሚኒስትር አቶ ቀጄላ መርዳሳ የምስራቅ አፍሪካን ለማዋሃድ በሚደረገውን ጥረት ወደ ተሻለ ደረጃ ለማሸጋገር ትልቅ ፋይዳ አለው ተብሎ እንደሚታመን አንስተው ነበር።

ዘመናት የዘለቀውን የምስራቅ አፍሪካ ሀገራት የጋራ ግንኙነትን በጠንካራ መሰረት ላይ ለማስቀጠል ትክክለኛ ወቅት እንደሆነ በማውሳትም ማንም ብቻውን በመቆም ጠንካራ ሊሆን እንደማይችል ሁሉ፣ ማንም ብቻውን በመሮጥ አሸናፊ ሊሆን እንደማይችል በሚገባ ተረድተን በዓለም አቀፉ የውድድር መድረክ ላይ ሁላችንም ጠንካራ እና አሸናፊዎች እንድንሆን ያሉትን እውነታዎች መረዳት እና አንድነታችንን ማጠናከር ይገባል ሲሉ መልእታቸውን አስተላልፈዋል።

የምስራቅ ባህላዊና ኪነ ጥበባዊ አፍሪካ ሀብቶች

“የምስራቅ አፍሪካ ሀገራት የተጎናጸፍናቸውን የተፈጥሮ በረከቶች ከባህላዊ እሴቶች ጋር በማጣጣም የህዝብ ለህዝብ ግንኙነት ማጠናከር ያስፈልጋል። ይህንንም እንደ ዋና ዘዴ ከመጠቀም ባሻገር በዋጋ ሊተመኑ የማይችሉ ንብረቶች ከመላው ዓለም የሚመጡ ጎብኚዎችን በኩራት የሚያዩት ሀብቶች ናቸው” የሚል ጠንካራ አመለካከትን ያነገበው ይህ ፌስቲቫል አገራቱ የባህል ዲፕሎማሲ ለኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ዲፕሎማሲ እንደ ቅድመ ሁኔታ እንዲቆጠር ሁነኛ መነሻ እንደሆነ ታምኖበታል። የፌስቲቫሉ መካሄድ ምስራቅ አፍሪካን ለአህጉሪቱ እና ለዓለም አቀፍ ማሕበራዊና ኢኮኖሚያዊ ልማት የስበት ኃይል ማዕከል ለማድረግ በሚደረገው ረጅም ጉዞ እንደ መነሻ ሊወሰድ እንደሚችልም ተስፋ ተጥሎበታል። ለዚህም በመጪዎቹ ዓመታት ፌስቲቫሉ በእርግጠኝነት ሁሉንም የአህጉሪቱን ሀገራት የማካተት አድማሱን እንደሚሰፋ አዘጋጆቹ ገልጸዋል።

ባለፉት ቀናት ከምስራቅ አፍሪካ አንዳንድ አገራት ተወክለው በመስቀል አደባባይ፣ አንድነት ፓርክና ልዩ ልዩ የዝግጅት ስፍራዎች ባህላቸውን በተለይ ሙዚቃ፣ ውዝዋዜ፣ አለባበስና የአመጋጋብ ሥርዓታቸውን ሲያሳዩና ልምድ ሲለዋወጡ ከነበሩት መካከል የዝግጅት ክፍላችን የመዝጊያ ሥነስርዓቱን ምክንያት በማድረግ ያላቸውን ባህላዊ ሀብቶችና የቱሪዝም እምቅ አቅም ሊያስተዋውቃችሁ ወድዷል። ይህ መረጃም በቀጣይ ጊዜያት ጥምረታቸውና አንድነታቸው እየጎለበተ ለሚመጣው የምስራቅ አፍሪካ አገራት የሚኖረንን ትውውቅ እንደሚያጠናክርልን ተስፋ እናደርጋለን።

ዩጋንዳ

ዩጋንዳ የምስራቅ አፍሪካ የጥበባት እና የባህል ፌስቲቫል የልኡክ ቡድን ከላኩና ከተሳተፉ አገራት መካከል አንዷ ነች። ከእምቅ የባህልና ኪነ ጥበብ ሀብቶች ባሻገር በኡጋንዳ ያለው ቱሪዝም በመልክዓ ምድር እና በዱር አራዊት ላይ ያተኮረ ነው። በ2012 እስከ 13 የፋይናንስ ዘመን 4 ነጥብ 9 ትሪሊዮን የኡጋንዳ ሽልንግ (1 ነጥብ 88 ቢሊዮን ዶላር ወይም 1 ነጥብ 4 ቢሊዮን ዩሮ) ለኡጋንዳ አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት በማዋጣት ዋና የስራ፣ የኢንቨስትመንት እና የውጭ ምንዛሪ ያስገኘ ዘርፍ እንደሆነም ይነገራል።

የኡጋንዳ ቱሪዝም ቦርድ የኡጋንዳ ቱሪዝም መረጃን የመጠበቅ ሃላፊነት አለበት። ዋናዎቹ መስህቦች በብሔራዊ ፓርኮች እና በጨዋታ ክምችት በኩል የፎቶ ሳፋሪስ ናቸው። ሌሎች መስህቦች በማጋሂንጋ ጎሪላ ብሄራዊ ፓርክ (ኤምጂኤንፒ) የሚገኙትን የተራራ ጎሪላዎችን ያጠቃልላሉ።

በአፍሪካ ውስጥ እጅግ ጥንታዊ የሆነ የባህል መንግሥት ያላት ዩጋንዳ ብዙ የባህል ስፍራዎች አሏት። ዩጋንዳ ከ1073 በላይ የተመዘገቡ የአእዋፍ ዝርያዎችን የያዘች የወፍ ገነት ስትሆን ከአፍሪካ የወፍ ዝርያዎች 4ኛ እና በዓለም አቀፍ ደረጃ 16ኛ ደረጃ ላይ ትገኛለች። ዩጋንዳ ነጭ ካባ ካላቸው የ ሪዎንዜሪ (Rwenzori) ተራሮች እስከ ታላቁ ስምጥ ሸለቆ ድረስ ያሉ መልክአ ምድሮች አሏት።

ባህል

የኡጋንዳ የረዥም ጊዜ ታሪክ ቢኖርም ሕዝቡ አሁንም ብዙ ልዩ ባህሎቻቸውን ይዘው መቆየት ችለዋል። የባንቱ ተናጋሪዎች በአብዛኛው የሀገሪቱ ባህል ላይ ተጽዕኖ አሳድረዋል። በሰሜን ላንጎ እና አቾሊ ጎሳዎች ጎልተው የሚታዩ ሲሆን በምስራቅ የኢቴሶ እና የካራሞጆንግ ጎሳዎች ይታያሉ። በምእራብ ዩጋንዳ የሚገኙት የዝናብ ደኖች አሁንም በፒግሚዎች ይኖራሉ። የቡጋንዳ ህዝብ ከኡጋንዳ ጋር ያስተዋወቀው ባህላዊ ካንዙ አሁንም የወንዶች ብሄራዊ አለባበስ ሲሆን ሴቶቹ በጎሜሲ ለብሰው ያሸበረቁ ወለል ላይ የሚደርስ ርዝመት ያላቸው ቀሚሶች ናቸው። ምንም እንኳን ሁሉም ጎሳዎች የራሳቸው ሀገር በቀል ሙዚቃ ቢኖራቸውም ቡጋንዳ በኡጋንዳ ያለውን የሙዚቃ ቦታ ተቆጣጥሯል። የቡጋንዳ ሙዚቃ በዋነኛነት ከበሮ እና ሌሎች የከበሮ መሳሪያዎች ሲሆን አብዛኛውን ጊዜ በአንዳንድ ውስብስብ ዳንሶች ይታጀባል። የምስራቅ ባጎሳ ጎሳዎች ከሳክስፎን ጋር ተመሳሳይነት ያለው መሳሪያዎችን ይጫወታሉ። በሰሜን የሚገኙት አቾሊ እና ላንጊ ጎሳዎች ፒያኖ ይጫወታሉ። በምዕራብ የባንያንኮሬ የከበሮ ሙዚቃ በጣም የበላይ ነው፣ እና ከቡጋንዳ የበለጠ ግርማ ሞገስ ያለው ነው። ሙዚቃ እና ውዝዋዜ በተለያዩ የሀገሪቱ አካባቢዎች የሚታዩ ቢሆንም ባህላዊ ሙዚቃ እና ውዝዋዜዎች በካምፓላ ማግኘት ቀላል ነው። ቢሆንም በሁሉም ክልሎች ማግኘትም ይቻላል።

ደቡብ ሱዳን

ደቡብ ሱዳን የምስራቅ አፍሪካ የጥበባት እና የባህል ፌስቲቫል የልኡክ ቡድን ከላኩና ከተሳተፉ አገራት መካከል አንዷ ነች። አብዛኛዎቹ ደቡብ ሱዳናውያን በስደትም ሆነ በዲያስፖራ ነዋሪነት ከአገራቸው ውጪ ሆነውም የአካባቢያቸውን ባህል በመጠበቅ እረገድ አስኳል ሆነው እንዳሉ ይነገርላቸዋል። በአገሪቱ ባህል በከፍተኛ ደረጃ የተከበረ ሲሆን የአንድን ብሄር አመጣጥ እና ቋንቋ ለማወቅ ትልቅ ትኩረት ተሰጥቶት ይሰራበታል። የሚነገሩት የጋራ ቋንቋዎች ጁባ አረብኛ እና እንግሊዝኛ ቢሆኑም ሀገሪቱ ከምስራቅ አፍሪካ ጎረቤቶቿ ጋር ያላትን ግንኙነት ለማሻሻል ኪስዋሂሊ ከሕዝቡ ጋር ለማስተዋወቅ እቅድ እንደያዘች ይነገራል።

ደቡብ ሱዳን የተለያዩ አገር በቀል ባህሎቿን የሚያንፀባርቅ የባህል ሙዚቃ ባህል አላት። ለምሳሌ የዲንቃ ሕዝቦች ባሕላዊ ሙዚቃዎች በጣም የተወደዱ ግጥሞችን ይታወቃሉ። አዛንዴዎች ግን በተለይ በተረት ታሪክ ይታወቃሉ።

በጂኦግራፊያዊ አቀማመጥ እና በዘለቀው የእርስ በርስ ጦርነት ምክንያት የሙዚቃ ባህሉ በደቡብ ሱዳን አጎራባች አገሮች ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል። በርካታ ደቡብ ሱዳናውያን ወደ ኢትዮጵያ፣ ኬንያ እና ዩጋንዳ ተሰደዱ፤ ከዜጎች ጋር በመገናኘት ቋንቋቸውንና ባህላቸውን ተምረዋል። በአገሪቷ ከቀሩት፣ የሱዳን አካል በነበረችበት ጊዜ፣ ወይም ወደ ሰሜን ከሄዱት ሱዳን ወይም ግብፅ ከሄዱት መካከል አብዛኞቹ የጎረቤቶቻቸውን የአረብኛ ባህልና ቋንቋ አዋህደው ነበር። ከደቡብ ሱዳን የመጡ ብዙ ሙዚቀኞች እንግሊዝኛ፣ ኪስዋሂሊ፣ ጁባ አረብኛ፣ የአካባቢ ቋንቋቸው ወይም የቋንቋ ቅይጥ ይጠቀማሉ።

በ1970ዎቹ እና 1980ዎቹ ጁባ የበለፀገ የምሽት ሕይወት መኖሪያ ነበረች። ከፍተኛ የሀገር ውስጥ ባንዶች ስካይላርክስን እና ረጃፍ ጃዝን ያካትታሉ። ተወዳጁ አርቲስት ኢማኑኤል ከምቤ ሕዝብን፣ ሬጌን እና አፍሮቢትን እየዘፈነ ነው። እኤአ ዳይናሚክ በሬጌ ልቀቶቹ ታዋቂ ነው፣ እና ኢማኑኤል ጃል የዓለም አቀፍ ዝና የሂፕ ሆፕ አርቲስት ነው። ደቡብ ሱዳን እስካሁን ያፈራቻቸው ጥቂት ሴት አርቲስቶችም አሉ።

ብሩንዲ

ብሩንዲ የምስራቅ አፍሪካ የጥበባት እና የባህል ፌስቲቫል የልኡክ ቡድን ከላኩና ከተሳተፉ አገራት መካከል አንዷ ነች። ዕደ ጥበብ በቡሩንዲ ውስጥ ጠቃሚ የጥበብ ስራ ሲሆን ለብዙ ቱሪስቶች ማራኪ ስጦታዎች ሆነው ያገለግላሉ። ሽመና ለሀገር ውስጥ የእጅ ባለሙያዎች የታወቀ የእጅ ሥራ ነው። እንደ ጭምብል፣ ጋሻ፣ ሐውልት እና የሸክላ ሥራ ያሉ ሌሎች የእጅ ሥራዎች በቡሩንዲ እውቅና አላቸው።

በቡርንዲ ከሙዚቃ መሳሪያዎች ውስጥ ከበሮ መምታት የባህል ቅርስ አስፈላጊ አካል ነው። በዓለም ታዋቂ የሆኑት የብሩንዲ ሮያል ከበሮ መቺዎች፣ ከ40 ዓመታት በላይ የተጫወቱት፣ ካሪንዳ፣ አማሻኮ፣ ኢቢሺኪሶ እና ኢኪሪያንያ ከበሮዎችን በመጠቀም በባሕላዊ ከበሮ በመጫወት ይታወቃሉ። ዳንስ ብዙውን ጊዜ ከበሮ ትርኢት ጋር አብሮ ይሄዳል ፣ይህም በበዓላቶች እና በቤተሰብ ስብሰባዎች ላይ ብዙ ጊዜ ይታያል። በኦፊሴላዊ ሥነ ሥርዓቶች እና የአምልኮ ሥርዓቶች ላይ የሚካሄደው አባቲምቦ እና በፍጥነት የሚካሄደው አባናያጋሲምቦ ከታዋቂ የብሩንዲ ዳንሶች መካከል ናቸው። አንዳንድ የሙዚቃ መሳሪያዎች ዋሽንት፣ ዚተር፣ ኢኬምቤ፣ ኢንዶኖንጎ፣ ኡሙዱሪ፣ ኢናንጋ እና ኢንያጋራ በመባል ይታወቃሉ።

ሱማሊያ

ሱማሊያ የምስራቅ አፍሪካ የጥበባት እና የባህል ፌስቲቫል የልኡክ ቡድን ከላኩና ከተሳተፉ አገራት መካከል አንዷ ነች። ሶማሊያ ታሪካዊ ቦታዎችን፣ የባህር ዳርቻዎችን፣ ፏፏቴዎችን፣ የተራራ ሰንሰለቶችን እና ብሔራዊ ፓርኮችን ያቀፉ በርካታ የአካባቢ መስህቦች አሏት። የቱሪስት ኢንዱስትሪው የሚቆጣጠረው በብሔራዊ የቱሪዝም ሚኒስቴር ነው። ራሳቸውን የቻሉት ፑንትላንድ እና ሶማሌላንድ ክልሎች የራሳቸው የቱሪዝም ቢሮ አላቸው። የሶማሌ ቱሪዝም ማኅበር (ሶምቲኤ) በብሔራዊ የቱሪዝም ኢንዱስትሪ ዙሪያ ከአገር ውስጥ የማማከር አገልግሎት ይሰጣል። እኤአ ከማርች 2015 ጀምሮ የደቡብ ምዕራብ ግዛት የቱሪዝም እና የዱር አራዊት ሚኒስቴር ተጨማሪ የጫካ ክምችቶችን እና የዱር እንስሳትን ክልል ለማቋቋም እቅድ መያዙን አስታውቋል።

ሶማሊያ በባህላዊ የሶማሌ ወግ ላይ ያማከለ የበለጸገ የሙዚቃ ቅርስ አላት። አብዛኞቹ የሶማሌ ዘፈኖች ፔንታቶኒክ ናቸው። ያም ማለት እንደ ዋናው ሚዛን ከሄፕታቶኒክ (ሰባት ኖት) ሚዛን በተቃራኒ በአንድ ኦክታቭ አምስት እርከኖችን ብቻ ይጠቀማሉ። የሱማሌ ሙዚቃ በስህተት እንደ ኢትዮጵያ፣ ሱዳን ወይም አረብ ባሕረ ገብ መሬት ባሉ ክልሎች ድምፆች ሊታወቅ ይችላል፣ ግን በመጨረሻ በራሱ ልዩ ዜማዎች እና ዘይቤዎች መለየት ግን ይቻላል። የሶማሌ ዘፈኖች አብዛኛውን ጊዜ በግጥም ደራሲዎች (ሚድሆ)፣ በዘፈን ደራሲዎች (ላክሳን) እና በዘፋኞች (ኮድካ ወይም “ድምፅ”) መካከል ያሉ የትብብር ውጤቶች ናቸው።

እንደ መውጫ

የባህልና ስፖርት ኮሙኒኬሽን ጉዳዮች ዳይሬክተር አቶ አለማየሁ እንደሚሉት ባህልና ጥበባት ሰዎች እርስ በርስ በሚኖራቸው ግንኙነት እና የማኅበራዊ መስተጋብር ለዘመናት ያፈሯቸውን እሴቶች እና የአኗኗር ዘይቤዎች ለአካባቢያቸው እና ለሌሎች ሕዝቦች የሚያጋሩበት እና የሚያስተዋውቁበት አንደኛው መሳሪያ ነው፡፡ በመሆኑም ባህልና ጥበባት ለሀገረ መንግሥት ግንባታ እና ማሕበራዊ ሀብት ክምችት (Social Capital development) ያለው አስተዋጽዖ ክፍተኛ መሆኑ በተለያየ ጥናቶች የተረጋገጠ ነው፡፡ በመሆኑም ብዝሃ ባህል እና እሴቶች ለተጀመረው የሀገረ መንግሥት ግንባታ ያላቸውን ሚና ለማጎልበት የጥበባትና ባህል ፌስቲቫሎች መዘጋጀት እና መሰል ሁነቶች በስፋት በማቀድ ተግባራዊ ማድረግ አስፈላጊ ነው፡፡ በተጨማሪም ጥበብ ለማሕበራዊና ኢኮኖሚያዊ እድገት እንዲሁም ለህዝቦች ትስስር ሀይል (soft power) በመሆኑ ይህንኑ ፀጋ በመጠበቅ፣ ማልማትና ጥቅም ላይ የሚውልበትን መንገድ መቀየስና ተግባራዊ ማድረግ ያስፈልጋል፡፡

ዳግም ከበደ

አዲስ ዘመን ሰኔ 12 ቀን 2014 ዓ.ም