የሲዳማ ባህላዊ የፋሽን አልባሳት

የፋሽን ኢንዱስትሪ እየተስፋፋ ከመጣበት ዘመን አንስቶ በርካታ የአለባበስ ልምዶችም አብረው ተፈጥረዋል። በተለይ አውሮፓውያን አንድን ልብስ ከመምረጣቸው በፊት ለምን ጉዳይ እንደሚለብሱትና በምን ወቅት እንደሚያዘወትሩት ጠንቅቀው ማወቅ ይጠበቅባቸዋል። ከቅርብ ጊዜ ወዲህም በአገራችን የሚዘጋጁ ባህላዊ አልባሳት ጊዜና ቦታ ተመርጦላቸው እንዲለብሱ እየሆነ ነው።

ብዙ ጊዜ የባህላዊ አልባሳት በበዓላት ቀን ላይ ብቻ እንዲለበሱ የተወሰኑ ነበሩ። አሁን አሁን ግን የባህላዊ አልባሳትን በዘመናዊ መንገድ በማዘጋጀት በተለያዩ ወቅቶች በማንኛውም ቦታ ሲለበሱ ማየት እየተለመደ ነው። በዛሬው የፋሽን አምዳችንም የሲዳማን የባህል ፋሽን አልባሳት እንዳስሳለን።

ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በሲዳማ የባህል ጨርቅ የሚሠራ ሸሚዝ ወይም የሱሪ አላባሽ የብዙዎችን ትኩረት መሳብ ችሏል። ልብሱ የሚሠራው የሲዳማ ባህላዊ አልባሳት ከሚጠቀምባቸው ሦስት ቀለሞች አንዱ በሆነው በቀይ ቀለም ነው። የጨርቁ ምርት ሳባ ይባላል። አሠራሩ ብዙዎች እንዲጠቀሙበት በማሰብ በአፍሪካውያን አለባበስ ዲዛይን ተደርጓል። ሰፋ ያለና ለሁሉም ሰው እንዲያመች ተደርጐ ተዘጋጅቷል። ሸሚዙን ወፍራምም ሆነ ቀጭን ሰው፤ ወንድም ሆነ ሴት በማንኛውም ጊዜና ቦታ ሊለብሰው ይችላል።

ወንዶች ከመረጡት ሱሪ ጋር ሴቶች ደግሞ በጂንስና በታይት ቢለብሱት የበለጠ ውበታቸውን ያጐላላቸዋል፣ በተለይ በሙቀት ወቅት ቢለበስ የበለጠ ምቾትን ይሰጣል። ሸሚዙን ለማስዋብ ከወንዝ ውስጥ የሚወጣው ዛጐል ወይም በሲዳምኛ «ኤሌሌ» ጥቅም ላይ ይውላል። በተጨማሪም ጨሌዎችንም በማሳመሪያነት መጠቀም ይቻላል። ሸሚዙ በአካባቢው ማህበረሰብ ዘንድ የበለጠ ተወዳጅ ቢሆንም በአዲስ አበባና በውጭ አገር ሳይቀር ፈላጊው እየተበራከተ ይገኛል።

ከሲዳማ ባህላዊ አልባሳት መካከል ሕፃናትና ሴቶች የሚለብሱት ከበግ ቆዳ ተለፍቶ የሚዘጋጅ ለምድ (Lande) ሌላኛው ቀልብ እየሳበ የሚገኝ ፋሽን ነው:: ወጣት ልጃገረዶች ከውስጥ ቆሎ (Qolo) የሚባል ልብስ የሚለብሱ ሲሆን ከላይ ከጥጃ ቆዳ ተለፍቶ የሚዘጋጅ ለምድ (Qonxolo) ይደርባሉ:: የልጃገረዶች ቆሎ ከጥጥ የሚሠራ ሆኖ ከላይ እስከ ታች ተደርጎ የሚሰፋ ሲሆን እንደ ልብ ለመራመድ እንዲያስችል ዳርና ዳሩ ክፍት ይተዋል:: ወጣት ልጃገረዶች የሚለብሱት ቆሎ የተለያዩ ቀለማት ባላቸው አዝራሮች፣ ጨሌዎችና ፈትሎች እንዲያሸበርቅ ይደረጋል::

እንደ ዕድሜያቸው ለትዳር የደረሱ ዱቤ (Dubbe) የሚባል ከቆዳ የሚሠራ ልብስ ይለብሳሉ:: ላገባች ሴት ባሏ ዎዳሬ (Woodare) ይገዛላታል:: ዎዳሬ ከበሬ ቆዳ የሚሠራ ሲሆን እጅግ ለስለስ ያለም ነው:: አለባበሱም በሁለት በማጠፍና በወገብ ላይ በቆዳ የሚሠራ መቀነት በቁኔ (Qu’ne) በማሰር እጥፋቱ ወደ ታች በመልቀቅ ነው:: ለጋብቻ የደረሰች ልጃገረድ ስታገባ ከእናቷ በስጦታ መልክ የሚሰጣትን ዎዳሬ ታጥቃ በልዩ ጌጣ ጌጦች ያሽቆጠቆጠ ለምድ ደርባና ተሞሽራ ስትወጣ በተለየ ሁኔታ የተጌጠ ቆሎና ቆንጦሎ ደርባ ነው::

የሲዳማ ሴቶች ጎፋ (Gorfa)፣ ቱባ (Tuba)፣ ዱዳ (Dudda)፣ ቦኬ (Boke) የሚባሉ ከቆዳ የሚሠሩ አልባሳትንም ይለብሳሉ:: ቦኬ፣ ወዳሬ የክት ልብሶች ሲሆኑ ቱባና ዲዳ በአዘቦት ቀናትና በሥራ ቀናት ጊዜ የሚለበሱ አልባሳት ናቸው:: ከጎርፉ በስተቀር ከላይ የተጠቀሱ አልባሳት ከወገብ በታች የሚታጠቋቸው ሲሆን ጎርፉ በተለያየ ጨሌዎች ያጌጠና ሴቶች ወደ አደባባይ ሲወጡ ከላይ የሚደርቡት ካባ ነው::

በማንኛውም የዕድሜ ክልል ውስጥ ያሉ ሴቶች በተለያዩ ጌጣ ጌጦች ያሸበረቁ ቆሎና የተጌጠ ቆንጦሎ ይለብሳሉ:: ሁለት ቆንጦሎ ከፊትና ከኋላ በማጠፍ መልበስ በሲዳማ ሴቶች ዘንድ የድሎት ወይም የቅንጦት ምልክት ተደርጎ ይወሰዳል:: በዚህ አለባበስ የሚታወቁ አብዛኞቹ ሴቶች ‹‹La’ma Lamu Landite›› ተብለው ይወደሳሉ ትርጉሙ ባለ ሁለት ለምድ ቅምጥል ወይም የተቀማጠለች መሆኗን የሚገልጽ ነው::

ለሴት ልጅ ውበቷ ጌጧ እንደሚባለው ሴቶች ለአጋጌጥና ለፀጉር አሠራር ልዩ ሥፍራ ይሰጣሉ:: በልጅነት ዕድሜ ክልል ውስጥ የሚገኙ ሴት ልጆች ፀጉራቸው ዙሪያ ተላጭተው መሀል ላይ ቁንጮ (Guuto) በማሳደግ የተለያየ መልክ ያላቸውን ጨሌዎች ዶቃዎና ለውበት ድምቀት የሚሰጡት የተለያዩ ጌጣጌጦች ይደረግላቸዋል:: ፀጉራቸው ቶሎ እንዲያድግና አናታቸው እንዳይደርቅ ቁቶአቸው (Qutto) ላይ ቅቤ እየተቀቡ እርስ በርስ እንዲያያዝ በማድረግ ጉዱሮ (Guduro) ወደሚባል ፀጉር አሠራር ዓይነት ይቀየራል:: ጉዱሮ የተደረገላቸው ሕፃናት እየተሯሯጡ በሚጫወቱበት ወቅት ወዲህና ወዲያ እየተወዛወዙ ለሕፃናቱ ውበትን ለጨዋታቸው ድምቀትን በተጨማሪም የፀጉራቸው ርዝመትና የመልካቸው ውበት ምን ያህል እንደሆነ የሚያሳይ ነው::

ለጋብቻ የደረሱ ልጃገረዶች ከፊት ያለውን ፀጉራቸውን እየተላጩ ቀሪውን ወደ ኋላ ይሠራሉ:: ለማግባት ሲቃረቡ ከፊት ያለውን ፀጉር በማሳደግ የሚያጎፍሩ ሲሆን ቀሪውን ወደ ኋላ ተሠርተው ዙሪያውን በክር (Heqo) ተሰፍቶላቸው ያሳምራሉ:: ይህም የፀጉር አሠራር ጎዳያ (Goodayya) በመባል ይታወቃል:: ጎዳያ አንዲት ልጃገረድ ለጋብቻ የደረሰች ወይም የታጨች መሆን ከሚገልጹ ምልክቶችና መንገዶች አንዱ ነው:: ለጎዳያዋም ትልቅ ሥፍራ በመስጠት እንክብካቤ ታደርጋለች:: ተቀብታ ጎዳያዋን የንጋት ጤዛ አስመስላ ስትወጣ ብዙ አደናቂዎች አድናቆታቸውን ይገልጹላታል::

ወጣት ልጃገረዶች ፊታቸውን አድምቀውና ለመታየት ጉንጫቸው ላይ ጭረት ቁራ (Qurra) ይነቀሳሉ:: አንዳንዶቹ ቁራ በእግራቸው ባት ላይም የሚነቀሱ ሲሆን በዘመን መለወጫ ፊቼ በዓል ወቅት እጃቸውንና እግራቸውን እንሶስላ (Hanshuluulle) በማሞቅ ይበልጥ ደምቀውና ተውበው ለመታየት ይጥራሉ:: ያገባች ሴት በሙሽርነቷ ወቅት ፀጉሯን ቦንኮዬ (Bonkooyye) የሚባል አሠራር ተሠርታ የበለጠ አምራና ደምቃ ትታያለች በቅርብ ያገባች ሴት ለመጀመሪያ ጊዜ በዘመን መለወጫ ፊቼ ማግሥት በልጁ (በባሏ) እናት አማቷ ታጅባ ወደ አደባባይ ጉዱማሌ (Gudumale) ትወጣለች:: ስትወጣም ጎምብሳ (Gombisa) ወይም ሹራ (Shura) በሚባል ፀጉር አሠራር አምራ ተውባና ደምቃ ነው::

በሌላ መልኩ ወጣት ሴቶች ሾዶሌ (Shodolo)፣ ታዪሻ (Tayisha)፣ ጎምቢሳ (Gombisa) እና ናኖ (Naano) የሚባሉ የፀጉር አሠራር ዓይነቶችን በመሠራት ይዋባሉ:: ቦንኮዬ (Bonkoye) የተባለውን የፀጉር አሠራር ከአራስ ቤት የምትወጣ ሴት የምትሠራው የፀጉር አሠራር ነው:: ለጋብቻ ለእናቶች የሚሠሩት የፀጉር ዓይነት ቦፌ (Boffe) በመባል ይጠራል:: ልጆቻቸውን ወልደው የዳሩ ሴት እናቶች ፀጉራቸውን ቆርጠው በማሳጠር ጎፈሬ ፀጉራቸውን ቆርጠው በማሳጠር ጎፈሬ በኪቻ (Bukkicha) ያበጥራሉ:: በልዩ አጠራር ፀጉራቸውን የቆረጡ እናቶች ኡሞቂዲኖቴ (Umoqeedinote) በመባል ይታወቃሉ::

የሲዳማ ሴቶች ባህላዊ አለባበሳቸውንና ጌጣ ጌጦቻቸውን በጥንቃቄ የመያዝ ልምድ አላቸው:: ልብሶቻቸውና ጌጣ ጌጦቻቸው ጥሩ መዓዛ ሽታ እንዲኖራቸው የተለያዩ አትክልት፣ የዛፍ ሥራ ሥሮች፣ ቅጠላ ቅጠሎችና ቅርፊቶችን በማደባለቅ የተቀመመ ንጥረ ነገር ያዘጋጃሉ:: በባህላዊው መንገድ ተቀምሞ የተዘጋጀው ንጥረ ነገር በስያሜ ቁኔ (Qu’ne) ይባላል::

አዲስ ዘመን ሰኞ መጋቢት 25 ቀን 2015 ዓ.ም