የውሃ መገኛ ቦታው የተለያየ ነው፡፡ በከርሰ ምድርም ሆነ በገጸ ምድር ያለውን ውሃ አገራት እንደየፍላጎታቸውና እንደማልማት አቅማቸው ሲጠቀሙበት ይስተዋላል፡፡ እንደዛ በማድረግም የዜጎቻቸውን የንጹህ መጠጥ ውሃና የኢነርጂ ፍላጎት ለማሟላት በብርቱ ሲታትሩ ይታያሉ፡፡ ኢትዮጵያ ምንም እንኳ ያላትን ውሃ አሟጥጣ ለመጠቀም የፋይናንስ አቅርቦት እጥረት፣ የባለድርሻ አካላት ቅንጅታዊ አሠራር ማነስና የቴክኖሎጂ አቅም ውስንነት ቢይዛትም፤ ያላትን ውሃ ባላት አቅም ለመጠቀም በመጣር ላይ ትገኛለች፡፡ በእርግጥ ከውሃ ሀብት ጋር በተያያዘ ቀደም ሲል ኢትዮጵያውያኑም ሆኑ ሌሎች ጎረቤት አገራት ‹‹ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ነች›› የሚለውን ትርክት እውነት አድርገው ሲጠቅሱ ኖረዋል፡፡ ይህ አባባል ምን ማለት እንደሆነና ኢትዮጵያ ያላትን የውሃ ሀብት በምን አግባብ እየተጠቀመች እንዳለ ከውሃና ኢነርጂ ሚኒስትር ዶክተር ኢንጅነር ሀብታሙ ኢተፋ ጋር አዲስ ዘመን ያደረገውን ቆይታ አጠናቅሮ አቅርቧል፡፡
አዲስ ዘመን፡- ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ናት ይባላል፤ ይህ ምን ማለት ነው?
ዶክተር ሀብታሙ፡- ይህ ጥያቄ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየበዛ የመጣ ነው። ከዚህ ቀደም ይህ ‹‹ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ነች›› የሚለው አባባል በብዛት ሲገለጽ ቆይቷል። አባባሉም ትክክል ተደርጎ ተቀባይነትን አግኝቶ ቆይቷል። እንዲያም ሆኖ ጥያቄው መነሳቱ አግባብነት ያለው ነው፤ ለዚህ ምክንያቱ ደግሞ ትርክቱን ለመቀየር ጥሩ አጋጣሚ ስለሚሆን ነው።
ለአብነት የኢትዮጵያ ተቀናቃኝ የሆኑ አካላት ይህን አባባል ወስደው መልሰው እኛኑ ገርፈውበታል። ለዚህ ምክንያቱ አባባሉ የተተረጎመበት መንገድ ስህተት በመሆኑ ነው። ‹‹ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ናት›› ማለት ምንም እንኳ እንደየአተረጓጎማችን የሚለያይ ቢሆንም፤ በአጭር አገላለጽ ኢትዮጵያ በቂ ውሃ አላት እንደማለት ነው። ከዚህ ትርጓሜ አኳያ ስናየው ኢትዮጵያ በቂ ውሃ አላት ማለት አያስችለንም፤ አንችልምም። ምክንያቱም በአገራችን እየተከናወነ ያለውን ስናስተውል በየዓመቱ ድርቅ የሚያጠቃን፣ ዜጎቻችን የሚፈናቀሉብን ብሎም ከብቶች የሚያልቁብንና ከዚህም የተነሳ ከፍተኛ ችግር ውስጥ የምንገባው ውሃ ስለሌለን ነው።
ነገር ግን ከመልካምድራዊ አቀማመጥ አኳያ ሲታይ በከፍተኛ ቦታ ላይ በመሆናችን የተነሳ ‹‹ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ናት›› ሊያስብለን ይችላል። ይህ ግን በኢትዮጵያ ሁሉም ቦታ ላይ ነው ማለት አይቻልም። ለአብነት ያህል የአባይ ቤዚንን ብንወስድ ብዙ ውሃ ሊኖር ይችላል፤ እሱ ውሃ ለኢትዮጵያ ብቻ ሳይሆን ለጎረቤት አገርም ጭምር መሆን የሚችል ነው። የእኛ የኢትዮጵያውያን አቀማመጥ ከተፋሰሱ አኳያ ሲታይ ጎረቤት አገሮችም እንዲጠቀሙበት ተደርጎ የተፈጠረ ነው። ስለዚህ ከዚህ ከመሬት አቀማመጥ አኳያ ሲታይ ‹‹ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ናት›› መባሏ ሊያስኬድ ይችላል። ነገር ግን ካለው የውሃ ሀብትና ካለው ፍላጎት አንጻርና ካለው የልማት ፍላጎት አኳያ ሲታይ ግን ‹‹ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ናት›› የሚያሰኝ ሁኔታ የለንም።
ለምሳሌ የአዋሽ ወንዝን ብንወስድ ክረምት ላይ በጎርፍ ሲጠለቀለቅ ይታያል። በጋ ሲመጣ ደግሞ ድርቅ ነው። ባሮ አኮቦ እንዲሁ በተወሰነ ደረጃ ጎርፍ ይኖረዋል። ዋቤ ሸበሌና ገናሌ ዳዋ የሚባሉት ወንዞች አካባቢ ደግሞ የሚስተዋለው ከፍተኛ ድርቅ ነው። ከዚህም የተነሳ ኅብረተሰቡ በየዓመቱ ይሰቃያል። ከኅብረተሰቡ መሰቃየት የተነሳም ብዙ ዋጋ እየከፈልን ነው። ስለዚህ አገሪቱ ‹‹የውሃ ማማ ናት›› የሚያብስለን ነገር የለም ማለት ነው።
እንደአገር ግን ስናይ በከፍተኛ ቦታ እንደመኖራችን መጠን ከከፍታው የተነሳ ‹ማማ› መባል ካልሆነ በስተቀር መሬት ላይ ያለው ሁኔታ ሲታይ አባባሉ ሚዛን የሚደፋ አይደለም። ምክንያቱም ያለን የውሃ ሀብት ጥቂት በመሆኑ ካለን ፍላጎት ጋር ሲተያይ በፍጹም የሚመጣጠን ባለመሆኑ ነው። ከዚህም የተነሳ አገራችን ‹‹የውሃ ማማ ናት›› ብለን ከመናገር ይልቅ ኢትዮጵያ ብዙ ውሃ ማልማት የሚያስፈልጋት የውሃ እጥረት ውስጥ ያለች አገር ናት።
አዲስ ዘመን፡- ኢትዮጵያ የውሃ ማማ ናት እየተባለ ሲነገር የነበረው ትርክት የተሳሳተ ከሆነ በከፍታ ቦታ ከመሆኗ የተነሳ ያላትን ውሃ እንኳ እንደ አገር በአግባቡ ለመጠቀም የሔደችበት ርቅት እንዴት ይገለጻል?
ዶክተር ሀብታሙ፡- አስቀድሜ እንደጠቀስኩት እንደ አገር በቂ ውሃ የለንም። በሌላ በኩል ሲታይ በጣም ብዙ ሕዝብ ደግሞ አለን። ብዙ መሬትም አለን። ከዚሁ ጎን ለጎን ብዙ ችግሮች አሉብን። በአንጻሩ ብዙ ወጣቶች ደግሞ አሉን። ከዚህ የተነሳ ብዙ ፋብሪካዎችን እንፈልጋለን። ለዚህ ሁሉ ነገር ዋና መሠረቱ ውሃ ነው።
ለምሳሌ ስለፋብሪካ ስናወራ፣ ስለብዙ ወጣትና ብሎም ስለብዙ ተመራቂ ስናነሳ ወደ አዕምሯችን ፈጥኖ ሊመጣ የሚችለው የሥራ ዕድል ነው። የሥራ ዕድል ደግሞ ሊመጣ የሚችለው ብዙ ፋብሪካዎችና ኢንዱስትሪዎች ሲኖሩን ነው። ኢንዱስትሪ እንዲኖር ደግሞ የመጀመሪያው ጉዳይ ኢነርጂ ነው። ኢነርጂን ለማምጣት ውሃ ያስፈልገናል። እኛ ለዚያ የሚሆን ውሃ ለጊዜው አለን ማለት እንችላለን። ምክንያቱም ያንን ለማድረግ ያለንበት የከፍታ ቦታው በራሱ አመቺ በመሆኑ ነው። ነገር ግን አላለማነውም። ገና ብዙ ማልማት የሚገባን የውሃ አቅም እንዳለን ማሳያዎች አሉ። ይህ በኢነርጂው አልተጠቀምንበትም ማለት ነው።
በተመሳሳይ ሁኔታ በመስኖ ብንወስድ ሰፊ መሬት አለን። ይሁንና ብዙ ቦታዎች ሳይለሙ ይቆያሉ። በተለይ በአገሪቱ ቆላማ አካባቢዎች በጣም ለም መሬት አለ። እንዲያም ሆኖ በተፈለገው ልክ ማልማት አልተቻለም። ይህን መሬት ማልማት ያልተቻለው በአካባቢው ዝናብ አለመኖሩ አንዱ ምክንያት ነው። ሁለተኛው ደግሞ በአካባቢውም ሰዎች አለመኖራቸው ነው። ስለዚህ ውሃን መጠቀም ብንችልና ማኅበረሰባችንን ተጠቃሚ ማድረግ ቢቻል በመስኖ ማልማት የሚቻልባቸው አጋጣሚዎች ብዙ ናቸው።
ለምሳሌ እንደእነገናሌ ዳዋ፣ ዋቤ ሸበሌ እንዲሁም ሌሎች የአባይ ተፋሰስ ውስጥ የሚገቡ ናቸው የምንላቸው ገባር ወንዞች እዚህ ውስጥ መካተት ይችላሉ። ስለዚህ ያልለሙ በጣም ብዙ መሬቶችም አሉ። ያለመልማታቸው ምክንያት ደግሞ ውሃ ባለመጠቀማችን ነው።
ሌላው ደግሞ የመጠጥ ውሃ ነው፤ ካለው የሕዝብ ብዛት አንፃር በኢትዮጵያ ውስጥ ያለው የውሃ ሽፋን ከ62 በመቶ የማይበልጥ ነው። እሱም ቢሆን የየራሱ ምክንያት ስላለው ከክልል ክልል እንዲሁም ከከተማ ከተማ ይለያያል። ስለዚህ ውሃውን ተጠቅመን ቢሆን ኖሮ 38 በመቶ የሚሆነው ውሃ ያላገኘው የኅብረተሰብ ክፍል የውሃ እጥረቱ ተቀርፎለት ውሃ ያገኝ ነበር። ውሃ አለ፤ ሕዝቡ ግን ውሃ እያገኘ አይደለም። ታዲያ የጎደለው ምንድን ነው ቢባል፤ የጎደለው የፋይናንስ አቅም ነው። ያለንን ውሃ በአግባቡ በኢነርጂውም ሆነ በመጠጥ ውሃው ዘርፍ አልምተን እንዳንጠቀም የተገዳደረን የፋይናንስ እጦት ነው። ከዚህ የተነሳ ብዙ ወንዞቻችን የሚጓዙት እንዲሁ በሜዳ እየፈሰሱ ነው። ብዙ መሬቶቻችን እንዲሁ ጦማቸውን እያደሩ ነው። ብዙዎቹ ከተሞቻችንም መብራት ከማጣታቸው የተነሳ የሚያድሩት በጨለማ ውስጥ ነው። መብራትም ውሃ የላቸውም።
አዲስ ዘመን፡- ያለንን የውሃ ሀብት እንዳንጠቀም የከለከለን ተግዳሮት የፋይናንስ እጥረት ብቻ ነው ብለን ነው እንለፈው?
ዶክተር ሀብታሙ፡- የፋይናንስ ብቻ አይደለም። በእርግጥ የመጀመሪያ የፋይናንስ እጥረት ነው። ሁለተኛው ደግሞ የተቋማት የማስፈጸም አቅም ማነስ ነው። አንዳንዴ ፋይናንስ ኖሮ ፕሮጀክቶች በተባለላቸው ጊዜ ማለቅ ሲገባቸው ሲጓተቱ ይስተዋላል። ለየፕሮጀክቶቹ የተመደበውም ብር ሳንጠቀምበት ቀርቶ ተመላሽ ሲሆንም እናያለን። ለአብነት ያህል ዋንወሽ የተባለ ፕሮጀክት በብድር አሊያም በድጋፍ ከተለያዩ አበዳሪ አገሮች ይመጣ የነበረው የተጠናቀቀው በተፈለገው ደረጃ ላይ ደርሶልን ወይም አልቆልን አይደለም። ፕሮጀክቱ ተቋርጧል። አንዳንዱ ኪሳራ እና ዕዳ ሆኖ የተላለፈው ወደ መንግሥት ነው። ያንን ደግሞ መንግሥት የግድ ማጠናቀቅ አለበት። ስለዚህም ወጪው የሚሆነው ከመንግሥት ካዝና ነው ማለት ነው። ይህ የሚሆነው ለምንድን ነው? ከተባለ በወቅቱ የነበረን ቁመና ብሎም የነበረን የማስፈጸም አቅም ጥያቄ ውስጥ ስለነበረ ነው። ዛሬም ተመሳሳይ ሁኔታ በየቦታው እያጋጠመን ነው።
በየክልሉ ያለው የማስፈጸም አቅም ይለያያል። አንዳንዱ ክልል ጠንካራ አቅም ያለው ሲሆን፣ አንዳንዱ ክልል ደግሞ ብዙ ይቀረዋል። ጠንካራ ናቸው የምንላቸው ራሳቸው ጥንካሬያቸው የተዥጎረጎረ ነው። ቀጣይነት የለውም። በተለያየ ጊዜ የሰዎች መቀያየር ብሎም የባለሙያዎች ፍሰት እንዲሁም የሎጅስቲክ ሁኔታ ተደማምሮ ብቃትን የሚፈታተን ይሆናል።
እንደ ፖሊሲ በፊት የነበረው አንደኛ ጉዳይ ውሃ የማልማቱ ሥራ ይቀርብ የነበረው ወደመንግሥት ብቻ ነው። ይህንንም እንደ አንድ ፈተና ማየት ይቻላል። የግል ባለሀብቱ ወደዚህ ዘርፍ ቢመጣ ውሃውን በአግባቡ ይጠቀምና መንግሥትን ያግዛል። ያለንን ሀብትም በአግባቡ በመጠቀም የዜጎችን ሕይወት ማሻሻል እንችላለን። ሀብቱን እንዳንጠቀም ያደረገን የእነዚህ ድምር ውጤት ነው።
አዲስ ዘመን፡- ኢትዮጵያ ውሃ ሙሉ ለሙሉ የላትም የሚል እምነት የለም፣ ከዚህ አንጻር በኢነርጂው ዘርፍስ ባለን አቅም በአግባቡ መጠቀም ያልቻልነው ለምንድን ነው?
ዶክተር ሀብታሙ፡- አንዱ ውሃን ለኢነርጂ ስንጠቀም እኛ ማየት የሚገባን ወንዙ ስላለን ብቻ አይደለም። በፖሊሲ ውስጥ ያሉ ሥራዎች አሉ።
ለምሳሌ በየተፋሰሱ ያሉ ሃይድሮፓወር የማመንጨት አቅም ያላቸው ቦታዎች ተለይተው ስለተቀመጡ የመጀመሪያው ሥራ ውሃ መያዝ ነው። ለዚህ ደግሞ ግድብ ያስፈልገናል፤ ያንን ግድብ ከገደብን በኋላ ሲስተሞች መዘርጋት አለባቸው። ማከፋፈያችን ብሎም የኤሌክትሪክ መስመር መዘርጋት የግድ ይላል፤ ይህን ማድረግ ብቻ በቂ አይደለም፤ በየቦታው ደግሞ እንዲደርሱ ማድረግም ሌላው ጉዳይ ነው። ለዚህ ትልቁና ዋናው ተግዳሮት የፋይናንስ አቅም መጠየቁ ነው። እውነት ለመናገር ደግሞ በዚህ ላይ የፋይናንስ አቅም የለንም። ኢትዮጵያ አሁን ባላት ደረጃ ያላትን ውሃ በሙሉ ገድባ ወደዚህ አገልግሎት ለማምጣት ብዙ ፈተናዎች ያሉባት አገር ናት።
ስለዚህ ያለንን የውሃ ሀብት ለማልማት ያስችለን ዘንድ፤ ቁርጠኝነቱ ከመንግሥት ብቻ የሚጠበቅ አይደለም። የግል ባለሀብቱ ከውጭም ከአገር ውስጥም ወደዚህ ዘርፍ በመግባት መሥራት ቢችል ማኅበረሰባችን መብራቱንም ውሃውንም መጠቀም ይችላል። ከዚህም የተነሳ ዜጋው የተሻሻለ ሕይወት መምራት ይችላል።
አሁን ግን ሥራው የመንግሥት ብቻ በመሆኑና መንግሥት ለዚህ አቅም የሌለው በመሆኑ ኢነርጂያችንን በተፈለገው ልክ ማልማት አልቻልንም። ለምሳሌ የኢነርጂ ተደራሽነት ሲታይ አሁን ካለው የሕዝብ ብዛት ጋር ሲነጻጸር ተጠቃሚው ከ48 በመቶ አይበልጥም። ስለዚህ ወደ 52 በመቶ አካባቢ የሚሆነው ሕዝብ ዛሬም ኢነርጂ የለውም ማለት ነው። በመሆኑም በአገራችን ያለው የኢነርጂ ፍላጎት ትልቅ ነው። ይህንን ትልቅ ፍላጎት መሠረት በማድረግ የግሉ ባለሀብት ዘርፉን እንዲቀላቀል ብናደርግ የተጠቃሚውን ቁጥር ከፍ ሊያደርገው ይችላል። ምክንያቱም በኢነርጂው ዘርፍ የግል ባለሀብት በጣም ወሳኝ ነው። ከዚህ የተነሳ ፖሊሲያችንንም እየከለስነው እንገኛለን። በፖሊሲያችን ውስጥ የግሉ ባለሀብት መግባትን እንደ አንድ የፖሊሲ አካል አስገብተን እየሠራን እንገኛለን። ስለዚህም ይህ ችግሩን ይፈታል ብዬ አምናለሁ።
አዲስ ዘመን፡- ኢነርጂ ለማግኘት እንደ አማራጭ ከምንይዛቸው ነገሮች አንዱ የነፋስ ኃይልን ጨምሮ ሌሎችም ይጠቀሳሉ፤ በዚህ ዘርፍ በመጠቀም ኃይል ለማመንጨት እየተደረጉ ያሉ ጥረቶች እንዳሉም ይታወቃል፤ ይህ ምን ደረጃ ላይ ነው? ከዘርፉ ኃይል ለማመንጨት በሚደረገው ጥረት ያጋጠመ ተግዳሮትና የተፈታበት መንገድም ካለ ቢገልጹልን?
ዶክተር ሀብታሙ፡- እንደ ሚኒስቴር መስሪያ ቤቱ ኢትዮጵያ ውስጥ ያሉ የኢነርጂ አቅሞች የትኞቹ ናቸው ብለን ለይተናቸዋል። አንደኛው በውሃ የሚመነጨው ኃይድሮፓወር ነው። ከዚህ ቀጥሎ ነፋስና ፀሐይ ከፍተኛ ቦታ ያላቸው ናቸው። ከእነዚህ በተጨማሪ ደግሞ የእንፋሎት ኃይል አለ። የነፋስና የፀሐይ ኃይልን በምናይበት ሰዓት ለምሳሌ ኢትዮጵያ ውስጥ በነፋስ ኃይል የሚገኝባቸው ቦታዎች በትግራይ ክልል አሸጎዳ፣ በኦሮሚያ ክልል አዳማ ብሎም ወደ ሱማሌ ክልል አይሻ የሚባሉ አካባቢዎች ናቸው። በትግራይና በአዳማ ያሉት አሁንም ኃይል በማመንጨት ረገድ እየሠሩ ይገኛሉ። አይሻን በሚመለከት ግን ግንባታው አላለቀም። በተወሰነ መልኩ ወደሥርዓቱ (ሲስተሙ) የገባና እያመረተ ያለ ፕሮጀክት ነው። ቢሆንም ያልተጠናቀቁ ጉዳዮች አሉ። ይህ የተቋራጩና በፊት የነበረው የብድር ስምምነት ጋር በተያያዘ (በቦታው የሚሳተፉት የቻይና ተቋራጮች ናቸው) አንዳንድ መስተካከል የሚገባቸው ጉዳዮች ስላሉ ነው። እሱን የማስተካከሉ ሁኔታ ስላለ ጊዜ ሊወስድ ችሏል። በነፋስ የመጠቀም አቅማችን በጣም ትልቅ ነው። በጣም በርካታ ቦታ የነፋስ ኃይል ብንጠቀም ውጤታማ ሥራ ማስመዝገብ እንደምንችል አይተነዋል። የፀሐይ ኃይልንም በተመለከተ በዚያው ልክ ትልቅ አቅም አለን።
አንድ ሊስተዋል የሚገባው ነገር በአሁኑ ወቅት ትልቁን ድርሻ የወሰደው ማለትም ወደ 98 በመቶ ያህሉ በውሃ የሚመነጨው ኃይድሮፓወር ነው። ይህንን በተመለከተ ስብጥሩን ማስተካከል ያስፈልጋል። ኃይድሮፓወርን እየሠራ የኢነርጂ ስብጥሩን ማስተካከል ፀሐዩንም (ሶላሩንም) ሆነ የነፋስ ኃይሉን ከፍ ማድረግ ይጠበቅብናል። ከዚህ አኳያ በስፋት መሥራት ይቻላል።
በተለይ ኦፍግሪድ (ኦፍግሪድ ማለት በዚያችው መንደር አሊያም ከተማ ውስጥ ላሉ ማኅበረሰብ የራሱ የሆነ ኢነርጂ ማቅረብ መቻል ማለት ነው) ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው የሰው አቀማመጥ ግን በጣም የተራራቀ በመሆኑ፤ የተነሳ በዋናው ግሪድ (ቋት) ከኃይድሮፓወር ማግኘት በጣም አስቸጋሪ ነው። ስለዚህ ቀጣዩ መሆን ያለበትና የምንከተለው ኦፍግሪድ የሚባለውን ሲስተም ነው። ለዚያ ደግሞ የሚሆነው አንደኛው ነፋስ ነው። ሁለተኛው ሶላር ነው። ከዚህ አንጻር በዚህ ዘርፍ ትልቅ እንቅስቃሴ እያደረግን እንገኛለን።
አዲስ ዘመን፡- አስቀድመው እርስዎ እንደጠቀሱት በአገራችን ከ50 በመቶ በላይ የሚሆነው ሕዝብ አሁንም በጨለማ ውስጥ የሚገኝ ነው። ይህን የሕዝቡን የኢነርጂ ፍላጎት ለማሟላት በዘርፉ ያለውን ዓለምአቀፍ ተሞክሮ በመውሰድ ባለሀብቶችን ለማስገባት ያልተቻለው ለምንድን ነው? ከዚህ አንጻር በቀጣይ ያቀዳችሁትስ ምንድን ነው?
ዶክተር ሀብታሙ፡– ባለሀብቶችን በማስገባቱ ረገድ የተጀመሩ ሥራዎች አሉ። የመንግሥትና የግሉ ባለሀብት ጥምረት በሚለው ሞዴል ሥራዎች እየተሠሩ ነው። ባለሀብቶቹ በብዛት ፍላጎት ያላቸው በሶላር ላይ ነው። ለምሳሌ መንግሥትና የግሉ ባለሀብት ጥምረት በሚለው ሞዴል ባለሀብቶች ከገቡበት ዘርፍ አንዱ የእንፋሎት ዘርፍ ነው። ሶላርን በሚመለከት በቅርቡ የኢፌዴሪ ጠቅላይ ሚኒስትር ዶክተር ዐቢይ አሕመድ ባሉበት አንድ ኩባንያ 500 ዋጋ ዋት በሶላር ሊያለማ ፍላጎት አሳይቷል። ይህ አንዱ ማሳያችን ነው፤ ስለሆነም የግሉ ባለሀብት አሁን እያሳየ ያለው ትኩረት ግድቦችን ሠርቶ ኢነርጂ ማመንጨት ሳይሆን ፍላጎቱ በሶላር በነፋስ ላይ ለማልማት ነው።
በተጨማሪ አሁን አሁን ፍላጎት እያሳዩ የመጡት በግሪን ሃይድሮጂን በሚባለው ዘርፍ ላይ ነው። የግሪን ሃይድሮጂን ለማምረት ከፍተኛ የሆነ የታዳሽ ኃይል እንደሚያስፈልግና በዚህም ኢትዮጵያ ከፍተኛ የሆነ የታዳሽ ኃይል አማራጭ መኖሩን ተከትሎ ብዙ ባለሀብቶች ወደኢትዮጵያ እየመጡ ይገኛሉ። ይሁንና በተፈለገው ደረጃ ላይ ነው ማለት አያስችልም። ምክንያቱም ባለፉት ሁለትና ሦስት ዓመታት የአገሪቷ ዕጣ ፈንታ እንኳ ያልተወሰነ ሆኖ መቆየቱ የሚታወቅ ነው። ይህ ባልተወሰነበት ሁኔታ የትኛውም ባለሀብት ደፍሮ መጥቶ በአገሪቷ ላይ መዋዕለንዋዩን የሚያፈስበት ሁኔታ አናሳ ነው። ቀደም ሲል ይህ የሰላም አለመኖር በራሱ ፈተና ነበር። በአሁኑ ሰዓት ግን ችግሩ ተፈትቷል።
በአሁኑ ወቅት እንደገለጽኩት በጣም ብዙ ፍላጎቶች እየተንጸባረቁ ነው። ከዚህ አኳያ የኢንቨስትመንት ፖሊሲ እያዘጋጀን እንገኛለን። እንዲሁም የፕራይቬት ፓርትነር ፖሊሲም እያዘጋጀን ነው። ከዚህ አንጻር ያለው ጅማሮ ጥሩ የሚባል ዓይነት ነው።
አዲስ ዘመን፡- ኢትዮጵያ ከግብርና መር ወደ ኢንዱስትሪ መር እየተሸጋገረች እንደሆነ ይስተዋላል። ከዚህ አኳያ ለሚደረገው ሽግግር የኢነርጂው ዘርፍ የአንበሳውን ድርሻ የሚይዝ እንደሆነ ይታወቃል። በቀጣይ ይህንን አስተሳስሮ ከመሄድ አኳያስ የታቀደው ምንድን ነው?
ዶክተር ሀብታሙ፡- አንዱና በጣም ወሳኙ የኢነርጂ ማመንጨት አቅማችንን ማጎልበት ነው። የማመንጨት አቅምን ማጎልበት ማለት ከወንዝ ተጠልፎ የሚኖረን ግድብ ብዙ የኢነርጂ ምርት እንዲኖር የማድረግ ሥራ ነው። በዚህ ረገድ የህዳሴ ግድባችን ትልቅ ለውጥ ያመጣል። አሁን ከኃይድሮፓወር ያለን የኤሌክትሪክ ኃይል ወደ አራት ሺ 880 ሜጋ ዋት ነው። ህዳሴ ግድባችን ሲያልቅ ይህንን ቁጥር እጥፍ ያደርገዋል። ስለዚህ ይህን ሥራ አጠናክሮ መቀጠል አንዱ ተግባራችን ነው።
ከዚያ በኋላ ያሉ የመሠረተ ልማት ሥራዎች ወሳኝነት ያላቸው ናቸው። አገሪቷ ኢነርጂ በኢነርጂ የምትሆነው ስላመነጨን ብቻ አይደለም። ማከፋፈያዎች ብሎም ማስተላለፊያዎች ላይ የተሻለ ሥራ መሠራትም ይኖርበታል። ታሪፍ መሰብሰብ፣ የዜጎችን ቅሬታ በጊዜ እየፈቱ መሄድ፣ ደንበኞችን እያፈሩ መጓዝ በኢትዮጵያ ኤሌክትሪክ ኃይልና በኢትዮጵያ የኤሌክትሪክ አገልግሎት በኩል ያሉት ሥራዎች በተቀላጠፈ መልኩ የሚሠራበትን ብልሃት መዘርጋት እጅግ በጣም ወሳኝነት አለው። ይህን ካደረግን ኢንዱስትሪዎች በራሳቸው ጊዜ ይመጣሉ። በሌላ አገላለጽ ምቹ ቦታ ያገኛሉ ማለት ነው።
በዚህ አጋጣሚ መግለጽ የምፈልገው ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ኢነርጂ በጣም ርካሽ ነው። ካሉት የምሥራቅ አፍሪካ አገራት ኢነርጂን በአነስተኛ ዋጋ የምታቀርበው ኢትዮጵያ ናት። ምክንያቱም በመንግሥት ድጎማ ስለሚደረግ ነው። ስለዚህ ይህም ተመራጭ ያደርጋታል። በዚህ አግባብ መጓዝ ከተቻለ ኢንዱስትሪም እየተስፋፋ ይመጣል፤ ኢንዱስትሪ እየተስፋፋ መጣ ማለት ደግሞ በራሱ ግብዓት ፈላጊ ይሆናል። ሁሉም ግብዓት ደግሞ ከውጭ የምናመጣው አይደለም። በብዛት ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው የኢኮኖሚ መሠረት ግብርና ነው። ያንን ግብርና ደግሞ ወደ ኢንዱስትሪ ማምጣት የግድ ነው።
ለምሳሌ የኢንዱስትሪ ፓርክ ተብሎ በየቦታው ተሠርተውና ተገንብተው የቆሙ አሉ። አንድም በባለሀብት ፍላጎት ማጣት የቆሙ ናቸው። ሁለትም ኢነርጂ ባለማግኘታቸው ነው። ፓርኮቹ ደግሞ የግብርና ኢንዱስትሪ ፓርክ እንዲሆኑም የአግሮ ኢንዱስትሪ ፓርክ በመባል የሚታወቁ ናቸው። ሻሸመኔ፣ ቡልቡላ፣ ነቀምት፣ ቡሬ፣ ኢተያ፣ ኮምቦልቻ እንዲሁም ይርጋለም ላይ ያሉት ግብርና መር የሆነ ግብዓት ይፈልጋሉ። ሲመሠረቱም የየራሳቸው ምክንያት አላቸው። ለምሳሌ ይርጋለም ያለው እዚያ አካባቢ ቡና እንዲሁም ፍራፍሬ አለ፤ ይህን አሽጎ እሴት ጨምሮ ወደውጭ ገበያ ለማቅረብ ነው።
ቡልቡላና ሻሸሜ አካባቢ ያሉት ደግሞ ጥራጥሬ፣ እንደ ገብስና ስንዴ ላይ ሥራዎችን መሥራት ላይ ነው። በመሆኑም ኢንዱስትሪዎቹ ባለሀብት ይፈልጋሉ፤ ባለሀብት ሲመጣ ደግሞ እሴት ጨምሮ ለውጭ ገበያ ማቅረብ ይችላል። ለዚህ ሥራ የሚሆኑ ትልልቅ ግብይቶች አሉ። በዚህ አጋጣሚ የሠራናቸው ሥራዎች አሉ።
አዲስ ዘመን፡- አዲስ የሚጀመሩ የኃይል ማመንጫ ግድቦች ካሉ ቢጠቅሱልን፤ እንዲሁም እየተጠናቀቁ ያሉም ካሉ አካተው ቢገልጹልን?
ዶክተር ሀብታሙ፡- አዲስ የሚጀመር የኃይል ማመንጫ ግድብ ለጊዜው የለንም። ትኩረታችን ያሉትን በአግባቡ መጨረስ ላይ ነው፤ ከዚህ ውስጥ አንዱ ትኩረት የሚሻው የህዳሴ ግድብ ነው። ሌሎች ተጀምረው ፍጥነታቸው በተፈለገው ልክ መሄድ ባይችልም እንደ ኮይሻ ዓይነት ግድቦች አሉና እነርሱን የማጠናቀቅ ሥራ ይሠራል። ከእሱ ባሻገር ተጨማሪ ጥናቶች ይሠራሉ። ለምሳሌ በዚህ ዓመት ኃይድሮፓወር ሊሆን የሚችል በተለይ አነስተኛ ግድብ ላይ ጥናት እናደርጋለን። ይህ ብዙ ውድ ላይሆን ይችላል። በጣም አነስተኛ ዋጋ ያለው ነው። አስቀድሜ እንደጠቀስኩት ለኦፍግሪድ ሊያገለግሉ የሚችሉ ናቸው። ይህ ከኢነርጂ ጋር በተገናኘ ያነሳሁት ነው። ከመጠጥ ውሃ ጋር በተገናኘ ብዙ ከተሞች ላይ ብዙ የውሃ ፕሮጀክቶችን እናጠናቅቃለን ብለን እየሠራን እንገኛለን።
አዲስ ዘመን፡- ለሰጡን ሰፋ ያለ ማብራሪያ ከልብ አመሰግናለሁ።
ዶክተር ሀብታሙ፡– እኔም አመሰግናለሁ።
አስቴር ኤልያስ
አዲስ ዘመን ሰኞ የካቲት 6 ቀን 2015 ዓ.ም
