ዮፍታሔ ንጉሤ – ባለቅኔው ኮከብ

‹‹አገሬ ኢትዮጵያ ሞኝ ነሽ ተላላ፣

የሞተልሽ ቀርቶ ገደለሽ በላ።››

ይህ የግጥም ስንኝ ሲነገር ቀድመው ወደ ብዙዎቻችን አዕምሮ ይመጣሉ፤ባለቅኔ፣ ደራሲ፣ ገጣሚና አርበኛ ነበሩ፤የመጀመሪያው የኢትዮጵያ ሕዝብ መዝሙር ደራሲም ናቸው … ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሤ።

ዮፍታሔ ንጉሤ ከአባቱ ከቄስ ገበዝ ንጉሤ ወልደኢየሱስና ከእናቱ ከወይዘሮ ማዘንጊያሽ ወልደኄር በ1887 ዓ.ም ጎጃም፣ ደብረ ኤልያስ ውስጥ ተወለደ። ‹‹ዮፍታሔ›› የሚለውን ስም ያወጡለት ታዋቂው የደብረ ኤልያስ ቅኔና የመጻሕፍት ትርጓሜ መምህር የኔታ ገብረ ሥላሴ ነበሩ።

ልጅ የአባቱን ፈለግ መከተል የቆየ ልማድ ነውና ዮፍታሔም በነበረው ወግና ስርዓት መሰረት የቆየው የቤተሰቡ ታሪክ ይቀጥልና ክብሩንም ይወርስ ዘንድ ለትምህርት ተላከ። በተወለደበት አካባቢ አደላ ንጉሤ ወደተባሉ መምህር ዘንድ በመሄድ ትምህርት ጀመረ። ፊደልን ካጠና በኋላ ደረጃ በደረጃ ንባብን፣ መዝሙረ ዳዊትን፣ የዜማ ትምህርትን፣ ፆመ ድጓን፣ ምዕራፍንና ድጓን ተምሮ አጠናቀቀ። እነዚህን ሲያጠናቅቅ ቅኔ ቤት ገባ። በአካባቢው ታዋቂ የነበሩት መምህር ገብረሥላሴ ዮፍታሔ የዘረፋቸውን ቅኔዎች ደጋግመው ሰምተው፣ በቅኔ ችሎታው ብቁ መሆኑን ተገንዝበውና በደብረ ኤልያስ ሊቃውንት ፊት ‹‹ተቀመጥ በወንበሬ ተናገር በከንፈሬ›› ብለው ችሎታውን መስክረውለት ተመረቀ። ዮፍታሔ የቅኔ ትምህርቱን የጨረሰው ገና በለጋ ዕድሜው ነበር።

ዮፍታሔ በቅኔና በዜማ ትምህርት ለመምህርነት የሚያበቃ ችሎታ ቢኖረውም ደብረ ኤልያስ ውስጥ ብዙ ሊቃውንት ስለነበሩና ዕድሜው ትንሽ ስለነበር ጉባዔ ከፍቶ አላስተማረም። ከዚያ ይልቅ በሌሎች ተግባራት ደብሩን አገልግሏል። ገና በወጣትነቱም ለጎልማሶች በሚሰጠው ማዕረግ ‹‹ቀኝ ጌታ›› ለመባል በቅቷል።

ዮፍታሔ በግንቦት ወር 1909 ዓ.ም ወደ አዲስ አበባ ሄደ። በወቅቱ በሥራ ዘርፉ እየተሰማሩ የሚያገለግሉት የቤተ ክህነት ትምህርት የተማሩ ሰዎች ስለነበሩና ቀኝ ጌታ ዮፍታሔም የቅኔና የዜማ ሊቅ ስለነበር ሥራ ለማግኘት ብዙም አልተቸገረም ነበር። ሥራ ያገኘውም ቀበና አቦ ቤተክርስቲያን ቢሆንም በሥራው ምክንያት ከሚሠራበት ደብር አልፎ በአዲስ አበባ ውስጥ ተደናቂ ለመሆን በቃ። በአጭር ጊዜያት ውስጥም ስምና ሥራው በመንግሥት ዘንድ ታውቆ ተመስግኖ ለሽልማት በቃ።

ጥር 11 ቀን 1910 ዓ.ም የጥምቀት በዓልን ምክንያት በማድረግ ንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ለየአድባራቱ ሽልማት ልከው ነበር፤ቀኝ ጌታ ዮፍታሔም ከተሸላሚዎቹ መካከል አንዱ ነበሩ።

ባየር በተባለው የፈረንሳይ ኩባንያ ውስጥ ሲሰጥ የነበረው ስልጠና በመቋረጡ ምክንያት በሰኔ ወር 1911 ዓ.ም በሊጋባ ጽሕፈት ቤት ውስጥ ተቀጠረ። ይህም ከቤተ ክህነት እየራቀ እንዲሄድ እንዳስገደደው ታሪኩ ያስረዳል። በ1918 ዓ.ም ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ እና አቶ መላኩ በጎሰው በዳግማዊ ምኒልክ ትምህርት ቤት የአማርኛ መምህር ሆነው ተመደቡ። በወቅቱ የአማርኛ ቋንቋ ማስተማሪያ መጻሕፍት ስላልነበሩ ራሳቸው ማስተማሪያ እያዘጋጁ ያስተምሩ ነበር። ከአማርኛ ቋንቋ መምህርነታቸው በተጨማሪም መዝሙሮችን እየደረሱ ለተማሪዎቻቸው ያስተምሩም ነበር።

ብላታ መርስዔሃዘን ወልደቂርቆስ እንደፃፉት፣ ቀደም ሲል በተፈሪ መኮንን ትምህርት ቤት ብቻ ተወስነው የነበሩት መዝሙሮች ከ1918 ጀምሮ በዳግማዊ ምኒልክና በሌሎች ትምህርት ቤቶች ተስፋፍተዋል። ከሁሉም መዝሙሮች በላቀ ሁኔታ የታወቁትና የተመሰገኑት መዝሙሮች በቀኝ ጌታ ዮፍታሔና በአቶ መላኩ የተደረሱት ነበሩ። ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ የዜማና የሙዚቃ ትምህርት እንዲስፋፋ ያስቻለ ሥራም ሠርቷል። ግጥምን ከዜማ ጋር አስማምቶ የመድረስ ችሎታው በጣም የሚደነቅ ነበር። ይህ ችሎታውም የግጥሞቹ ቃላትና ሐረጋት ሲነበቡ ለግጥሞቹ ልዩ ለዛና ድምቀት ከመስጠታቸውም ባሻገር ሐሳባቸው ጠልቆ እንዲገባ ምክንያት እንደሆነም ይነገራል።

የቀኝ ጌታ ዮፍታሔ መዝሙሮች በትምህርት ቤቶች ውስጥ ብቻ ተወስነው አልቀሩም። በየጊዜው እየደረሰ ከሚያሳያቸው ትያትሮች ጋር እያስማማ ለሕዝብ ያቀርባቸው ነበር። ሥራዎቹም ተወዳጅ ነበሩ። ለአብነት ያህል ተማሪዎች ‹‹ወላድ ኢትዮጵያ›› የሚለውን መዝሙር በቀኝ ጌታ ዮፍታሔ መሪነት ሲዘምሩ የሰማቸው ሰው ሁሉ ደስ ተሰኝቶ እንደነበር በብርሃንና ሰላም ጋዜጣ ላይ የታተመ ጽሑፍ ያመለክት ነበር።

‹‹ … ወላድ ኢትዮጵያ ለልጆቿ ብላ፣

እጅግ ሳይጥሩላት ሳይዘሯት አብቅላ፣

ስንዴውን ጠብቃ እንክርዳዱን ነቅላ፣

ስትመግበን አየን በፀሐይ አብቅላ … ››

ይሁን እንጂ በጊዜው ሙዚቃን በኖታ ያስተምሩ በነበሩት ናርሲስ ናልቫንድያንና ሙዚቃን በድጓ ያስተምሩ በነበሩት በቀኝ ጌታ ዮፍታሔ መካከል መጠነኛ አለመግባባት እንደነበር ታሪካቸው ያስረዳል። ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ በቤተ ክህነት የዜማ ትምህርት ለመምህርነት የሚያበቃ ዕውቀት ስለነበረው መዝሙር እየደረሰ ማስተማሩ የሚያስገርም ባይሆንም ትያትር ለመድረስ ምን አበረታታው የሚል ጥያቄ መነሳቱ አይቀርም። የቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሤን ታሪክ የሚዘክር መጽሐፍ የፃፈው ገጣሚ፣ ደራሲና ሃያሲ የነበረው ዮሐንስ አድማሱ ሰኔ 23 ቀን 1961 ዓ.ም በታተመው መነን መጽሔት ላይ ‹‹ዮፍታሔን ለማስታወስ ያህል›› በሚል ርዕስ ባሰፈረው ጽሑፍ፣ ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ እንዴት ወደ ትያትር ዓለም እንደገባ በመጠኑ ይጠቁመናል።

‹‹ … ወደ ትያትር ዓለም ያስገባው አንዱ ምክንያት ወደ አዲስ አበባ ከመጣ በኋላ ለአማርኛ መምህርነት መመልመሉ ይመስለኛል። በዚያን ጊዜ ተውኔት የሚጽፉና የሚያሳዩ መምህራንና ተማሪዎች ነበሩ። ትያትር የሚያሳዩትም ብዙውን ጊዜ በትምህርት ቤቶችና በሆቴሎች ውስጥ ነበር። ሌላው ምክንያት ደግሞ የጊዜው ሁኔታ ይመስለኛል።፡ ከ1900 እስከ 1928 ዓ.ም ኢትዮጵያ ብዙ ተፈትናለች። ደራሲያኑም የሕዝቡን ስሜት ለመንካትና ልቡናውን ለማንቃት ዋነኛ መሳሪያ የሆናቸው የዘመኑ መድረክ ሳይሆን አይቀርም …››

ምንም እንኳ ዮፍታሔ የዘመኑን ትምህርት አልተማረም ቢባልም መጀመሪያ የሐይማኖት በኋላም የአማርኛና የሙዚቃ መምህር ሆኖ መሥራቱና የትርጉም ሥራዎችን በማቃናት መሳተፉ ትያትር ለመድረስ የረዳው ይመስላል። በወቅቱ ልዑል አልጋወራሽ ተፈሪ መኮንን ከመኳንንቱ ጋር በመሆን ትያትር በሚታይባቸው ቦታዎች እየተገኙ ትያትሮችን ይታደሙ ነበር። ይህም የደራሲዎችን መንፈስ የበለጠ ሳያነቃቃው አልቀረም። ልዑል አልጋ ወራሽ ተፈሪ መኮንን ንጉሠ ነገሥት ከሆኑ በኋላም ቀኝ ጌታ ዮፍታሔን አበረታተውታል፤ ሽልማቶችንም ሸልመውታል።

በ1923 ዓ.ም ልዑል አልጋ ወራሽ ተፈሪ ሲነግሡ በዓለ ንግሡን ምክንያት በማድረግ ያዘጋጀው ‹‹ጥቅም ያለበት ጨዋታ›› የተሰኘው ትያትሩ፣ በሃይማኖትና በምግባር መካከል ጋብቻ ፈጥሮ የደረሰው ሥራ ነበር።

ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ በ1925 ዓ.ም የቅዱስ ጊዮርጊስ ትምህርት ቤት ዳይሬክተር ሆኖ ተሾመ። በዚህ ጊዜም ቢሆን ትያትሮችን እየደረሰ ማሳየቱን ቀጥሎበት ነበር። ተዋንያኑንም ከየትምህርት ቤቶች መርጦ የሚያሠለጥነውም ራሱ ነበር። በጊዜው የነበሩ ማኅበራዊ ችግሮችን በመንተራስ ለመድረክ ካበቃቸው ሥራዎች መካከል ‹‹ዳዲ ቱራ›› እና ‹‹የሕዝብ ፀፀት የእመት ልዩ ጉዳት›› የተሰኙት ትያትሮች ይጠቀሳሉ።

ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ በ1927 ዓ.ም የፋሺስት ኢጣሊያ ጦር በምሥራቅ ኢትዮጵያ በኩል በከፈተው ጦርነት ለአገራቸው ለኢትዮጵያ ክብር በጀግንነት ሲዋጉ ለተሰውት ለደጃዝማች አፈወርቅ ወልደሰማዕት እና ለፊታውራሪ ዓለማየሁ ጎሹ እንዲህ ብሎ ተቀኝቶላቸዋል …

‹‹ ዓለማየሁ ጎሹ አንደቀድሞ ካሣ፣ አጥንቱን ከስክሶ ደሙንም አፍስሶ ፣

ደጃዝማች አፈወርቅ ምድሩን አሳርሶ ፣

አጥንቱን ተከለው በደሙ አለስልሶ ።

የኦጋዴን ዳኛ የኦጋዴን ዳኛ ፣

ደከመው መሰለኝ ተሸፋፍኖ ተኛ ። ››

የሐገር ፍቅር ማኅበር በ1927 ዓ.ም ሲቋቋም የአርበኞችን ስሜት ለማነቃቃት በርካታ መዝሙሮችን አዘጋጅቶ አቅርቧል። ‹‹ጎበዝ አየን›› የተሰኘ መጽሐፍም ጽፏል።

የፋሺስት ኢጣሊያ ጦር አዲስ አበባን ከተቆጣጠረ በኋላ በፋሺስቱ ጦር በጥብቅ ይፈለጉ ከነበሩ ግለሰቦች መካከል አንዱ በብዕር ተጋድሎው ሕዝቡን ያነሳሳ የነበረው ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሤ ሆነ። የፋሺስት ወታደሮች መኖሪያ ቤቱ ድረስ ሄደው እርሱን ሲያጡት ያገኙትን ዕቃ ዘርፈው ሄዱ። ይህን ሁኔታም ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ በወቅቱ ለፊታውራሪ ሀብተሚካኤል ታፈሰ በጻፉት ደብዳቤ ላይ አስፍረውታል። ከቀናት በኋላም ከተደበቀበት በመውጣት በወለጋ በኩል ወደ ሱዳን ተሻገረ። በ1929 ዓ.ም ሱዳን ውስጥ ሆኖ ከፃፈው መዝሙር የሚከተሉት ስንኞች ይገኙበታል …

‹‹ ጎበዛዝቴ ሆይ ወይ ቆነጃጅቴ ፣

ምንኛ ነደደ ተቃጠለ አንጀቴ ፣

እንመለሳለን በአዲሱ ጉልበቴ ፣

እናንተም ከምርኮ እኔም ከስደቴ ።››

ካርቱም ሞቃታማ ከተማ በመሆኗ ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ በየጊዜው ይታመም ነበር። ከህመሙ በተጨማሪ የገንዘብ ችግር ስለነበረበት በወቅቱ በስደት እንግሊዝ የነበሩት ንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ አፄ ኃይለሥላሴ ለመታከሚያ የሚሆን ገንዘብ ልከውለት ነበር። በሰኔ ወር 1919 ዓ.ም ከለንደን በጻፉለት ደብዳቤም እንዲህ ብለውት ነበር …

‹‹ … በአገራችንና በሕዝባችን ላይ በተደረገባትና በደረሰባት መከራ ምክንያት ተሰደህ መምጣትህንና ካርቱም መግባትህን ሰማን። ጽኑ ሕመም መታመምህን በመስማታችን አዘንን። አሁንም እግዚአብሔር ይማርህ። ስለመታከሚያም የዕርዳታ ገንዘብ እንዲላክልህ ስላደረግን እስካሁን ሳይደርስህ አይቀርም …››

ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ካርቱም በነበረበት ወቅት የድርሰት ሥራዎቹንና ደብዳቤዎችን ለንጉሠ ነገሥቱና አብረዋቸው ለሄዱት ባለስልጣናት ይልክ ነበር። ካርቱም በነበረበት ወቅት ከፃፋቸው ድርሰቶች መካከል አንዷ አሁንም ድረስ በበርካታ የትያትር አፍቃሪዎች ዘንድ የምትታወቀውና የምትወደደው ‹‹አፋጀሽኝ›› ናት። ‹‹አፋጀሽኝ›› ኢትዮጵያ እንዴት በጠላት እጅ እንደወደቀችና እንዴትስ እንደዳነች በታመመች ሴት አስመስሎ ያቀረበባት ትያትር ናት። በመታመሟና በመዳኗ መካከል ያለው ድርጊት የወቅቱን የፖለቲካ ሁኔታ ይገልጽ ነበር።

የድርሰት ሥራዎችን ከመሥራት በተጨማሪ ከለንደን የሚመጡ ደብዳቤዎችን እየተቀበለ ለአርበኞች ያደርስ ነበር፤ ከአርበኞች በኩል የተገኘውን የጦርነት ወሬም ወደ ንጉሠ ነገሥቱ ያስተላልፍ ነበር። በጊዜው ወደ ሱዳን ከሚሄዱት ኢትዮጵያውያንና እርሱም በድብቅ ወደ ኢትዮጵያ እየመጣ የተገነዘበውን ሁሉ ተከታትሎ ያሳውቅም ነበር።

የካርቱም ቆይታው ብዙ ችግሮችን ያስተናገደበት እንደነበር ታሪኩ ያስረዳል። በእንዲህ ዓይነት ሁኔታ ላይ በነበረበት ወቅት የፋሺስት ኢጣሊያ ጦር በኢትዮጵያውን አርበኞች አስደናቂ ትግልና በእንግሊዝ ጦር ድጋፍ እየተሸነፈ በመምጣቱ ንጉሠ ነገሥቱ ከለንደን ወደ ካርቱም ደርሰው ወደ ኢትዮጵያ ለመግባት ዝግጅት ተጀመረ። ንጉሠ ነገሥቱ ወደ ኢትዮጵያ ሲገቡ ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ የጉዞ ማስታወሻቸውን እየፃፈ አብሮ ወደ ኢትዮጵያ ገባ።

ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሤ ከስደት ከተመለሰ በኋላ የሰንደቅ ዓላማ መዝሙሮችንና የተለያዩ መወድስ ግጥሞችን ለንጉሠ ነገሥቱ አቅርቧል። ከወቅቱ ሥራዎቹ መካከል ከሁሉም ላቅ ብለው የሚታወቁት ‹‹ደሙን ያፈሰሰ›› እና ‹‹ተጣማጅ አርበኛ›› የተሰኙት መዝሙሮች ናቸው።

‹‹አፋጀሽኝ›› የተባለው የትያትር ሥራው በሕዝቡ ዘንድ በመወደዱ ንጉሠ ነገሥቱ በተገኙበት መስከረም 3 ቀን 1934 ዓ.ም በድጋሜ ታየ። ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ሥራ ሳያገኝ ከአንድ ዓመት በላይ ተቀመጠ። በፋሺስት ወረራ ጊዜ ባንዳ የነበሩ ሳይቀሩ ሥራ አግኝተው እርሱ በመቅረቱ ተናደደ።

‹‹ … ለጌሾ ወቀጣ ማንም ሰው አልመጣ ፣

ለመጠጡ ጊዜ ከየጎሬው ወጣ ።

***

‹‹አገሬ ኢትዮጵያ ሞኝ ነሽ ተላላ ፣

የሞተልሽ ቀርቶ ገደለሽ በላ ።›› በማለት ጊዜውን የመዘነ ግጥም ገጥሟል።

በትምህርትና ስነ-ጥበብ ሚኒስቴር ውስጥ ሥራ ቢሰጠውም ለመሥራት ፈቃደኛ ሳይሆን ቀረ። በዚህ መሐልም ቢሆን የድርሰት ሥራውን ስላላቋረጠ በሐምሌ ወር 1934 ዓ.ም ‹‹ዕያዩ ማዘን›› የተሰኘውን የትያትር ሥራውን ለመድረክ አበቃ። በጥቅምት ወር 1935 ዓ.ም የሕግ መወሰኛ ምክር ቤት ምክትል ፕሬዚዳንት ሆኖ ተሾመ። ‹‹ዕርበተ ፀሐይ›› የሚል ትያትር ደርሶ የነበረ ቢሆንም ለዕይታ ሳይበቃ ቀርቷል። ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ከስደት ከተመለሰ በኋላ ስምንት መጻሕፍትን እንደፃፈ ቢነገርም ድርሰቶቹን ግን ማግኘት እንዳልተቻለ ተፅፏል። ተቋርጦ የነበረውን የትያትር ሥራ ለማስቀጠል በአዲስ አበባ ማዘጋጃ ቤት አማካኝነት ማኅበር ሲቋቋም የማኅበሩ መሪ በመሆን አገልግሏል።

ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሴ በኢትዮጵያ የኪነ-ጥበብ ዓለም ውስጥ የቆየው ለአጭር ጊዜ ቢሆንም፣ አብርቶ ያለፈው ብርሃን ግን እጅግ ደማቅ ነበር። በበርካታ ጉዳዮች ላይ ታሪክ፣ ግጥም፣ መዝሙር፣ አያሌ ደብዳቤዎችና የጉዞ ማስታወሻዎችን … ጽፏል። በቴአትር ዘርፉ ደግሞ ከ17 ባላይ ትያትሮችን ጽፏል፤አዘጋጅቷል፤አሳይቷል። ከ20 የሚበልጡ መዝሙሮችን ደርሷል። በቅኔ፣ በዜማ፣ በመድረክ ንግግር … ከፍተኛ ተሰጥኦውን አሳይቷል።

‹‹ … አገሬ ተባብራ ካልረገጠች እርካብ ፣

ነገራችን ሁሉ የእንቧይ ካብ፣የእንቧይ ካብ …›› በማለት ኢትዮጵያውያን ተብብረውና ተስማምተው ካልተጓዙ የአገራቸው ነገር ሁልጊዜም ወደኋላ እንደሚሆን ምክርና ማስጠንቀቂያ ሰጥቶ ነበር። የኢትዮጵያ ደራስያን ማኅበር ከኢትዮጵያ ፖስታ አገልግሎት ድርጅት ጋር በመተባበር የቀኝ-ጌታ ዮፍታሄ ምስል የተቀረፁባቸው ቴምብሮችን ገበያ ላይ አውሏል።

ደራሲ፣ አርበኛ፣ ባለቅኔና መምህር ቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሤ ሰኔ 30 ቀን 1939 ዓ.ም ሥራቸውን ሲያከናውኑ ውለው ወደመኝታቸው በሄዱበት እስከወዲያኛው አሸለቡ። የቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሤ አፅም ያረፈው በመንበረ ፀባዖት ቅድስት ሥላሴ ካቴድራል ነበር። ሰኔ 29 ቀን 2009 ዓ.ም አፅማቸው ከአዲስ አበባ ፀሎተ ፍትሐት ተደርጎለት፣ በርካታ የኪነ-ጥበብ ባለሙያዎች በተገኙበት መድረክ ‹‹አፋጀሽኝ›› የተሰኘው የትያትርና ሌሎች ሥራዎቻቸውን የሚዘክር አጭር ትርዓትር ቀርቦ ወደ ትውልድ ስፍራቸው ተሸኝቷል። በዚያም በርካታ ሰው በተገኘበት አፅማቸው በክብር አርፏል።

ገጣሚ፣ ደራሲና ሃያሲ የነበረው ዮሐንስ አድማሱ የቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሤን አጠቃላይ አካላዊና ባህርያዊ ማንነት ሲገልጽ ‹‹ዮፍታሔ ንጉሤ፣ ብሔረ ነገዱ፣ አገረ ውላዱ፣ ጐጃም ቅኔ የተቀኘበት፣ ድጓና ምስጢር የተማረበት ደብረ ኤልያስ ነበር። ጠይም፣ ረዥም፣ ጠጉረ ሉጫ፣ መልከ መልካም፣ ቀጭን-ዠርጋዳ፣ ጣተ መልካም፣ ሽቅርቅር፣ ጥዩፍ፤ ኮከቡ ሚዛን ነፋስ ነበር›› ብሏል። ዮሐንስ አድማሱ ሰኔ 25 ቀን 1961 ዓ.ም በወጣው የመነን መጽሔት ዕትም ላይ ‹‹ተወርዋሪ ኰከብ›› በሚል ርዕስ ስለቀኝ ጌታ ዮፍታሔ ንጉሤ ግጥም ጽፏል።

አዲስ ዘመን  ረቡዕ ነሀሴ 22/2011

አንተነህ ቸሬ