በውሃ መስኖ እና ኢነርጂ ሚኒስቴር የተቀረፀው የቆጋ መስኖ ልማት ፕሮጀክትን ለማጠናቀቅ መጀመሪያ የተያዘው የገንዘብ መጠን 405 ነጥብ ሁለት ሚሊየን ብር ነበር:: መጨረሻ ሲጠናቀቅ ግን 310 ነጥብ 42 ሚሊየን ብር አስጨምሮ ለሶስት ዓመታት ዘግይቶ በ715 ነጥብ 62 ሚሊየን ብር ተጠናቅቋል::
ቀድመን ፕሮጀክቱ ያስወጣውን ዋጋ ለመግለፅ የወደድነው ያለምክንያት አይደለም:: ፕሮጀክቱ በመዘግየቱ ያስጨመረውን ገንዘብ ለመግለፅ ነው:: በዘገየ ቁጥር የሚያስወጣው ወጪ መጠን ጨምሯል:: ይህ ማለት በተዘዋዋሪ ገንዘቡ ዋጋ እያጣ መጥቷል:: ፕሮጀክቱም በመዘግይቱ መጀመሪያ ከተያዘለት ገንዘብ ከ76 በመቶ ያላነሰ ተጨማሪ ወጪን አስከትሎ ለመጠናቀቅ በቅቷል::
የመስኖ ልማት ፕሮጀክቱ አሁን ላይ አገልግሎት መስጠት ከጀመረ ዓመታት ተቆጠሩ:: ነገር ግን የመስኖ ልማቱ የተገነባበት ቦታ ላይ የነበሩ ስድስት አርሶ አደሮች ለገጠር የእርሻ መሬት የሚሰጥ የሰብል ካሳ አልተከፈለንም ማለታቸውን ባለፈው ረቡዕ ሐምሌ 7 ቀን ማስነበባችን ይታወሳል::
በአማራ ክልል በሜጫ ወረዳ እና ምርት ቀበሌ ማለትም አሁን የቆጋ መስኖ ልማት ያለበት ቦታ ላይ ነዋሪ ከነበሩት መካከል አርሶ አደር ዋለ አለባቸው፣ አርሶ አደር ይቴ አቸንፍ፣ አርሶ አደር ማዘንጊያው አለባቸው ፣ አርሶ አደር ምህረት አታላይ፣ አርሶ አደር ጋሻው ዋለ እና አርሶ አደር ዘላለም ቸርነት ይገኙበታል::
የእነአርሶ አደር ዋለ አቤቱታ
አርሶ አደር ዋለ አለባቸው እንደሚናገሩት፤ የገጠር የእርሻ መሬታቸው፤ የመኖሪያ ቤታቸው እና የጓሮ የአትክልት ስፍራቸው በአጠቃላይ ይዞታቸው ለቆጋ መስኖ ልማት አገልግሎት በመፈለጉ ልቀቁ የተባሉት በ1990ዎቹ መጨረሻ ነበር::
እንዲለቁ ሲጠየቁ እንደደንቡ ምትክ እና ካሳ እንደሚሰጣቸው ተገልፆላቸው በ1999 ዓ.ም በሰኔ ወር በቅድሚያ የጓሮ የአትክልት ስፍራቸው እና ቤታቸው ተለክቶ ካሳ ተከፈላቸው:: ነገር ግን በዚሁ ሰበብ ከአርሶ አደር ዋለ ጋር ከላይ ስማቸው የተዘረዘሩ አርሶ አደሮች አርሶ አደር ዋለን ጨምሮ የመሬት አባሪ የካሳ ገማች እና አስከፋይ ሆነው የአትክልት እና የመኖሪያ ቤት ካሳ አጭበርብረው አስከፍለዋል በሚል ፀረ ሙስና ከሰሳቸውና እስር ቤት ገቡ::
እንደአርሶ አደር ዋለ ገለፃ፤ ይህ የሆነው ሌሎች አጭበርብረው አትክልት ማስቆጠራቸውን ደርሰውበት ሰዎቹ ክፍያው ሲፈፀም፤ አንደኛው 80ሺህ ብር ሌላኛው 90ሺህ ብር የተቀነሰባቸው መሆኑን ተከትሎ ለበቀል ጠቁመውባቸው ስለነበር ነው:: በዚህ ያኮረፉት ሰዎች እነአርሶ አደር ዋለን ለመበቀል ሥነምግባር እና ፀረ ሙስና ‹‹ያለአግባብ ካሳ አስከፍለዋል:: ለጓደኞቻቸው እና ለጎረቤቶቻቸውም አሰጥተዋል:: ›› በማለት ከሰሷቸው:: በዚህ ምክንያት በ2000 እና በ2001 ዓ.ም ቦታ ተለክቶ ለገጠር የእርሻ መሬቱ በአጎራባች ቀበሌ ምትክ ሲሰጥ እና የሶስት ዓመት ካሳ ሲከፈል እነአርሶ አደር ዋለ ታስረው ነበር::
አርሶ አደር ዋለ እንደሚናገሩት፤ በጊዜው እርሳቸው ‹‹እትክልቱ በትክክል አልተቆጠረም፤ በድጋሚ መቆጠር አለበት›› ማለታቸውን ተከትሎ፤ አጭበርብረዋል በሚል የሃሰት ክስ የተመሰረተባቸው በመሆኑ ካሳውን በአካል ቀርበው መቀበል ስለማይችሉ ካሳ የሚቀበልላቸው ሰው ወክለዋል:: እርሳቸው ብቻ አይደሉም አርሶ አደር ይቴ አቸንፍ፣ አርሶ አደር ማዘንጊያ አለባቸው፣ አርሶ አደር ምህረት አታላይ፣ አርሶ አደር ጋሻው ዋለ እና አርሶ አደር ዘላለም ቸርነትም ካሳ እንዲከፈልላቸው ቤተሰባቸውን ወክለዋል::
ነገር ግን በወቅቱ የወረዳው ፋይናንስ ቢሮ ሃላፊ እና የወረዳው አመራር የሶስት ዓመት የሰብል ካሳ ለእነ አርሶ አደር ዋለ መክፈል አልፈለጉም:: ‹‹ እስር ቤት ውስጥ ናቸው›› በሚል ሰበብ ለተወካዮቹ ‹‹ ካሳውን አንሰጥም›› ብለው መከልከላቸውን ይናገራሉ:: ‹‹ዳኛው የገጠር የእርሻ መሬት የሰብል ካሳን ሳያግድ ከፋዩ አካል አልከፍልም ማለቱ ተገቢ አይደለም :: ›› ቢሉም ምላሽ ያጣሉ::
በ2003 ዓ.ም በጥቅምት ወር ክስ ቀርቦባቸው እነአርሶ አደር ዋለ እስር ቤት ሆነው ሲከራከሩ፤ ለአንድ አመት ከዘጠኝ ወር ያለፍርድ ቆዩ:: ለገጠር የእርሻ መሬታቸው የሰብል ካሣ ሳይከፈላቸው ቀረ:: በመጨረሻም በ2004 ሰኔ 8 ቀን በነፃ ሲለቀቁ፤ የገጠር የእርሻ መሬት የሶስት ዓመት ካሳ አለማግኘታቸውን ጠቅሰው፤ ካሳ እንዲከፈላቸው ጥያቄ ቢያቀርቡም ምላሽ አልተሰጣቸውም:: ጥያቄውን ያቀረቡት በተለቀቁ በአንድ ወር ውስጥ ሃምሌ ላይ ካሳውን ላልከፈለው ለወረዳው ነበር:: ወረዳውን ቢጠይቁም ምላሽ ባለማግኘታቸው አልፈው ለአማራ ክልል አካባቢ ጥበቃ ጥያቄ ማቅረባቸውን ገልፀዋል::
ሌላው ተበዳይ ነኝ ባይ የእናምርት ቀበሌው ነዋሪ አርሶ አደር ዘላለም ቸርነት በበኩላቸው እንደሚናገሩት፤ የሃሰት ክስ ተመስርቶባቸው ለስቃይ ተዳረጉ:: ዋስትና ተከልክለው ለአንድ አመት ከዘጠኝ ወር ከታሰሩ በኋላ በመጨረሻ ጥፋተኛ ባለመሆናቸው ነፃ ተብለው ተለቀቁ:: በእስር ከመሰቃየት በተጨማሪ ካሳ ተከለከሉ:: ዘግይቶም ቢሆን ካሳው እንዲከፈላቸው ቢጠይቁም የሚከፍላቸው ጠፋ:: ነገር ግን የገጠር የእርሻ መሬት የሰብል ካሳ ዝርዝሩ ሲታይ ካሳ እንዳልተሰጣቸው ታውቋል:: ሆኖም አሁን ዘግይቶ እና ገንዘቡ ዋጋ አጥቶም ቢሆን በወቅቱ የተተመነውን እንኳ የሚከፍላቸው አጥተዋል::
‹‹ ለምን ተከለከልን፤ ያገደው ማን ነው? የታገደው እንዴት ነው? እንዴት እናስለቅቅ?›› በማለት ከወረዳው ጀምሮ ለክልል ጥያቄውን ቢያቀርቡም፤ ‹‹አናውቅላችሁም›› መባላቸውን እና ገንዘቡ ወደ መንግስት ካዝና ከገባም በዚህ መልኩ ወደ መንግስት ካዝና ገብቷል የሚል መጥፋቱን አቶ ዘላለም ተናግረዋል::
‹‹ከፋዮቹ አውጥተው ይጠቀሙበት፤ ለሌላ ሰው ይክፈሉት፤ ገንዘቡ የት ይድረስ የት ማወቅ አልተቻለም:: ›› የሚሉት አርሶ አደር ዘላለም፤ በ2003 ዓ.ም ለእርሳቸው እንዲቀበሉ ተገምቶላቸው የነበረው 20 ሺህ ብር አሁን ላይ ከዓሥር ዓመት በፊት ሊያስገኝ የሚችለውን ጥቅም ባያስገኝም መከፈል ከነበረበት ጊዜ አልፎ አሁንም ገንዘቡ ሊከፈላቸው ሲገባ አለመከፈሉ እጅግ እንዳሳዘናቸው ይናገራሉ:: ‹‹ህግ ባለበት አገር የእናንተ ጉዳይ ይህ ነው:: ገንዘቡ የተከለከለው በዚህ ምክንያት ነው›› ብሎ ቀርቦ የሚያወያይ አንድም ሰው መጥፋቱ ያሳዝናል ብለዋል::
የሜጫ ወረዳ ምላሽ
በሜጫ ወረዳ የገጠር መሬት ሃላፊ አቶ አስማማው ጌትነት በበኩላቸው እንደሚናገሩት፤ ለቆጋ መስኖ ልማት ካሳ ከተከፈለ ረዥም ጊዜ አልፎታል:: በወቅቱ ካሳውን የሚከፍለው ሌላ አካል ነበር:: የእነርሱ ሥራ ይዞታውን አጣርቶ መስጠት ላይ ብቻ ያተኮረ ነበር:: የአባይ ተፋሰስ የሚባል ተቋም ከፍሏል:: እርሳቸው ባላቸው መረጃ መሰረት ካሳ ያልተከፈለው አርሶ አደር የለም:: ሙሉ ሰነዱ ለክልል ገጠር መሬት ቢሮ ተልኳል:: እዛ ላይ ማረጋገጥ ይቻላል:: ወረዳው ጋር ምንም መረጃ የለም:: ካሳ የሚመለከታቸው አሁንም ድረስ ያልተከፈላቸው ሰዎች ካሉ መረጃ ተጠቃሎ ክልል የገባ በመሆኑ ክልሉ የተሻለ መረጃ ሊሰጥ ይችላል::
አሁን ላይ ከዚህ በላይ ምላሽ መስጠት እንደማይችሉ እና በወቅቱ የነበሩ ባለሞያዎች አሁን አለመኖራቸውን፤ ነገር ግን ክልል ላይ የማን መሬት ምን ያህል ሔደ ማን ምትክ አገኘ የሚለው ሙሉ መረጃ መኖሩን ተናግረዋል:: በወቅቱ ምን ያህል ይዞታ ነበራቸው ምን ያህሉ ስንት አገኘ የሚለውም መረጃ መኖሩን ተናግረው የክልሉ ገጠር ልማት ቢሮ ሄዶ ማረጋገጥ ይቻላል ብለዋል::
ምንም እንኳ ወረዳው መረጃው ወደ ክልል ሄዷል ቢልም እነ አርሶ አደር ዋለ ጉዳዩን ወደ ክልል በማምራት በደላቸውን ቢገልፁም፤ የክልሉ ምክትል የመሬት ሃላፊ፤ ‹‹ካሳ ቀረብን ብለው አቤቱታ በማቅረባቸው ወረዳው ካሳውን እና አጠቃላይ መረጃውን ይላክልን›› በሚል ለሜጫ ወረዳ ደብዳቤ መላኩን አርሶ አደር ዋለ ይገልፃሉ:: ከተላከ በኋላ የወረዳው አካባቢ ጥበቃ ደግሞ ‹‹እኛ በጊዜው መረጃ ከማሰባሰብ ውጪ አስከፋይ አካል አልነበርንም›› ብሎ ጉዳዩን አድበስብሶ በማለፉ ለእንባ ጠባቂ ለማመልከት መገደዳቸውን አርሶ አደር ዋለ ያስረዳሉ::
እንባ ጠባቂ በጉዳዩ ላይ
እነአርሶ አደር ዋለ ምላሽ ማጣታቸውን ተከትሎ ለኢትዮጵያ ሕዝብ ዕንባ ጠባቂ ተቋም ለባህርዳር ቅርንጫፍ ያመለክታሉ:: “የእርሻ መሬታችን ለቆጋ መስኖ ልማት አገልግሎት በመፈለጉ ይዞታችንን እንድንለቅ ተደርጎ፤ ለሌሎች ተነሽዎች የሶስት ዓመት የሰብል ካሣ ሲከፈል እኛ በእስር ቤት ውስጥ ስለነበርን የካሣ ክፍያው ሳይከፈለን ቀርቷል፣ ከእስር ቤት ከወጣን በኋላም እንዲከፍለን ብንጠይቅ ምላሽ ሊሰጠን አልተቻለም›› በማለት፤ አቤቱታቸውን አቀረቡ::
ቅርንጫፍ ፅህፈት ቤቱም የክልሉን ገጠር መሬት አጠባበቅ እና አስተዳደር ቢሮን፣ የአባይ ተፋሰስ ባለሥልጣን እና ከወረዳው አካባቢ ጥበቃ ማስረጃዎችን በመሰብሰብ፤ አቤቱታ አቅራቢዎቹ እነአርሶ አደር ዋለ በትክክልም በክፍያ ዝርዝሩ ላይ ካሳ እንዳልተከፈላቸው አረጋግጦ፤ “የካሣ ክፍያውን የውሃ መስኖና ኢነርጂ ሚኒስቴር መሥሪያ ቤቱ እንዲከፍል” የመፍትሔ ሃሳብ ሰጠ::
የሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ ለእንባ ጠበቂ የሰጠው ምላሽ
የውሃ መስኖና ኢነርጂ ሚኒስቴር ባቀረበው ምላሽ በዋናነት አቤቱታ አቅራቢዎቹ ያቀረቡት አቤቱታ “ይዞታችን ለልማት ሲወሰድ የካሣ ክፍያ አልተፈፀመልንም” የሚል በመሆኑና የዚህ አይነት ቅሬታም ሊስተናገድ የሚችልበት አግባብ በወቅቱ በስራ ላይ በነበረው “ለህዝብ ጥቅም ሲባል የመሬት ይዞታ የሚለቀቅበትንና ካሣ የሚከፈልበትን ሁኔታ ለመወሰን በወጣው አዋጅ ቁጥር 455/97 አንቀፅ 11 መሠረት እንጂ የአመልካቾች ቅሬታ አስተዳደራዊ በደል ሊባል የሚችል አይደለም:: የኢትዮጵያ ሕዝብ ዕንባ ጠባቂ ባህርዳር ቅርንጫፍ ጽህፈት ቤት የሰጠው የመፍትሔ ሀሳብ በአዋጅ ከተሰጠው ሥልጣን በላይ ነው›› በማለት ምላሽ ሰጥቷል::
በሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ ተቃውሞ ተጨምሮ እንደተገለፀው፤ ይዞታቸው ለቆጋ ግድብ ፕሮጀክት በመፈለጉ ከይዞታቸው እንዲነሱ መደረጉን፣ ከይዞታቸው ሲነሱም ለህዝብ ጥቅም ሲባል የመሬት ይዞታ የሚለቀቅበትንና ካሣ የሚከፈልበትን ሁኔታ ለመወሰን በወጣው አዋጅ ቁጥር 455/97 መሰረት የአሁን አመልካቾችን ጨምሮ ለ233 አርሶ አደሮች በካሣ ገማች ኮሚቴ አማካኝነት በየስማቸው የተሰራውን የካሣ ገንዘብ በካቢኔ ፀድቆ እንደተላከ አመላክቷል::
በካቢኔ ፀድቆ እንደተላከ እና የአሁን ቅሬታ አቅራቢዎች ስም ዝርዝር እና የተሰራላቸው የካሣ ገንዘብ መጠን ጋሻው ዋለ በተራ ቁጥር 99 ላይ፤ ብር 6ሺህ 181፤ ማዘንጊያው አለባቸው በተራ ቁጥር 128 ብር 39ሺህ 485፤ ምህረት አታላይ በተራ ቁጥር 141 ብር 37ሺህ 305፤ ዋለ አለባቸው በተራ ቁጥር 18 ብር 17ሺህ 304 ብር ፤ ይቴ አቸንፍ በተራ ቁጥር 205 ብር 14ሺህ 170 እና ዘላለም ቸርነት በተራ ቁጥር 206 ላይ ብር 21ሺህ 310 መሆኑን በመግለፅ፤ ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ አቤቱታ አቅራቢዎቹን ጨምሮ ለ 233 ተነሺዎች የሚገባውን የካሣ ገንዘብ ለዚሁ አላማ በተከፈተው የባንክ ሂሳብ በድምሩ ብር አስራ ሶስት ሚሊዮን አንድ መቶ አስራ ዘጠኝ ሺህ ሁለት መቶ ሰላሳ ዘጠኝ ብር ገቢ ማድረጉን፤ ይህን ገንዘብ ለእያንዳንዳቸው የማከፋፈል ኃላፊነትም የወረዳው ፋይናንስ ቢሮ እንደነበር በመግለፅ ምላሽ አቅርቧል ::
የሕዝብ እንባ ጠባቂ ተቋም በሚኒስቴር መሥሪያ ቤቱ የሚያቀርበውን መቃወሚያ ከግምት ሳያስገባ “ለቅሬታ አቅራቢዎች የካሣ ክፍያ ያልተፈፀመ በመሆኑ ይህም አስተዳደራዊ በደል ሊሰኝ የሚችል ነው ስለሆነም በአዋጅ ቁጥር 455/97 መሠረት ለአቤቱታ አቅራቢዎች የካሣ ክፍያ ሊከፈል ይገባል” በማለት የመፍትሔ ሀሳብ መቅረቡ ተገቢነት ይጎድለዋል ብሎ የሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ መልስ ሰጠ:: የእርሱን መልስ ተከትሎ ጉዳዩ ወደ ፌዴራል ኢትዮጵያ ህዝብ እንባ ጠባቂ ተቋም አመራ::
አርሶ አደር ዘላለም ቸርነት በበኩላቸው፤ ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ ገንዘቡን ልኪያለሁ ቢልም በዝርዝር የላከበትን የደብዳቤ ቁጥር ገልፆ ምላሽ አልሰጠም:: ገንዘቡ በእነርሱ ስም ወጥቶ የት እንደደረሰ አቅጣጫውን ማሳወቅ ሲገባ ይህንን ማድረግ አለመቻሉ ያሳዘናቸው መሆኑን ይናገራሉ::
‹‹የሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ የላከውን ገንዘብ ለሚገባው አካል አለመድረሱን መረጃ ከደረሰው ለምን አልተከፈላቸውም፤ ለምን አልደረሰም ብሎ ወደ መንግስት ካዝና ፈሰስ መሆን አለመሆኑን አረጋግጦ፤ ለሚመለከተው አካል የመጠየቅ ግዴታ አለበት:: ›› ብለዋል::
የፌዴራል የህዝብ እንባ ጠባቂ ተቋም ምርመራ
ተቋሙ የቀረበለትን አቤቱታ መርምሮ ተገቢውን የመፍትሄ ሀሳብ ለመስጠት ያስችለው ዘንድ ከውሃ መስኖና ኢነርጂ መሥሪያ ቤት የሥራ ሀላፊዎች ጋር ውይይት በማድረግ፤ ከጉዳዩ ጋር ግንኙነት ያላቸውን ህጎች መመልከቱን በፌዴራል ዕንባ ጠባቂ ተቋም መርማሪ ሃይሌ ተፈራ ተናግረዋል::
አቤት ባዩች ካሳ ተከፍሏቸዋል አልተከፈላቸውም የሚለው ጉዳይ አከራካሪ ባለመሆኑ ከእስር ቤት ቅጣታቸውን ጨርሰው ከወጡ በኋላ ካሳ ለምን አልተከፈላቸውም የሚለውን መመርመር አስፈላጊ ሆኖ መገኘቱን የህዝብ እንባ ጠባቂ አረጋግጧል:: የወረዳው ፋይናንስ ቢሮ በወቅቱ ካሳ የተከፈለው ወረዳው ላይ ሳይሆን ከተማ አስተዳደሩ ላይ በመሆኑ ወረዳው በአርሶ አደሮቹ ካሳ ክፍያ ላይ ምንም አይነት ሀላፊነት የለበትም ሲል ያሳወቀ በመሆኑ የወረዳው ገጠር መሬት አስተዳደርም ቢሆን ካሳ እንዲከፈላቸው ማስተላለፍ እንጂ ከካሳ ክፍያ ጋር በተያያዘ ከአሰራር ኣንጻር ኃላፊነት የሌለበት እንደሆነ መግለፁን የህዝብ እንባ ጠባቂ ተቋም የምርመራ ግኝት ያመለክታል::
አባይ ተፋሰስ ባለስልጣን በበኩሉ በ2003 እና 2004 ዓ.ም ካሳ ክፍያ በቆጋ ፕሮጀክት በኩል እንደተፈጸመ፤ ሆኖም ለአርሶ አደሮች በተለያየ ምክንያት ካሳ ሊከፈላቸው እየተገባ ሳይከፈላቸው ከቀረ ግን ወደ ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ ገንዘቡ ተመላሽ ሊደረግ እንደሚችል ማሳወቁንም እንባ ጠባቂ ተቋም አጣርቷል::
በእነዚህ ምክንያቶች አቤቱታ አቅራቢዎች ከማረሚያ ቤት ከወጡ በኋላ የካሳ ክፍያ ሳይፈጸምላቸው እንደቀረ መረዳት የተቻለ ሲሆን፤ በተጠቀሱት ምክንያቶች ካሳ ካልተከፈላቸው ካሳ የመክፈል ግዴታ እና ሀላፊነት ያለበት የአርሶ አደሮቹን ይዞታ ለግንባታው ያዋለው አካል መሆኑ ተጠቁሟል::
ስለዚህ ሚኒስቴር መሥሪያ ቤቱ ተገቢውን ማጣራት አድርጎ ህጋዊ እርምጃ መውሰድ እንደሚኖርበት እና በጉዳዩ ላይ በቀጥታ በሚመለከታቸው አካላት ቸልተኝነት ወይም ጉዳዩን እንዳማያወቁትና እንደማይመለከታቸው በማሰብ እየተፈጸመ በሚገኘው ተግባር ዜጎች ለህዝብ ጥቅም በሚል ከይዞታቸው ሲነሱ ሊያገኙ የሚገባውን ተገቢ ካሳ እንዳያገኙ የሚያደርግ ተግባር በመሆኑ፤ በህገ መንግስቱና በሌሎች ዝርዝር ህጎች የተሰጣቸውን ካሳ ክፍያ የማግኘት መብትም ስለሚያሳጣ ለአቤት ባዩች ክፍያው እንዲፈፀም የፌዴራል ዕንባ ጠባቂ የመፍትሔ ሃሳብ አቅርቧል::
የውሃ መስኖ እና ኢነርጂ ሚኒስቴር
የሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ የህዝብ ግንኙነት ኃላፊ አቶ ቴዎድሮስ መርጊያ እንደሚናገሩት፤ ፕሮጀክቱ በጣም የቆየ ነው:: የመስኖ ልማት ኮሚሽን ሲቋቋም ጉዳዩን በዝርዝር የሚያውቁት ሰዎች ወደ ኮሚሽኑ ገብተዋል:: ነገር ግን እንደ አጠቃላይ አሰራር መረጃ የሚልከው ወረዳው ነው:: በወረዳው መረጃ ላይ ተመርኩዞ ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ ገንዘቡን ይልካል:: ወረዳው እና ክልሉ ክፍያ ይፈፅማሉ:: ለእነዚህ ሰዎች ክፍያ ሳይፈፀም ገንዘቡ ወደ ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ ተመላሽ መሆኑን በወቅቱ ቢሆን ማረጋገጥ ይቻል ነበር:: ነገር ግን አሁን ሊያውቁ የሚችሉበት አግባብ ከባድ እና አስቸጋሪ ነው::
እነአርሶ አደር ዋለን በሚመለከት ጉዳዩ የቆየ በመሆኑ መረጃ እንደሌላቸው እና የነበሩት ባለሞያዎችም ከሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ መካፈል ጋር ተያይዞ ይህን ይከታተል የነበረው ክፍል ወደ መስኖ ልማት ኮሚሽን በመጠቃለሉ ጉዳዩን ለማጣራት እና ምላሽ ለመስጠት እንደሚቸገሩ እና መስክ ሥራ ላይ መሆናቸውን ገልፀዋል:: ነገር ግን ፕሮጀክቱ የተዘጋ መሆኑን እና አሁን ላይ ክፍያው ሊፈፀምላቸው የሚችልበት መንገድ አለ ብለው እንደማያምኑም ነው ያመለከቱት::
የአማራ ክልል ምላሽ
የአማራ ክልል የመሬት አስተዳደር እና አጠቃቀም ቢሮ ሃላፊ አቶ ግዛት አብዩ በበኩላቸው እንደሚናገሩት፤ ከቆጋ መስኖ ልማት ጋር ተያይዞ የካሳ አልተከፈለንም ጥያቄ መቅረቡን አልሰሙም:: ፕሮጀክቱ አስር ዓመት ያለፈው ስለሆነ እስከ አሁን ካሳ ያልተከፈለውን ሰው እርሳቸው እንደማያውቁ እና የቀረበ ነገር አለመኖሩን ይናገራሉ:: በ2003 ዓ.ም ባይኖሩም ወደ ሥራው ከመጡ ሁለት ዓመታትን ሲያሳልፉ እንደዚህ አይነት ጥያቄ ያልቀረበ በመሆኑ ለጥያቄው መልስ ለመስጠት እንደሚቸገሩ ገልጸዋል:: በእርሳቸው መረጃ መሰረት ለሁሉም ካሳ ተሰጥቷል::
ለሁለት ዓመት በ2012 እና በ2013 ዓ.ም ቢሮውን ሲመሩ እርሳቸው ባሉበት እንዲህ አይነት ጥያቄ አለመቅረቡን አረጋግጠዋል:: የህዝብ እንባ ጠባቂ ተቋምም ሆነ ሌላ ተቋም ‹‹እነዚህ አርሶ አደሮች አቤቱታ አቅርበዋል፤ በዚህ መንገድ ችግራቸውን ፍቱላቸው›› የሚል ደብዳቤ እንዳልደረሳቸውም ተናግረዋል:: ምናልባት ከሁለት ዓመት በፊት ቀርቦ ከሆነ የዋለ የተንከባለለ እንዲህ አይነት አቤቱታ አለመቅረቡን ገልፀዋል::
አሰራሩ ግን ለህዝብ ጥቅም ሲባል የሚነሱ አርሶ አደሮች ህጉ በሚፈቅደው መሰረት ካሳ ይሰጣቸዋል:: በመሬቱ ላይ የነበራቸውን ሰብል እና የቀጣይ የአሥር ዓመት በመሬቱ ሊያገኙት የሚገባውን ምርት ህጉ በሚፈቅደው መሰረት ይከፈላቸዋል:: ክፍያውን የሚፈፅመው የፕሮጀክቱ ባለቤት ነው:: ለምሳሌ የቆጋ ግድብ ከሆነ የውሃ መስኖና ኢነርጂ ሚኒስቴር ይከፍላቸዋል:: ግድቡ ሲሰራ ውሃው ያረፈበት ወይም ካናሉ የሄደበት በተዘዋዋሪ አርሶ አደሮቹ መሬታቸውን ያሳጣቸው አካል በህጉ መሰረት ካሳ ይከፈላቸዋል ብለዋል::
የካሳ ህጉ በግልፅ እንደሚያስቀምጠው በካሳ ኮሚቴ እና በክልል፣ በዞን እና በወረዳ ደረጃ የመሬት አስተዳደር እና አጠቃቀም ቢሮ አማካኝነት ካሳ ይሰራላቸዋል:: በተቀመጠው መሰረት ተተምኖ ይነገራቸዋል:: በዛ ላይ ቅሬታ ያላቸው ካሉ በቅድሚያ እዛው ላለው የቅሬታ ኮሚቴ ቅሬታቸውን አቅርበው ሊታይላቸው ይችላል:: ቅሬታቸው ከታየ በኋላ የሚስተካከለው ይስተካከላል:: ግምቱ ትክክለኛ ከሆነ ደግሞ ትክክለኛ ነው ተብሎ ምላሽ ይሰጣል ይላሉ::
የቅሬታ ማቅረቢያ ጊዜም ያለ ሲሆን፤ ተመኑ ላይ የመሬቱ አይነት ወይም ስፋት በትክክል አልታየልኝም ብሎ ቅሬታ ካቀረቡም ይታያል:: በህዝብም ይተቻል:: መስተካከል ያለበት ይስተካከላል:: ቅሬታው ያላግባብ ከሆነም ያለአግባብ መሆኑ ይገለፃል:: አርሶ አደሩ በተሰጠው ምላሽ ካልረካም ፍርድ ቤት መጠየቅ ይችላል:: ለምሳሌ መሬቱ ሩብ ሔክታር ሆኖ ከሩብ በታች ተደርጎ ከተገመተበት ወይም መሬቱ የሚያበቅለው ብዛት ያለአግባብ ተቀንሶ ከተገመተበት አቤቱታ ማቅረብ ይችላል:: ፍርድ ቤትም መመሪያውን አይቶ በዛ ላይ ውሳኔውን ይሰጣል:: ነገር ግን ፍርድ ቤት ከመድረሳቸው በፊት ከወረዳ ጀምሮ ያሉ የሃብት ትመና ባለሞያዎች ከተሳሳቱ ለዞን እና ለክልሉ መሬት አስተዳደር እና አጠቃቀም የሃብት ትመና ባለሞያዎች ጥያቄ ማቅረብ ይችላሉ::
እንደ አቶ ግዛት ገለፃ፤ ሰውየው ማለትም ካሳ ተከፋዩ በአጋጣሚ እስር ቤት ሆኖ ወይም ታሞ ካሳውን መቀበል ባይችል በህጋዊ ወኪሎቹ በቤተሰቡ የመቀበል መብት አለው:: ይህ አሰራሩ ነው:: እዚህ ላይ በፅኑ የአርሶ አደሩ መብት የተጠበቀ ነው:: አምስት ሳንቲም ቢሆን እንዲቀርበት አይፈለግም:: ነገር ግን ‹‹አነሰ›› ‹‹በዛ›› የሚል አቤቱታ የሚቀርብበት ሁኔታ አለ:: አንዳንዴ ከመመሪያው አንፃር አነሰብን የሚሉበት አጋጣሚ አለ:: ነገር ግን አሁን ላይ በፌዴራል ደረጃ አንድ ወጥ የመሬት አስተዳደር እና አጠቃቀም የመሬት ሃብት ግመታ አዋጅ በ2013 ወጥቷል:: የሚኒስትሮች ምክር ቤት ደንቡን አውጥቷል:: ክልሉ መመሪያ አዘጋጅቷል:: በዚህ ዓመት በ2013 አዋጅ መሰረት የሚሰራበት ሁኔታ ይኖራል:: ከዛ በፊት ደግሞ ሌላ ህግ ነበር:: በዛ መሰረት ተሰርቷል ብለዋል::
አሥር አርሶ አደሮች ወይም መቶ አርሶ አደሮች ካሳ የሚያገኙ ከሆነ የካሳውን ሃብት የሚገምተው በየደረጃው ያለ የመሬት አስተዳደር አፈፃፀም ቢሮ ነው:: ይህን አጣርቶ ለመስኖ እና ኢነርጂ ሚኒስቴር መስሪያ ቤት ይልካል:: ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ የሚጠራጠረው ነገር ካለ ያረጋግጣል:: በሰዎቹ ልክ የተገመተውን ገንዘብ በየስማቸው በባንክ ያስገባል:: ገንዘቡ ከሞያተኛው ጋር የሚያነካካው ነገር የለም:: የወረቀት ሥራው ከትመናው ጀምሮ እስከ አከፋፈሉ ወረዳው አረጋግጦ ይሰራል:: አሰራሩ ላይ ጥያቄ አይኖርም፤ ጉዳዩ እና ጥያቄው ሳይደርሰን ቀረ የሚል ነው:: ገንዘቡ በስማቸው ይመጣል:: ያለአግባብ የተገኘ ገንዘብ ካለ ተመላሽ ይሆናል:: ከዚህ ውጪ ወደ ግለሰቦች ወይም ወደ ቢሮ፣ ወደ ወረዳውም ሆነ ወደ ዞኑ ካዝና የሚገባበት ዕድል የለም ብለዋል::
እንደ አቶ ግዛት ገለፃ፤ ምንም እንኳ እርሳቸው ጉዳዩን ባይሰሙም ከአሁን በኋላም ተበዳይ ነን ባዮቹ አቤቱታቸውን ማቅረብ ይችላሉ:: አቤቱታው ተገቢ ካልሆነ ይጣራል:: ተገቢ ከሆነም ተጣርቶ ለሚመለከተው እንዲቀርብ ይደረጋል::
የተፋሰስ ልማት ምላሽ
የተፋሰስ ልማት ምክትል ዋና ዳይሬክተር አቶ ጌታቸው ግዛው በበኩላቸው፤ ጉዳዩ ካለም የሚመለከተው ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱን ነው:: ቆጋን የተረከቡት በውክልና ግንባታው አልቆ በመሆኑ ክፍያው የሚመለከተው የውሃ ሚኒስቴርን መሆኑን ገልፀዋል::
ካሳ ጭራሽ እነርሱ እንዳልከፈሉ እና ክፍያው ከግንባታ ጋር እንደሚያያዝ በመጥቀስ፤ እነርሱ ምንም መረጃው እንደሌላቸው ተናግረዋል::
ቀደም ብሎ ሲያሰራ የነበረው ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ በመሆኑ እርሱን ሊመለከት ይችል ይሆናል ብለው፤ የእነርሱ ሥራ ውሃውን ለማስተዳደር ውሃውን ከመክፈት እና ውሃውን ከመዝጋት እና ከማስተዳደር ጋር እንጂ ከግንባታ እና ከካሳ ጋር የሚያያይዘው
ምህረት ሞገስ
አዲስ ዘመን ሐምሌ 21 ቀን 2013 ዓ.ም
