ኢትዮጵያን የወደደችውና ኢትዮጵያውያን የወደዷት ዓለም አቀፍ እንስት

‹‹ስም ከመቃብር በላይ ይውላል›› ይባላል። ታዲያ ስም ከመቃብር በላይ የሚውለው ሰውየው/ሴትዮዋ በሰሩት ሥራ ነው እንጂ የማንኛውም ሰው ስም ከመቃብር በላይ ይውላል ማለት አይደለም። ስም ከመቃብር በላይ ይውላል ሲባል፤ ሰውየው/ሴትዮዋ በሰሩት ሥራ ስማቸው ሲዘከር ይኖራል ማለት ነው።

በዛሬው ሳምንቱን በታሪክ ዓምዳችን 99 ዓመታት ወደኋላ እንመለሳለን። ተመልሰንም አንዲትን ዓለም አቀፍ የኢትዮጵያ ባለውለታ እናስታውሳለን። የአንዳንድ ሰዎች መወለድ እንዲህ ነው። ከራስ አልፎ ለቤተሰብ፣ ከቤተሰብ አልፎ ለማህበረሰብ፣ ከማህበረሰብ አልፎ ለአገር፣ ከአገር ሁሉ አልፈው ዓለም አቀፍ ዜጋ የሚሆኑ አሉ።

ከ99 ዓመታት በፊት በዚህ ሳምንት ጥር 16 ቀን 1916 ዓ.ም(በፈረንጆቹ ጃንዋሬ 24, 1924) ካትሪን ሐምሊን የተባለች እንስት በአውስትራሊያ ሲድኒ ተወለደች። ከግማሽ በላይ የሚሆነውን ዕድሜዋን ያሳለፈችው ለኢትዮጵያ በመሥራት እና ኢትዮጵያን በማስተዋወቅ ነው። እነሆ ዛሬ ይቺን ጀግና ነው የምናስታውስ።

ሐምሊን የመጀመሪያና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቷን በኒው ሳውዝ ዌልስ ግዛት ውስጥ በሚገኝ ትምህርት ቤት ካጠናቀቀች በኋላ ሲድኒ ዩኒቨርሲቲ የሕክምና ትምህርት ቤት ገብታ የሕክምና ትምህርት አጠናች። የልምምድ ቆይታዋን ቅዱስ ዮሴፍ እና ቅዱስ ጊዮርጊስ በተባሉ ሆስፒታሎች አጠናቀቀች። ከዚያም ‹‹ክራውን ስትሪት›› ወደተባለው የሴቶች ሆስፒታል ገብታ የሁልጊዜም ምኞቷ የነበረውን ሴቶችን የመርዳት ተግባሯን ጀመረች። በዚህ ወቅት ነበር ከዶክተር ሬጂናልድ ሐምሊን ጋር የተዋወቁትና ትዳር የመሰረቱት።

በ1951 ዓ.ም ጥንዶቹ ዶክተሮች የኢትዮጵያ መንግሥት የአዋላጅነት ሙያ ማሰልጠኛ ተቋም ለመክፈት ያለውን ፍላጎት የሚገልፅ ማስታወቂያ ተመለከቱ። ሪቻርድ ከተባለው የስድስት ዓመት ልጃቸው ጋር ወደ አዲስ አበባ በመምጣት ተቋሙን የማቋቋም ኃላፊነትን ተረከቡ። ለሦስት ዓመታት ቆይታ ወደ ኢትዮጵያ የመጡት እነዚህ ጥንዶች እስከዕለተ ሞታቸው ድረስ በኢትዮጵያ ይቆያሉ ብሎ የገመተ አልነበረም።

ጥንዶቹ ወደ ኢትዮጵያ እንደመጡ ስራቸውን የጀመሩት በልዕልት ጸሐይ ኃይለሥላሴ መታሰቢያ ሆስፒታል ውስጥ ነበር። በወቅቱ እነካትሪን የተመለከቱት በወሊድ ወቅት በሚከሰት ችግር (ፊስቱላ) ምክንያት የሚሰቃዩ ሴቶች መከራ ፈፅሞ ያልጠበቁት ሆኖባቸው ነበር። እነርሱ ኢትዮጵያ ከመድረሳቸው በፊት የፊስቱላ ችግር ያለባቸው ሴቶች፣ እንኳን ተገቢውን ሕክምና ማግኘት ይቅርና እንደሰው የሚቆጥራቸው አጥተው የሚደርስባቸው መገለል እጅግ በጣም አስከፊ ነበር።

እንዲህ ዓይነት ስቃይ ከዚህ ቀደም አጋጥሟቸው የማያውቁት ጥንዶቹ ዶክተሮች የራሳቸውን የሕክምና መመሪያ በማዘጋጀት የኢትዮጵያውያኑን ሴቶች ሕይወት የመታደግ ተግባራቸውን ጀመሩ። ተግባራቸው በሰዎች ዘንድ ሲሰማ በርካታ ሴቶች ለሕክምና መጉረፍ ጀመሩ። በመጀመሪያ ልዕልት ጸሐይ ኃይለሥላሴ መታሰቢያ ሆስፒታል ውስጥ 10 አልጋዎች ያሉት ክሊኒክ አቋቋሙ። በግንቦት 1968 ዓ.ም ደግሞ የአዲስ አበባ ፊስቱላ ሆስፒታልን ከፈቱ።

እንደ አውሮፓውያኑ አቆጣጠር በ1993 የዶክተር ሬጂናልድ ሐምሊን ከዚህ ዓለም በሞት መለየት ለባለቤታቸው ዶክተር ካትሪን ሐምሊን ከባድ ፈተና ሆነባቸው። ይሁን እንጂ የኢትዮጵያውያን ሴቶች ስቃይ ከሁሉም ነገር በላይ አንገብጋቢ ጉዳይ መሆኑን የተረዱት ዶክተር ካትሪን ሐምሊን ሐዘኑን ተቋቁመው ሴቶችን የመርዳት ተግባራቸውን ቀጠሉ።

የዶክተር ካትሪን ሴቶችን የመርዳት ተግባራቸው ሴቶቹን በማከም ላይ ብቻ የተገደበ አልነበረም። አዋላጅ ነርሶችን የማሰልጠን ሕልማቸውን ለማሳካት በ2000 ዓ.ም የሐምሊን አዋላጅ ነርሶች ማሰልጠኛ ኮሌጅ እንዲቋቋም አድርገዋል። አዋላጅ ነርሶቹ ስልጠናቸውን ካጠናቀቁ በኋላ በገጠራማ የኢትዮጵያ ክፍሎች በሚገኙ ክሊኒኮች ተመድበው ያገለግላሉ። የአዲስ አበባ ፊስቱላ ሆስፒታል ከኢትዮጵያውያን በተጨማሪ የፊስቱላ ችግር ተጠቂዎች ካሉባቸው አገራት የሚመጡ ሰልጣኞችንም ያስተምራል። ከነዚህም መካከል የኬንያ፣ የኮንጎና የባንግላዴሽ ባለሙያዎች ይጠቀሳሉ።

ዶክተር ካትሪን ለታማሚዎቻቸው በሚሰጡት የህክምና ዓይነት በእጅጉ እንደሚኮሩና እንደሚደሰቱ ይናገሩ ነበር። ‹‹ … ችግሩ የተከሰተበትን(ሕመም የሚሰማበትን) ቦታ ብቻ አናክምም፤ ሕክምናችን ለታማሚው ሙሉ ፈውስ የሚሰጥ የፍቅር፣ የእንክብካቤና የግንዛቤ ሕክምና ነው …›› ብለዋል። በዚህ ሕክምናቸውና በአጠቃላይ የበጎ አድራጎት ስራዎቻቸው ምክንያት ከፊስቱላ ችግር ተላቀው መደበኛ ሕይወታቸውን የሚኖሩት ብቻም ሳይሆኑ ዶክተር ካትሪንን የሚያውቋቸው ሁሉ ‹‹እማዬ›› እያሉ ይጠሯቸው ነበር።

ሐምሊን ፊስቱላ ኢትዮጵያ በመባል የሚታወቀው ማዕከል ከ550 በላይ ሰራተኞችን (አብዛኞቹ በዶክተር ካትሪን ሐምሊን የሰለጠኑ)፣ ስድስት ሆስፒታሎችን፣ ‹‹ደስታ መንደር›› የተባለ የማገገሚያ ማዕከልን፣ የሐምሊን አዋላጅ ነርሶች ማሰልጠኛ ኮሌጅን እንዲሁም በሐምሊን የሚታገዙ 80 የማዋለጃ ክሊኒኮችን አስተሳስሮ የያዘ ተቋም ሆኗል። ማዕከሉ ፊስቱላን ከማከም በተጨማሪ ችግሩ እንዳይከሰት አስቀድሞ የመከላከልና ከችግሩ የተላቀቁ ሴቶች በማኅበረሰቡ ውስጥ ተቀባይነት እንዲኖራቸውና የበቁ እንዲሆኑ የሚያስችሉ ተግባራትን ያከናውናል።

በኢትዮጵያ ስድስት የሐምሊን ፊስቱላ ሆስፒታሎች ይገኛሉ። ይህም ብዙዎቹ የፊስቱላ ታማሚዎች በገጠራማ የአገሪቱ አካባቢዎች የሚገኙ እንደመሆናቸው መጠን የችግሩ ተጠቂዎች በተነፃፃሪነት በአቅራቢያቸው አገልግሎት እንዲያገኙ አስችሏቸዋል። በእነዶክተር ካትሪን ሐምሊን ጥረት ባለፉት ከ60 በላይ ዓመታት በርካታ ኢትዮጵያውያን ሴቶች በወሊድ ወቅት በሚከሰት ችግር (ፊስቱላ) ምክንያት ከገቡበት መከራ እንዲወጡ አድርገዋል።

ዶክተር ካትሪን ሐምሊን በአውሮፓውያኑ አቆጣጠር በ2001 ጆን ሊትል ከተባለ አውስትራሊያዊ ጋዜጠኛ ጋር በመተባበር ‹‹The Hospital By the River: A Story of Hope›› በሚል ርዕስ የሕይወት ታሪካቸውን ጽፈው አሳትመዋል። በዚህ መጽሐፋቸው ላይም የእርሳቸውና የባለቤታቸው ተግባር ‹‹በስቃይ ውስጥ ለሚገኙ ወገኖች ከሚደረጉ እርዳታዎች መካከል አንዱ ነው›› በማለት ገልጸውታል። በአውሮፓውያኑ 2016 የታተመው የመጽሐፉ ሁለተኛ እትም ቀዳሚ ቃል የተፃፈው በወቅቱ በአውስትራሊያ የንግሥት ዳግማዊት ኤልሳቤጥ ወኪል በሆኑት ኩዊንቲን ብራይስ ነው።

ሕይወታቸውን ሁሉ ሰዎችን ማዳን የሆኑት እኚህ ሰው ለመሆኑ ምን እውቅና ተሰጣቸው? ከተባለ፤ ምንም እንኳን ሥራቸውን ይመጥናል ባይባልም የሚከተሉትን በርካታ እውቅና እና ሽልማቶች አግኝተዋል።

ዶክተር ካትሪን ሐምሊን በዋጋ ለማይተመነው አበርክቷቸው በርካታ ሽልማቶችንና ክብሮችን ተቀዳጅተዋል። ከእነዚህም መካከል፡-

– የቀዳማዊ ኃይለሥላሴ የሰብዓዊነት ሽልማት

– የኦርደር ኦፍ አውስትራሊያ ሽልማት

– የአውስትራሊያና ኒውዚላንድ ጦር ዘማቾች የሰላም ሽልማት

– የታላቁ የቅዱስ ጊዮርጊስ የላቀ የወርቅ ሜዳልያ ሽልማት

– የቀዶ ጥገና ሐኪሞች ኮሌጅ የክብር የወርቅ ሜዳልያ ሽልማት

– የዞንታ ዓለም አቀፍ ሽልማት

– የሮተሪ ኢንተርናሽናል የሰላም ሽልማት

– የአሜሪካ የቀዶ ጥገና ሐኪሞች ኮሌጅ የክብር ሽልማት

– የአውስትራሊያ ከፍተኛ ብሔራዊ ሽልማት

– የዓለም አቀፍ የጤና ምክር ቤት የላቀ አፈፃፀም ሽልማት

– የኤደንብራ የቀዶ ጥገና ሐኪሞች ኮሌጅ የክብር ሽልማት

– የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የስነ ሕዝብ ሽልማት

– የአሜሪካ ሕክምና ማኅበር/የዶክተር ናታን ደቪስ ዓለም አቀፍ የጤና አጠባበቅ ሽልማት

– የሲዲኒ ዩኒቨርሲቲ የክብር ዶክትሬት ሽልማት

– የአውስትራሊያ አስተማሪዎች ኮሌጅ የክብር ሽልማት

– የእንግሊዝ ሕክምና ማኅበር ሽልማት

– የምርጥ የሰብዓዊና የማኅበራዊ አገልግሎት ሽልማት (ከኢ.ፌ.ዴ.ሪ ፕሬዝደንት)

– የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የክብር ዶክትሬት ሽልማት

– የሰዎች ለሰዎች ድርጅት የሕይወት ዘመን ሽልማት

– የዓለም አቀፍ የሴቶች ቀን የላቀ አፈፃፀም ሽልማት (ከኢ.ፌ.ዴ.ሪ ፕሬዝደንት)

– የዓለም የስርዓተ ፆታ ማኅበር የወርቅ ሜዳልያ ሽልማት

– የአውስትራሊያ ሕክምና ማኅበር ሽልማት

– የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የአውስትራሊያ ማኅበር ሽልማት

– የ2009 ዓ.ም የበጎ ሰው ሽልማት

ተጠቃሾች ናቸው። ከእነዚህ ሽልማቶች በተጨማሪም ዶክተር ካትሪን ሐምሊን በአውሮፓውያኑ አቆጣጠር የ1999 እና የ2014 የኖቤል የሰላም ሽልማት እጩ ሆነው ቀርበው ነበር። በ2009 ዓ.ም ተለዋጭ ኖቤል በመባል የሚታወቀውና አስቸኳይ ምላሽ ለሚሹ ዓለም አቀፍ ችግሮች ተግባራዊና ተምሳሌታዊ የሆኑ መፍትሄዎችን ላፈለቁ አካላት የሚሰጠው የ‹‹ራይት ላይቭሊሁድ» ሽልማት ተበርክቶላቸዋል።

በ2004 ዓ.ም ደግሞ የኢትዮጵያ የክብር ዜግነት ተሰጥቷቸዋል። በወቅቱ የኢትዮጵያ ፓስፖርትና የክብር ዜግነት የምስክር ወረቀት ለዶክተር ካትሪን የሰጡት የቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር አቶ መለስ ዜናዊ ‹‹በኢትዮጵያ የፊስቱላ ሕመም ሰለባ ለሆኑ ሴቶችና እናቶች የተለየ ፍቅርና ሕክምና በመስጠት ለረጅም ዓመታት የሚደነቁ ተግባራትን ያከናወኑት ዶክተር ካትሪን ሐምሊን ከኢትዮጵያውያን አንዷ መሆን መቻላቸው የሚያኮራ ነው›› ብለው ነበር።

ዶክተር ካትሪን ሐምሊን በበኩላቸው፤ ‹‹ኢትዮጵያ ባልወለድባትም ከትውልድ አገሬ የበለጠ እወዳታለሁ … አሁን ደግሞ የኢትዮጵያ ሕዝብና መንግሥት ለአገሪቱና ለሕዝቧ ያለኝን ፍቅርና አክብሮት ተገንዝቦ የክብር ዜጋ እንዲሆን ስለፈቀደልኝ ከምንም ነገር በላይ ደስተኛ እንድሆን አድርጎኛል። … የተሰጠኝ የክብር ዜግነት የጀመርኩትን የሰብዓዊና የሕክምና አገልግሎት ዘላቂነት እንዲኖረው የሚያደርግ ኃላፊነት ጥሎብኛል …›› ሲሉ ተናግረው ነበር።

በአውሮፓውያኑ 2011 በእንግሊዝ ንግሥት ዳግማዊት ኤልሳቤጥ የክብር የምሳ መርሃ ግብር ላይ እንዲታደሙ ከተደረጉ 50 ታላላቅና ተፅዕኖ ፈጣሪ አውስትራሊያውያን መካከል አንዷ ዶክተር ካትሪን ሐምሊን ነበሩ። በ1996 ዓ.ም በኦፕራ ዊንፍሬይ የቴሌቪዥን ዝግጅት ላይ ቀርበው ተሞክሯቸውን አስረድተዋል። ይህም ዝነኛዋ አሜሪካዊት ኦፕራ ዊንፍሬይ ወደ አዲስ አበባ በመምጣት የአዲስ አበባ ፊስቱላ ሆስፒታልን እንድትጎበኝና ‹‹A Walk to Beautiful›› የተሰኘ ዘጋቢ ፊልም እንድትሰራ አስችሏታል።

በጋዜጠኝነት ሙያ ከፍተኛ ቦታ ካላቸው ሽልማቶች መካከል አንዱ የሆነው የፑሊትዘር ሽልማት አሸናፊው አሜሪካዊው ጋዜጠኛ ኒኮላስ ክሪስቶፍ ዶክተር ካትሪን ሐምሊንን ‹‹የወቅቱ እናት ቴሬዛ›› በማለት ገልጿቸዋል።

የኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚኒስትር ዶክተር ዐቢይ አህመድ በግንቦት 2011 ዓ.ም የዶክተር ካትሪን ሐምሊንና የባለቤታቸውን የዶክተር ሬጂናልድ ሐምሊን የመታሰቢያ ሐውልትን በመረቁበትና ለዶክተር ካትሪን ሐምሊን የወርቅ ሽልማት ባበረከቱበት ወቅት ባደረጉት ንግግር ‹‹ … ዶክተር ካትሪን ከእኔ ዘር ውጭ አላይም የሚል አመለካከት በበዛበት በአሁኑ ወቅት ከዘር፣ ከቀለም፣ ከጾታ በላይ ሰውነትንና ሰውን ማዳን ያሳዩ እናት ናቸው። ህዝቡ ከእርሳቸው ተግባር መማር ይገባዋል፤ እኛ የመንግሥት ባለሥልጣናትም እንደዚህ ዘመን የማይሽረው ለትውልድ የሚጠቅም አሻራ ለማስቀመጥ መስራት ይጠበቅብናል … ዶክተር ካትሪን እ.አ.አ ከ1959 ዓ.ም ጀምሮ ላለፉት ስልሳ ዓመታት ከስልሳ ሺህ በላይ እናቶችንና ሴቶችን መታደግ ችለዋል። ይህ ደግሞ 60 ሺህ ተገድሎ በሚጨፈርበት ሀገር 60 ሺህ ያዳኑ የድሀ እናት የሚያስብላቸው መልካም ስራቸው ነው … ›› ብለው ነበር።

የካትሪን ሐምሊን ፊስቱላ ፋውንዴሽን ሊቀ መንበር ጁሊ ዋይት ‹‹ … ካትሪን በበርካታ ኢትዮጵያውያን ሴቶች ሕይወት ላይ ትልቅ ለውጥ የፈጠሩና አስደናቂና ሰብዓዊ የሆነ ሕይወት የኖሩ ሰው ናቸው። ሴቶችንና እናቶችን ለማገልገል ያላቸው በፍቅር የተሞላ የአገልግሎት ተነሳሽነትና ጠንካራ ጥረት ሁላችንንም የሚያኮራና ልንማርበት የሚገባ ታላቅ ገድል ነው …›› ብለዋል።

የሐምሊን ፊስቱላ ኢትዮጵያ ዋና ስራ አስፈፃሚ አቶ ተስፋዬ ማሞ ደግሞ ‹‹ … ዶክተር ካትሪን ላበረከቱት የሕይወት ዘመን አስተዋጽኦ ከልብ እናመሰግናለን። እርሳቸው የጀመሩትን ፊስቱላን ከኢትዮጵያ ምድር ጨርሶ የማጥፋት ርዕይ እውን ለማድረግ ተግተን እንደምንሰራ ቃል እንገባለን›› በማለት ተናግረው ነበር። ሌሎችን ሰዎች ሁሉ ለእንዲህ አይነት በጎ ነገር አነሳስተዋል፤ ጀግና ፈጥረዋል ማለት ነው።

በ60 ዓመታት ወርቃማ የኢትዮጵያ ቆይታቸው ከ60 ሺህ በላይ ለሚሆኑ ኢትዮጵያውያን ሕይወት የሰጡት አንጋፋዋ የፅንስና የማህጸን ስፔሻሊስት ሐኪም ዶክተር ኤሊኖር ካትሪን ሐምሊን በ96 ዓመታቸው መጋቢት 9 ቀን 2012 ዓ.ም ከ60 ዓመታት በላይ በኖሩባትና ባገለገሏት ኢትዮጵያ ከዚህ ዓለም በሞት ተለይተዋል። እነሆ ስማቸውና ሥራቸው ግን ከመቃብር በላይ ነው።

ዋለልኝ አየለ

አዲስ ዘመን ጥር 21 ቀን 2015 ዓ.ም