«ለኢትዮጵያ ሕዝብ በኩራት እና በእምነት መግለጽ የምፈልገው አንድ ብር ከዚህ ምስኪን ሕዝብ እኛ አንሰርቅም፤ እኛ ትርፋችንና ገንዘባችን ሕዝባችን ነው፤» የኢፌዴሪ ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ (ዶ/ር)

 የኢፌዴሪ ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ(ዶ/ር)፣ በ28ኛው የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት መደበኛ ጉባዔ፣ ከምክር ቤቱ አባላት ለተነሱ ጥያቄዎች ምላሽና ማብራሪያ ሰጥተዋል።በዚህ ምላሽና ማብራሪያቸውም በ2015 በጀት ዓመት ስለተከናወኑ ተግባራት እንዲሁም አጠቃላይ ባለው ሀገራዊ ሁኔታ (ማኅበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ፖለቲካዊና ዲፕሎማሲያዊ እንዲሁም ከሰላምና ፀጥታ ጋር በተያያዙ ጉዳዮች) ላይ በርካታ ሃሳቦችን አንስተዋል።እኛም ይሄንን የጠቅላይ ሚኒስትሩን ምላሽና ማብራሪያ እንደሚከተለው ይዘን ቀርበናል።

 የተከበሩ አፈ ጉባዔ፤

የተከበራችሁ የምክር ቤት አባላት፤

የተነሱትን ጥያቄዎች በሁለት ከፍዬ ለመግለፅ እሞክራለሁ።

ባለፈው የስድስት ወር ሪፖርት ላይ ስንወያይ፣ አጠቃላይ የኢኮኖሚ ሁኔታውን በተወሰነ ደረጃ ለመግለፅ ሙከራ አድርጌያለሁ። እነሱን በመተው አንዳንድ አስፈላጊ ናቸው የምላቸውን ዓለም አቀፋዊና ሀገራዊ ሁኔታዎችን በማንሳት በመጀመሪያ የኢኮኖሚውን ዘርፍ ለመዳሰስና የተነሱ ጥያቄዎችን / አድሬስ ለማድረግ/ እሞክራለሁ።

የተከበረው ምክር ቤት እንደሚያውቀው፤ የመጀመሪያው ሀገር በቀል የኢኮኖሚ ማሻሻያ እቅድ እንደዋና ግብ ይዞ የተነሳው አንደኛው የግሉን ዘርፍ ማነቃቃት ነው። የግሉ ዘርፍ በአብዛኛው የሀገሪቱ ሀብት ወደ መንግሥት በብድር መልክ የሚፈስ ስለነበር፤ ያልተነቃቃ የግል ዘርፍ ለፈጠራ፣ ለሥራ አጥነት ውስንነት ስላለበት፤ የግሉን ዘርፍ ማነቃቃት እንደ ዋነኛ ግብ አድርጎ የያዘ ነበር።

በማክሮ-ኢኮኖሚ የተፈጠሩ ስብራቶችን ማረቅ፣ መጠገን፣ ማሻሻል እንደሁለተኛ ግብ የተያዘ ነው። ምርታማነትን በብዝኃ ዘርፍ (በግብርና መር ወይም በኢንዱስትሪ መር ሳይሆን) ምርታማነትን ማብዛትና የሀገር እድገትን ማስቀጠልን እንደ ሦስተኛ ግብ ይዞ የተነሳ ነው። ይህ እቅድ በርካታ ሰው ሠራሽና የተፈጥሮ አደጋዎች እንደ ተግዳሮት ከፍተኛ ፈተና የሆኑበት ቢሆንም እቅዱ በመኖሩ የተነሳ ቅድም በብዙ ጠያቂዎች ሲነሳ እንደነበረው ቀላል የማይባል እመርታ፣ ቀላል የማይባል እድገትና ለውጥ አግኝተንበታል።

ነገር ግን ሙሉ በሙሉ የያዝነውን እቅድ አሳክተን የምናስበውን ሰላም፣ ልማት ለማምጣት የነበርንበት ሀገራዊና ዓለም አቀፋዊ ሁኔታ ፈቃጅ ባለመሆናቸው ሁለተኛውን ሀገር በቀል ማሻሻያ እቅድ አዘጋጅተናል።

ይህ ሁለተኛው ሀገር በቀል ማሻሻያ እቅድ ዋና ዋና ግቦቹ፤ አንደኛ፣ ቀደም ሲል ሲነሳ እንደነበረው የኢኮኖሚ ስብራቶችን መጠገን ነው። ስብራቶች አሉ፤ የወረስናቸው ስብራቶች አሉ። ኢንፍሌሽን /የዋጋ ንረት/ የወረስነው ስብራት ነው፣ እዳ የወረስነው ስብራት ነው፣ የበጀት /ዴፊሲት/ጉድለት የወረስነው ስብራት ነው፣ ፖለቲካ፣ ሰላም የወረስነው ስብራት ነው። እነዚህን ስለወረስናቸው እኛ አልፈጠርናቸውምና አይመለከቱንም ማለት ስለማንችል ኃላፊነት እንደሚሰማው መንግሥትና ዜጋ አቅም በፈቀደ መጠን እነዚህን እያረቅንና እያስተካከልን ለሚቀጥለው ትውልድ የተሻለ ሀገር ማሸጋገር አለብን የሚል አንድ ዋነኛ ግብ ይይዛል።

ሁለተኛው እድገት ማስቀጠል ነው፤ አሁን ያለንበትን እድገት ማስቀጠል። ይህን ስናደርግ ደግሞ ኢትዮጵያ ከፍተኛ የእዳ ቀንበር የተሸከመች ሀገር ናት። ለውጡ ሲጀመር ከ59 በመቶ በላይ የኢትዮጵያ ጂዲፒ እዳ ነበር። የወረስነው በእዳ የተሞላ ሀገር ነው። ይህን እዳ በተቻለ መጠን፣ ቢያንስ በግማሽ በመቀነስ የሚቀጥለው ትውልድ ያለበትን ፈተናና ተግዳሮት ለመቀነስ የሚስችል ሥራ መሥራት አለብን የሚል እምነት በመያዝ የተዘጋጀ እቅድ ነው።

ሌላው እንደምታውቁት ሦስት ዓመት ይቀረናል፤ ምርጫ ከሦስት ዓመት በኋላ እናካሂዳለን። በዚያ ምርጫ ጊዜ ለሕዝባችን ቃል የገባነውን በተሻለ ደረጃ ፈፅመን ለመገኘት ጥርት ያለ፣ የምንመራበት፣ ሁላችንም የሚያስተባብር እቅድ መኖሩ የተሻለ ውጤት ለማምጣት ስለሚያግዝም ጭምር ነው ከነገ ወይም ከነገ በስቲያ ጀምሮ ሥራ ላይ የሚውለው ሁለተኛው የማሻሻያ ሪፎርም ዕቅድ የተዘጋጀው።

እነዚህ ዕቅዶች በእናንተ የተነሱትን አብዛኛውን ችግሮች ለመፍታት አጋዥ ይሆናሉ። ዕቅድ በራሱ ውጤት አይደለም፤ የምንጓዝበት መንገድ ነው። በዚያ መንገድ ላይ በገባነው ቃል መሠረት ሁላችንም ቀን ከሌት ተግተን የምንሠራ ከሆነ የሚከወን ይሆናል።

የዘንድሮ በጀት የቀረበው ከሦስቱ ዓመት የማሻሻያ ሪፎርም ዕቅድ ውስጥ የመጀመሪያውን ዓመት ልናሳካ በሚያስችለን መሠረት ላይ በሚያስቀምጡ ጉዳዮች ላይ ታሳቢ ያደረገና እነሱን ለመመለስ አቅዶ የተነሳ ነው። ሁላችሁም እንደምትገነዘቡት የዓለም ኢኮኖሚ በተስፋና በስጋት የተሞላ ነው። በአንዳንድ ጉዳዮች የቴክኖሎጂው ዕድገት፣ የዓለም በፈጠነ ጊዜ መቀራረብ፣ ፈጠራ መስፋፋት፣ የሰውን ልጅ የኑሮ ዘዬ ለማሻሻል የሚያግዙ ተስፋዎች ተደርገው ይወሰዳሉ። ነገር ግን ጦርነቶች፣ ወረርሽኞች፣ አሻጥሮች፣ ልቅ የሆኑ የሚዲያ ሥርዓቶች የሚፈጥሯቸው ቀውሶች ደግሞ በሁሉም ዓለም እንደሚታየው ነው።

ይህንን ስጋት ቀንሰን፣ ዕድል አስፍተን፣ እንደ ሀገር ጸንተን እንዴት ዕድገት ማረጋገጥ እንችላለን የሚለው ጉዳይ የሁላችንም የቤት ሥራና ጭንቀት መሆን ይኖርበታል። ከዚህ አንጻር የዓለም ዕድገትን በሚመለከት ብዙ የፋይናንስ ተቋማት የተለያየ  ትንበያ የሰጡ ቢሆንም፣ ሀገራቱም በራሳቸው መንገድ ትንበያ የሚያስቀምጡ ቢሆንም፣ አይ ኤም ኤፍ የተባለውና በብዙዎች ዘንድ ተቀባይነት ያለው ዓለም አቀፍ የፋይናንስ ተቋም የዓለምን ዕድገት አምና ዘንድሮና በሚቀጥለው ዓመት ትንበያ አካሂዷል።

ያለፈውን ዓመት አጠቃላይ የዓለም ዕድገት ሦስት ነጥብ አራት ፐርሰንት /በመቶ/ ሊሆን እንደሚችል ተንብዮ ነበር።የዘንድሮውን ግን ዕድገት ይቀንሳል ብሎ ሁለት ነጥብ ስምንት ፐርሰንት /በመቶ/ ዕድገት ተንብየዋል።የሚቀጥለውን ዓመት ከዘንድሮም ይቀንሳል ብሎ አንድ ነጥብ አራት ፐርሰንት /በመቶ/ ተንብየዋል።

እንግዲህ አጠቃላይ የዓለም ዕድገት ከሦስት ነጥብ አራት ወደ ሁለት ነጥብ ስምንት እንዲሁም በሚቀጥለው ዓመት ደግሞ በግማሽ ቀንሶ ወደ አንድ ነጥብ አራት በመቶ ዕድገት ሊኖረው ይችላል የሚል ትንበያ አለ።ፋይናንስም ኢኮኖሚም ቁጥርን ዳታን ማገላበጥ የሚችሉ ሰዎች ከአጠቃላዩ ልምምድ /ትሬንድ/ ተነስተው ያስቀመጡት ዕድገት ይህ ነው።

ይኸው ተቋም እራሱ ከሰሃራ በታች ያሉ ሀገራትን ደግሞ ሲተነብይ ባለፈው ዓመት ሦስት ነጥብ ስምንት፣ በዚህ ዓመት ሦስት ነጥብ ስድስት፣ በሚቀጥለው አራት ነጥብ ሁለት በመቶ ዕድገት ያረጋግጣሉ ብሎ ተንብዮዋል።በዚህ ማዕቀፍ ውስጥ ነው የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ አደገ፤ ወደቀ፤ ተነሳ፤ ተቀመጠ የሚባል ነገር መታየት ያለበት።እኛ ከዓለም የተለየን ሳንሆን በዓለም ውስጥ ነው፤ የኛ እድገት መገምገም ያለበት በዚሁ፣ እቅፍ ውስጥ ነው ።

የኢትዮጵያ መንግሥት ሳይሆን እራሱ አይኤምኤፍ (IMF) ቀደም ሲል ያቀረበኩት ዳታና ትንበያ የሰጠው፤ አይኤምኤፍ (IMF) የኢትዮጵያ እድገት በሚመለከት የባለፈውን ዓመት 6 ነጥብ 4 በመቶ እድገት እንዳለ የዚህ ዓመት ቢያንስ 6 ነጥብ 1 እድገት እንደሚኖር፤ በሚቀጥለው ዓመት ከፍ ብሎ 6 ነጥብ 4 ፐርሰንት እንደሚያድግ ተንብዮዋል።በሰብ ሰሃራም በኢትዮጵያ ልክ እድገት ያረጋግጣል ተብሎ የተተነበየ ሀገር የለም።በዓለምም ፈጣን እድገት እያስመገዘቡ ከመጡት ጥቂት ሀገራት አንዷ ኢትዮጵያ ናች።ብንፈልግም ባንፈልግም እውነቱ ይሄ ነው።

የትኛውን ፋይናንስ የሚያውቅ፤ ማንኛውም ሥራ ሠርቶ የሚያውቅ፣ ማንኛውም የተገለጠ ዓይን ያለው ሰው ምንም አይነት አስተማሪ መረጃ ሳያገኝ አዲስ አበባ ተንቀሳቅሶ፣ ባሕርዳር ተንቀሳቅሶ፣ አርባምንጭ ተንቀሳቅሶ ፤ ጅማ ተንቀሳቅሶ ኢትዮጵያ ውስጥ እድገት የሚታይ የሚዳሰስ ነገር መሆኑን ማየት ይችላል።እድገት በሀገሪቱ በሳይንስ በቁጥር ከሚቀመጠው ባሻገር የሚታይ ነው።ይሄ በዓለም ላይ ፈጣን ለውጥ እያመጣ ያለ ኢኮኖሚ ቢያንስ 7 ነጥብ 5 ፐርሰንት እድገት እኛ እንጠብቃለን።የሚጠቃለለው መስከረም ስለሆነ ከወዲሁ ማስቀመጥ አይቻልም።

ይህንን እድገት የሚያረጋግጡ ዋና ዋና ዘርፎች ለምሳሌ፣ የግብርና ዘርፍ ብንወስድ በኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ውስጥ 33 በመቶ ድርሻ አለው።ግብርና በኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ውስጥ አንድ ሦስተኛው ድርሻ ይይዛል።ይህ ዘርፍ በዘንድሮ ዓመት 6 ነጥብ 3 በመቶ እድገት ሊያመጣ እንደሚችል ይጠበቃል።የዚህ እድገት ምንጮች አንደኛ ሴኔልስ ናቸው።ሩዝ፣ ስንዴ፣ በቆሎ፣ የመሳሰሉት የሚያመጡት እድገት የግብርና ዘርፉን ከፍ ያደርገዋል።

ኢትዮጵያ ውስጥ በስንዴ እድገት የመጣው ለውጥ ማየት የማይችል አፍሪካዊ በሌለበት እንዴት ኢትዮጵያዊ ይኖራል።ድፍን አፍሪካ እኮ የኢትዮጵያን የስንዴ እድገት አምኖ ተቀብሎ ኢትዮጵያ በስንዴ አምራች በአፍሪካ ከፍተኛ ቦታን መያዟን አምኖ አብረን እንድንሠራና እንድናግዝ ጥያቄ ያቀርባል።ይህንን ለመገንዘብ ኢትዮጵያዊ መቸገር የለበትም።ሩዝ አምና ከሠራነው ቢያንስ በእጥፍ ዘንድሮ ያድጋል።ልክ እንደ ስንዴ ትርጉም ያለው /ሲግንፊካንት/ለውጥ የምናመጣበት አንዱ የሰብል ምርት ሩዝ ነው።በበቆሎ በጤፍ ምርቶች እድገቶች ይኖራሉ።

ከዚህ ባሻገር በማር፣ ዘመናዊ ቀፎ በማስፋፋት ከፍተኛ እድገት መጥቷል።በዶሮ፣ ሌማት ቱሩፋት ያለነው አምና እንደሀገር 26 ሚሊዮን ጫጩት ነው ያባዛነው።ዘንድሮ ከ40 ሚሊዮን ከፍ ያለ ጫጩት አባዝተናል።ደብል አልሆነም፤ ግን ትርጉም ያለው /ሴግንፊካንት/ እመርታ አለው።ይህም ያነሰበት ዋና ምክንያት ግራንድ ፓረንት የሚባለው ጫጩትን የሚፈለፍለው ዋናው ነገር አልነበረንም ከውጭ እያስገባን ነበር የምንሠራው።እሱን ለማስገባት ጥረት እያደረግን ነው።እሱ ከተሳካ በሚቀጥለው ዓመት ደብል እናደርገዋለን፡፤ ዶሮ በግል ተቋማት በግል ባለሀብቶች ብቻ ሳይሆን በቤተሰብ ደረጃ በከፍተኛ ደረጃ ሥራ እየተሠራበት ይገኛል።ያው ከገጠር የመጣችሁ ሥራውን ታውቁታላችሁ።

በፍራፍሬም እንዲሁ ከፍተኛ እመርታ እየመጣ ነው።በፍራፍሬ በአርሶ አደሮች ብቻ ሳይሆን በአርብቶ አደሮች አካባቢም አስደናቂ ውጤት እያስገኘ መሆኑን ማየት ችለናል።ሰሞኑን በደቡብ ኦሞ ዞን ኛጋቶም ነበርኩ።አካባቢው በአርብቶ አደር የሚታወቅ ነው።ጥቂት አርሶ አደሮች አምና የተከሉት ፓፓያ በአንድ ወቅት(በአንድ ሲዝን) ብቻ ከመቶ ሺህ ብር በላይ ትርፍ እንዳገኙበት ነግረውኛል።በነዚህ ምክንያቶች ግብርና ስድስት ነጥብ ሦስት በመቶ እድገት እንደሚያመጣ  ይጠበቃል።

ሁለተኛው ዘርፍ ኢንዱስትሪ ነው።ኢንዱስትሪ በኢኮኖሚያችን ውስጥ ከአጠቃላይ ዲጂፒ 28 በመቶ ድርሻ አለው።ይህ ዘርፍ በዚህ ዓመት 8 ነጥብ 2 በመቶ እድገት እንደሚያመጣ ይጠበቃል።የዚህ እድገት ዋንኛው ምንጭ ባለፉት አንድ ዓመት ተኩል ገደማ ኢትዮጵያ ታምርት በሚለው ንቅናቄ 160 የሚጠጉ አዲስና ሥራ የማይሠሩ ፋብሪካዎች ሥራ እንዲጀምሩ ማድረግ ተችሏል።ከነዚህም ከፍተኛ ምርትና ምርታማነት ይጠበቃል።በነገራችን ላይ በዚህ ዓመት ብቻ የኤሌክትሪክ ኃይል አጠቃቀማችን 15 በመቶ አድጓል።የኢትዮጵያ የኤሌክትሪክ ፍጆታ ከአምናው 15 በመቶ ጨምሯል።ይሄም በግለሰብ ብቻ ሳይሆን በኢንዱስትሪ ደረጃም ከፍተኛ ፍላጎት መጨመሩን ያሳያል።

ሦስተኛው ዘርፍ አገልግሎት ነው።አገልግሎት 39 በመቶ የጂዲፒን የኢኮኖሚያችን ድርሻ ይወስዳል።አንዱ የኢትዮጵያ ዋነኛውና ቀዳሚው ሴክተር አገልግሎት ነው።እዚያ ውስጥ ቱሪዝም የማይናቅ ሚና አለው።በኢትዮጵያ አየር መንገድ፣ በፋይናሻል ሴክተር፣ በቱሪዝም፣ አጠቃላይ እነዚህ ሁሉ ተደምረው በዚህ ዓመት በኢትዮጵያ ውስጥ ሰባት ነጥብ አምስት በመቶ እድገት ይጠበቃል።ነገር ግን ይሄ በአኃዝ/በፊገር/ ደረጃ የምናየው እድገት ስብራቶቻችንን በፍጥነት ቀንሶ፣ በኢንፍሌሽን መከራዎቻችንን ቀንሶ ችግር አልባ ሆኗል ወይ፣ አልሆነም።አንዱ መከራ የዋጋ ንረት /ኢንፍሌሽን/ ነው።

የዋጋ ንረት ከዚህ ቀደም በኬኒያ፣ በኢትዮጵያ፣ በጅቡቲ ያጋጠመው ተብሎ በሀገር ደረጃ ነበር የሚነሳው።አሁን የዋጋ ንረት እንደ ኮሮና ወረርሽኝ ነው።አሜሪካንንም፣ ቻይናንም፣ አውሮፓንም፣ አፍሪካንም ያሰቃያል።በኢንፍሌሽን የማይሰቃይ ቀዳሚ አጀንዳ ያላደረገ አንድ ሀገር ዓለም ላይ የለም።በየትኛውም ሀገር ኢንፊሌሽን ስቃይ ነው።በእርግጥ ደረጃው ይለያያል።እንደ ኢኮኖሚ እና የማምረት አቅማቸው አንዳንዶቹን በቀስታ ወጋ አድርጓቸው የሚያልፍ፣ አንዳንዶቹን ደግሞ በከፍተኛ ጫና ሰብሯቸው ያልፋል።ኢንፊሌሽን ያልነካው ሀገር ዛሬ የለም።በሁሉም የዓለም ክፍሎች ቀዳሚው ኢንፊሌሽን ነው።

ከዚህ ችግር ውጭ አድርገን ኢትዮጵያን ልናይ አንችልም።ዓለም አቀፍ በሚሆንበት ሰዓት የራሱ የሆነ ተግዳሮቶች አሉት።ለምሳሌ፣ በአሜሪካን አገር ኢንፍሌሽን እያደገ ሲመጣ የአሜሪካን ማዕከላዊ ባንክ ኢንፍሌሽንን ለመከላከል ወለድ ጨመረ።በባንኮች ላይ ወለድ ሲጨምር የአሜሪካ ዶላር አፕርሼት አደረገ፤ ዋጋው ጨመረ።የአሜሪካ ዶላር አፕርሼት ሲያደርግ በዶላር የሚገበያዩ ሀገራት ከፍተኛ የሆነ እጥረት አጋጠመን።በኢትዮጵያ አይደለም በብዙ ሀገራት።የውጭ ምንዛሪ እጥረት ያጋጠማቸው 90 ሀገራት፤ አፍሪካ ብቻ ሳትሆን በማደግ ላይ ያሉ ጨምሮ ዘጠና ሀገራት ከ379 ቢሊዮን ዶላር በላይ ከሪዘርቫቸው /ለክፉ ቀን ብለው ካስቀመጡት አውጥተው ገበያ ለማረጋጋት አውለውታል።

በዚሁ ኢንፊሌሽን ምክንያት የአሜሪካ ባንክ ወለድ ሲጨምር ዶላር አጠር ሀገራት ያንን ችግር ለመፍታት ለክፉ ቀን ካስቀመጡት ሃብት አውጥተው ወደ ኢኮኖሚው መርጨት እና ማረጋጋት ግዴታቸው ሆኗል።እነዚህ 90 ሀገራት፤ 80 ፐርሰንት ገንዘባቸው ድብርሼት አድርጓል።በዶላር የነበረው ምንዛሪ 80 ፐርሰንት የእነርሱ አገር ምንዛሪ ቀንሷል።ለምሳሌ በእኛ አገር ስንወስድ የእኛ አገር ገንዘብ ቀድሞ ከነበረው የዶላር ምንዛሪ ቢያንስ 80 ፐርሰንት ድፕርሼት አድርጓል።

ለዚህ ነው በብዙ ሀገራት ከዶላር ባሻገር ግብይት ማድረግ አለብን፤ በቻይና ዩዋን ማድረግ አለብን፤ በሕንድ ሩጲ ማድረግ አለብን ሲባል የምትሰሙት።በዶላር መገበያየት እና የዶላር እጥረት ገበያውን ስለፈተነው ነው።ሀገራት በኑሮ ውድነት እና ተያያዥ ችግሮች መሰቃየታቸውን ለመገላገያ መፍትሔ አማራጭ አድርገው የሚያነሱት።

እነዚህ ዘጠና ሀገራት በዚህ ከተመቱ በኋላ፤ ስልሳ ሀገራት ዛሬ ከፍተኛ የሆነ የዕዳ ጫና አለባቸው።ከስልሳዎቹ 20 አገራት ዕዳ መክፈል አቅቷቸው የዴት ክራይስስ ውስጥ ገብተዋል።የዴት ክራይስስ ውስጥ እንዲገቡ ያደረጋቸው አንድ ነገር የብድር ወለድ መጠን በመጨመሩ ብቻ ነው።ሲጀመር ዕዳን ወርሰን ጫንቃችንን አጉብጧል እያልን ነበር።አሁን ደግሞ የብድር ወለድ በመጨመሩ ብቻ በዓለም ላይ 360 ቢሊዮን ዶላር ተጨማሪ ሃብት ቀደም ሲል የተበደሩ ሀገራት እንዲከፍሉ አስገድዷል።ወለድ ሲጨመር አብሮ ስለሚጨመር ማለት ነው።

ቀድመን የተበደርነው መክፈል አቅቶን እየተቸገርን ወለድ በመጨመሩ ምክንያት ተጨማሪ ሃብት ዲማንድ አድርጓል።90 ሀገራት ብዬ የማነሳበት ዋና ምክንያት የአፍሪካ ችግር ብቻ እንኳን አድርጋችሁ እንዳትወሰዱት ነው።ከዚህ ውስጥ እና በዚህ ውስጥ የኢትዮጵያን ነገር ማየት አስፈላጊ ነው።ኢትዮጵያን ምን ፈተና ገጠማት፣ ምን እያደረገች ነው፣ እንዴትስ ትወጣዋለች? የሚለው ነው።

አንደኛው፣ በዘንድሮ በጀት እንደተመላከተው የሞኒተሪንግ ፖሊስን ማጥበቅ ነው እንደ አቅጣጫ የተያዘው።የገንዘብ አቅርቦትን መቀነስ ነው።በገበያ ውስጥ የተረጨውን ገንዘብ መቀነስ የገጠመውን የዋጋ ንረት ለማረጋጋት የራሱ አስተዋፅዖ ይኖረዋል።ከባንክ ውጭ የሚንቀሳቀሱ ሃብቶችን መቆጣጠር በርከት ያለ ሃብት ከባንክ ውጭ ይንቀሳቀሳል፤ ያንን ለመቆጣጠር ጥረት ማድረግ ነው።

ሌላው ‹‹ሰፕላይ ሳይድ›› ኢንቨስትመንት ነው።በማምረት ለምሳሌ ግብርና አምና አንስቼላችዋለሁ።አምና ከነበረው ብድር በእጥፍ ጨምሯል።ግብርና ላይ።‹‹ፕሮዳክትቪትን›› ማሳደግ ገበያን ለማረጋጋት፤ ዕድገት ለማስቀጠል ከፍተኛ ሚና ስላለው።‹‹ሰፕላይ ሳይድ›› ኢንቨስትመንት በማድረግ ‹‹በዲማንድ ሳይድ›› ያለውን፤ በአቅርቦትና ፍላጎት መካከል ያለውን ልዩነት ለማጥበብ እንጠቀምበታለን ተብሎ ሰፋፊ ሥራ ተሠርቷል።

ከዚህ ባሻገር እንደተባለው የዋጋ ንረት በከፍተኛ ደረጃ የሚጎዳው ገቢያቸው አነስተኛ የሆኑ ሰዎችን ነው።ገቢያቸው አነስተኛ የሆኑ ሰዎች የመንግሥት ሠራተኞች ሳይቀሩ ይጎዳሉ።በእርግጥ ፓርላማ አባላት ለመብላት የተቸገረ የኢትዮጵያ ሕዝብ ምናምን ብለው አበባ መስለው ሲጠይቁት ትንሽ ይከብዳል።እናንተ እኮ አበባ ነው የምትመስሉት።ችግር አለ ፤ታች ፤ዝቅ ብሎ ማየት ነው።ችግር ታች ነው ያለው፤ ያንን ችግር ዝቅ ብለን አይተን እንዴት እንፍታ በሚለው ጉዳይ መደጋገፍ ያስፈልጋል።

ለምሳሌ ዳቦ ፋብሪካ፣ ቤት ማደስ፣ ምግብ ማጋራት፣ ‹‹የሰንደይ ማርኬት›› ማስፋፋት፣ የዕለት ምገባ ማስፋፋት የሚባለው እነዚያን ገቢያቸው ያነሰ ሰዎች ትራንስፎርም እንኳን ማድረግ ባንችል የዕለት ጉርስ አቅርበን ማገዝ አለብን ከሚል የሚነሳ ነው።አሁን ጥያቄው መሆን ያለበት ስንት ማዕድ አጋርቻለሁ፤ ክቡር ጠቅላይ ሚኒስትርን ለመጠየቅ ስንት ማዕድ አጋርቻለሁ የሚለውን ማየት ነው።የስንት ድሃ ጉሮሮ አርጥቤያለሁ፤ የስንት ድሃ ቤት ለመጠገን ሙከራ አድርጌያለሁ የሚለውን እያንዳንዱ ሰው ራሱን መጠየቅ አለበት።ያኔ ነው ሃሳባችን ሙሉ የሚሆነው።አዛኝ እና ሠራተኛ መሆናችን የሚታወቀው ባለን አቅም በዚያ ጉዳይ ውስጥ የምንሳተፍ መሆናችን ሲረጋገጥ ነው።ምክንያቱም የኢትዮጵያ ሕዝብ አስተዋይ ነው፤ ይታዘባል።ስለጠየቅን ሳይሆን ስላደረግን ነው የሚመዝነን።

ዘንድሮ ማዳበሪያ ላይ 21 ቢሊዮን ብር ድጎማ የሰጠነው ብር ተርፎን እኮ አይደለም።ካልደጎምን ምርት በውድ ዋጋ ከተመረ መልሶ ዝቅተኛ ገቢ ያላቸውን ይጎዳል በሚል ነው።ነዳጅ ዘንድሮ 77 ቢሊዮን ብር ደጉመናል።77 ቢሊዮን ብር።አጠቃላይ ዕዳው ይበልጣል፤ የዘንድሮን ነው የማወራው።ለምን የነዳጅ ዋጋ በሚጨምርበት ሰዓት ሁሉን የገበያ ሥርዓት ነው የሚያናጋው።

ለዚህ ነው የኢትዮጵያ ነዳጅ ወደ ሁሉም ጎረቤቶች በኮንትሮባንድ የሚሄደው።እኛ ድጎማ እያደረግን ዋጋውን በከፍተኛ ደረጃ ስለምንቀንስ ነው።እነዚህ ጉዳዮች እጅ አጠር ዜጎች እንዲደገፉ የበኩሉን አስተዋፅዖ አበርክቷል።ሙሉ እንዲሆን ዕድገት መቀጠል አለበት።ሙሉ እንዲሆን እነዚህ ሥራዎች መስፋፋት አለባቸው።ጅማሬዎች ግን የሚታዩ ናቸው።

ዘንድሮ ኢንፍሌሽንን ብንመለከት፤ ለምሳሌ፣ ቱርክን ብንወስድ 73 በመቶ ተመዝግቧል።ቱርክ ላለፉት ሃያ ዓመታት በከፍተኛ ዕድገት ውስጥ ያለች ሀገር ናት።በሚሊዮን የሚቆጠር ቤት መገንባት የቻለች አገር ናት።ግን ዘንድሮ 73 በመቶ ኢንፍሌሽን ተመዝግቧል።ቬንዙዌላን ብንወስድ ዘንድሮ 400 በመቶ ኢንፍሌሽን ተመዝግቧል።አርጀንቲና 100 በመቶ ተመዝግቧል። አፍሪካ ውስጥ ዙምባብዌ 172 በመቶ ተመዝግቧል።ሌሎች ሀገራትም ሊጠቀሱ ይችላሉ።

በብዙ ሀገራት ኢንፍሌሽንን መቋቋም በማይቻልበት ደረጃ እያደገ ሔዷል።የእኛም ኢንፍሌሽን በከፍተኛ ጥረት ከ30 በመቶ እንዳይበልጥ ሥራ የተሠራ ቢሆንም፤ ለምሳሌ የምግብ ኢንፍሌሽን 43 ነጥብ 9 በመቶ ደርሶ ነበር።ቅድም ባነሳኋቸው ሥራዎች ዘንድሮ 28 ነጥብ 5 በመቶ ማድረስ ተችሏል።

አጠቃላይ ኢንፍሌሽን 37 በመቶ ደርሶ ነበር፤ ወደ 30 ዝቅ ማድረግ ተችሏል።በቂ ነው ወይ? አይደለም።30 በመቶ ኢንፍሌሽንን መሸከም የሚችል ዜጋ የለንም።አጠንክረን ቅድም ባነሳኋቸው መንገዶች በመሥራት ኢንፍሌሽንን ዝቅ ማድረግ መቻል አለብን።ያንን ካላደረግን ዜጎቻችን ይቸገራሉ።ዘንድሮ በዚህ ሁሉ ዓለም አቀፍ ፈተና ውስጥ እና በዚህ ሁሉ ጫና ውስጥ ዕዳ ዲፎልት ሳናደርግ፤ ኢንፍሌሽንን ከ30 እንዳይበልጥ ማድረጋችን በጣም ጥሩ ጅምር ነው።

በሚቀጥለው ዓመት ግን በከፍተኛ ደረጃ ሊሻሻል እንደሚችል ተስፋ ይደረጋል።አንደኛ በጀት የያዝንበት መንገድ እንዳያችሁት ባለፉት ዓመታት ከያዝንበት መንገድ ለየት ያለ ነው።ቆንጠጥ ያደረግንበት ዋና ምክንያት ኢንፍሌሽንን ፋይት ለማድረግ ነው።ሁለተኛ ዓለም አቀፍ ሁኔታ በተለይ የጂ 20 የሚባለው ግሩፕ በቅርቡ ሕንድ ላይ በሚያደርገው ስብሰባ ዕዳ ሽግሽግን በሚመለከት ተጨማሪ ሃብት ለዓለም አቀፍ የፋይናንስ ተቋማት ለመስጠት አንዳንድ ውሳኔ እንደሚያሳልፍ ይጠበቃል።

ሁሉም ስላየው፤ ብዙ ሀገራት ችግር ላይ ስለሆኑ፤ የብዙ ሀገራት አጀንዳ ስለሆነ ይሄ ጉዳይ እነዚህ ትላልቅ ሃብት የያዙ ሀገራት ይወስናሉ ተብሎ ይጠበቃል።ከዚህም ባሻገር እንደሃገር በዚህ ክረምት ከፍተኛ ምርት እንጠብቃለን።በነገራችን ላይ የተከበረው ምክር ቤት በዚህ ክረምት ቢያንስ ቢያንስ ሁለት ሚሊዮን ሄክታር ተጨማሪ መሬት እናርሳለን።

ከ15 ሚሊዮን ሄክታር በላይ ኢትዮጵያ ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ ይታረሳል።በምን? በመስኖ አርብቶ አደር አካባቢን በማረስ ፤ በአሲድ የተበሉ መሬቶችን በኖራ በማከም የምንጨምራቸው ሥራዎች አሉ።እነዚህ ምርታማነትን ለማስፋት ያግዙናል።

ይህ በእንዲህ እንዳለ የኢትዮጵያ ዕዳ ለውጡ ሲመጣ 59 ከመቶ ገደማ እንደነበረ በተደጋጋሚ ተነግሯል።ዛሬ የኢትዮጵያ ዕዳ 38 ከመቶ ደርሷል ከጂዲፒው አንጻር።ከጠቅላላ ምርት እኛ የሀገር ውስጥ ኢንፍሌሽን እያሰቃየን ጦርነት እያሰቃየን ቢሆንም ዕዳ መክፈል ያልቻሉ ሀገራት ተርታ ላለመግባት በታማኝነት እኛም ባንበደረው የወረስነው ዕዳም ቢሆን ሰናቋርጥ እየከፈልን ነው።

በዚህም ምክንያት 38 ከመቶ ደርሷል።በሚቀጥሉት ሦስት ዓመታት ከ30 ከመቶ በታች አድርሰን ለትውልድ ለማሸጋገር የሚጠበቅብንን ሁሉ እናደርጋለን ።ከ30 ከመቶ በታች በሚሆንበት ሰዓት ለማስተዳደር በእጅጉ ስለሚቀል።

ጂዲፒያችንን በሚመለከት ለውጡ ሲመጣ በኢትዮጵያ ብር ሁለት ነጥብ ሁለት ትርሊየን ነበረ።የዘንድሮ ሳይጨመር አምና ብቻ ስድስት ነጥብ ሁለት ትርሊየን ደርሷል።በውጭ ምንዛሪ ከ50 ፐርሰንት በላይ ጨምሯል።ለዚያ ነው ከሰብ ሰሐራ ሦስተኛ ነን ከኢስት አፍሪካ አንደኛ ነን የሚባለው ።

ይሄንን ፋክት መከራከር ጥሩ አይደለም።በቃ፣ ኢትዮጵያ ከምሥራቅ አፍሪካ አንደኛ ናት።በኢኮኖሚ – ዛሬ።ከሰብ ሰሐራ ከናይጄሪያ እና ከደቡብ አፍሪካ ቀጥላ ናት።ከለውጡ በፊትስ? አልነበረችም።በሰብ ሰሐራ አምስተኛ ነበረች።ኬንያ በኢስት አፍሪካ አንደኛ ነበረች።ይሄ ፋክት ነው።እናም ኢኮኖሚ ማደጉን መለወጡን ተቀብለን ያለበትን ስብራት እና ችግር ደግሞ እንዴት እንፍታ ብለን መምከር በእጅጉ አስፈላጊ ይመስለኛል።

የነፍስ ወከፍ ገቢም ቢሆን ከአንድን ሺህ በታች ነበር፤ ከአንድ ሺህ በላይ ሆኗል።እነኝህ ጥሬ ሐቆች (እዳን በሚመለከት እድገትን በሚመለከት ያሉ ጥሬ ሐቆች) እንዳሉ ወስደን ኢንፍሌንሽን በሚመለከት የመጣው ውጤት ግን ገና ሥራ ይፈልጋል።ጠንክረን ካልሠራን በስተቀር አሁን ባለው ሁኔታ እጅ አጠር ዜጎች ይጎዳሉ።ይህ ጉዳት ደግሞ ሁላችንንም ያጠቃናል።ተረባርበን እንዴት አድርገን ሕይወታቸውን እናቅልለው በሚለው ጉዳይ ምክክርም ሥራም ይፈልጋል።

 ሦስተኛው፣ የአንድ ሀገር ኢኮኖሚ የሚታይበት መንገድ ገቢ እና ወጭ ነው።ምን ያህል አስገባ ምን ያህል አስወጣ፤ በኢትዮጵያ የገቢና የወጪ ደፊሲት ከፍተኛ ነበር ያን ለማጥበብ ሰፊ ሥራ ሲሠራ መቆየቱ ይታወቃል።ገቢ ባለፉት 11 ወራት (የዚህ ወር ስላልደረሰ) 3 መቶ 65 ነጥብ ስምንት ቢሊዮን ገቢ ገብቷል።ከአምናው አንጻር 26 ነጥብ አንድ በመቶ እድገት አለ።ወጭስ? 5 መቶ 74 ነጥብ አምስት ቢሊዮን አውጥተናል።ከአምናው አንጻር 13 ነጥብ አራት በመቶ እድገት አለው ።

የገቢያችን እድገት 26 በመቶ ነው።የወጪያችን እድገት 13 በመቶ ነው ።ይሄንን ጉዳይ ለ10 ዓመት ብንቀጥልበት ገቢያችን ከወጪያችን በእጥፍ እያደገ ቢሄድ በየዓመቱ በገቢ እና በወጭ መካከል ያለው ልዩነት እየጠበበ ይሄዳል ማለት ነው ።

የታክስ አስተዳደር በሚመለከት እናንተም እንዳነሳችሁት በጣም ሰፊ ሥራ ይጠበቅብናል።ኢትዮጵያ ውስጥ የታክስ ጂዲፒ ሬሽኦ ሲታይ አሁንም ከ10 በታች ነው።የአፍሪካ ሀገራት 16 ነው።የእኛ ከእነሱ ከግማሽ በታች ነው የምናስገባው።ገና ነው ገቢ አልተነካም።የኢትዮጵያ ኢንፎርማል የንግድ ሥርዓት ሰፊ ስለሆነ ገቢ ላይ ሰፋፊ ሥራዎች ይጠበቁብናል።ለማሳደግ እና ወጪያችንን ለመሸፈን።የእራሱን ገቢ የሚያስገባ እና በራሱ ወጭ ገቢውን የሚያስተዳደር ሃገር ነው ነፃ ሃገር የሚባለው።እየለመኑ ነፃነትን ሰስቴይን ማድረግ ስለሚያስቸግር።

አራተኛው መታየት ያለበት፣ የገቢና ወጪ ንግድ ነው። ኢምፖርት ኤክስፖርት። ኢምፖርት ኤክስፖርትን በተመለከተ ከባለፈው አንድ ሁለት ዓመት ገደማ ጀምሮ መሻሻሎች እንደነበሩ ይታወቃል። ዘንድሮ የሸቀጦች ኤክስፖርት አምና ከላክነው 11 ፐርሰንት ዝቅ ያለ ነው። የሸቀጦች ኤክስፖርት፤ ቡና፣ ጫት ቅድም እንደተነሳው ወርቅ በመሳሰሉት ጉዳዮች ምክንያት የሸቀጦች ኤክስፖርት ቀንሷል ከአምናው።

በተለይ የቡና ዋጋ በመቀነሱ፤ ወርቅ ምርት በመቀነሱ እና ኮንትሮባንድ በመስፋፋቱ ምክንያት ቀንሶብናል። ነገር ግን የሸቀጦች ኤክስፖርት የቀነሰ ቢሆንም በሸቀጦች ኤክስፖርት ብቻ አይደለም እኛ የውጭ ምንዛሪ የምናገኘው። የሰርቪስ ኤክስፖርት ደግሞ ባለፉት አስር ወራት 14 ፐርሰንት አድጓል። ያኛው 11 ፐርሰንት ቀንሷል፤ ይኸኛው 14 ፐርሰንት አድጓል። ከዚህ ተጨማሪ ረሚታንስ በአራት ነጥብ ስድስት ፐርሰንት አድጓል። የፎርኢን ኢንቨስትመንት በአስር ነጥብ አራት ፐርሰንት አድጓል። ሲደመሩ የውጭ ምንዛሪ ግኝታችን ከአምናው ያነሰ አይደለም የተሻለ ነው።

ነገር ግን የሸቀጦች ኤክስፖርት በአምናው ልክ አሳክተን ቢሆን ኖሮ ደግሞ በከፍተኛ ደረጃ ለውጥ ያመጣል። ይሔ ኤክስፖርት ነው። ኢምፖርትን ስንመለከት ከ15 ቢሊዮን ብር በላይ ነው ኢምፖርት ያደረግነው። አንደኛው ነዳጅ ነው ኢምፖርት ያደረግነው 4 ቢሊዮን ዶላር ገደማ አውጥተናል። ሁለተኛው ዕዳ ነው። ሁለት ቢሊዮን ዶላር አውጥተንበታል።

ሦስተኛው ማዳበሪያ ነው አንድ ቢሊዮን ዶላር ገደማ አውጥተንበታል። እነዚህ ግማሽ ኢምፖርታችንን ይይዛሉ። ኢምፖርት ልክ እንደኤክስፖርት ከአምናው በሦስት ፐርሰንት ቀንሷል። ኢምፖርት በሶስት ፐርሰንት የቀነሰው ፕራይመርሊ ስንዴ ላይ፤ ሩዝ ላይ፤ የድንጋይ ከሰል እና አልባሳት ላይ እያመረትን መተካት ስንጀምር ከውጭ የምናስገባውን እየቀነስን ሔድን ማለት ነው።

ቅድም በገቢ እና ወጪ እንዳስቀመጥኩት በኢምፖርት እና ኤክስፖርት የነበረው የሚዛን መዛባት 13 ፐርሰንት ነበር። አሁን ይሔ ወደ 9 ነጥብ 8 ቀንሷል። 9 ነጥብ 8 አድርሰነዋል።

 ወደፊት ኤክስፖርት እየጨመርን ኢምፖርት እየቀነስን ይህንን መዛባት እየቀነስን ብንሔድ በከፍተኛ ደረጃ ውጤት ያመጣል ማለት ነው።

ከዚህ ቀጥሎ በሴክተር ደረጃ ለማየት ፋይናንሽያል ሪፎርም በሚመለከት ባለፉት አራት አምስት ዓመታት ሰፋፊ ሥራ የሠራንበት ሴክተር አንዱ ፋይናንሽያል ሪፎርም ነው። እንደምታስታውሱት የብር ኖት ለውጠናል። 27 ፐርሰንት ቦንድ የግል ባንኮች ይገዙ የነበረውን አስቀርተናል። አርብቶ አደር አካባቢዎች በተንቀሳቃሽ ንብረት መበደር እንዲችሉ ሕግ አውጥተናል፤ የወለድ ነፃ ባንክ መቋቋም ተችሏል፤ የማይክሮ ፋይናንስ ባንኮች ወደ ሙሉ ባንክ እንዲያድጉ ተደርጓል፤ ዲጂታል ባንኪንግ ጀምረናል።

ዲጂታል ባንኪንግ ሲባል በፋይናንሻል ኢንኩልዥን ብድርን ለሁሉም ሰዎች ማቅረብን በሚመለከት የኢትዮጵያ ባንኮች በሙሉ ተደምረው ባለፈው እንዳነሳሁት ላለፉት ሃምሳ ስልሳ ዓመታት የነበሩ ባንኮች በሙሉ ተደምረው ለአንድ ሚሊዮን ሰው አላበደሩም። ኢትዮጵያ ውስጥ ለግማሽ ሚሊዮን ሰው ወይም ከዛ ያነሰ ሰው ነው ያበደሩት። ዲጂታል ባንኪንግ ከጀመርን በኃላ በሞባይል ባንኪንግ ዛሬ ሁለት ዓመት ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ከሦስት ሚሊዮን ሰው በላይ ትናንሽ ገንዘብ ማበደር ተችሏል። ሴቭም ያደርጋል ብድርም ይበደራል። ዛሬ 34 ሚሊዮን ሰው ሞባይል ባንኪንግን አክሰስ የሚያደርገው ኢትዮጵያ ውስጥ ይህንን ነገር እያሰፋን ብንሔድ እና ትንሽ ብር ለብዙ ዜጎች ብናደርስ ሥራ ዕድል ላላችሁት ለመፍጠር ለመሥራት በእጅጉ የሚያግዝ ይሆናል።

ከዚህ በተጨማሪ የካፒታል ማርኬት ተቋቁሟል። ከሚቀጥለው ዓመት ጀምሮ በስፋት በመግባት ኢኮኖሚያችን ላይ ውጤት ያመጣል ተብሎ ይጠበቃል። የካፒታል ማርኬት የሚባለው (ስቶክ ማርኬት የሚባለው) ለምሳሌ በዓረብ አገር ያሉ ወገኖቻችን ብራቸውን ለቤተሰብ መላክ እና ሴቭ ማድረግ ብቻ ሳይሆን ቴሌ ኮም ላይ ስቶክ መግዛት ይችላሉ።

ኢንቨስት ማድረግ ይችላሉ፤ አየር መንገድ ላይ ኢንቨስት ማድረግ ይችላሉ። የተለያዩ ኩባንያዎች ላይ ኢንቨስት አድርገው የፈለጉበት ቦታ ሆነው ዲያስፖራም ቢሆኑ አዳጊ በሆኑ ኩባንያዎች ላይ ኢንቨስት አድርገው በርቀት ሃብት ማግኘት እንዲችሉ ያስችላቸዋል።

ይህ የካፒታል ማርኬት ለሁላችንም ጠቃሚ ነገር ነው። በሚቀጥለው ዓመት ስንጀምር በርብርብ ሁናችንም የምንሠራበት ለአጠቃላይ ሀገራዊ እድገት እና ለግለሰቦችም የኢንካም ዕድገት ከፍተኛ ውጤት እንደሚያመጣ ይጠበቃል። ከዚህ ሪፎርም የተነሳ ባንኮቻችን 18 ነበሩ በለውጡ ጊዜ፤ ዛሬ 31 ደርሰዋል። የባንክ ቅርንጫፎች ከአምስት ሺህ 400 ዛሬ ላይ 11 ሺህ ገደማ ደርሰዋል። የቁጠባ ሂሳብ ደብተር ያላቸው ሰዎች ያኔ 39 ሚሊዮን ገደማ ነበሩ፤ አሁን 100 ሚሊዮን ደርሰዋል። አንድ ሰው አራትና አምስት ሊይዝ ይችላል።

በቁጠባ የተሰበሰበው ሃብት የዛሬ አራትና አምስት ዓመት አንድ ትሪሊዬን አይሞላም ነበር። 830 ቢሊዬን ብር ገደማ ነበር። ዛሬ ሁለት ነጥብ አንድ ትሪሊዬን ብር በቁጠባ ሂሳብ ተሰብስቧል። እናም ባንኮች ሲሰፉ፣ ቅርንጫፍ ሲሰፋ ከፍተኛ ብር/ሃብት መሰብሰብ ተችሏል። ብድር 234 ቢሊዬን ብር ነበር የዛሬ አራት ዓመት፤ ዘንድሮ በእጥፍ አድጎ 467 ቢሊዬን ብር ተሰጥቷል።

እዚህ ውስጥ በጣም የሚያስደስተው ግን፣ ከዚህ ቀደም ብድር 30 በመቶ ለግል፣ 70 በመቶ ለመንግሥት ነበር የሚሰጠው። ያን እያሻሻልን መጥተን ዘንድሮ 85 በመቶ

 የወሰደው የግል ሴክተር ነው፤ መንግሥት የወሰደው 15 በመቶ ብቻ ነው። ይሄ ነው የግል ሴክተር ሲነቃቃ ሥራ አጥነት፣ አጠቃላይ የኢኮኖሚ እድገት፣ በኃላፊነት ሃብት መምራት ያድጋል ተብሎ የሚነሳው። በከተማ ውስጥም በየቦታው ሲቆፈርና ጠዋት ሲነጋ ፎቅ በቅሎ የምናየው ሃብት ወደ ግሉ ሴክተር በመለቀቁ ምክንያት ነው። የባንኮች አጠቃላይ ሃብት ከአንድ ነጥብ ሁለት ትሪሊዬን ወደ ሁለት ነጥብ ዘጠኝ ትሪሊዬን አድጓል። ባንኮች በጣም ከፍተኛ ለውጥ አምጥተዋል። ይሄ በሰርቪስ እድገት ውስጥ የራሱ የሆነ ከፍተና ሚና ይጫወታል።

ቀደም ሲል እንዳነሳሁት በፋይናንሺያል ሴክተር በተሠሩ ሥራዎች፣ በግብርና ዘርፍ በተሠሩ ሥራዎች፣ ኢንዱስትሪውን በማነቃቃት ረገድ በተሠሩ ጅምር ሥራዎች እና በቱሪዝም አገልግሎት ባጠቃላይ ኢኮኖሚው የመነቃቃትና የእድገት ምልክት ያለው ቢሆንም፤ በዋጋ ግሽበት ብቻ ሳይሆን በሥራ እድል ፈጠራም በርካታ ሊሠሩ የሚገባቸው ሥራዎች እንዳሉ ያመላክታል። የሥራ እድል ፈጠራና ክህሎት በሚኒስቴር ደረጃ በኢትዮጵያ ውስጥ ተቋቁሞ አያውቅም።

በዛ ደረጃ እንዲቋቋም የተፈለገበት ዋናው ምክንያት ሥራ አጥነትን መቀነስ ሰላም ያመጣል፤ ራሱ መሸፈት የሥራ ዘርፍ ስለሆነ። ፖለቲካ ላይም አብዛኛው ሰው ቀላል የሥራ መስክ አድርጎ ነው እየገባ ያለውና በጣም ሰፋፊ እድል ቢፈጠርና ሰው ሥራ ቢያገኝ ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ችግር ይቀንሳል የሚል እምነት ስለተያዘ ተቋሙ በሪፎርሙ በሚኒስቴር ደረጃ እንዲቋቋም ተደርጓል። ከፍተኛ ለውጥ እያመጡ ካሉ ፌደራል ተቋማት ውስጥ አንዱም ይህ ተቋም ነው።

ለምሳሌ በኢትዮጵያ ውስጥ ስንት ሰው ሥራ የለውም ፤ ስንት ሰው ሥራ ያዘ የሚለውን በተናጠል ሪፖርት ከምናቀው ውጪ በሥርዓት/ሲስተም የተደገፈ አልነበረም። አሁን ቢያንስ የውጪ ሀገር ሥራ ስምሪት መቶ በመቶ ኦውቶሜት ተደርጓል። የሀገር ውስጥም በሚቀጥሉት ጥቂት ወራት ቢያንስ በሚቀጥለው ዓመት ይጠናቀቃል ተብሎ ይጠበቃል። ሙሉ በሙሉ ኪቶች ተስፋፍተው ማን ሥራ እንደያዘ፣ የት እንደያዘና መቼ እንደለቀቀ ለማወቅ እድል እናገኛለን። የውሸት ሪፖርት ለማስቀረትም በእጅጉ ያግዛል ተብሎም ይጠበቃል።

ባለፉት አስራ አንድ ወራት 3 ነጥብ 1 ሚሊዮን ገደማ ሰዎች ሥራ ይዘዋል። ይህን ሥራ ያስያዝነው በግብርና ወደ 1 ነጥብ 2 ሚሊዮን የሚጠጋ ሰው፣ በኢንዱስትሪ 600 ሺ ገደማ፣ በአገልግሎት 1 ነጥብ 2 ሚሊዮን ገደማ፣ ለውጪ ሥራ በሕጋዊ መልኩ 100 ሺ የሚጠጉ ሰዎች ሥራ አግኝተዋል። አሁን ሚኒስቴሩ 2 ሚሊዮን ገደማ የሠራተኛ ጥያቄ ቀርቦለታል። ከተለያየ ዓለም ጋር እየተፈራረመ ነው። ሕጋዊ የውጪ የሥራ ስምሪት 2 ሚሊዮን ገደማ ጥያቄ አለው።

ይህን ለማድረግ በሚያደርገው ጥረት የፓርላማውና የሰፊው ሕዝብ ከፍተኛ ድጋፍ ያስፈልገዋል። ሕጋዊ አድርጎ ሰው መላክ፣ ከዚህ ውጪ ለሚሠሩ ሰዎች የራሱ የሆነ እንቅፋት ስለሚፈጥር ተቋሙን ከደገፍነው በሀገር ውስጥ ምን ያህል ሰው ሥራ እንዳለውና እንደሌለው ለማወቅ፤ ወደውጪ ሕጋዊ ሆነው ጥቃት ሳይደርስባቸው የተሻለ ገቢ እንዲያገኙ ለማድረግ ያግዛል። ስለዚህ ሪፎርሙ የተሻለ ሥራና ውጤት እየተገኘበት ያለ ሴክተር ተብሎ ሊወሰድ ይችላል።

እንደተባለው ግን ዋናው የትኩረት መስክ መሆን ያለበት ግን ሥራ አጥነትን መቀነስ ነው። በዓመት ቢያንስ 3 ሚሊዮን አዳዲስ ሰዎች ሥራ ፈላጊ ሆነው ይፈጠራሉ። ኢትዮጵያ የብዙ ታዳጊ ወጣቶች ሀገር ናት። በየዓመቱ አዳዲስ ወደ ገበያው የሚቀላቀለውን ሥራ ማስያዝ በራሱ ከፍተኛ ፈተና ነው። በዚህ ላይ ደግሞ የተከማቸ ሥራ አጥ አለ። የሥራ ባሕሉም እንደተነሳው። እናም ይህ ሴክተር በጣም አስፈላጊና ወሳኝ በመሆኑ ትኩረት ተሰጥቶበት እየተሠራ ነው ያለው። ውጤትም እያመጣ ነው። ይሻሻላል የሚል ተስፋ አለ።

ማዳበሪያን በሚመለከት ለውጡ የመጣ ዓመት ላይ 450 ሚሊዮን ዶላር ገደማ ነው የኢትዮጵያ መንግሥት ወጪ አውጥቶ የገዛው። አሁን አንድ ቢሊዮን ዶላር አወጣን ካልን የተሰጠውን ትኩረት ከምናወጣው ወጪ አንፃር በቀላሉ መገመት ይቻላል።

በዚህ ዓመት በውጪ ምንዛሪ ካቀረብነው ሃብት፤ ከሰጠነው ድጎማ በተጨማሪ በትራንስፖርት ዘርፍ ቀደም ሲል ከጅቡቲ ወደብ ማንሳት የምንችለውን አቅም ሦስት እጥፍ ከፍ አድርገነዋል። የባቡር የማንሳት አቅም በከፍተኛ ደረጃ ተሻሽሏል። ዘንድሮ 12 ነጥብ 9 ሚሊዮን ኩንታል መጀመሪያ ከገዛን በኋላ ለትግራይ ክልል 800 ሺህ ኩንታል ተጨማሪ ማዳበሪያ ገዝተናል። አምና ከተረፈው ጋር ተጨምሮ 15 ነጥብ 9 ሚሊዮን ኩንታል ገደማ ማዳበሪያ ተገዝቷል። ከ 9 ሚሊዮን በላይ ገብቷል። ቀሪውም በመግባት ላይ ይገኛል።

ከዚህ በተጨማሪ ኮምፖስት የተፈጥሮ ማዳበሪያ እናስፋፋ ብለን 178 ሚሊዮን ሜትር ኪዩቢክ የሚጠጋ ተፈጥሮ ማዳበሪያ በሀገር ውስጥ ተዘጋጅቷል። እነዚህ አደባልቀን ነው ምርትና ምርታማነትን የምናስፋፋው። ኢትዮጵያ ውስጥ 7 ሚሊዮን ገደማ ሄክታር የሚጠጋ በአሲድ የተመታ መሬት አለ። ያንን ለማከም ወደ አምስት የሚጠጉ ዝቅተኛ አቅም ያላቸው የኖራ ፋብሪካዎች ተከፍተዋል። በኖራ ምርት አዳዲስ በአሲድ የተመቱ ቦታዎችን እያከምን፣ የተፈጥሮ ማዳበሪያ እያስፋፋን፣ የማዳበሪያ አቅማችንን ደግሞ እያሻሻልን ለመሄድ ሙከራ እየተደረገ ነው ያለው።

ኢትዮጵያ ውስጥ ያለውን ምርታማነት ለማሳደግ መሬት ማስፋትም ምርታማነትን መጨመርም ግዴታ ነው። በሄክታር አርባ ኩንታል ስንዴ በቂ አይደለም። ሃምሳ፤ ስልሳ ፤ ሰባ እና ሰማኒያ መሆን አለበት። አሁን ያለው 15 ሚሊዮን ሄክታርም በቂ አይደለም። ኖራ ብቻ እያመረትን ወደ 20 ሚሊዮን ማስጠጋት ይቻላል። ያን በማድረግ በቀጣይነት ምርት መትረፍረፍ የሚቻልበትን መንገድ መፍጠር ይኖርብናል። የሚሠራውም በዛ አግባብ ነው።

ዘንድሮ ያጋጠመው የማዳበሪያ ሁኔታ ማዳበሪያና ስንዴ አብዛኛው ከሩሲያና ዩክሬን አካባቢ የሚገዛ ነው። እና ስንዴም በዓለም ገበያ ውስጥ ከፍተኛ ችግር የሆነው እነሱ ጋር ባለው ግጭት የተነሳ በቀላሉ ኤል ሲ ከፍቶ ስንዴ መግዛት፣ ማዳበሪያ ማስገባት ለብዙ ሀገራት ችግር ነው። ሽሚያ ያለበት ሴክተር ነው። በዚህ ምክንያት ኤል ሲ በተወሰነ ደረጃ ዘግይቷል። የገበያ ሥርዓቱ በመናጋቱ ምክንያት። ማዳበሪያ ስለማናመርትና ገዝተን ስለምናመጣ ገበያው ጋር ባለ ንግግር የተፈጠረ ውስን ችግር አለ።

ይህን ችግር ፈተን ኮንትራት ፈጽመናል። ኤል ሲ ቢዘገይም ግዢ ተፈፅሟል። እየተነሳ ነው ያለው። የተወሰነ መዘግየት ቢኖርም ይደርሳል ተብሎ ይጠበቃል። ጅቡቲ ያለው ወደብ ኤምባሲያችን ውጪ ጉዳይ ሚኒስቴር፣ ግብርና ሚኒስቴር ቀዳሚ ሥራቸው አድርገው እየሠሩ ያሉት ሥራ ስለሆነ ይህን ለማሳካት ጥረት ይደረጋል። ይህ እንዳለ ሆኖ በአንዳንድ ቦታ 100 ሺ ኩንታል ካልደረሰኝ፣ 50 ሺ ኩንታል ካልደረሰኝ አላድልም ብለው በማከማቻ ያቆዩ ወረዳዎች፣ ቀበሌዎች እንዳሉ መረጃ አግኝተናል። ይህ ትክክል አይደለም። የተገኘውን ማዳበሪያ ለአርሶ አደሩ እያቀረብን ከስር ከስር እንዲመጣ ማድረግ፣ ኮምፖስት ማስፋፋት፣ በአሲድ የተመቱ መሬቶችን በኖራ ማከም

 ነው የሚጠበቅብን እንጂ ልክ የኢትዮጵያ መንግስት ማዳበሪያ አምርቶ እንደያዘ አድርጎ መውሰድ የለብንም።

ገበያው ሲያቀርብልን ነው የምንገዛው። ይህንን እያንዳንዱ አመራር በየደረጃው ተገንዝቦ ቢሠራበት ጥሩ ይሆናል። ፋብሪካ ምን ታስቧል የተባለው ያው ላለፉት ሁለት ሦስት ዓመታት በከፍተኛ ደረጃ ሙከራ የተደረገበት አንዱ ክፍል የማዳበሪያ ፋብሪካ ነው። ኢትዮጵያ የማዳበሪያ ፋብሪካ ለመሥራት ሁሉንም አይነት ግብዓት ማቅረብ ትችላለች። ችግሩ የኢንቨስትመንቱ ነው። የማዳበሪያ ፋብሪካ መጀመሪያ የተፈጥሮ ጋዝ ይፈልጋል። የተፈጥሮ ጋዝ ለማውጣት ሦስት አራት ቢሊዮን ዶላር ይጠይቃል። ቀጥሎ ፖታሽ ማውጣት ይፈልጋል። ይህም ሰፋ ያለ ኢንቨስትመንት ይፈልጋል። ቀጥሎ ጋዙ ካለበት ወይም ፖታሽ ወዳለበት ወይም መሐል ቦታ ላይ ፓይፕ መዘርጋት ይፈልጋል። ይህም ቢሊዮን ዶላርን ይፈልጋል።

ሕዳሴንም ኮይሻን ለሚገነባ ሀገር እንዲህ አይነት ኮሚትመንት መውሰድ ይቸገራል። ነገር ግን ብዙ ባለሀብቶች ከብዙ ሀገር ባለሀብቶች ጋር ሁለት ሦስት ጊዜ ተነጋግረናል፣ እስከ ኤምኦዩ መፈራረም ደርሰን በተለያየ ምክንያት የተፋለሰ ጉዳይ ነው። አሁንም አበክረን እንሠራለን። አንደኛ የግል ሴክተር ኢንቨስት እንዲያደርግ ያም ካልሆነ ዋና ዋና የመንግሥት ፕሮጀክቶች ሲጠናቀቁ ቀጥሎ የመንግሥት ትኩረት የሚሆነው አንዱ የማዳበሪያ ይሆናል። ግን ትልቅ ሀብት ስለሚጠይቅ በቀላሉ የሚሠራ ሥራ እንዳልሆነ ከግምት እንዲወሰድ ነው።

አዲስ አበባን በሚመለከት የፕሮፐርቲ ታክስ ጀምሯል ችግር ተፈጥሯል የተባለው አንደኛ አዲስ አበባ በራሱ ገቢ የሚተዳደር የራሱን ገቢ የሚወስን ከተማ ነው። ገቢን በሚመለከት በራሱ ምክርቤት የሚወያይበት ይሆናል ማለት ነው። ሁለተኛ ፕሮፐር ታክስ ኢትዮጵያ ውስጥ አልተጀመረም። አልጀመርንም ገና። አዲስ አበባም አልጀመረም ኢትዮጵያም አልጀመረችም አጠቃላይ። ባለፈው ዓመት በዚህ ዓመት ከጥቂት ወራት በፊት ምክር ቤቶች አጽድቀዋል ሀሳቡን። ግን ገና ካቢኔ እንኳን አልተወያየበትም። እናንተ ጋር አልመጣም አዋጁ። የሚቀጥለው ዓመት እናንተ ጋር መጥቶ ካቢኔ አጽድቆት ነው ታክሱ አፕላይ የሚደረገው። አሁን አዲስ አበባም አላደረገም። በድፍን ኢትዮጵያም የለም። ያስፈልጋል፤ ይደረጋል፤ ነገር ግን አልጀመርንም።

አሁን አዲስ አበባ የጀመረው ጣሪያና ግርግዳ የሚባል 1937 ጀምሮ የነበረ ሕግ በየጊዜው እየተሻሻለ የመጣ፣ አዲስ አበባዎች ዘንድሮ ማሻሻያ አድርገዋል። ይህ ማለት ግን ፕሮፐርቲ ታክስ ማለት አይደለም። እርሱን አዋጁን ስናይ የምናየው ይሆናል። ይሄ የታክስ ምንጭ በአዲስ አበባ ነዋሪዎች ላይ ጉዳት አምጥቶ፤ ያልተገባ ሀብት ወስዶ ከሆነ ቅሬታ የሚሰማበት ሥርዓት ስላለ በዚያው ሥርዓት ቅሬታው ቀርቦ ሊታይ ይችላል። ግን ቀደም ብዬ እንዳነሳሁት የኢትዮጵያ ታክስ ጂዲፒ ሬሾ ቁጥሩን መጥራት ስላልፈለግሁ የተውኩት ቢሆንም ከአፍሪካ ከግማሽ በታች ነው። የአፍሪካ 16 ነው። ገና ነን እኛ ታክስ ጋር አልደረስንም። ይህንን የተከበረው ምክር ቤት ታሳቢ ቢያደርግ ጥሩ ይመስለኛል።

የክልል ፕሮጀክቶችን በሚመለከት ከሪፎርም በፊት እኔ የፌደራል መንግሥት የካቢኔ አባል ሆኜ ሠርቼ አውቃለሁ። እናም በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ካቢኔ መቶ ቀን ብሎ መገምገም የሚባል ታሪክ የለም። እኛ ነን የጀመርነው። በየመቶ ቀኑ የምንገመግመው ሱፐርቪዥን ከእያንዳንዱ ክልል ከተማ የመጣውን ሥራ ነው እያንዳንዱ ሥራ ምን ሠራህ ተብሎ የሚገመገመው። ሱፐርቪዥን አለ፤ ክትትል አለ። በእኔም ደረጃም ክልሎችንና ከተሞችን ሥራ ያየ መሪ ኢትዮጵያ ውስጥ የለም። እና እንከታተላለን፤ እናያለን። ያም ሆኖ ክትትልና ማየት የሚያደርገው ድጋፍ ቢኖርም የማስፈጸም አቅም አጠቃላይ እስኪያድግ ድረስ ግን ሥራዎች በአንዳንድ ቦታ እንደተባለው በሚፈለገው ፍጥነት ላይሄዱ ይችላሉ። ክትትል ይደረጋል፤ ግምገማ ይደረጋል፤ ሱፐርቪዥን ይደረጋል። ለምሳሌ ከነገ ወዲያ ከሐምሌ 1 እስከ 10 ሁሉም የፌደራል ሚኒስትሮች ሚኒስትር ዴኤታዎች በሙሉ ለ10 ቀን በየክልሉ ተመድበዋል። እያንዳንዱን ሥራ ሱፐርቫይዝ ለማድረግ። ሲመለሱ ግምገማ ይካሄዳል። ምን ተነጋገርን፣ ምን ተሠራ ምን ቀረ የሚለውን ለማየት ማለት ነው። በዚህ ውስጥ ክፍተት ሲያጋጥም እየታየ እየተሞላ የሚሄድ ይሆናል።

ህዳሴ ምን ላይ ነው ያለው የሚለው ህዳሴ በጣም መልከ መልካም ነው፤ ውብ ነው፤ በጣም ቆንጆ ነው። እንደዚያ ሆኖ ይቀጥላል። ምናልባት ህዳሴ ላይ ሁለት ነገር ላንሳ። አንደኛ እዚያ ያሉ ኢትዮጵያውያን በከፍተኛ የአየር ፀባይ ውስጥ መንግሥት ያስቀመጠውን ማይል ስቶን በክፍያ አይደለም በልብ በሚያስደንቅ ትጋት እየሠሩ ያሉ ኢትዮጵያውያን በተከበረው ምክር ቤት ፊት እንዳመሰግን ይፈቀድልኝ። ሁለተኛ የታችኛው ተፋሰስ ሀገራት ሱዳንና ግብጽ ወንድሞቻችን ጎረቤቶቻችን ልንነጥላቸው የማንችላቸው ሕዝቦች ናቸው። በዚህ ግድብ ምክንያት ያላቸውን ቅሬታ በአንድ በኩል ድርድር እያካሄድን በሌላ በኩል የእነርሱን ኮንሰርን ታሳቢ ያደረጉ ሥራዎች ስንሠራ ቆይተናል። በተለይም በዚህ ዓመት ወሳኝ ማይልስቶን ስለሆነ፣ ታስታውሱ እንደሆነ አምና ካቻምና ውሃ ስንይዝ ሐምሌ አጋማሽ ሐምሌ የመጀመሪያው ሳምንት ውሃ ፈሰሰ ብለን እናከብር ነበር ትዝ ይላችኋል። ዘንድሮ ቢያንስ እስከ ነሐሴ መጨረሻ መስከረም መጀመሪያ ድረስ ያ ፕሮግራም አይካሄድም። ቀስ እያልን በቂ ውሃ ለግብጽ ለሱዳን መሄዱን እያረጋገጥን ነው የምንሠራው። የእኛን በማያጓድል የእነርሱንም ፍላጎት በሚመልስ። እንደምታውቁት ዘንድሮ ኦልሞስት በጋ አልነበረም። ሰፊ ዝናብ ነው ያገኘነው። በዚህ ምክንያት ወንድሞቻችን እንዳይከፉ፤ የሚገባቸውን እንዲያገኙ፤ የኢትዮጵያ ፍላጎት መልማት ብቻ እንደሆነ እንዲገነዘቡ ኃላፊነት በተሞላበት መልኩ ነው እየሄድን ያለነው። የእኛ ቀጣዩ ጥያቄ እንዴት በጋራ አዳዲስ ፕሮጀክቶች ልንሠራ እንችላለን። አሁን በዚህ ከምንጨቃጨቅ አዳዲስ ሥራ እንዴት እንጀምር የሚለውን ከወንድሞቻችን ጋር ለመነጋገር ዝግጁ ነን። ንግግሮችም ይደረጋሉ። ውጤት ይጠበቃል። በተረፈ እንዳልኩት ህዳሴ በጣም ቆንጆ ነው፤ በጣም ነው የሚያምረው ስትሄዱ ታዩታላችሁ።

ሌላው አንዳንድ ኢኒሼቲቮች ገበታ ለሀገር፤ ገበታ ለሸገር ፤ገበታ ለትውልድ የሚባሉ አይነት ፕሮጀክቶች ጥቅም አላቸው ወይ ገንዘባቸው ከየት መጡ፤ የት ደረሱ የሚሉ ጥያቄዎች ይነሳሉ። በተለይ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ሥራዎቹ እያለቁ ሲሄዱ ጥያቄው እየጎላ መጥቷል። የሥራው ማለቅ የሚያማቸው ሰዎች አሉ ማለት ነው። እንግዲህ ሁላችሁም እንደምታውቁት የጀመርነው ከቢሮ ነው። ስለሌላው ቢሮ እንተው የእናንተን ቢሮ እናንሳ። እዚህ ምክር ቤት ነበርንና እናውቀዋለን። እንደዚህ ነበር ይህ ምክር ቤት ይህንን ምክርቤት ትራንስፎርም አድርጎ ለሥራ ምቹ ማድረግ አስፈላጊ መሆኑን እዚህ ካለ ሰው በላይ ማን ሊገነዘብ ይችላል። በየሁሉም መሥሪያ ቤት ይኸው ነው ያለው።

ትናንት የተመረቀው የኢቢሲ ግቢ እንደሰማችሁት አንድ ዓመት ከስድስት ወር ነው የፈጀብን፣ ምንም ግነት የለበትም በአፍሪካ ደረጃ በዚህ ቴክኖሎጂና ሳይዝ አንድም ሚዲያ ተቋም አይገኝም ዛሬ። አንድም። ከቢሮ የጀመረው ሥራ እንዴት ቀጠለ የሚለውን ከማንሳታችን በፊት ሁለት ጉዳዮች ይነሱበታል። አንደኛ ፐርፎርማንስ ኦዲት ሁለተኛ ፋናንሽያል ኦዲት። ፐርፎርማንስ ኦዲት የሚያነሱት በአብዛኛው የአፍሪካ ወንድሞቻችን ናቸው። እንዴት አምና ስንመጣ ያልነበረ ዘንድሮ ተሠራ። እንዴት ፈጠናችሁ፤ ጥራቱስ፣ ሳይዙስ፣ መንገዱን አመላክቱን የሚል ሰፊ ጥያቄ ያነሳሉ። ኢትዮጵያ የመጣ ማንኛውም መሪ፤ እንግዳ ይህንን ጥያቄ ሳያነሳ ቀርቶ አያውቅም። እውን ኢትዮጵያ ናት ወይ የምትሠራው ይህንን ሥራ፣ ኢትዮጵያ እንዴት ይህንን አይነት ሥራ ትሠራለች ከሚል ስጋትም ሊመነጭ ይችላል።

ገንዘብ አለኝ፤ ፍላጎቱ አለኝ፤ በዓመት ሁለት ዓመት ግን ልሠራው አልችልም እንዴት ታግዙኛላችሁ ያሉ መሪዎችም አሉ። ልናግዝ ቲም የላክንባቸው ሀገራትም አሉ። አንዱ ፐርፎርማንስ ነው። ስፋቱ፣ ጥራቱ፣ ውበቱ፣ ቦታው ይህ ቦታ ነበር ወይ የሳይንስ ሙዚየም ቦታ የት ነበር ድሮ ብለው የሚጠይቁ ሰዎችም አሉ።

ሁለተኛው ደግሞ ፋይናንሻል ኦዲት ነው፣ ሁለት መንገድ አለ ከውስጥና ከውጭ። የውጭዎች ገንዘቡ ከየት መጣ ይላሉ። የሆነ የማይታወቅ የገንዘብ ምንጭ አለ። ከየት መጥቶ ነው የምትሠሩት ይላሉ። ፎቁን አጠቃላይ እንቅስቃሴውንም ሲያዩ። መቼም ገንዘቡ ተበላ እንዳይባል ማንኛውም ነገር ከፍሬው ይታወቃል። ተበላ እንዳይባል አልፎ ሥራው እራሱ ስለሚናገር የሚያሰጋንና የሚያጠራጥረን ጉዳይ አይመስለኝም። በፐርፎርመንስ ኦዲትና ፋይናንስ ኦዲት ያለውን ኢሹ በተወሰነ ደረጃ ገባ ብዬ ላንሳ። አንደኛ ግሪን ሌጋሲ፣ የዚህ ኢኒሼቲቭ አንዱ አካል ነው። በቀደም ፈረንሳይ እንዳነሳሁት በግሪን ሌጋሲ ምግብ እንተክላለን መድኃኒት ሃገር በቀል ዛፎችን በመትከል ባዮ ዳይቨርሲቲን እንጠብቃለን። መቼም ሁላችሁም እንደምታዩት መድረስ የሚገባን ቦታ ባንደርስም ከተማዎቻችን ግሪን መሆን ጀምረዋል። የዝናብ መጠን ጨምሯል። የአየር ፀባይ ትንንሽ ምልክቶች ይታያሉ።

በቀደም እንዳነሳሁት አንድ ዛፍ ከነርሰሪ አንስቶ እስከመትከል ደረጃ ድረስ አንድ ዶላር የሚፈጅ ቢሆን ሃምሳ ችግኝ ለመትከል ሃምሳ ቢሊዮን ዶላር ከየት አምጥቶ ነው ይሄ ፓርላማ ለመንግሥት የሚያፀድቀው። ሃምሳ ቢሊዮን ዶላር ማለት እኮ ቢያንስ የኢትዮጵያ ጂዲፒ አንድ ሦስተኛ ማለት እኮ ነው። ይሄ ሃብት የመጣው ከደጋግ ኢትዮጵያውያን ነው። ገንዘባቸውን ጊዜያቸውን በነፃ ኢንቨስት አድርገው ኢትዮጵያን ማልበስ በወሰኑ ኢትዮጵያውያን ነው እንጂ በመንግሥት በጀት በእርዳታ በጀት አይታሰብም። በነገራችን ላይ ሃምሳ ቢሊዮን ችግኝ መትከል በሰባት ዓመት ውስጥ ለየትኛውም ሀገር ከዓለም አንደኛ ሁለተኛ ሕዝብ ላላቸው ሃገራትም ቢሆን ፈተና ነው፣ ስላሳካነው አይቅለልባችሁ። ብዙ ኢትዮጵያውያን ተግተው ያሳኩት ድል ነው።

ሁለተኛ በየክረምቱ የድሃ ቤት እናፈርሳለን እስከ አምና ብቻ 160 ሺህ ያህል ቤቶች በሃገር ደረጃ ተሠርተዋል። ዘንድሮ ከስልሳ ሺህ በላይ ቤት በሀገር ደረጃ ፈርሶ ለአረጋውያን እና ለአቅመ ደካሞች ይሰጣል። ሲደመር ከ200 ሺህ በላይ ነው። ግዴለም ልቀንሰው 100 ሺህ ብቻ ላድርገው። 100 ሺህ ቤት ብቻ ገነባን ብለን እናስብ እና እያንዳንዱ የሚገነባበት ብር 1 ሚሊዮን ብር ነው ለመያዝ። ይበልጣል ግን እንደዛ ነው ብለን እናስበው። 1 ሚሊዮን በመቶ ሺህ በ100 ማለት መቶ ቢሊዮን ማለት ነው። መቶ ሚሊዮን ለድሃ ቤት ለመገንቢያ ስጡኝ ብላችሁ ማፅደቅ የሚያስችል አቅም አለን ወይ? አቅሙ በመንግሥት ማዕቀፍ ውስጥ ስለሌለ እንተወው ወይ ይቅር ወይ ይህ ጉዳይ።

አዲስ አበባ ብቻ ከሃያ ሺህ በላይ አቅመ ደካሞች ቤት ተሠርቶላቸዋል። በሃገር ደረጃም ሰፊ ነው የሚሠራው። መዋለ ሕጻናት ከትምህርት ጋር ተያይዞ የተነሳው እንደተጠበቀ ሆኖ ኢትዮጵያ ውስጥ መዋለ ሕጻናት እምብዛም አልነበረም። አልፎ አልፎ የሚታይ ሊኖር ይችላል በአጠቃላይ አልነበረም ማለት ይቻላል። ባለፉት ሦስት አራት ዓመታት ከ15 ሺህ በላይ ተገንብቷል። ከ15 ሺህ በላይ መዋለ ሕጻናት፣ ላይብረሪ፣ የመምህራን ቤት። እያንዳንዱ ሳናበዛው አንድ ሚሊዮን ብር ወጪ ተደረገ ብንል 25 ሚሊዮን ብር ይፈጃል።

ይሄ አርሶ አደሩ ዛፍ ቆርጦ ጭቃ አቡክቶ የሚሠራው ቤት ማለት ነው። በግብር አናገኘውም ይሄን ጉዳይ። ሰው አስተባብረን ካልሠራን ደግሞ ትምህርት ሊዳረስ አይችልም። ዛሬ ኢትዮጵያ ውስጥ በሙሉ ስላልሆነ ነው። ሰፊ ሥራ እንደ ንቅናቄ ጀመርነው እንጂ። በአንዳንድ አካባቢዎች መቶ ፐርሰንት መዋለ ሕጻናት፣ ኢለመንታሪ መቀበል የቻሉ እኮ አሉ። በዚህ ሥራ በሕዝብ ንቅናቄ ሰሞኑን የጀመርነው ያን ለማካሄድ የታሰበ ነው። ዳቦ ፋብሪካዎች ከለውጡ ማግስት አዲስ አበባ 3 መቶ ሺህ ገደማ ዳቦ ማምረት ትችል ነበር ዛሬ 4 ሚሊዮን ዳቦ የማምረት አቅም አላ ት።

እነዚህ ፋብሪካዎች ሼህ አላሙዲን መሐመድና አንዳንድ ደጋግ ኢትዮጵያውያን ዳቦ ፋብሪካ ካልሠራን በቀር ዳቦ ለመብላት ሰዎች ይቸገራሉ ብለው እድሜን ጤናን ይጨምርላቸው ስለረዱ ነው የተሠራው። በበጀት ቢታሰብ ቀላል አይደለም ብዙ ክልሎች ውስጥ የዳቦ ፋብሪካ ተፈጥሯል አሁን። እነዚህ ሃብታሞች ባይረዱን ኖሮ የነዛን እጅ አጥር ሰዎች ማቅለል ይከብዳል። የተሟላ ነው አይደለም ማመላከቻ ምልክት ነው። ይቻላል የሚለውን ለማሳየት ነው።

የመደመር መንገድ ተሽጦ ሠላሳ ሃይስኩል ተሠርቷል ኢትዮጵያ ውስጥ። በሰሞኑ የዞርኩባቸው ሁሉ ሲናገሩ ሰምቻለሁ። በነገራችን ላይ እዚህ አቃቂ ክፍለ ከተማ በቀደም ያነሳሁላችሁ የዓይነ ስውራን ትምህርት ቤት በጣም በሚያስደስት መንገድ እየተጠናቀቀ ነው ያለው። ሦስት መቶ ገደማ ዓይነ ስውራን ማስተማር ይችላል። ካለምንም ጥርጥር ከአፍሪካ ምርጡ የዓይነ ስውራን ትምህርት ቤት ነው። በሁሉ ስታንዳርድ በኳሊቲው። ይሄን አንድ እናት የተወሰነ ድጋፍ አድርገው ነው የሚሠራው። ኢትዮጵያ ውስጥ ዓይነ ስውራን አካል ጉዳተኞች አይታወሱም እንደምታውቁት። በበጀት የዓይነ ስውራንን ችግር እንፍታ ብለን ብዙ እርቀት አንሄድም። መነጽር ለምነን አምጥተናል ትምህርት ቤት ጠግነናል። በቂ አይደለም በጣም በርካታ ሰው ይቸገራል። ለእነዚህ የሚሠራው ሃይስኩል ሦስት መቶ ሰው የሚያሳድር ነው። ልክ እንደ ኮሌጅ በሉት። የሚያኖር የሚያስተምር ቦታ ነው። በበጀት ቢባል በጣም ብዙ ነው። ይሄ እዚሁ አቃቂ ነው ያለው ማየት ይቻላል።

ቀደም ሲል የተነሳው የመደመር ትውልድ የመጨረሻው መጽሐፍ ከሦሶት ቢሊዮን ብር በላይ ነው እየተሸጠ ያለው። ይሄ ፋሲለደስን ለመጠገን፣ ሶፉመርን ለመጠገን፣ ጢያን ለመጠገን ታሪኮቻችንን ለማንሰራራት ነው የሚሆነው። የተሰጠው መጽሐፉም ገንዘቡም ለክልሎች ነው። ታሪኮቻችን እየፈረሱ ነው መጠገን አለበት ይባልና የመንግሥት በጀት ደግሞ አነስተኛ ስለሆነ ይዘገያል። በሌላ ኢኖቬቲቭ በሆነ መንገድ እሪሶርስ አምጥተን መጠገን አለብን። ይቅር ይቆይ ካልን ለማን ይቆይ እስከመቼስ ይቆያል።

ከዚህ ውጭ የተማሪ ምግብ ማጋራት አዲስ አበባ ላይ ብቻ ሰባት መቶ ሺህ ሕጻናት በቀን ለሁለት ጊዜ ይመገባሉ። ሰባት መቶ ሺህ ማለት እኮ አንዳንድ ሀገር ወይ የከተማው ወይ የሃገሪቱ ፖፑሌሽን ነው። አዲስ አበባ ሰባት መቶ ሺህ ሰው በቀን ሁለቴ ይመገባል። አልነበረም ይሄ በበጀትም አይሠራም ኢኖቬቲቭ በሆነ መንገድ ዜጎችን እየደገፍን የሚሠራ ሥራ ነው።

የተከበራችሁ የምክር ቤት አባላት አዲስ አበባ ውስጥ የተሠሩት አስራ ሰባት የመመገቢያ ማዕከላት ሰላሳ ሺህ የሚጠጋ ሰው ቢያንስ በቀን አንዴ እጁን ታጥቦ ምግብ የሚበላበት ቦታ አለ። ይሄ የሚሠራው በደጋግ ኢትዮጵያውያን ድጋፍ ነው በበጀት አይደለም። ሠላሳ ሺህ ሰው በቀን አንዴ ምግብ እንዲያገኝ ማድረግ በየትኛው በጀት ነው የሚታሰበው። ኢኒሼቲቮቹ እነዚህንና መሰል ነገሮችን በውስጣቸው የያዙ ናቸው።

ሀገር ማልበስ፣ ለትውልድ መሠረት መጣል፣ ትምህርት ቤት መገንባት የአዛውንቶችን ቤት ማፍረስ፣ የእጅ አጥር ማዕድ ማጋራት፣ በፋይናንሻል ኦዲት ሂሳብ ሊራከስ የሚችል ጉዳይ አይደለም። ኢኒሼቲቩን አጥበን ጎርጎራ ምናምን አትበሉ። ኢኒሼቲቩ በጣም ሰፊ ነው ገንዘቡም በጣም ሰፊ ነው። ከመጽሐፍ ሽያጭ ሊሆን ይችላል፣ ግለሰቦችን በመለመን ሊሆን ይችላል፣ ሃብታሞችን በመለመን ሊሆን ይችላል ተደምሮ ግን ያለብንን የድህነት መጠን መቀነስና የሰዎችን ተጠቃሚነት ማሳደግን ታሳቢ ያደረገ ነው።

አይ ጥያቄዎቻችን እነዚህ ጋር አይደሉም እነ ደሃን መመገብ ጥሩ ናቸው ጥያቄያችን ዩኒቲ ፓርክን ነው የሚል ሃሳብ ያለው ሰው ደግሞ ካለ ዩኒቲ ፓርክ እኔ ስገባ ካለምንም ማጋነን የሽንት ቤት ያክል ነው። ቆሻሻ ነው መሄድ አይቻልም፣ ዛሬ ዩኒቲ ፓርክ አንድ ሜትር ስኩዬር ያለማ ቦታ ማግኘት አይቻልም። መቶ ፐርሰንት ለምቷል። መቶ ፐርሰንት ውብ ሆኗል።

ይሄ የሆነው የዩኢኤው ፕሬዚዳንት ሼክ ማሕመድ ቢን ዛይድ ዪኒቲ ፓርክ አርባ ምናምን ሄክታር ከተማ መሐል ብዙ ዛፍ ያለው ለብዙ አገልግሎት የሚውል ቦታ አለ ግን ላሠራ ገንዘብ የለኝም የሚል ጥያቄ አቅርቤላቸው ተቀብለውት ኮንትራት ሰጥተው የራሳቸውን ኩባንያ ልከው በዲዛይን ተስማምተን ሥራው ተሠራ እንጂ ገንዘቡን እንካና ሥራበት አላሉኝም። አሁን የገንዘቡን ኦዲት ማድረግ የምትፈልጉ ሰዎች ሄዳችሁ ሼክ ማሕመድን ጠይቁ። ምክንያቱም ገንዘቡን አይደለም እኔ የወሰድኩት ኮንትራት አድርጎ የሰጡት የመደመር ትውልድ የራሴን ገንዘብ እንኳን ቢሆን ለክልሎች ሰጠሁት እንጂ እኔ ገንዘቡን አምጥታችሁ ላከፋፍል አላልኩም፣ ሽጡ ይሠራበት ነው ያልኩት፤ ጉዳዩ ገንዘብ አይደለም።

ሁለተኛ ታችኛው ፓላስ ታችኛው ፓላስ በጣም ድንቅ ቦታ ነው። በጣም ድንቅ ታሪክ የያዘ ነው፣ በነገራችን ላይ ብዙ ቦታ አይገኙም ስላልን ሠራንባቸው እንጂ የሚገኙ አይደሉም፣ የፈረንሳዩ ፕሬዚዳንት መጡ አሳየኋቸው ቆሻሻውንም ታሪኩንም እባክዎትን ይሄንን ቦታ ብናድሰው አልኳቸው፣ ጫረታ አውጥተው እኚኛው ለዓረብ ኩባንያ ሰጡ፣ እሳቸው ደግሞ ለአውሮፓ ኩባንያ ሰተው ነው ሥራው የተሠራው፣ ገንዘብ አልሰጡኝም። ሥራውን ነው እየሠሩ ያሉት ያውም ጫረታው አታካች በሆነ መንገድ ማለት ነው። እየተሰረዘ በብዙ ጣጣ በሚሠራ ሥራ ታችኛው ፓላስን የኦዲት ጉዳይ ያለበት ሰው ፈረንሳይ ሄዶ እሳቸውን ማነጋገር ይችላል።

ሶስተኛው ፍሬንድ ሺፕ ነው። ፍሬንድ ሺፕ እዚህ ጋ የምታዩት ፕሬዚዳንት ሺ የቤልት ሮድ ኮንፈረንስ ላይ አግኝቻቸው ጥያቄ አቀረብኩላቸው እሳቸውም ጨረታ አውጥተው ለቻይና ኩባንያ ሰጥተው የኔ ሥራ ዲዛይን ላይ የመከታተል ሥራ ነው እንጂ ገንዘብንም አይቼ አላቅም፣ ኩባንያ ሲመርጡም አያማክሩኝ። በራሳቸው ነው የሚመርጡት ፍሬንድሺፕ ተሠራ፣ ሳይንስ ሙዚየም ተሠራ፣ ከጎተራ ወደ ሳር ቤት ያለው መንገድም የዚህ ፕሮጀክት አካል ነው። አይታችኋል መንገድን ለኔ አላማከሩኝም ገንዘቡን ወሰኑና ጨረታውን አወጡ ሠሩት ለኔ የደረሰው አስፋልቱ ነው። እዛ አካባቢም ጥያቄ ያለው ሰውም ካለ ምንም ችግር የለውም ትኬት እንቆርጣለን ፕሬዚዳንት ሺን ሄዶ ማነጋገር ይችላል።

ሪቨር ሳይድ ፕሮጀክት በተደጋጋሚ ነግሬያቸዋለሁ ከእንጦጦ ጀምሮ የሚመጣ ሪቨር ሳይድ ያልኳችሁን ምን ያክል እንቅፋት እንደገጠመን ልነግራችሁ አልችልም። አሁን በብዙ መከራ ተጀምሯል ናይጄሪያ ኤምባሲ አካባቢ ታዩታላችሁ አዲስ አበባን ምን ያክል እንደሚቀይር፣ ምክንያቱም አዲስ አበባ ውስጥ ውሃ እያፈሰስን ውሃ እያቆሸሽን ውሀ የለም የሚባልበት ከተማ ነው። ውሃ ለማጽዳት ሽታ እንዳይኖር፣ በሽታ እንዲቀንስ ውብ ከተማ እንዲሆን በእጅጉ ያግዛል። በመከራ አሁን ጀመርን ሦስት ዓመት ፈጀብን እነዚም ፕሮጀክቶች የሚሠሩት ሀገራት

 ይለመናሉ ሲስማሙና ሲፈቅዱ፣ ለምሳሌ ሌላ ፕሮጀክት አለ የጣሊያን መንግሥት የፈቀደው በቀበና ወንዝ የሚሄድ አንድ አምስት ኪሎ ሜትር፣ የጣሊያን መንግሥት ፈቀደ ጨረታ አወጣ ለኩባንያ ሰጠ፣ እኛ ክትትል ነው የምናደርገው ማለት ነው።

ምናልባት እንጦጦ፣ ጎርጎራ ወንጪ አላላ ኮይሻ አይነቶች ደግሞ አሉ እነሱስ ከተባለ ተለምኖ ከኢትዮጵያውያን ተለምኖ ይሠራል። ጎርጎራ፣ ኮይሻ አላላ ወንጪ ስንጀምር አራት ቢሊዬን ገደማ በገበታ ለሀገር ተዋቷል። እኔ በሙሉ ልብ ነው የምነግራችሁ በኮንፊደንስ ጎርጎራ ብቻ ብትሄዱ ዛሬ የጎር ጎራ ፕሮጀክት ከአራት ቢሊዬን በላይ ያወጣል። ጎርጎራ ብቻ ምንም ችግር የለውም ዓይናቹን ብቻ ገልጣችሁ ማየት ነው። ውብ ሥራ ተሠርቷል ወንጪም አላላ ኬላም ኮይሻም፣ ከዛስ አላላ ኬላ ሠራን አስመረቅን ለደቡብ ምዕራብ አስረከብን።

አልሰማችሁም አላያችሁም ይህን፣ ጎርጎራ ይመረቃል አሁን መስከረም ላይ ለአማራ ክልል እናስረክባለን። ወንጪም ያልቃል መስከረም ላይ ለኦሮሚያ ክልል እናስረክባለን። የኛ ሥራ ዓይን መግለጥ ነው። በሪሶርስ ምክንያት በዲዛይን ምክንያት ስንት ሊለማ የሚችል ጉዳይ ተሸፍኖ እንዳይቀር መግለጥ ነው። ከተሠራ በኋላስ ባለቤት አለው። እንጦጦ የአዲስ አበባ ነው ፍሬንድ ሺፕም የአዲስ አበባ ነው፣ ጎርጎራም የአማራ ነው ወንጪም የኦሮሚያ ነው።

በተከበረው ምክር ቤት ፊት ለኢትዮጵያ ሕዝብ በኩራት እና በእምነት መግለጽ የምፈልገው አንድ ብር ከዚህ ምስኪን ሕዝብ እኛ አንሰርቅም፤ እኛ ትርፋችንና ገንዘባችን ሕዝባችን ነው፤ ለዚያ ነው የምንሠራው። ግን ደስ የሚለው ጉዳይ ድሮ እንሠራለን ነበር የምንለው፤ ይሠራሉ? ወይስ አይሠሩም? የሚል ጥርጣሬ ነበር፤ አሁን ግን እናንተ ባትመሰክሩም ዓለም እየነገረን ነው። የመረጃ ችግር የለብንም፤ የሠራነው ሥራ ምን ያህል ውብ እንደሆነ አይቶ ያልመሰከረልን የለም። ታዲያ ለምንድነው? ይህ ሁሉ ጉዳይ የሚነሳው ሲባል፤ ፕሮጀክቶች ተከናወኑ፣ ተሳካላቸው በሆነ መንገድ አድርገን ሽንቁር ፈልገን ይህን ስኬት እናጠልሽ ብለው የሚነሱ ምስኪን ፖለቲከኞች አሉ፤ እኛ አናቋርጥም የተሰጠንን ጊዜ እናከብራለን፣ በተቻለ መጠን ቀንና ማታ ሠርተን እናሳካለን፤ በዚህ አግባብ ቢታይ ጥሩ ነው።

ግን ይህ ብቻ አይደለም በመንግሥት በጀት አዲስ አበባ ለምሳሌ አምስት ሺህ በቁጠባ የሚከራይ ቤት ሠርተን ጨርሰናል፤ 130 ሺህ ኮንደሚኒየም ላለፉት አምስትና ስምንት ዓመታት በተለያየ ደረጃ ያሉ 130 ሺህ ኮንዶሚኒየም ሠርተን ጨርሰናል፤ በዚህ ክረምት እናስረክባለን። በመንግሥት የሚሠራውን በመንግሥት፤ በልመና የሚሠራውን በልመና፤ በትብብር የሚሠራውን በትብብር እየሠራን ፤ ይህ ሁሉ ተደምሮ ግን የኢትዮጵያን ደረጃ ከፍ የሚያደርግ ይሆናል።

ከላይብረሪ ጀምሮ እስከ ቤተ-መንግሥት እናገናኛለን ብያችሁ ነበር፤ ጊዜ ያለው ሰው ወጥቶ ይይ አሁን፤ የቀረን በሸራተን እና ሳይንስ ሙዚየም መካከል የሚያልፈው መንገድ ብቻ ነው። እርሱም መስከረም ላይ ያልቃል፤ ባልነው ልክ ያሰብነውን እየጨረስን ነው። እንደነዚህ አይነት ሥራዎችን መደገፍ ካልቻልን፤ ዝም ማለት ነው የሚሻለው ምክንያቱም አሁን አዲስ አበባ ለምሳሌ ከዳቦ በኋላ እንጀራ እንሞክር ብለን 280 ሺህ እንጀራ በቀን የሚጋግር ፋብሪካ ሠርተናል፤ ይህን በአራትና በስድስት ብናበዛው የአዲስ አበባን 20 እና 30 በመቶ ሕዝብ ሳይቸገር እንጀራን ልክ እንደ ዳቦ ሊገዛ ያስችለዋል ።

እንደነዚህ አይነት ድምር ሥራዎች ተደምረው ነው ኢትዮጵያን ከፍ የሚያደርጓት፤ በስንዴና በሩዝ የምንሠራው ሥራ ብቻውን አይደለም ኢትዮጵያን የሚያሳድጋት፤ የደሃ ቤት ካልፈረሰ፣ ካልታደሰ፣ ኢነርጂ ካላደገ፣ ሜጋ ፕሮጀክቶች ካላለቁ፣ የመንገድ ሥራዎች ካላለቁ፣ በሆነ ሴክተር ብቻ ሙሉ ነገር ልናመጣ አንችልም። አንዱን ጥሎ ሌላውን አንጠልጥሎ እድገት የሚባል ነገር አይታሰብም፤ ቱሪዝም ምን ያደርጋል? ቅድሚያ ይሰጠዋል ወይ? ኢኮኖሚክ ፋይዳ አለው ወይ የሚሉ አሉ።

ቱሪዝም በዓለም ላይ ከአንድ ትሪሊየን በላይ ሀብት ይንቀሳቀስበታል፤ እንደ ፈረንሳይና ጣሊያንን የመሳሰሉ ሀገራትን በዓመት መቶ ሚሊዮን ሰው ይጎበኛቸዋል፤ ግብጽ አራት ቢሊዮን ዶላር በዓመት ከቱሪዝም ታስገባለች፤ እኛ ግን ግማሽ ቢሊዮን አላስገባንም፤ አሁን አላላኬላ ብትሄዱ አልጋ የለም፤ ሰዎች ቢሠራላቸው ማየት ይፈልጋሉ፤ ቢሠራላቸው ማድነቅ ይፈልጋሉ፤ሥራው ጠፋ!

አንድ ወዳጄ የነገረኝ የድሮ ሰዎች እነዚህ የድሮ ፖለቲከኞች አሁን ያለው ወጣት አንባቢ አይደለም አንባቢ ድሮ ቀረ። በኢሐፓ ጊዜ ቀረ ብለው ያስባሉ አሉ። የኢሐፓ ትውድል ነው እዚህ ሲመጣ አብርሆት ላይብረሪ ቁጭ ብሎ የሚያነብ ተሰልፎ ወረፋ የሚጠብቀውን ሕፃናት ተመለከተ። እኛ ለካ ላይብረሪ ሳንሠራ ነው ሰው አያነብም ያልነው ሲሠራለትማ ተሰልፎ ያነባል አለ ያ ሰው። እውነተኛ ሰው ነው።

ሰው ጥሩ ነገር ብንሠራለት መጠቀም ይችላል። ጥሩ ቢሮ ብንሠራለት መሥራት ይቻላል። ቻይናዎች ሕይወት እንደ ኦፔራ ናት ይላሉ። ሁሉም ሚና አለው። ቱሪዝም ሚና አለው። ግብርናው ሚና አለው። ኢንዱስትሪው ሚና አለው ። አንዱ ከውስጡ ከቀረ ኦፔራው ይበላሻል። እድገት ከፈለግን ብዝኃ ዘርፍ መሆን አለብን። በሁሉም ዘርፍ። ልክ እንደ መንገድ ቱሪዝምን በበጀት ማገዝ አንችልም። መንገድ ዛሬ 23 ሺ ኪሎ ሜትር እንገነባለን።

ባለፈው ነግሬያችኋለሁ አቃቂ ብድር ተበድረን የቻይና መንግሥት ብድር አቁሞብን መንገድ ቆሟል እነርሱን አንጠብቅም እኛ እንፈታዋለን ብያችሁ ነበር። አሁን አቃቂ አንደኛውም መንገድ ጨርሰነዋል። ሂዱና እዩት። ብድሩ አልመጣም። አቃቂ ብቻ ከ20 ኪሎሜትር በላይ መንገድ ይሠራል አሁን። የማይቆፈር የማይሠራበት የለም። ያ በጀት ነው። ከዚያ ባሻገር ግድቦች አሉ። ብር እስክናገኝ ብለን ከምንተው ደግሞ ለቱሪዝም ምቹ ቦታዎች ቢሠራ በጣም ጠቃሚ ይሆናል። በዚህ ዓይን መመልከት ያስፈልጋል።

ነገር ግን ይህ ስራ ጥሩ ሆኖ ሲያበቃ ሌቦች ሊኖሩ ስለሚችሉ ቁጥጥር ቢደረግ ኦዲት ቢደረግ ያስፈልጋል ከሆነ በጣም ጥሩ ሃሳብ ነው። ምን ችግር አለ እኛም የምንፈልገው ሌብነት እንዳይኖር ነው። ለምሳሌ ጎርጎራ ፕሮጀክት ቢሮ እና ሃላፊ አለው። ሁሉም ፋይናንሱ ለፕሮጀክቱ የሚሄድ ነው። የፋይናንስ ሕግ ተከትሎ ይሰራል ኦዲት ይደረጋል። እርካታ የሌለበት ሰው ካለ ግን የፓርላማው ሥራ ባይሆንም ብትፈትሹት ደስ ይለኛል። ድጋፍ ስለሆነ። በሩቅ ከምትተቹ ቀረብ ብላችሁ እዚህ ጋር ያልተመለከታችሁት ክፍተት አለ ተመልከቱት ብትሉን ጠቃሚ ነው ብዬ አስባለሁ። ዋናው ማረጋጋጫ ግን እኛ የስራችን ፍሬ ይናገራል። የነካነው ሁሉ ያማረ ነው። ከሌብነት ጋር ስጋት የለብንም። የሚደግፍ አካል ካለ ይደግፍ።

ሁለተኛው የተቃዋሚ ፓርቲዎች ከአሁን በኋላ ኢትዮጵያ ውስጥ እንደከዚህ ቀደሙ ቢሮ ተቀምጦ የቢሮ ሰራተኛ መስሎ ኢትዮጵያን ማስተዳደር አይቻልም። ባህሉን አበለሻሽተነዋል። እና አሁን ላይ መተቸት ሳይሆን እንዴት አስውባችሁ መስራት እንደምትችሉ ብታስቡ ነው የሚሻላችሁ። ከዚህ በታች የሚሠራ መንግሥት ማንም አይቀበልም። የደሃ ቤት ካላፈረስክ፣ ፓፓያ ካልተከልክ፣ ምግብ ካላጋራህ ዝም ብሎ መንግሥት በጀት አጽድቁ የሚል ከእንግዲህ ኢትዮጵያውያን አይቀበሉም፤ እኛ የምንፈልገውም እሱን ነው። እንዳይቀበሉ ማድረግ፤ ስታንዳርዱን ማበላሸት፤ እናም ብትዘጋጁበት ጥሩ ይሆናል።

ኮንትሮባንድን በሚመለከት በጣም ትክከል ነው ችግር አለ። ፈተና አለ። በምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር የሚመራ ግብር ሃይል አለ። የሕግ አስከባሪ አካላት በጋራ ቡድን ተዋቅሮ እቅድ ተይዞ ሥራ ተጀምሯል። የውጭ ምርቶች ምዝገባም በጉምሩክ በኩል ተጀምሯል። ግን ችግር አለ። ለምሳሌ የምታስታውሱ ከሆነ የአሮጌ መኪና ይቁም ብለን ስንጀምር በጣም ተቃውሞ ነበር። አሁን ተመልከቱ አዲስ አበባ ውስጥ አሮጌ መኪና እንዴት እየቀነሰ እንደሄደ ። በቅርቡ ደግሞ ነዳጅ ሪፎርም ይደረግ ሲባል እንዴት መንግሥት ነዳጅ በሞባይል መኒ ይገዛ ይላል ተብሎ ሁከት ለመፍጠር የነበረው ጉዳይ ይገርማል።

ነዳጅ አራት ቢሊዮን ዶላር ነው የምንገዛው። ኤክስፖርት የምናደርገው ሲበዛ አራት ቢሊዮን ዶላር ነው። ኢትዮጵያ አምጣ ሽጣ ያመጣችውን ዶላር በሙሉ ነዳጅ እየገዛን ለጉረቤት ሀገራት ሁሉ ሲሳይ እንዲሆን መፍቀድ እንዴት ትክክል ይሆናል። ለእዛ ነው የነዳጅ ሽያጭ አውቶሜት ይደረግ የተባለው።

ምን አመጣ ይደንቃችኋል ባለፉት ዓመታት በየዓመቱ የነዳጅ ፍጆታ ከአስርና ከአስር በመቶ በላይ ያድግ ነበር። ዘንድሮ በሶስት በመቶ ቀነሰ። ሲደመር አስራ ሶስት በመቶ ማዳን ቻልን ማለት ነው። ያድግ የነበረውን እና የቀነሰውን ስታስቡት። ለምን ነው አላግባብ የሚሄደው ተያዘ። ግን አሁንም ገና ነው ። በዛ መንገድ የኮንትሮባንድ ቁጥጥሩን ማጠናከርና ሕጋዊ ያልሆነውን ገበያ መግራት ያስፈልጋል። በድምሩ በጀትን በሚመለከት የዘንድሮ በጀት የያዝነው አንደኛ እዳችንን ለመቀነስ ነው። 38 በመቶ በቂ አይደለም። ከዚህም እናውርደው እና እዳ ቅነሳ ላይ እንዲያግዘን፣ ከውጭ የሚገባ እና ወደ አገር የሚገባውን ልዩነት ለማጥበብ፣ ተሻሽሏል ይሁንና ገና ይቀረዋል። እናጠባለን። ገቢና ወጪ መካከል ያለውን ልዩነት ማጥበብ አለብን።

እነዚህ ጉዳዮች ካልተገሩ ማክሮ ኢንባላንሱ ይቀጥላል። ኢንፍሌሽን ዘንድሮ ትንሽ ውጤት አግኝተናል ። በሚቀጥለው ዓመት ማጠናከር አለብን ። ፕሮዳክቲቪቲን አሳድገን ፣ጠንካራ ፊዚካል ፖሊሲን ተከትለን ኢንፊሌሽን መቀነስ አለብን የሚሉ ነገሮች ከግምት ያስገባ ነው በጀቱ የቀረበው ። በበጀት የተደገፈው 801 ቢሊዮን ብር ነው ፤ ከዚህ ውስጥ እዳ ክፍያም እዛ ውስጥ ነው ያለው ። 63 በመቶውን የሚይዘው እዳ ክፍያ ፣ ማዳበሪያ እና የአደጋ ስጋት መከላከል ያካትታል። በካፒታል 203 ነጥብ 09 ቢሊዮን ነው የያዝነው ፤ ለክልል 214 ቢሊዮን ብር ፤ ይሄ የጋራ ገቢን አይጨምርም ፣ የጋራ ገቢ በብዙ እጥፍ አድጓል ። በጦርነት ለተጎዱ ከሌሎች ምንጮች ከምናገኘው በተጨማሪ 20 ቢሊዮን ብር አካባቢ ይዘናል። ለዘላቂ ልማት አራት ቢሊዮን ብር ይዘናል።

ድህነት ተኮር አይደለም ለተባለው አብዛኛው የኛ በጀት ድህነት ተኮር ላይ ነው ያተኮርነው ። ለምሳሌ ግብርና ሶስት ነጥብ ሁለት ቢሊዮን ተጨማሪ ከፕራይቬት ሴክተር ከባንክ ከሚገኘው ብድር በተጨማሪ በበጀት ሶስት ነጥብ ሁለት ቢሊዮን ተጨማሪ አለው። ጤናም ቅድም እንደተነሳው በዚህ ዓመት ሶስት ቢሊዮን የሚጠጋ ተጨማሪ ሀብት ተበጅቶለታል። ውሃ ሁለት ነጥብ ሁለት ቢሊዮን ፣ መንገድ ሁለት ቢሊዮን አካባቢ ተጨማሪ ሀብት ቀርቦላቸዋል። የተሰረዘ ፕሮጀክት የለም ፣ ከያዝነው የሰረዝነው የለም። የያዝነውን ለመጨረስ የሚያስችል በጀት ይዘናል። ነገር ግን ከዓለም አቀፍ ተቋማት ብዙ የሚጠበቁ ገንዘቦች አሉ። እነሱ እንደከዚህ ቀደሙ በመላ ምት ሲመጣ ብለን ከምንይዝ አሁን ባለን አቅም እንያዝና ከመጣ በስድስት ወር አቅርበን ለተከበረው ምክር ቤት አቅርበን እንከልሳለን። አሁን ግን ሰብሰብ አድርገን ያሉን ስብራቶች በሚገራ መንገድ ብናቀርበው ይሻላል ብለን በብዙ ንግግርና ጭቅጭቅ የቀረበ በጀት ስለሆነ የተከበረው ምክር ቤት ዓላማውንና ሁለተኛውን የሪፎርም ማሻሻያ እቅዱን ለማሳካት ታስቦ የቀረበ መሆኑን ከግምት አስገብቶ ቢያፀድቀው መልካም ነው ብዬ አስባለሁ ።

ከሠላምና ጸጥታ ጋር ተያይዞ የተነሱ በርካታ ጥያቄዎች አሉ ፤ እንግዲህ የተከበረው ምክር ቤት እንደሚገነዘበው በአንድ በኩል የሕግ የበላይነት በሌላ በኩል ሰብዓዊ መብት ሁለት የተራራቁ/የማይቀራረቡ ሃሳቦች ናቸው። በሰብዓዊ መብት እና በሕግ የበላይነት መካከል ሚዛን መጠበቅ ካቃተን አንዱ ያጋድልና ጥፋት ያስከትላል። በሌላ መንገድ ሀገራዊ አንድነት ፣ በጋራ መኖር ፣ ቡድናዊ ማንነት ማጉላት ፤ ቡድናዊ ማንነትና ሀገራዊ ማንነትን እንዴት ነው አስታርቀን ሚዛን ጠብቀን የምንሄደው ። አንዱ ሲጎላና አንዱ ሲኮስስ ግንጥል ተረኮች እየበዙ የወል የሆነው ተረክና ፍላጎት ይቀጭጫል። ግንጥል ተረክ ደግሞ የሀገር ህልውና ያናውዛል ፤ አይሆንም። በወል ተረክ ብቻ ነው ኢትዮጵያን የምናፀናው የሚሉ ባላንስ የሚፈልጉ ጉዳዮች አሉ ።

ከጦርነት ይልቅ ሰላምን አብዝቶ የሚፈልግ ፤ ከበቀል ይልቅ ይቅርታን የሚያስብ በትናንትና በደል ከመቆዘም ወደፊት የሚያይ ከግጭት ይልቅ እርቅን የሚፈልግ ቡድን፣ መንግሥት፣ ሀገር ካለ የስኬት መንገድ ጀምሯል ማለት ነው ። ከዚህ ቀደም ብያለሁ ዛሬም ቢሆን የጦርነት ሃሳብ የሚጎስሙ ሰዎች ሄደው የሚዋጉ አይደለም ።

መላው የኢትዮጵያ ህዝብ ማወቅ ያለበት ጦርነት ጦርነት ብሎ የሚናገር ሰው ካለ ግንባር አካባቢ አታዩትም ። የደሃ ልጅ ለማስጨረስ ነው ። ከየትም ቦታ ይሁን ። ከየትኛውም ጫፍ ይሁን ። ሰው ዝም ብሎ ሲቀሰቅስ መከተል ተገቢ አይሆንም ። ሰላም አዎንታዊ አመለካከት ይፈልጋል ። ሰላም በነጻ የሚገኝ አይደለም ፤ በስራ፣ በኢንቨስትመንት የሚገኝ ጉዳይ ነው ። የመተማመን ዘር፣ የመከባበር ዘር ፤ የይቅርታን ዘር ያልዘራ ሰው የሰላም አዝመራን ማጨድ አይችልም ። ጥርጣሬ እየነዛን ስድብ እየነዛን መናናቅ እየነዛን ሰላም ብንል አብሮ አይሄድም ።

ሰላም መተባበር ይፈልጋል ፣ መተጋገዝ ይፈልጋል ፣ አንዱ ለአንዱ መተውን ይፈልጋል ። ይሄን ሁሉም ሰው ካደረገው ብቻ ነው የተሟላ ሰላም ልናገኝ የምንችለው ። የስኬታችን ሁሉ መሰረት ሰላምን አብዝቶ መፈለግ መሆን አለበት ። ጦርነት ዝም ተብሎ በአንድ ቀን ብስጭት የሚጀመር ጉዳይ አይደለም። ዝም ተብሎ የሚተው ጉዳይም አይደለም። እንዲሁ ዝም ተብሎ የሚረሳ ጉዳይም አይደለም። አንዴ አትጀምረው ከጀመርከው ማቆሙ መከራ ነው፤ ብታቆመውም መርሳት ችግር ነው። ብዙ ቁስል አለው፤ ብዙ ጥፋት አለው።

በእኔ እምነት በቂ ጦርነት አካሂደናል እንደሀገር ባለፉት መቶ ዓመታት፤ ከለውጡ በኋላም ከበቂ በላይ አድርገናል፤ ከበቂ በላይ እንደተባለው የቲፒኤልኤፍና የብልጽግና ችግር ከነበረ አብኖች የት ነበራችሁ? ለምን አታስታርቁም ነበር? የሚል ጥያቄ አብሮ ይነሳል። አስታራቂ ሲጠፋ ነው ግጭት የሚበዛው እና ድግሱን ስናፋፍም ቆይተን አሁን ጉዳዩን ለተወሰነ ወገን መስጠት ሳይሆን፤ ግጭቱ ጥሩ አይደለም። ማንም ይጀምረው ማን ጥሩ አይደለም፤ ጥፋት ነው።

ነገር ግን ከጦርነት በኋላ ኢትዮጵያ የእፎይታ ጊዜ ትፈልጋለች። የግምገማ ጊዜ አሁን እንዴት ተጀመረ፤ እነማን ጀመሩ፤ እነማን ደገሱ፤ እነማን አዋጉ፤ እነማን አስጨረሱ፤ እነማን ደግሞ አሁን ተቀምጠው ይቀልዳሉ የሚለውን መገምገም ይፈልጋል። ግምገማ ያስፈልገዋል፤ ኪሳራና ጥቅሙን ለማወቅ፤ ለነገሩ የባለፈውን ሳንገመግም እንደተባለው አዳዲስ ጦርነቶች ነው የሚታሰቡት ግን መገምገም ይፈልጋል። ከግምገማ በኋላ መልሶ ግንባታ ያስፈልጋል፤ መሠረተ ልማት ላይ በጣም ሰፊ ሥራ ያስፈልጋል፤ የትርክት ለውጥ ያስፈልጋል። አሁንም የወያኔ ምናምን፤ የብልጽግና ምናምን ካልን ሰላም አይመጣም፤ ትርክት መቀየር አለበት። ሰላም ከፈለክ ንግግርህን መግራት አለብህ።

ሁለት ችግር ነው ያለው፤ ወያኔን በሚመለከት በአንድ በኩል የትግራይ ህዝብ የኢትዮጵያ አካል ነው። ኢትዮጵያ አንድነቷ መጠበቅ አለበት። መገንጠል አይፈቀድም፤ መገንጠል አንፈልግም እንላለን ይሄ ጥሩ ሃሳብ ነው። መገንጠል እማንፈልግ

 ከሆነ የትግራይ ህዝብ የኢትዮጵያ አካል ከሆነ ደግሞ ማንኛውም ኢትዮጵያዊ የሚኖረውን መብት እንዲያገኝ ማሰብ አለብን። ሰከንደሪ ዜጋ ሆኖ መኖር አይችልም። ኑር ከእኛ ጋር ስንለው መብቱንም የምናከብር መሆን አለብን። ይሄን ደግሞ ቀዳሚ ተናጋሪ መሆን ያለብን አንድ መሆን አለብን የምንል ሰዎች ነን።

እኔ የኢትዮጵያን ደህንነት ስለምፈልግ ትግራዩም፣ አሪውም፣ ጸማዩም በእኩልነት የሚኖርባት ኢትዮጵያን እፈልጋለሁ። ይሄን ቀድመህ ሳታደርግ በአንድ በኩል እየገፋህ በሌላ በኩል ከእኔ ጋር ቆይ ብትል አብሮ አይሄድም። እምንወስዳቸው ርምጃዎች በሙሉ አብረን መቆየት ያለውን ትሩፋት ለማሳየት ነው። ይሄ የሁላችንም ሥራ መሆን ይኖርበታል። ቀጥሎ ዲዲአር ነው፤ የታጠቁ ሰዎች ካልፈቱ፣ ካልሰለጠኑ ሥራ ካልያዙ፤ በየትኛውም ሰዓት ሊሸፍቱ ቅድም ሲነሳ እንደነበረው ሁለት ሰው ሦስት ሰው እያገቱ ሊያስቸግሩ ይችላሉ። ዲዲአር ኢምፖርታንት ነው፤ እነዚህ ጉዳዮች ከእፎይታ በኋላ መሰራት አለባቸው። ሦስተኛ ተጠያቂነት ነው። ተጠያቂ በትራንዝሽናል ጀስቲስ እንደተቀመጠው ወንጀል የሰሩ ሰዎች መጠየቅ አለባቸው። ይሄ ግን በአንድ ቀን የሚከወን ነገር አይደለም፤ ሰፊ ሥራ ይፈልጋል።

በእኛ በኩል ከስምምነቱ በኋላ ቃል የገባናቸውን ለመፈጸም በከፍተኛ ፍጥነት ነው የሄድነው። ለጦርነት ከአቅም በላይ ሲሆንና ሲወሰን በሙሉ ልብ እንደሰራነው ሁሉ አሁን ደግሞ ሰላም ሲመጣ በሙሉ ልብ ነው የምንሰራው መሀል ላይ አንጫወትም። ሰላም በሙሉ ልብ እንሰራለን፤ ሰላም ከአቅማችን በላይ ሆኖ ከእጃችን ከወጣ እራሳችንን ለመከላከልም እንደዚሁ እንሰራለን። ለምሳሌ ትግራይ ልክ እርቁ እንደመጣ ከፍተኛ አመራሮች ላክን፤ አስደንጋጭ ነበረ።

ግን እኛ እንፈልገዋለን ሰላሙን፤ የሚያስከፍል ዋጋ ካለውም መቀበል ይሻላል ብለን እናስባለን። ሰርቪስ ላይ፣ ባንክ ላይ፣ አየር መንገድ ላይ፣ መብራት ላይ፣ ቴሌ ላይ፣ መንገድ ላይ፣ ቴሌ ብቻ በአማራ በአፋርና በትግራይ ከአንድ ሺ ኪሎ ሜትር በላይ ፋይበር ኦፕቲክስ ተጠግኗል። እንደው አንድ ቀን ኦፍ አንድ ቀን ኦን አይምሰላችሁ። ሲበጣጠስ የከረመውን መጠገን ሀብት ማፍሰስ ጠይቋል ሥራው። ተደርጓል ሰርቪሶች ላይ፤ እስረኛ መፍታት ታስታውሳላችሁ እንዴት እስረኛ ይፈታል የሚል ጩኸት ነበር። እኛ እስረኞች ተፈተውም ሰላም ከመጣልን እሰየው ነው ብለን ነው የፈታነው፤ ለሰላም ሲባል የተከፈተ ዋጋ ነው። ያ መተማመንን የሚያመጣ ከሆነ ሰላም ስለሚሻል በንጽጽር የበለጠውን ለመውሰድ ማለት ነው።

የቲፒኤልኤፍ አሸባሪነት ይነሳ ሲባል ታስታውሳላችሁ ፤የቲፒኤልኤፍ አሸባሪነት ይነሳ ሲባል ያው ታስታውሳላችሁ። ያን ያደረግነው ለምንድነው፤ የበለጠ ተማምነን ግለሰቦች ጠይቀን ሰላም ይሻላል ብለን ስላሰብን ነው። አሁን ዩኒቨርሲቲዎች ሆስፒታሎች ሁሉም ክልል እየደገፈ በጎ አድራጊ ድርጅቶች እየደገፉ መንግሥት እየደገፈ መልሶ የሚገነባበትን መንገድ በከፍተኛ ጥረት እየተሰራ ነው። ይሄ ተጠናክሮ ይቀጥላል። ባለፈው ስድስት ወር ለሰላሙ የሄድነው ርቀት እጅግ በጣም ብዙ ነው፤ ግን ሙሉ አይደለም።

የገነባነው ትምህርት ቤትም ገና ነው ሙሉ አይደለም፤ መብራቱም ገና ነው፤ ስልኩም ገና ነው፤ ስራ ይፈልጋል። ጀመርን በጥሩ ኢንቴንሽን ነው እንጂ መቶ በመቶ ችግር ተፈታ ማለት አይደለም። ገና ብዙ ጥረት ይጠይቃል። እንኳን በትግራይ ክልል፤ በአማራና አፋር ክልልም ገና ብዙ ሥራ ይጠበቅብናል። ገና ነው ጥፋቱ ብዙ ስለሆነ። ግን ይሄ ብቻ አይደለም። የተፈናቀሉ ዜጎች አሉ መመለስ ያለባቸው። ከኦሮሚያ የተፈናቀሉ አማራዎች፤ ከአማራ የተፈናቀሉ ትግሬዎች፤ ከጉራጌ የተፈናቀሉ ጎሳዎች፤ የተፈናቀሉ ሰዎች ኢትዮጵያውያን ወደ ቄያቸው መመለስ አለባቸው።

ኢትዮጵያውያንን መሸከም የማይችል የትኛውም የኢትዮጵያ ግዛት መኖር የለበትም። ይሄ ትክክል አይደለም። ሁለት ችግር ነው ያለው፤ አንዱ በተፈናቃዩ ይነግዳል። ተፈናቃይ አንቆ ይዞ በነሱ የሚነግድ አለ ላለመመለስ። ሁለተኛ ሰው ሲፈናቀል የሚሰፋለት የሚመስለው ሰው አለ አይሰፋም። ወንድም ወንድምን አፈናቅሎ አይሰፋለትምም። ኢትዮጵያ የመሬት ችግር የለባትም ከበቂ በላይ ለኢትዮጵያውያን የሚበቃ ቦታ አለን። በየትኛውም ክልል የቦታ ችግር የለም። ኢንፍራስትራክቸር ችግር ሊሆን ይችላል።

የተፈናቀሉ ዜጎችን መመለስ የሁላችንም የቤት ሥራ መሆን አለበት በሁሉም ቦታ። ከዚያ በኋላስ፤ የታጠቁ ሰዎችን ማስፈታት አለብን። ለምን? የታጠቀ ሰው እያለ ይሄ ቦታ ይገባኛል አይገባኝም የሚል ከንግግር አልፎ ግጭት ቀስቃሽ ስለሚሆን ሰው ትጥቅ ፈትቶ በሕግ አግባብ ወደነዛ ጉዳዮች እንዲገባ ማድረግ ያስፈልጋል። የይገባኛል ጥያቄ የሚነሳባቸው ቦታዎች በአማራ እና በትግራይ መካከል ያሉ ባለፉት 30 ዓመታት ጥያቄያቸው ሲነሳ የነበሩ ቦታዎች አሉ። ይሄንን በተለይ ታላቁ የአማራ ህዝብ የትግራይ ህዝብ በሰከነ መንገድ እንዲያየው እመክራለሁ።

በመሬት ምክንያት መባላት መገዳደል አያስፈልግም። መሬት የፀብ ምንጭ መሆን የለበትም። ህዝቦች ተወያይተው ተመካክረው አንዱ አሸናፊ ሌላው ተሸናፊ ሳይሆን በዊን ዊን አፕሮች ጊዜ ወስደው በሰከነ መንገድ የትኛው ክልል መኖር እንደሚፈልጉ መወሰን ይችላሉ። ሲዳማ ላይ አድርገነዋል፣ ደቡብ ምዕራብ አድርገነዋል ትናንት አድርገናል ወስነናልኮ። በሰከነ መንገድ ሰዎች ወስነው ሰው ሳይሞት ማድረግ ይቻላል። ከዚያ ውጪ ያለው አማራጭ ጥሩ አይደለም። ጥቅም የለውም። መነጣጠቅም ጥሩ የለውም ጥቅም የለውም። ዘላቂ ሰላም ማምጣት አማራን እንዳለ ቆርጦ ከትግራይ ጉርብትና ማንሳት አይቻልም ትግራይም እንዲሁ። አብሮ የሚኖር ህዝብ ነው ዋናው ነገር ሰላም ነው።

ይህንን ታሳቢ አድርገን በሰከነ መንገድ በውይይት የተፈናቀለውን መልሰን፤ የተጎዳውን ጠግነን የተጣላውን አስታርቀን በህዝብ ውሳኔ ነገሮች በህጋዊ መንገድ ለዘለቄታው እልባት እንዲያገኙ በልበ ሰፊነት ካልሰራን በስተቀር ጥፋት ነው። ብንዋጋም ዘላቂ ድል አናመጣም። ታውቃላችሁ ሁላችሁም ዚያድባሬ አዋሽ ደርሶ ነበር አዋሽ አርባ ደረሰ ማለት አዋሽ አርባን ለዘላለም ወሰደ ማለት አይደለም። በሆነ ጊዜ የሆነ ሰው ሊይዝ ይችላል፤ ይቀያየራል። ዘላቂ ሰላም ሕጋዊ መንገድ መከተል ግን ጥቅም ይኖረዋል።

ኢትዮጵያውያን ምክር እንግዳ ነው ይላሉ። ከጋበዙት ያድራል። አልያ ግን ጥሎ ይሄዳል። መመካከር ጥሩ ነው። መስከን ጥሩ ነው። በሕጋዊ መንገድ ማየትም በጣም ጠቃሚ ይሆናል። ያንን አድርገን እንደው ከዚህም ከዚያም ያለውን እንትን ማርገብ ያስፈልጋል። ጦርነት ለማንኛውም የኢትዮጵያ ክፍል አይጠቅምም። ማንም የሚጋጭ ሃይል ስሙ ብዙ ቢሆንም ከኢትዮጵያ መንግሥት ጋር ተነጋግሮ በሰጥቶ መቀበል መርህ ሕግ ተከትሎ ሊስማማ ፍላጎት ካለው የኢትዮጵያ መንግሥት እጁን ዘርግቶ ይቀበላል።

ይህንን በቲፒኤልኤፍ አሳይተናል፣ በግንቦት 7 አሳይተናል ከዚህ ቀደም፣ በኦነግ አሳይተናል። ብዙ ፓርቲዎች እኮ ኢትዮጵያ ውስጥ መጥተዋል። እኛ የምንፈልገው ሰላም ነው። ለዛ ነው ካቢኔያችን የልዩ ልዩ ፓርቲዎች አመራሮች ያሉበት ካቢኔ የሆነበት ምክንያት ከምንባላ በጋራ ብንሰራ ይሻላል ብለን ነው።

እዚህ ላይ ታሳቢ ይደረግ ብዬ የማነሳው ጉዳይ ከጦርነት በኋላ ያሉ ሥራዎች አታካች ናቸው። ቀላል ሥራዎች አይደሉም። አሜሪካን ሀገር በ19ኛው ክፍለ ዘመን ሰሜንና ደቡብ ተዋግተዋል ታውቃላችሁ ሁላችሁም። ጦርነት ካበቃ በኋላ ተስማምቶ አንድ ሀገር መስለው ለመሄድ 12ዓመት ፈጀባቸው አሜሪካኖች። ከጦርነት በኋላ በማግስቱ እርቅ የሚባል ነገር የለም። በማግስቱ መታመም የሚባል ነገር የለም ስራ ይፈልጋል።

እስፔንን ብንወስድ ከ1936 እስከ 39 ባለው ውጊያ ከተዋጉ በኋላ 38 አመት ወሰደባቸው፤ ተስማተው ተግባብተው እንደ አንድ ሀገር ዜጋ አብሮ ለመኖር። ቁርሾ ለትውልድ ይሸጋገራል ቀላል አይደለም ። በአፍሪካም ፤ በናይጄሪም፤ በአንጎላ፤ በኢትዮጵያ ብዙ ሀገር ማየት ትችላላችሁ ። ተጣላን ታረቅን አለቀ የሚባል ነገር የለም ይቀጥላል ነገርየው ይህንን ሥራ ሁሉም ከግምት ቢያስገባው ጥሩ ነው።

የተጎዱ ወገኖችን በሚመለከት በበጀት ከያዝነው በተጨማሪ መልሶ ለማቋቋም በጣም በርካታ ዜጎች የዲያስፖራ አባላት የኢትዮጵያ ሀብታሞች በጎ አድራጊ ድርጅቶች የተራድኦ ድርጅቶች በጣም ብዙ ረድተዋል መንግሥትም የአቅሙን እየሞከረ ነው ይሄ ይቀጥላል። ከጥቅምት ወር ወዲህ ብቻ በአፋር፤ በአማራና በትግራይ ክልል በ370ሺ ቶን የምግብ ርዳታ ሄዷል። ባለፉት ወራት ማለት ነው። በጣም ብዙ ርዳታ ነው የሄደው። በ10 ክልሎች አራት ነጥብ ስድስት ሚሊዮን የተፈናቀሉ ዜጎች ነበሩን ከዚህ ውስጥ ሶስት ነጥብ አምስት ሚሊዮን ገደማ ተመልሰው ተቋቁመዋል። ከአንድ ሚሊዮን ከፍ ያለ አለን አሁንም።

እነዚህ በየትኛውም ክልል ያሉ ተፈናቃዮች ኢትዮጵያ ውስጥ የፈለጉበት ቦታ ሄደው መኖር እንዲችሉ የበኩላችንን ሚና መጫወት ያስፈልጋል። የነበሩበት ቦታ መመለስ አለባቸው መደራጀት አለባቸው ሀገራቸው ነው። ይህንን ሁሉም አምኖ ከልቡ የሚሰራ መኖር አለበት። አፈናቅሎ መስፋት ስለማይቻል። በተለይ በኦሮሚያና በአማራ መካከል የተፈናቀሉ ሰዎች ሁለቱ ክልሎች አግሬሲቭሊ ሰርተው ማስተካከል ይችላሉ። ምክንያቱም የኦሮሚያ እና የአማራ ህዝብ አብሮ የመኖር ችግር የለበትም። አብሮ የመኖር ችግር ያለበት የኦሮሚያ እና የአማራ ፖለቲከኛ ነው እንጂ የኦሮሚያ እና የአማራ ህዝብ እየኖረ ነው ይኖራልም። ይህንን በፈጠነ መንገድ መፍታት ጠቃሚ ይሆናል። አለበለዛ ጉዳዩ እየተባባሰ ሄዶ ችግሩ ለሁላችንም አደገኛ ይሆናል። እዚህ ጋር ሁለት መታረም ያለባቸው ጉዳዮች አሉ።

የተከበረው ምክር ቤት ክረምቱን ሲሄድ ቢሰራበት ብዬ ማስበው ሁለት ጉዳዮች አሉ። አንደኛ ኢትዮጵያ ውስጥ የተጎጂነትን ሥነልቦና ማጉላት። ተጎዳሁ ተጎዳሁ ተጎዳሁ የሚልን ነገርን በጣም ማጉላት ልማድ እየሆነ መጥቷል ከሶሻል ሚዲያው ጋር ተያይዞ። ሁለተኛው ጠባቂነት ተረጂነት አንድ ሚሊዮን ሲፈናቀል 10 ሚሊዮን፤ አንድ ሚሊዮን ሲራብ 20 ሚሊዮን ለተረጂነት ብሎ ቁጥሩን በጣም ማጋነንና ሶሳይቲው ሰርቶ ታግሎ እንዲያሸንፍ ሳይሆን ቁጭ ብሎ ርዳታ እንዲጠብቅ የሚያደርግ በሂደት ጎጂ ለጊዜው ጠቃሚ ይመስላል በሂደት ጎጂ የሆኑ ዝንባሌዎች አሉ አንድ ታሪክ ላንሳላችሁ ኢትዮጵያ ውስጥ የዛሬ ሺ ዓመትም 500 ዓመትም አልፎ አልፎ ድርቅ ያጋጥማል። አዲስ ጉዳይ አይደለም ግን ቆላን ሲያጋጥመው ደጋ ወንድሞቹ ጋር ያሳልፋል ጊዜውን። ባለፈው ዓመት ሱማሌ አይታችኋል ታቹ ድርቅ መጣ ወደላይ ወጥተው አለፉት። ዘንድሮ ቦረና አርሲ ባሌ ድረስ መጥተዋል ያ ነበር የኢትዮጵያ ባህል።

በንጉሡ ጊዜ ፖለቲካ ሆነ ድርቅ መጣና መንግሥት ደበቀ ድርቁን የሚል ፖለቲካ ልክ እንደ አሁኑ አክቲቪስቶች አሟሟቁት ከዚያ በኋላ መንግሥታት አልደበቅኩም ለማለት የተራበባቸውን ህዝቦች እያጋነኑ መናገር ጀመሩ። ለማኝ ቀበሌ ለማኝ ወረዳ ለማኝ ክልል ተፈጠረ። ኢትዮጵያ እንዴት አርሳ ለመብላት ያቅታታል። ይሄ ካልቸር አደገኛ ስለሆነ በተቻለ መጠን የተረጂነት የተበዳይነት ሥነልቦና እየቀነስን ፤ ተጠቂነት እየቀነስን ፤ ጠባቂነትን እየቀነስን ብንሄድ ጥሩ ነው።

ቦረና ባለፈው ስድስት ወር ስንወያይ ድርቅ ነበር አሁን ስንዴ እያጨደ ነው ያለው ። ወደፊት ውሃው ኢሪጌሽን ሲስፋፋ ደግሞ ለሌሎቻችን የሚተርፍ አካባቢ ሊሆን ይችላል። ሱማሌም እንደዚሁ። በዚህ አግባብ ችግር ሲገጥመን ከችግሩ ወጥተን እራሳችንን ወደመቻል መሄድ አለብን እንጂ በቀጣይነት ለማኝ መሆን ጥሩ ባህል ስላልሆነ የተከበረው ምክርቤት ከዚህ አንጻር ቢያግዝ ጥሩ ነው።

የፀጥታ ተቋማትን በሚመለከት ያው እናንተም በተደጋጋሚ ጠይቃችኋል ልዩ ሃይል መፍረስ አለበት ፤ ህዝቡም በየመድረኩ ያነሳ ነበር ። ምክንያቱ ሶስት ነው አንደኛ ህጋዊነት ነው ። ሕገ መንግሥታዊ ድጋፍ የለውም ለምሳሌ ወታደር ወታደር አስር አለቃ ሃምሳ አለቃ መቶ አለቃ ሚባል ማእረግ አለው ፖሊስም የራሱ ማዕረግ አለው ልዩ ሃይል ግን የለውም የተደራጀው ሻለቃ ብርጌድ ሆኖ ግን ያን የሚመራው ሰውዬ የሚሰጠው ማዕረግ ሕጋዊ አይደለም የሕጋዊነት ችግር አለበት። ሁለተኛ ሀብት ነው።

በአማራ እና በኦሮሚያ ብቻ ቢሊየንስ የሚወጣው ለዚህ ነው በአንድ በኩል ደሞዝ መክፈል አልቻልንም ትምህርት ቤት የለም ምናምን እያልን በሌላ በኩል ደግሞ ከአቅማችን በላይ ሀብት ለልዩ ሃይል እያፈሰስን ልማትን ልናረጋግጥ አንችልም ሀብት ይጎዳል ብዙ ቦታ የትምህርት ቤት ችግር አለ የጤና ጣቢያ ችግር አለ ያን መፍታት ያስፈልጋል። ሶስተኛ ሀገራዊ አንድነት ኢትዮጵያዊው ሱማሌ ክልል በኋላም ትግራይ በሱዳን አሁን እንደምታዩት እኛ እንኳን አፍሪካውያን ነን በራሺያም በቅርቡ እንደሰማችሁት የታጠቀ ሃይል ሲኖር የሀገር አንድነት ላይ አደጋ ስለሚያስከትል።

እኛ ደግሞ በጋራ መኖርን ስለምንፈልግ ይሄን ሃይል በሕጋዊ መንገድ ብናስተካክለው የሠለጠነ ሃይል የተደራጀ ሃይል ነው የሚጠቅመው የሚል እሳቤ የነበረው። የተሰራውም በነገራችን ላይ ሱዳን በጣም ውብ ሀገር ነው በጣም ጥሩ ህዝቦች ያሉበት ሀገር ነው በወንድማማቾች መካከል በተፈጠረ ግጭት ካርቱም በከፍተኛ ጉዳት ውስጥ ትገኛለች። መለስ ብለን ስንመለከት የኛ ውግያ በአየር መቀሌን፣ አዲግራትንና አክሱምን አላፈረሰም ብዙ ክስተቶች ነበሩ ያኔ እንደሰማችሁት አሁን ግን ማንም ሰው መቀሌ ሄዶ አዲግራት ሄዶ እዚህ ቀጣና ውስጥ ውጊያ አለ ማለት አይችልም።

ይሄንን ጥንቃቄ እና ህዝባዊነት አርሚ ያሳየውን ዲሲፕሊን በጣም ማድነቅ ያስፈልጋል ። በእልህ በቁጣ ጊዜ ግን የለም ህዝብ ነው መጥፋት የለበትም የሚለውን ህዝባዊነት በተለይ አሁን ሱዳን ላይ ያለውን ካየን በኋላ አርሚውን ማክበር እና ማድነቅ ያስፈልጋል። ይሄ ማድነቅ እና ማክበር ነው ነገ ችግር ሲያጋጥመን ጠንቃቃ ተቋም እንዲኖር የሚያስችለው። ልዩ ሃይልን በሚመለከት በነበራቸው አስተዋፅኦ ብዙ አግዘዋል ብዙ ረድተዋል ዝም ብሎ እንደው ሕጋዊ አይደለህም እና ተበተን የሚባል ሃይል አይደለም።

በዛ ምክንያት ጊዜ ወስደን ስንወያይ ቆይተን አጥንተን በሥራ አስፈፃሚ ተወያይተን ተስማምተን ኮሚቴ አደራጅተን ሁሉንም ክፍል አወያይተን በሕግ እና በሥርዓት ነው የሄድንበት። አንዳንድ ክልሎች ባልተገባ መንገድ ሂደውበታል ግን በስምምነት ነው የሄድነው እንደተባለው አማራን ማስፈታት ሱማሌን አለማስፈታት በድፍን ኢትዮጵያ ያለ ልዩ ሃይል ትጥቅ ፈቶ ሰልጥኖ ወይ መካለከያ ወይ ፌዴራል ፖሊስ ወይ ደግሞ የክልል ፖሊስ እንዲሆን ፤ ይጥፋ ይበተን አልተባለም ይሄ የናንተም ጥያቄ ነበር።

የህዝባችንም ጥያቄ ነበረ ለሀገራችን ጠቃሚ ጉዳይ ይመስለኛል። አሁን ያለበት ደረጃ ብዙ ርቀት ብዙ ሄደናል ግን ይቀረናል አንዳንድ የሸሸጉ የደበቁ ምናምኖች አሉ ገና እያጠናን የምናስተካክላቸው አሉ። ሙሉ በሙሉ ያለቀ ሥራ አይደለም ጥናቶች አሉ እያየን እናስተካክላለን ሥራው ግን አይቋረጥም ኢትዮጵያ ውስጥ ከፌደራል ፖሊስ ከመከላከያ ከክልል ፖሊስ ከተሰጣቸው ከፈጥኖ ከአድማ ብተና ከሚባል ፎርስ ውጪ ያለ ኢሌጋል ሠራዊት የታጠቀ ሃይል ደረጃ በደረጃ በሕግ ወደሥርዓት ይገባል። ይሄ ካልገባ በየትኛው ሰዓት ችግር መፈጠሩ ስለማይቀር ያለው አካሄድ ይሄን ነው የሚመስለው።

ከለውጡ ወዲህ ፈተና በዝቷል። ችግር አለ እንደሚባለው እውነት ነው ፈተና በዝቷል ግን ደግሞ ፈተናው እያዳከመን አይደለም እንደወርቅ አጠንሮ ያወጣን ነው። ተቋማት እየገነባን ኢኮኖሚ እድገት እያመጣን ኢትዮጵያ ትፈርሳለች ትበተናለች የተባለው ጉዳይ ቀርቶ ኢትዮጵያ ማትፈርስ ሀገር ሆና ብቻ አይደለም። በጎረቤት ሀገር በሚፈጠረው ችግር በጣም ብዙ የሕግ ሰዎች በንፅፅር ኢትዮጵያ በጣም ሰላማዊ እና የተሻለ ኑሮ ያለባት ሀገር ስለሆነች ወደ ኢትዮጵያ እንምጣ ጥያቄ አቅርበዋል።

ዛሬ ፤ ችግር አለ ችግሩ ግን እያጠፋን አይደለም የችግሩ መንስኤ ፖለቲካዊም ኢኮኖሚያዊም ፖለቲካዊው ጽንፍ የያዘ እኔ ብቻ ነኝ የምመራው እኔ ካልመራሁ ምርጫ ይፍረስ እኔ ካልመራሁ ፓርላማ ይበተን የሚል አስተሳሰብ ያለበት ጽንፍ የያዘ ቲንኪንግ ነው። አንዱ ፖለቲካን በዲሲፕሊን በሥርዓት ማየት ሳይሆን ከራስ ፍላጎት ጋር ብቻ አያይዞ ማየት።

ሁለተኛው የወል እውነት ማጣት ነው። የራስን ሠፈር እውነት የኢትዮጵያ እውነት አድርጎ መሳል እና ማሰብ ነው። ይሄ አደገኛ ነገር ነው። ለዚህ ተብሎ አቅዶ መረበሽ አለ። አቅዶ አስቦ፣ ተዘጋጅቶ፣ ገንዘብ አዋጥቶ፣ ሚዲያ አዋቅሮ መረበሽ አለ። በፍቅር ሳይሆን በጥላቻ መሰብሰብ አለ። ስለሚጠሉት ወገን ይሰበሰባሉ፤ ስለሚወዱት ዓላማ አይደለም የሚሰበሰቡት፤ ሰው ጠልተህ ብትሰበሰብ ያ ሰው ሲጠፋ ትባላለህ። ለምትወደው ዓላማ፣ ለኢትዮጵያ፣ ለኢትዮጵያ ህዝብ ሲሆን ግን የፀና የሚሻገር የሚቀጥል ይሆናል። ይሄ ፖለቲካል ችግር ነው።

ኢኮኖሚ ውስጥ ቅድም የተነሳው ሥራ አጥነት በጣም በጣም ችግር አለ። ማፈን መቀማት እንደ ሥራ መስክ ነው። ይሄም ብዙ ሙከራዎች እየተደረገ ይገኛል። ለምሳሌ በኦሮሚያ እና በአማራ ክልሎች እንደተባለው ከሁለቱ ክልሎች ብዙ አመራሮች ጋር ውይይቶች ተደርገዋል። ምሁራን ውይይት አድርገዋል። በአዳማ በባህዳር ዩኒቨርሲቲ፣ በሰላም ሚኒስቴር እነዚህ ውይይቶች ጥንካሬ እንዳመጡ መረጃ አለን። አካታች ምክክር ደግሞ ሥራ ተጀምሯል። እሱን ሁላችንም እንደቀረበው ፕሮፖዛሉን ሁላችንም ደግፈን ውይይት አብዝተን የጎደለውን ሞልተን፣ የማንጠግነው ነገር ካለ ይቅርታ ተባብለን ለልጆቻችን ለሀገራችን ስንል ወደፊት መራመድ ይኖርብናል። ያንን ካደረግን ጠቃሚ ይሆናል።

እነዚህ በየቦታው ያሉ ሽፍቶችን በሚመለከት ግን የሚናገሩት ለህዝባቸው ነጻነት፣ ለህዝባቸው ጥቅም፣ ለህዝባቸው የተሻለ ነገር እንደሚታገሉ ይናገራሉ። ያንን ህዝብ መልሰው ግን ያፍናሉ፣ ይይዛሉ፣ ይገላሉ። ህዝብ የሚዘርፍ ሽፍታ የህዝብ ነጻ አውጪ ሊሆን አይችልም። ከአንድ ዳመና ሁለት መብረቅ ሊወጣ አይችልም። ሽፍታ ሆነህ ከዘረፍክ ምንም ብትለፋና ብትደረጅ ጥፋት ብቻ ነው የሚሆነው። ያንን በኛ በኩል የሚሰራውን መሥራት ይኖርብናል። በእነሱ በኩል ሕግ ማስከበር እና እንዲሁም በድርድር የሚመለስ ካለም እያዩ መሄድ ጠቃሚ ይሆናል።

ሚድያ እንደተባለው ነው። በኢትዮጵያ ብቻ አይደለም ሰሞኑን ሰምታችኋል፤ ፈረንሳይ ችግር ነበር። በአውሮፓ ምድር በፈረንሳይ አገር ለመጀመሪያ ጊዜ ኢንተርኔት እንዲቋረጥ ተወስኗል። የአፍሪካ የተለመደ ነው። በምዕራቡ ዓለም ብዙም

 አልነበረም። አምና አቻምና አሜሪካ በነበረው ችግር 150 ገደማ የሚያጠፉ አክቲቪስቶች ታስረዋል። ሚዲያን ላልተገባ ነገር መጠቀም ሀገርን ቀብድ እያስያዙ የሚነግዱ ነጋዴዎች መበራከት ቴክኖሎጂውን ለከፋ ነገር መጠቀምን አስፋፍቷል።

እነዚህ በፖለቲካ ነፍስ ያላወቁ ብዙ እድሜያቸው ከፍ ከፍ ያሉ ሰዎች ቴክኖሎጂውን ላልተገባ ዓላማ ተጠቅመው ጠብ እያጫሩ የሚሸቅጡበት ሥርዓት ተበራክቷል። ይሄ ጥፋት ነው። ሲታዩ ፂም አላቸው፤ ሽበት አላቸው፤ ግን ጥፋት ነው የሚያመጡት። ይሄንን በብዙ ነገር እያረቁ መሄድ ያስፈልጋል። ሕጋችንን መፈተሽ አለብን፤ ሕጋችንን ፈትሸን ማረቅ ያስፈልጋል። የኢትዮጵያ ህዝብ ከሁሉ በላይ ሳያይ የሚጎርስ፤ ሳያላምጥ የሚውጥ መሆን የለበትም። የሚሰማውን የሚያየውን ነገር ቆም ብሎ መፈተሽ ያስፈልጋል። ያ ሲሆን እና ሕግ ሲኖር ሕግ ሲከበር ነገሩ መልክ እየያዘ እንደሚሄድ ተስፋ ይደረጋል። ግን የዓለም ሁሉ ችግር መሆኑ ከግንዛቤ እንዲወሰድ ብዬ ነው።

ሸገር ከተማን በሚመለከት ስለ-ሕገወጥ ቤቶች መፍረስን በተመለከተ የተነሳው ጥያቄ ይሄ ጉዳይ በቅድሚያነት የሸገር ከተማ ጉዳይ ነው። ከዚያም ካለፈ የኦሮሚያ ክልል ጉዳይ ነው። ያን ከተማ የሚያስተዳድረው ክልል የሚመለከት ጉዳይ ነው። በዚያ ደረጃ ነው መመራት ያለበት። ሥራውን በሚመለከት ግን ኢትዮጵያ ውስጥ በሁሉም ከተሞች ሕገወጥ ግንባታዎች ይፍረሱ የሚል ስምምነት አለ። ምክንያቱም ምንድነው የዋህ የሆኑ ዜጎች፣ አታላይ የሆኑ ደላሎች፣ ሙሰኛ የሆኑ የመንግሥት የሥራ ኃላፊዎች ተጋግዘው ተደጋግፈው የህዝብን እና የመንግሥትን መሬት እየዘረፉ ስለሆኑ፤ ባለፈው እንዳነሳሁት መሬት የህዝብ እና የመንግሥት መሆኑ ቀርቶ የደላላ እየሆነ ሥለሆነ እርምጃ እንውሰድ ብለን ፓርላማ ላይ በተነጋገርነው መሠረት የሚወሰድ እርምጃ አካል ነው። በዚያ ነው መታየት ያለበት።

ከተሜነት ማለት የተጠጋጋ ቤት መሥራት አይደለም። ዝም ብሎ ቤት እየተከመረ ሄዶ አሁን እንደምናፈርሰው ከሆነ ጊዜ በኋላ ማፍረስ ሳይሆን በፕላን ሰርቪስ ያለው የሙኒሲፓል ሲስተም ያለው መሆን አለበት። ለዚያ ሲባል የሚወሰደውን የሕግ ማስከበር ሥርዓት መደገፍ ያስፈልጋል።

ነገር ግን ይህ ነገር ሲሰራ የሃይማኖት ተቋማት ወይም ደግሞ ሕጋዊ ሆነው የተጎዱ ሰዎች ካሉ መስተካከል አለበት። ያፈረሰው አካል ይሄንን ማረቅ አለበት። ነገር ግን የሃይማኖት ተቋማት ምን ሲባል ነው ልክ እንደደላላ የሕገወጥ ቦታ የሚይዙት፤ መስጊድ የህዝብ ነው፤ ቸርች የህዝብ ነው፤ የትም ቦታ ህዝብ ካለ ጠይቀው መውሰድ ይችላሉ። ከኛ በላይ ካርታ ያደለ መንግሥት ኢትዮጵያ ውስጥ የለም። ሕገ ወጥነት አያስፈልግም።

አንድ ሀገር ስሙን መጥቀስ አልፈልግም፣ ሕገ ወጥ ቦታ ይይዙና፣ ጂ+1 እያሉ ወደላይ ይገነቡና፤ በጨረሻ ላይ አዛን የሚወጣበት ማማ ይሰራሉ። ታች ሕገወጥ ነዋሪ ነው፤ ላይ ግን መስጂድ ነው። ይሄ አፍሪካ ውስጥ ያለ አገር ነው። እኛ ኢትዮጵያ ውስጥ ምርጥ ምርጥ መስጂድ እንዲሰራ እንፈልጋለን። ምርጥ ቦታ ይዞ ምርጥ የሚጎበኝ ምርጥ ምርጥ ቸርች እንዲሰራ እንፈልጋለን። በቂ ቦታ ደግሞ አለ። እናም እየተነጋገርን እነዚህን ጉዳዮች ማስተካከልና ማስፋት ይቻላል። ከኃይማኖት ተቋማትም፣ ከትምህርት ቤቶችም። ለወል ጥቅም ከሚውሉ ተቋማት ጋር ችግር የለብንም። ግለሰቦችም ቢሆኑ ሕጋዊ ሆነው ሲያበቁ በዚህ የተጎዱ ካሉ መካስ አለባቸው። የዋህ ዜጎች ግን በሌላ በምንሰራቸው በኮንዶሚኒዬምና ሌላም መታየት ይችሉ እንደሆን እንጂ ተታልለው ስላደረጉት የሕገወጥ ስራ ማካካሻ ሊሰጥ አይችልም።

አሁንም ችግሩ አልቆመም፤ ካለፈውም አልተማሩም። እዚህ ይፈርሳል፣ እዚያ ይገነባል። ይሄን የሚያደርጉት ደግሞ ደላሎችም፣ ሌቦች ሹመኞችም ናቸው። ሕዝቡ ግን ተባባሪ ቢሆን ጥሩ ነው።

ሙስናን በሚመለከት፣ ሙስና አያዎ ነው። ሙስና ኢትዮጵያ ውስጥ እንዲጠፋ እንፈልጋለን ወይ የሚለው ጉዳይ እኔ ያሳስበኛል። ፓርላማ ይፈልጋል ሙስና እንዲጠፋ፤ የኢትዮጵያ ሕዝብ ሙስናን ይጠላል ወይ፤ አሳሳቢ ጉዳይ ነው። ምክንያቱም፣ ሙስና ያለው ነዳጅ ውስጥ ነው። ሙስና ያለው መሬት ውስጥ ነው። ሙስና ያለው ግዢ ውስጥ ነው ተብሎ የተጀመረው ሙከራ በሙሉ ከፍተኛ ተቃውሞ ይነሳበታል። የመሬት ሌቦችን ስናሳድድ በመሬት ጉዳይ ስንት ሰው አስረናልኮ። ተቃውሞ ይነሳል፤ ወይ ጥያቄ ይነሳል። ሙስናን ከልብ የምንጠየፍ ከሆነ መሬት ላይ፣ ግዥ ላይ፣ የጸጥታ ተቋማት ላይ ጨክነን ካልወሰንን በስተቀር አንፈታውም። በጣም በርካታ ሰዎች ታስረዋል፤ የክስ ሂደት እየተጣራ ነው። አሁንም ብዙ ሰዎች አሉ። ሲያዝ የምንቃወም ከሆነ፤ ሲጀመር ስራውን የምንቃወም ከሆነ አትስሩት እንደማለት ነው የሚወሰደው።

ምክንያቱም እነዚህ ጥርስ ያላቸው ናቸው። ሚዲያ ያላቸው፣ ሀብት ያላቸው ባለሥልጣን የገዙ ናቸው። ተራ ሰዎች አይደሉም። ኩባንያ አላቸው፤ የሰው ወንበር ይገዙና ካቢኔ ናቸው። የሚጫወቱት ሁሉም ቦታ ነው። አንዳንዱ ባለሀብትኮ የፓርላማ አባል እየፈለገ ልጁን ይድራል። በዚህ ውስጥ እንደምንታገለው መገንዘብ ይገባል። ሙስናን በቀላሉ የምንላቀቀው እንዳልሆነ ልትገነዘቡ ያስፈልጋል።

ጫት እንደተባለው ነው፤ አርሷደሩን ተጠቃሚ ማድረግም ነው ዓላማው። ችግሩን ለመፍታት ምክክር እየተደረገ ነው። ትምህርት በሚመለከት አንደኛ እና ሁለተኛ ደረጃ በቀዳሚነት የክልሎች ጉዳይ ነው። የፌዴራል ጉዳይ አይደለም። ነገር ግን ቅድም እንዳነሳሁት ሕዝብ አስተባብረን ለመስራት እየሞከርን ነው።

ክልሎች ሁለት የሚጋጭ ነገር አለ። በአንድ በኩል ዞንና ወረዳ እንሁን፣ በሌላ በኩል ደሞዝ መክፈል አንችልም ይላሉ። ስትራክቸር ታክቲካል ነው፤ ዞንና ወረዳ ብንሆን አስር ሹመኛ ነው ኮብራ የሚይዘው፤ ከዛ አልፎ ሕዝብ አይጠቀምም ብለን ተደጋጋሚ የምናነሳው ለዚህ ነው። ደቡብ ክልል ከሳይዙና ከገቢው በላይ ነው ዞን እና ወረዳ። ይሄን ማስተካከል ያለበት ደቡብ ክልል እና እዚያ ያለው ነዋሪ ህዝብ ነው። በየሰፈሩ ሁለትና ሦስት ሰዎች ባለሥልጣን እንዲሆኑ እየተባለ ዞን እና ወረዳ ቢስፋፋ እኔ ደመወዝ መክፈል አልችልም። ደመወዝ ያው እናንተ የምትሰጡት የሚከፋፈለው ገቢው ይኸው ነው፤ ሌላ ምንጭ የለም። ደቡብን ብቻ አይደለም ሌሎች ክልሎችም እንዲህ ችግር አለ። በጣም መለጠጥ፣ ሰራተኛ ማብዛት፣ ሥራ የማይሰሩ ሰዎች መክፈል፤ የሞቱ ሰዎች ደመወዝ መክፈል ሲቪል ሰርቪስ ላይ ሰፊ ሥራ ካልሰራን በጣም ችግር አለ። ‹‹ስትራክቸር›› እየበዛ ከሄደ፤ ባለሥልጣን እየበዛ ከሄደ በዚያው ልክ ተቀላቢ ስለሚበዛ የምናገኘው ገቢ ለደመወዝ በቂ ላይሆን ይችላል እና ደቡብ መፍትሄው ጥያቄውና መላሹ፤ ጠያቂም መላሽም እንዳነሳችሁት የተለጠጠ ‹‹ስትራክቸር›› መቀነስ ነው።

ሁለተኛ የደቡብ መብት እየተከበረ አይደለም ያሉት አንድ ጠያቂ ‹‹ስፔስፊክ›› ጥያቄያቸውን ብዙ መረጃ የለኝም፤ ማጥራት ይኖርብኛል። ነገር ግን ሁላችሁም እንደምታውቁት በደቡብ የህዝብ ጥያቄ በሠላማዊ መንገድ ተቀብለን ክልሎች እንዴት እንደተፈጠሩ ይታወቃል። መቼም ከለውጥ በኋላ የመጣው መንግሥት የደቡብ ህዝቦችን ጥያቄ በመመለስ የሚታማ መንግሥት አይመስለኝም። የሚቀር ነገር ካለ ደግሞ እየተወያየን በሂደት ማየት ያስፈልግ ይሆናል። ‹‹ስፔስፊክ›› ጥያቄያቸውን ስለማላውቅ የማይሆን መልስ ላለመስጠት ነው።

በመጨረሻ የቀረቡ ክሶች አሉ፤ ብልጽግናን በሚመለከት እና መንግሥታችንን በሚመለከት የቀረቡ ክሶች አሉ። እነዚህ ‹‹አልጌሽንስ›› ሙሉ በሙሉ መጣል ጥሩ አይደለም። ‹‹ማክሲመም›› ከውስጡ የምንማርበትን ጠቃሚ ነገር ለመውሰድ ጥሩ ነው። ተቃዋሚ ፓርቲ ፓርላማ ውስጥ የሚያስፈልግበት ዋናው ምክንያት ገዥው ፓርቲ የማያያቸውን ነገሮች ለማሳየት ይጠቅማል።

ገዢው ፓርቲ የማያያቸውን ነገሮች ለማሳየት ይጠቅማል። ምንም ጉዳት የለውም ። በተለይ አንዳንዴ እኛ በውሸት መረጃ ባልተገባ መንገድ ፋክቶችን በምናገኝበት ሰዓት ተቃዋሚዎች ደግሞ “ሞር” ፈልፍሎ በማውጣት መንግሥት እንዲሰማው እና እንዲያርመው ማድረግ በጣም ተገቢ ነገር ነው። አሁን ችግር የሚሆነው ደምሮ ሁሉን ነገር መጥፎ ማድረግ እና ደምሮ ሁሉን ነገር ጥሩ ማድረግ መካከል ላይ ነው ። እንደዚህ ከሆነ ያስቸግረናል። ከዚያ ውስጥ ነቅሶ አውጥቶ ለመማር ያስቸግራል።

አንዱ ታማሚ ሃኪሙ ጋ ይሄድና “ሃኪም ሆይ ተቸግሬአለሁ ! ጭንቅላቴን ስነካ ጭንቅላቴን ያመኛል ። ደረቴን ስነካ ደረቴን ያመኛል ። ሆዴን ስነካ ሆዴን ያመኛል። እግሬን ስነካ እግሬን ያመኛል። መላው አካሌን መፈተሽ አለብህ” ብሎ ይጠይቀዋል። ሃኪሙ ደጋግሞ ከጠየቀ በኋላ “እዚህ ጋ ስትነካ የሚያምህ ከሆነ ፣እዚህ ጋ ስትነካ የሚያምህ ከሆነ እዚህም ጋ ስትነካ የሚያምህ ከሆነ በሽታው ያለው እጅህ ላይ ነው ።” አለው ይባላል። አሁን ሁሉ ነገር ጨለማ ከሆነብን በጨለማ ውስጥ ያለነው እኛ ነን ማለት ነው ። አንዳንዱ ነገር ጥሩ ነው ። አንዳንዱ ነገር መልካም ጅማሮ ነው ። አንዳንዱ ነገር ገና ብዙ ይቀረዋል።

ያ ብዙ የሚቀረውን ተቀብለን ማረም አለብን ። ፍጹምነት ስለሌለ። ጥሩ የሆነ ነገርን ደግሞ ቢያንስ ባናመሰግንም በዝምታ ማለፍ ነው የሚሻለው ። እንደዚያ ካልሆነ በእኛ እና በተቃዋሚዎች መካከል የሚኖረው ዝምድና የተበላሸ ይሆናል።

ያው እንደምታውቁት ብልጽግና በከፍተኛ የወንበር ብልጫ የተመረጠ መንግሥት ነው ። እናም ብዙውን ነገር በራሱ እየጨረሰ መሄድ ሙሉ መብት አለው! ሙሉ መብት አለው ። በፓርላምም ይሁን በካቢኔ ነገር ግን አሳታፊነት ያስፈልጋል።

አብረን ብንሰራ ይሻላል፤ አንዳንዴ እውቀት ይጎድልብናል በሚል ሂሳብ ሆደ ሰፊ ደግሞ ሲሆን ነገር እንዳይበላሽ በእናንተ በኩል በተወሰነ ደረጃ ለማየት መሞከር ጥሩ ነው። ለትውልድ ማሰብ ፤ ለነገ ማሰብ ለዛሬ ብቻ ከሆነ ጥሩ አይደለም ።

ጦጣ አንድ ሙዝ እና አንድ ሺህ ብር ቢቀመጥላት አንዷን ሙዝ ነው የምታነሳው። ያ አንድ ሺህ ብር ብዙ ሙዝ እንደሚገዛ አታውቅም። ለዛሬ ዩቱብ እና ፌስ ቡክ ብለን ሙዙን ብናነሳ ለትውልድ መከራ ነው የምናስተላልፈው። ለዛሬ ፌስቡክ ጥሩ ነው። ለእንደዚህ አይነት ነገር ጠቃሚ ነው። ለዛሬው ዩቱብ ጠቃሚ ነው። አቶ እንትና እንትን አደረጉ ለሚለው ማለት ነው። ለጀኔሬሽን ግን አይጠቅምም። እና ቆም ብለን ጠቃሚ በሆነ ነገር እኛ የማናየውን በማሳየት ለኢትዮጵያ ህዝብ የሚጠቅመውን ነገር ብናቀርብ ጠቃሚ ይመስለኛል ።

በድምሩ በኢኮኖሚ፣ በሰላም፣ በአንዳንድ ጉዳዮች ውስጥ የምንወስዳቸውና የምንሰራባቸው እንዳሉ ምንም ጥያቄ የለውም። በጥቅሉ ግን ኢትዮጵያ ጨለማ ውስጥ ናት ከተባለ፣ ኢትዮጵያ ከሰሃራ በታች ሦስተኛ ኢኮኖሚ ናት፤ ከምስራቅ አፍሪካ አንደኛ ናት፤ ትልልቅ ተቋማትን እየገነባች ያለች ሀገር ናት የሚል መልስ መልስ ሆኖ ያልቃል ማለት ነው። በአንድ ጫፍ እንዳንዘጋው እየተቀራረቡና እየተመካከሩ መሄድ ነው የሚሻለው። ለፌስቡክ ፍጆታ ጥሩ ነው፤ ለሀገር ግን ብዙም ጥቅም ያለው አይመስለኝም።

ሁለተኛው ጠቃሚ ሃሳብ ምርጫን በሚመለከት ነው። ይሄን በጣም ማድነቅ እፈልጋለሁ። ምርጫ ይካሄድ የሚለውን ሃሳብ በጣም ማድነቅ እፈልጋለሁ። ብዙ ጊዜ የተቃዋሚዎች ችግር ምርጫ አይፈልጉም፤ ዝም ብላችሁ ልቀቁና እኛ እንያዝ ነው የሚሉት፤ አሁን ምርጫ ይደረግ የሚለው በጣም ጠቃሚ ነው ግን ሶስት ዓመት መታገስ አለብን። በየሳምንቱ ምርጫ ስለማይደረግ፤ ሶስት ዓመት ታግሰን ያለንን ሃሳብ ይዘን ቀርበን፣ እኛም ይዘን ቀርበን የኢትዮጵያ ህዝብ የሚፈርደውን ፍርድ በፀጋ መቀበል ነው።

የዛሬ ሁለት ዓመት የፈረደውን ፍርድ አልተቀበልኩምና አሁን ፓርላማው ፈርሶ ምርጫ ካልተካሄደ አሁንም ፈርሶ ቢካሄድና ቢመረጥ ካልተመረጥን ጉዳዩ ይቀጥላል። በየሁለት ዓመቱ ምርጫ ለማካሄድ አቅም ደግሞ ስለሚያንሰን በተቀመጠው መንገድ በአምስት ዓመት እናደርጋለን። ያን ጊዜ ያሉ ሃሳቦች ለህዝብ ቀርበው እኛ ህዝቡ በሚፈልገው ልክ ካላገለገልንና ካልጠቀምን ህዝቡ በምርጫው ሲቀጣን እጅ ስመን፣ ባንስምም እጅ ነስተን እናስረክባለን፤ እስከዚያ መታገስ ጥሩ ይመስለኛል፤ ፍርዱን ለህዝብ እንተው። የኢትዮጵያ ሕዝብ አስተዋይ ነው። ሳንሰርቀው ሰባት ቀን ስንሮጥ እንደምንሰራ ያውቃል። ብናበላሽ እንኳ ከአቅም ማነስ እንጂ ሆን ብለን እንዳልሆነ የትኛውም ጫፍ ያለ ኢትዮጵያዊ ያውቃል።

ፌስቡክ ላይ ያለ ኢትዮጵያዊ አይደለም። የትኛውም ወረዳ ብትሄድ የኢትዮጵያ አርሶ አደር የእርሱን ጎተራ እየሞላን እንደሆነ ያውቃል። የትኛዋም ድሃ እናት በተቻለ መጠን ቤቷን ለመጠገን እንደምንሞክር ታውቃለች። የእኛ ተስፋ እነሱ ናቸው። እናም ፍርዱን ለህዝብ እየተውን መሄድ ጠቃሚ ይሆናል። እናት በተቻለ መጠን ቤቷን ለመጠገን እንደምንሞክር ታውቃለች፡፡ የእኛ ተስፋ እነሱ ናቸው፡፡ እናም ፍርዱን ለህዝብ እየተውን መሄድ ጠቃሚ ይሆናል፡፡

አዲስ ዘመን   ሰኔ 30/2015