ከፍተኛ ትምህርት ሲገቡም ለሙግቱ መደላድል ይሆነኛል ያሉትን የህግ ትምህርት ምርጫቸው አደረጉ። ወደ አውሮፓም ጎራ ብለው ፍልስፍናን አከሉበት። ይሄው መሰረት ሆናቸውና የራሳቸውን መልካም ዕድሎች ሁሉ ወደ ኋላቸው በመተው ከ24 ዓመታት በላይ በአገር ውስጥና በውጭ በሰብአዊ መብት ጉዳይ ብቻ ሲታገሉና ሲሰሩ ቆይተዋል። በሥራው ያልረገጡት የኢትዮጵያ መሬት የለም። በአብዛኞቹ ሕይወታቸውን እስከመንጠቅ የሚገዳደር ፈተና ገጥሟቸዋል። ሰው ነፍሱን ለማዳን ሲወጣ እሳቸው በፊናቸው ለነፍሳቸው የሰናፍጭ ቅንጣት ያህል ሳይሳሱ ሰውን የማስቀደም ተግባራቸውን ፈፅመዋል፡፡ በተለይም በኢትዮጵያ ሰብአዊ መብት ጉባኤ በሚያገለግሉበት ወቅት ምርጫ 97ን ተከትሎ በተፈፀመው የሰብአዊ መብት ጥሰት ብርቱ ትግል ሲያደርጉ የነበሩት እኚሁ ሰው ከዚህ ጋር ተያይዞ በሽብርተኝነት ከመፈረጅ ጀምሮ እስርንና የተለያዩ መንጎላላቶች ደርሰውባቸዋል፡፡ በስደት በቆዩባቸው የዓለም አገራትም ሳሉ ስለዜጎች መብት መከበርና ስለንፁሃን ህይወት በዓለም አደባባይ ወጥተው ታግለዋል፡፡ ይህንን ትግላቸውን እውን የሚያደርጉላቸውን የተለያዩ ማህበራትን አቋቁመውም ሰርተዋል፤ በመስራት ላይም ይገኛሉ፡፡
በኢትዮጵያ የመጣውን ለውጥ ተከትሎም ወደሚወዷት እናት አገራቸው በመምጣት ከልጅነት ጀምሮ ብዙ ዋጋ ለከፈሉለት የሰብአዊ መብት ጉዳይ በተጨባጭ ይተገበር ዘንዳም የኢትዮጵያ ሰብዓዊ መብት ድርጅቶች ማዕከል መስርተው በዋና ዳይሬክተርነት እየመሩ ነው የሚገኙት፡፡ በዚህና በሌሎችም አንኳር ጉዳዮች አዲስ ዘመን ጋዜጣም የሰብአዊ መብት ተሟጓቹን የአቶ ያሬድ ኃይለማርያምን የህይወት ገፅታ ሊያስቃኛችሁ እንዲህ አቅርቦታል፡፡
የልጅነት ህልም
ትውልድና ዕድገታቸው አዲስ አበባ ውስጥ ቅድስት ልደታ ቤተክርስቲያን አካባቢ ነው። የመጀመርያና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርታቸውንም እዚሁ አዲስ አበባ ውስጥ በሚገኙ ትምህርት ቤቶች ተከታትለው ነው ያጠናቀቁት። በሁለቱም ትምህርት ቤቶች ተማሪዎች አብዝተው የሚታወቁት ስለሰብዓዊ መብት ጉዳይ ስብከቶቻቸው ነበር። ብዙ መምህራንና ተማሪዎችም የወደፊት ሙያቸው ይሄው የሰብአዊ መብት ሰበካ እንደሆነም ሲተነብዩላቸው ኖረዋል ለያኔው ታዳጊና ወጣት ያሬድ። እሳቸውም ቢሆን በዚህ ዕድሜያቸው ከዚህ ገና በልጅነታቸው በውስጣቸው ከተፀነሰው ሙያ ውጪ የተለየ ምኞት አልነበራቸውም። የወደፊት ፍላጎታችሁ ምንድነው ሲባልም ይገልፁ የነበረው ይሄንኑ ተፈጥሮ የቸረቻቸውን ስለሰው ልጅ መብት ዘብ የመቆም ፍላጎት ነበር።
እንግዳችን ይሄን ፍላጎታቸውን ለማሳካትም ከወዲሁ ሕግ በማጥናት የጀመሩ ሲሆን በታዳጊ ዕድሜያቸው የሰብዓዊ መብት ትግል ውስጥ ገብተዋል። ገና የሁለተኛ ደረጃ ተማሪ እያሉ በኢህአዴግ ሠራዊት መካከል በየሜዳው የጅምላ እርምጃ ይወሰድ ስለነበር የኢትዮጵያዊ ሰብዓዊ መብት ጉባኤን ተቀላቀሉ። በርግጥ ከዚህ ቀደም ብለው ‹‹አክሽን የባለሙያዎች ማህበር›› ለሕዝብ የሚባል የሕግ ባለሙያዎች የተሰባሰቡበት ማህበር ነበርና በዚሁ ውስጥ ታቅፈው ነው ተግባሩን የተዋወቁትና አሀዱ ያሉት።
ላልተገባ ህይወት የተዳረጉትን የመታደግ ሂደት
በወቅቱ 12ኛ ክፍልን እንዳጠናቀቁ መሰረታዊ የሕግ ትምህርት ተምረው ነበርና ነው ወደዚህ ማህበርም መግባት የቻሉት። በዚሁ ጊዜ ታዲያ በመዲናችን አዲስ አበባ በሚገኙት አውቶቡስ ተራ፤ መርካቶ የመሳሰሉት አካባቢዎች ታዲያ በርካታ ከገጠር የመጡ ህፃናት ሴቶች በሴተኛ አዳሪነት ይሰማሩ ነበር። የሚሰማሩት ደግሞ በራሳቸው ሳይሆን በሚያመጧቸውና መጠቀሜያ በሚያደርጓቸው ሰዎች አማካኝነት ነበር። በመሆኑም በመጀመርያ በበጎ ፈቃደኝነት መረጃ መሰብሰብ ጥናት የጀመሩት እነዚህ ሕፃናትን በሴተኛ አዳሪነት አሰማርተው በሚጠቀሙ ሰዎች ነው።
ለአንድ ዓመት ተኩል ያህልም ይሄን ጥናት ሲያደርጉ ቆይተዋል። ወደ ኢትዮጵያ ሰብዓዊ መብት ጉባኤ የመጡበት አጋጣሚም ከዚሁ ጥናት ታሪክ ጋር የተሰናሰለ ነው። ጥናቱን እያደረጉ በነበረበት ሰሞን ታዲያ አዲስ አበባ ውስጥ ታላቅ ዓለም አቀፍ የቀይ መስቀል ጉባኤ ይካሄድ ነበር። ወቅቱ ጉባኤውን ለማካሄድ ያስችለው ዘንድ መንግስት ታላቅ ዝግጅት ያደርግ የነበረበትም ነበር። ከጉባኤው አንድ ሳምንት በፊት ጀምሮም ሹመኞቹ በአዲስ አበባ ጎዳናዎች የሚገኙ ነዳያኖችን፣ የጎዳና ተዳዳሪዎችና አካል ጉዳተኞችን በሌሊት እያፈሱ ወደአዲስ አበባ እንዳይመለሱ አስፈራርተው ይጥሏቸው ነበር። የሚጣሉበት ሥፍራ ከአዲስ አበባ 30 እና 40 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ የሚገኙና የተለያዩ የከተማዋ መውጫ በሮች ናቸው። እንደአጋጣሚ በሴት አዳሪ ሕይወት ላይ እየሰሩ ባሉበት ወቅት ከዚህ ከተጣሉበት ቦታ 40 ኪሎ ሜትር ርቀት በእግራቸው ተጉዘው የተመለሱ ህፃናት ሴት አዳሪዎች ያገኛሉ።
ህፃናቱ በወላጆቻቸው እቅፍ በሰላም ከሚኖሩበት ቀዬ ተፈናቅለው ለስቃይ ሕይወት መዳረጋቸው ሳያንሳቸው በገዛ አገራቸው እንደ ቆሻሻ ታፍሰው በመጣል የደረሰባቸውን በደልም ያጫውቷቸዋል። በዚህና በመሳሰሉት ጉዳዮች ዙርያ ሲያጠኑት የቆዩትን ጥናት ሪፖርትም በወቅቱ ፕሮፌሰር መስፍን ወልደማርያም ይመሩት ወደ ነበረው የኢትዮጵያዊ ሰብዓዊ መብት ጉባኤ ያቀርባሉ። ጉባኤውም በማን እንደተፈፀመ መግለጫ አወጣና በደሉን አጋለጠ። በዚህም በጣም ደስ ስላላቸው ለምን ከነሱ ጋር አንሰራም አሉና ከጓደኞቻቸው ጋር የድርጅቱ አባል ሆኑ። ይህ ሲሆን ታዲያ ገና የሁለተኛ ደረጃ ተማሪ ነበሩ።
ቆይታ- በመብት ታጋዩ ድርጅት
እንግዳችን በዚያ በጉርምስና እድሜያቸው በኢትዮጵያ ሰብአዊ መብት ጉባኤ በተከታታይ ይሰጥ የነበረውን የስድስት ወር ስልጠና ወሰዱ። ለሁለት ዓመት ያህልም የድርጅቱ ተባባሪ አባል በመሆን ያለ ምንም ክፍያ ድርጅቱን ሲደግፉ ቆዩ። በመቀጠልም መደበኛ ተቀጣሪ ሠራተኛ ሆኑ። ስልጠና ከወሰዱ በኋላ ሰብዓዊ መብት ጥሰቶች ላይ መረጃ መሰብሰብ፤ ማጣራትና መግለጫ በማዘጋጀት እንዲሁም ዋና የሰብዓዊ መብት ጥሰቶች መርማሪ ሆነው ለስምንት ዓመታት አገልግለዋል።
አቶ ያሬድ ይሄን ሥራ በሚሰሩበት ጊዜ “ያረጋገጡት የኢትዮጵያ መሬት የለም፤ በሁሉም የአገሪቱ አቅጣጫዎች መኪና የማይገባበት ገጠር ድረስ በመዝለቅ ለስምንት ሰዓታት በእግር እየተጓዙ ነው ሥራቸውን ሲያከናውኑ የኖሩት። ኬንያ፣ ሱዳን፣ ሶማሌ ጠረፎች የጉዟቸው መዳረሻ ነበሩ። እንደእሳቸው ገለፃ ምርጫ 97 ብዙ ዕድሎችን ይዞ የመምጣቱን ያህል በርካታ አደጋዎችንም ይዞ ነበር የተከሰተው። ኢሰመጉ ደግሞ እንደ ድርጅት እንደሳቸው ባሉ ሠራተኞቹ አማካኝነት በየገጠሩ እየዞረ በምርጫው ዙርያት ምህርት ከመስጠት ባሻገር መራጮችንም አሰልጥኗል። በወቅቱ አንድ ሺህ የምርጫ ታዛቢዎችን በማሰልጠን ያሰማራበት ሁኔታም ነበር።
ፈታኙ ጊዜ
የምርጫው ውጤት መገለፁን ከተል ብሎም ከፍተኛ ቅሬታ ተነሳ። ቅሬታው በሰላማዊ ሰልፍም ታጀበ። ይሄኔ ደግሞ ሰዎች መገደል ጀመሩ። አቶ ያሬድ በወቅቱ ታድያ ኢሰመጉን በመወከል ይሄን እየተከታተሉ ሪፖርት ያደርጉ፤ መረጃ ይይዙና ለኢትዮጵያ ሕዝብም ይፋ ያደርጉ ነበር። ከምርጫው በኋላ በተከሰተው ግጭት ምክንያት እሳቸውና ሁለት ባልደረቦቻቸው ምንም ሳያደርጉ በ10ሺህ የሚቆጠሩ ዜጎች ጋር ታሰሩ። ከአዲስ አበባ ወስደው ዝዋይ ነበር ያሰሯቸው። ሊታሰሩ የቻሉት ደግሞ የሰብዓዊ መብት ጥሰቱን መረጃ ለምን ሰበሰባችሁ በሚል ውንጀላ ሲሆን ነው፡፡ በተጨማሪም ‹‹በአዲስ አበባ የነበረውን አመፃ ይመሩ ነበር›› የሚል ክስም አቅርቦባቸዋል። ሆኖም አቶ ያሬድና ባልደረቦቻቸው በዝዋይ እስር ቤት ለ21 ቀናት ታስረው ከቆዩ በኋላ ፍርድ ቤት ምንም ውስጥ እንደሌሉበት በማረጋገጥ በነፃ ለቀቃቸውና ወደ ሥራቸው ተመለሱ።
ሁለተኛው ዙር ግጭት ሲነሳ እሳቸው ለአንድ ዓለም አቀፍ ጉባኤ ስብሰባ ዩጋንዳ ካንፓላ ከተማ ውስጥ ነበር የሚገኙት። በዚህ አመፃ ብዙ ሰዎች መገደላቸውንና መታሰራቸውን እንዲሁም ጉዳት የደረሰባቸው መሆኑንም እዛው ካንፓላ ጉባኤ ላይ ሆነው መስማታቸውን ያስታውሳሉ። እዘው ካንፓላ ባሉበት አመፁን እንዳነሳሱና እንደመሩ ተደርገው መፈረጃችንና በዚሁ ጥፋት እንደሚፈለጉ የሰሙት በቴሌቪዥን ነው። የእሳቸውን ጨምሮም የ55 ሰዎች ስምና ፎቶ ግራፍ የያዘ ዝርዝርንም ይፋ ማድረጉን በዚሁ በቴሌቪዥን መስኮት አስተዋሉ። ሁኔታው እሳቸው ካንፓላ ስብሰባ ላይ በነበሩበት አጋጣሚ በተካሄደ አመፃ በምን ተአምር ተጠያቂና ወንጀለኛ ሊሆኑ እንደቻሉ ባይገባቸውም አመፁ ኢትዮጵያ በነበረበት ወቅት እሳቸው ካንፓላ ስብሰባ ላይ መሆናቸውን በተለያየ የመገናኛ ብዙሃን ያዩ ሁሉ የመንግስትን ሀሰተኝነት ይበልጥ የተረዱበት አጋጣሚን ፈጠረ።
የስደት ሕይወት
በሌሉበት በጥፋተኝነት በመከሰሳቸውና ተጠያቂ በመሆናቸው ምክንያት አቶ ያሬድ ወደ ኢትዮጵያ መመለስ አልቻሉም። በመሆኑም ለስምንት ወራት ያህል ኡጋንዳ አለም አቀፍ የሆነ የሰብአዊ መብት ድርጅት ላይ ሲሰሩ ቆዩ። ከስምንት ወር በኋላም የሰብዓዊ መብት ጥሰቶችን ለአውሮፓ ፓርላማ እንዲያጋልጡ ተጋብዘው ስለነበር ሪፖርት ለማቅረብ ወደ አውሮፓ አቀኑ። የአውሮፓ ፓርላማ መቀመጫ ደግሞ ብራስልስ ስለነበረ በወንጀል ከተፈረጁ በኋላ ወደ አፍሪካ መመለስ ስለማይታሰብም እዛው ብራስልስ ውስጥ ለመቀመጥ ተገደዱ።
እንግዳችን በአፍሪካና በአውሮፓ በስደት በቆዩባቸው 16 ዓመት ውስጥም በሰብዓዊ መብት በርካታ ሥራዎችን ሰርተዋል። በግል ሕይወታቸው ከሰብአዊ መብት ዕውቀታቸው በተጓዳኝም ከአውሮፓ ዩኒቨርሲቲ በፍልስፍናው መስክ ሌላ ዕውቀት የጨመረላቸውን ዲግሪ ያዙ። ከዚህ በኋላ ‹‹የሰብዊ መብቶች በኢትዮጵያ›› የሚባልና አዉሮፓ ውስጥ ጄኔባ ተመዝግቦ የሚገኝ ድርጅት መስራታቸውን ተያያዙት። ድርጅቱ ኢትዮጵያ ውስጥ የሚፈፀሙ የመብት ጥሰቶችን በአዉሮፓ ፓርላማ በተባበሩት መንግስታትና በዓለም አቀፍ ደረጃ እንዲሻሻሉ ጫና የሚፈጥር ነበር። በአውሮፓ በጉዳዩ ላይ ግንዛቤ የማስጨበጥ ሥራ ሲሰሩም ቆይተዋል።
ለመብት ተሟጋቹ ብሩህ ተስፋ የፈነጠቀው ለውጥ
ከአራት ዓመታት በፊት በኢትዮጵያ የመጣው ፖለቲካዊ ለውጥ እንደ አቶ ያሬድ ላሉ ስደተኛ ዜጎች ብሩህ ተስፋ ነው የፈነጠቀው፡፡ በተለይም ከሚወዷት አገርን ህዝብ ጋር ዳግሞ ለመገናኛነት ያስቻላቸው መሆኑ ለእነሱ ለውጡ ብዙ ትርጉም ያለው ነው፡፡ እንግዳችን አቶ ያሬድ ለውጡ ሲመጣም ተቀማጭነቱ አውሮፓ የነበረው ድርጅት ወደ ኢትዮጵያ መጥቶ እዚሁ በኢትዮጵያ መድረክም እንዲሰራ በሲቪክ ማህበራት ባለስልጣን መሥርያ ቤት እንዲመዘገብ ተደረገ። ግለሰባዊ መብት በኢትዮጵያ የሚባላው ድርጅት ራሱን ችሎ በአገር ውስጥ ፈቃድ አግኝቶ እየተንቀሳቀስ የሚገኝ ድርጅት ነው። ቀደም ሲል የዚህ ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ነበሩ። አሁን ላይ ደግሞ የዚሁ ድርጅት የቦርድ ሰብሳቢ ሆነው እየመሩ ይገኛሉ። በተጨማሪም ወደ አገር ቤት ከመጡ በኋላ የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች እንዲሁም ጋዜጠኞች ስራቸውን ሲሰሩ ብዙ ችግር የሚገጥማቸው ስለነሱ መብት የሚሟገት ድርጅት እንደሚያስፈልግ ተገንዝበው የኢትዮጵያ ሰብዓዊ መብት ድርጅቶች ማዕከል መስርተው በዋና ዳይሬክተርነት እየመሩ ነው ያሉት።
የሰብአዊ መብት ማዕከሉ
በማዕከሉ የሚተኮርበት ዋንኛው የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች የአገሪቱን ህግ፣ የዓለም አቀፍ ሕጎችን አክብረው እንዲሰሩ ማድረግ ነው። ስለ ሰብዓዊ መብት በቂ ዕውቀትና ግንዛቤ እንዲኖራቸው ስልጠና በመስጠት ላይ ይሰራል። ማዕከሉ ከተመሰረተ ሁለት ዓመቱ ሲሆን በዚህ ጊዜ ውስጥ ከ 500 በላይ የሚሆኑ የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾችን የስልጠናው ተሳታፊ እንዲሆኑ አድርጓል። ስልጠናው ከሁሉም የአገሪቱ ክልሎች የመጡ የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾችን ተደራሽ ያደረገ ነው። ስለሰብዓዊ መብት በቂ የሆነ ግንዛቤ እንዲኖራቸው፤ በአገር ውስጥና በዓለም አቀፍ ደረጃ ያሉ የሰብኣዊ መብት ሕጎች ምን እንደሚመስሉ፤ የሰብዓዊ መብት ጉዳይ ላይ የሚሰራ ሰው ራሱን ህገወጥ ተግባራት ከመፈፀም እንዲያቅብ፤ በገለልተኝነት መሥራት እንደሚችል ማሰልጠን ሲሆን ከዚሁ በተጓዳኝ ሥራቸውን በአግባቡ ሲሰሩ ችግር የሚገጥማቸው የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች ሲኖሩ ድጋፍና እገዛም ያደርጋል። ከተባበሩት መንግስታት የሰብዓዊ መብት ኮሚሽን ጽሕፈት ቤት ጋር በሴቶች ላይ ብቻ ያተኮረ ሴት የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች ራሳቸውን ችለው እንዲደራጁ ትልቅ ሚና ተጫውቷል። አሁን ላይ ሴት የሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች የሚባል ጥምረት ተቋቁሟል። የዚህን ጥምረት ቢሮ በማመቻቸትም አባላቱን እያገዘ ይገኛል። በአካል ጉዳተኛ ላይ የሚሰሩ ሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች ላይ የሚሰሩትንም ለማቋቋም መንገድ ላይ ይገኛል።
ግጭቶች ባሉባቸው አካባቢ በሰብዓዊ መብት ላይ የሚሰሩ ሰዎች ላይም ይሰራሉ። በሴቶች ላይ የሚደረጉ ጥቃቶችን በመቃወም የሚደረገው ዓለም አቀፍ ንቅናቄን በተመለከተም በትኩረት ይሰራል። በኢትዮጵያ አቆጣጠር በዚሁ ዓመት በተካሄደው ንቅናቄ የተለያዩ መድረኮችን በማዘጋጀት በጥቃቱ ዙርያ ውይይት እንዲደረግ አስችሏል። በተመሳሳይም ከጃፓን ኤምባሲ ጋር በመተባበር የሴቶች ጥቃት፤ ጉዳት የፎቶ ኢግዚብሽን፤ የግጥም ምሽት አዘጋጅተው የነበረ መሆኑን ያወሳሉ። ድርጅታችው አትኩሮ የሚሰራው በሰብዓዊ መብት ላይ ቢሆንም የሴት ሰብዓዊ መብት ተሟጋቾች፤ የአካል ጉዳተኞች ጉዳይ ደግሞ የበለጠ የሚሰሩበት መስክ ነው።
ስለሰዎች መብት የቀጠለው ትግል
ዘንድሮ ኢትዮጵያ ውስጥ ይህን ጥቃት የሚያወግዝ ዘመቻ በመዲናይቱ አዲስ አበባና በአገሪቱ የተለያዩ አካባቢዎች ሲካሄድ ተገኝተው ስለ ጥቃቱና መወሰድ ስለሚገባው እርምጃ በአዲስ አበባው በእስካይ ላይ ሆቴል ንግግር አድርገዋል። ከዚህ ቀደም ብሎም ለንደን ላይ ‹‹በሴቶች ላይ የሚፈፀሙ ጥቃቶችን እንከላከል›› በሚል ትልቅ ጉባኤ ተካሂዶ ነበር። በጉባኤው እሳቸውን ጨምሮ ከመላው ዓለም የተውጣጡ ከ800 በላይ ሰዎች ታድመውበታል። የተለያዩ አገሮች ተወካዮችም ተገኝተውበታል። ታዲያ እንግዳችን እንዳጫወቱን በዚህ ጉባኤ ላይ ስማቸው ተደጋግሞ ይነሳ ከነበሩት አገራት አንዷ ኢትዮጵያ ነበረች። አገራቸው ስሟ ሊነሳ የቻለበት ምክንያት ደግሞ በሰሜኑ የአገራችን ክፍል በነበረው ግጭት ምክንያት በተለይም በአፋርና አማራ ክልል ላይ ከግጭቱ ጋር ተያይዞ ብዙ ሴቶች የጥቃት ሰለባ በመሆናቸው ነው።
የመደብደብ፤ በልጆቻቸውና በባሎቻቸው ፊት ሳይቀር የመደፈር፤ በደቦ የመደፈር፤ ብዙ ጥቃት ተፈጽሞባቸዋል። ይሄ ጥቃት በዓለም አቀፍ ደረጃ የሚታወቅ ነው። በዓለም አቀፍ ደረጃ በርካታ ሕጎች ሲኖሩ የተባበሩት መንግስታት በሴቶች ላይ የሚፈፀሙ ጥቃቶችን ለመከላከል ያወጣውና አገሮች ያፀደቋቸው ሕጎች መኖራቸውንም ያነሳሉ። በተጨማሪም ህፃናትና ሴቶች ላይ ጥቃት እንዳይፈፀም ጥበቃ የሚያደርጉ የጄኔባ ፕሮቶኮል ተብለው የተቀመጡ ድንጋጌዎች አሉ። በነዚህ ድንጋጌዎች ኢትዮጵያ ጭምር ፈርማባቸዋለች። ይሁንና ራሱ በኢትዮጵያ ስር ያለው የሰብዓዊ መብት ኮሚሽን ከተባበሩት መንግስታት ጋር ሆነው ባወጡት ሪፖርት እንደተመለከተው በሰሜኑ ግጭት ቁጥራቸው እጅግ ከፍተኛ የሆነ ሴቶች በጦርነቱ በተሳተፉ በሁሉም አካላት በኩል በነበረው ጥቃት የጾታ ጥቃት የደረሰባቸው መሆኑን ያረጋግጣል። ዘንድሮ ለ16 ተከታታይ ቀን በተካሄደው ፀረ-ጾታዊ ጥቃት ቀን ጥቃቶቹን ማውገዝ ነው። ምንም ዓይነት ግጭት ቢከሰት ሴቶች የግጭቱ እልህ መወጫ መሣርያ መደረግ የለባቸውም። ጦርነትና ግጭት ሊኖርና ሊካሄድ ቢችልም ‹‹ወታደር መሣርያውን አስቀምጦ ሴትን መድፈርና ማጉላላት ነውርም ነው ሕገ ወጥ ሥራና በዓለም አቀፍ ሕግ የሚያስጠይቅም ነው›› ይላሉ።
ዘንድሮ ለ16 ቀን ኢትዮጵያን ጨምሮ በዓለማችን የተካሄደው ንቅናቄ ዓላማው ያደረገው አንደኛ እነዚህን በሴቶች ላይ የተፈፀሙ ጥሰቶች ማውገዝ፤ በሴቶች ላይ የተፈፀሙ ጥቃቶችን ያደረሱ ሰዎች በየትኛውም ደረጃ ላይ የሚገኙ ቢሆኑ ጉዳያቸው በሕግ አግባብ ቀርቦ ተጠያቂ እንዲደረጉ ማድረግን ነበር። “በደረሰባቸው ጥቃት ምክንያት አካላዊና ስነ ልቦናዊ ጥቃት የደረሰባቸው ሴቶች አሉ›› ይላሉም አቶ ያሬድ። ታድያ እንደሳቸው እነዚህ ሴቶች ከጉዳታቸው እንዲታከሙና ነፃ የጤና ሕክምና አገልግሎት እንዲሰጣቸው፤ ንብረታቸው የተዘረፈውን እንደገና መልሶ የማቋቋም ሥራ ይሰራል። በዋናነት የስነ ልቦና ቀውስ የደረሰባቸው በስነ ልቦና ባለሙያዎች ምርመራና ድጋፍ እንዲደረግላቸው ያስችላል። አንዳንዶቹ በተለይ በጥቃቱ ምክንያት ለአባላዘር በሽታና ለኤች አይቪ የሚጋለጡበት ዕድል ሰፊ ስለሆነ የማገገሚያ ማዕከል ማቋቋም ያሻል። በጾታዊ ጥቃት ውስጥ ያለፉ ሴቶች ማዕከሉ ውስጥ ገብተው ሕይወታቸው እንዲታደስ፤ ከጉዳታቸው እንዲካሱና ፍትህ እንዲያገኙ ጥሪ ማድረግ ላይም ያተኮረ ነበር እንቅስቃሴው።
እንደ ሰብዓዊ መብት ተሟጋች ድርጅት በጋራ ሆነው እነሱም የጥቃት ድርጊቶቹን ሲያወግዙና ለሚመለከታቸውም አካላትም ሲያሳውቁ ቆይተዋል። በዋናነት ግን በመንግስት ሥር ያለው የሰብዓዊ መብት ኮሚሽን ሪፖርት ያወጣ ሲሆን ሪፖርቱ ምክረ ሀሳቦች አሉት። ከምክረ ሀሳቦቹ ደግሞ ጥቃቱን የፈፀሙ ሰዎች ለሕግ ይቅረቡ፤ ተጎጂዎች ይካሱ የሚሉት ይገኙበታል። በመሆኑም የነሱም ሥራ ሪፖርት ማውጣት ብቻ ሳይሆን ምክረ ሀሳቦችን መንግስትም ሌሎችም የሚመለከታቸው አካላቶች በአግባቡ እንዲተገብሯቸው ማድረግ ነው። እሳቸው እንዲህ ዓይነቶቹ ሀሳቦች በተንፀባረቁባቸው መድረኮች ተገኝተው ነበር። በተለይ በለንደን የነበረውን የውግዘት እርምጃ አስመልክቶ የነበረውን ተሞክሮ እንዳካፈሉን ታድያ በመድረኩ ከመላው ዓለም የተውጣጡና ከ800 በላይ ሰዎች ታድመውበት ነበር። የብዙ አገራት ተወካዮችም ነበሩበት። እነዚህ በጋራ በመሆንም የሰብዓዊ መብትን የሚፃረር ያሉትን ጥቃት ድርጊትም አውግዘዋል።
ለውጡ ከመጣ በኋላ ደግሞ ሰብአዊ መብትን የሚጥሱት የተገላቢጦሽ ከመንግስት ውጭ ያሉ አካላትና የተለያዩ ኃይላት ናቸው። የጎበዝ አለቆች፤ የፖለቲካ ድርጅቶች፤ መንግስታዊ ያልሆኑና መሳርያ የታጠቁ፤ አንዳንዴም ያልታጠቁ፤ ነገር ግን ግማሾቹ የብሄር ጽንፍ የያዘ ቡድን፤ ከፊሎቹ የሐይማኖት ጽንፍ የያዘ ቡድን ያላቸው ኃይሎችና ሌሎች ናቸው። እነዚህ ኃይላት በአንድ ወይ በሌላ ምክንያት እያሳበቡ የዜጎችን ሕይወት አደጋ ላይ የሚጥሉበት ሁኔታ አለ። ዜጎች በየቀኑ የሚገደሉበት፤ በጅምላ የሚጨፈጨፉበት፤ አንዳንድ ቦታ ደግሞ ቁጥሩ ከዚህ በፊት ታይቶም ተሰምቶም በማይታወቅ ሁኔታ በ100ዎች የሚቆጠሩ ሰዎች የሚሞቱበት ሁኔታ አለ። እንደ ፊቱ የተጋነኑ አይሁኑ እንጂ በመንግስት አካላት የሚፈፀሙ የመብት ጥሰቶች የሉም ማለት አለመሆኑንም ይጠቅሳሉ።
አቶ ያሬድ እነዚህን እውነታዎች ጨምሮ በግል ሕይወታቸውና በወራቶች ጊዜ ውስጥ ለሕትመት የሚበቃ መጽሐፍት እየፃፉ ነው። በዚህ መጽሐፍ ውስጥ በሰብዓዊ መብት ጉዳዮች ላይ ሲሰሩ ከመታሰር ጀምሮ ብዙ ገጠመኞቻቸውን ገልፀውታል። ሆኖም ከዚህ ውስጥ በጋምቤላ የገጠማቸውን አይረሱትም። በፈረንጆቹ 2003 ዓ.ም ጋምቤላ ውስጥ አኝዋኮች ላይ የተፈፀመውን ጭፍጨፋ ሊያጣሩ የሄዱበት ሁኔታ እጅግ ፈታኝና ሕይወታቸውን የከፋ አደጋ ላይ የሚጥል ብቻ ሳይሆን ለመሞት ቆርጠው የሄዱበት እንደነበር ያነሱበት ይጠቀሳል። ሰዎች ማቄን ጨርቄን ሳይሉ ነፍሳቸውን ብቻ ለማዳን ብለው በጥድፊያ ከጋምቤላ እየሸሹ ሲወጡ እሳቸው ደግሞ ከባልደረቦቻቸው ጋር ወደ ጋምቤላ እየገቡ የነበረበት ሁኔታ ነበር። የሄዱት ግጭቱ ሳይበርድ ጥቃቱ በተፈፀመ በአምስተኛው ቀን ነው። ሆኖም ፍፁም አልበረደም። ይልቁኑም ታላቅ በቀል ያዘለ ግጭት የቀሰቀሰና ያቀጣጠለበት ሁኔታ ተተክቶ ነው የደረሱት።
ወቅቱ ትራንስፖርት የጠፋበትና የኢትዮጵያ አየር መንገድም ወደ ጋምቤላ የሚያደርገውን በረራ ማቆሙን ያሳወቀበት ነው። እሳቸውና ባልደረቦቻቸው የሄዱት በወቅቱ ግጭቱን እንዲያረጋጉ የታዘዙ አንድ ከፍተኛ የመንግስት ባለስልጣን የሚሄዱበት አውሮፕላን ተፈቅዶላቸውና ትኬት በመቁረጥ ተሳፍረው ነው። ሲደርሱ ታድያ ከኤርፖርቱ ወደ 17 ኪሎ ሜትር ግራና ቀኝ ያለውን ጨምሮ ብዙ አካባቢዎች ተቃጥለው ይጨሳሉ። ‹‹አንድ ዛፍ ተክሎ ለማድረስ ምን ያህል ዓመት እንደሚፈጅ መገመት ይቻላል›› የሚሉት አቶ ያሬድ የሚያምረውና አረንጓዴ በተላበሱ ረጃጅምና ቀጥ ቀጥ ያሉ ዛፎች ተጠቅጥቆ የነበረው ደን አንድ ባለስልጣን ሲመጣ እንዳይጠቃ በሚል ሌሊቱን በሙሉ በእሳት ሲለበለብ አድሮ በመጨሱ የተቃጠለ አገር ውስጥ የገቡ ይመስል እንደነበር ያስታውሳሉ። በተጨማሪም ሌሎች በርካታ አደጋዎች ነበሩና እጅግ አስቸጋሪና ሕይወትን የሚፈትኑ ሁኔታ ውስጥ ሆነውና ራሳቸውን ሸሽገው ነበር ጉዳዩን ያጣሩት።
በአካባቢው የነበሩት ሰዎች እንዴት እንደተገደሉ፤ ቤቶች እንዴት እንደተቃጠሉ በሁለት ቀን ውስጥ አጣርተው ጨርሰው ነው አካባቢውን ለቀው የወጡት። በአንድ ቀን አዳር ከተማዋን ባይለቁ ኖሮም እነሱም ከነመረጃው እዛው ተቃጥለው የሚቀሩበት እንደነበርም ወደ ኋላ መለስ ብለው ያወሳሉ። እንዳጫወቱን ይሄን ብቻ ሳይሆን በዙ ፈታኝ የሆኑ ጊዜያቶችንም አሳልፈዋል። ለአብነትም አርባ ምንጭን ይጠቅሳሉ። በዚህች ከተማ ዙርያና በጣም ገጠራማና የጭነት መኪና እንኳን መግባት የማይችልበት ቦታ የብሄር ግጭት ተፈጥሯል፤ ሰዎች ሞተዋልና ብዙ ቤቶች ወድመዋል ተብሎ ለማጣራት የተጓዙትን ረጅምና አድካሚ መንገድ ፈፅሞ አይዘነጉትም። የገጠሩ አካባቢ ነዋሪዎች ሁለትና ሦስት ሰዓት እንደሚፈጅ ቅልል አድርገው የነገሯቸውን ከአርባ ምንጭ ከተማ ጠዋት ሁለት ሰዓት ላይ ተነስተው አሰልቺ የስምንት ሰዓት እግር መንገድ ጉዞ ሲያደርጉ በመዋልና በማምሸት 11 ሰዓት ተኩል ነበር የደረሱት። ይሄን ሲያጣሩ አድረው ደግሞ በማግስቱ ሳያርፉ ወደ ሁለተኛውና ሌላ አካባቢ ወዳለው ለማጣራት ነው የሄዱት።
የኢትዮጵያ መንግስት እከሌ ተደበደበ፤ ተገደለ፤ ተገረፈ እንዲህ ዓይነት ተግባር ተካሄደ ብለው የሚያወጧቸውን የሰብዓዊ የመብት ጥሰት መግለጫዎችና ሪፖርቶች አንድም ቀን ውሸት ነው ብሎ አያውቅም። ለዚህም ለአብነት እንደጠቀሱት የጋምቤላውን መግለጫ ሲያወጡ ቦታው ላይ ሄደው፤ የአካባቢውን ባለስልጣን ፖሊስና የሚመለከተውን አናግረው፤ የሞቱ ሰዎችን ስም ዝርዝር ይዘው የተረፉ ሰዎችን ኢንተርቪው አድርገው ምስላቸውን ፎቶ አንስተው ነበር። ግን ደግሞ የመንግስት ምላሽ በጅምላ የነጭ ተቀጣሪዎች፤ ድብቅ ተልኮ ያላቸው፤ አገርን የበደሉና በሰብዓዊ መብት ስም የተለየ አጀንዳ የሚያራምዱ የሚል ስድብ ስም የሚለጥፍ ነበር። ብሄራዊ መግለጫም ይሰጥባቸዋል። እንጂ አንድም ቀን የሰብዓዊ መብት ድርጅቶች በማስረጃ አስደግፈው ለሚያወጡት ሪፖርት ቀጥተኛ ምላሽ ሲሰጥ እንደ ባለሙያ አይተው አያውቁም። ይህንን ሁኔታ ለመለወጥ የመንግስትም ሆነ የሚመለከተው አካል ኃላፊነት መሆን አለበት የዛሬው የህይወት ገፅ እንግዳችን መልዕክት ነው፡፡
ሰላማዊት ውቤ
አዲስ ዘመን ጥር 7 ቀን 2015 ዓ.ም
