የካቲት 12- ለነፃነት ዋጋ የመክፈል ምሳሌ

ኢትዮጵያ የውጭ ወረራዎችን በመቋቋም እና ሉዓላዊነቷን በመጠበቅ የረጅም ጊዜ ታሪክ አላት። ከብዙ የአፍሪካ ሀገራት በተለየ ኢትዮጵያ ሙሉ በሙሉ ቅኝ ተገዝታ አታውቅም። ይህ ክስተት የአውሮፓ ኃያላንን የተገዳደረ እና ለመላው አህጉር (አፍሪካ) የእምቢተኝነትና የተቃውሞ ምልክት ነው።

የኢትዮጵያውያንን እምቢተኝነትና ሉዓላዊ ግዛት ሆኖ የመቆየት ተጋድሎ የሚያሳዩ በርካታ ክስተቶች በታሪክ ተስተናግደዋል። ከእነዚህ መካከል በኢትዮጵያ ታሪክ እጅግ አሳዛኝ ነገር ግን ትልቅ ቦታ የሚሰጠው በየካቲት 12 ቀን 1929 የተፈፀመው የየካቲት 12 እልቂት ነው። ይህ ክስተት የኢጣሊያ ወራሪ ኃይሎችን ምክትል ለመግደል አርበኞች ሙከራ ሲያደርጉ ፋሽስቶቹ የሰጡት የጭካኔ ምላሽ ነበር። ጭፍጨፋው በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ የጨለማ ጊዜ ተደርጎ የሚቆጠር ቢሆንም የሕዝቡን ፅናትና በቅኝ ያለመገዛት ተጋድሎ አጉልቶ የሚያሳይ ነበር።

የካቲት 12 ቀን 1929 ዓ.ም (እ.ኤ.አ የካቲት 19 ቀን 1937) በአዲስ አበባ ኢትዮጵያ ውስጥ በሀገሪቷ ታሪክ የማይረሳ ታሪክ የማይረሳ አሳዛኝ ክስተት ሆኖ ያለፈው ጭፍጨፋ በጣሊያን ወራሪ ኃይሎች ከ30 ሺህ በላይ ኢትዮጵያውያንን በአሰቃቂ ሁኔታ የቀጠፈ ነበር። ይህ አረመኔያዊ ድርጊት የጣሊያን የምሥራቅ አፍሪካ ምክትል መሪ በነበረው በማርሻል ሮዶልፎ ግራዚያኒ ላይ ለተደረገ የግድያ ሙከራ የተሰጠ ምላሽ ነበር። ይህ እልቂት በቅኝ ገዥዎች ተቃውሞን ለማፈን የወሰዱትን ጽንፈኛ ርምጃ ከማሳየቱም በላይ የኢትዮጵያውያን ጽናትና የነፃነት ትግሉን ያላሰለሰ ትግል ማሳያ ሆኖ እስከ ዛሬም ይዘከራል። በዛሬው ርእሰ ጉዳዬም ይህንን ክስተት አስመልክቶ ቀጣዩን ታሪካዊ ዳራ እና የኢትዮጵያውያን የተጋድሎ ፅናት ለመቃኘት እሞክራለሁ።

ታሪካዊ ዳራ

በጥቅምት 1927 ኢጣሊያ በፋሺስቱ በቤኒቶ ሙሶሎኒ የኢትዮጵያን ወረራ ከፈተች። የኢትዮጵያ ጦር ከፍተኛ ተቃውሞ ቢገጥመውም በቴክኖሎጂ የላቀው የኢጣሊያ ጦር ቀስ በቀስ እየገሰገሰ ሄደ። በግንቦት 1928 አዲስ አበባ ተያዘች። አፄ ኃይለ ሥላሴም ለስደት ተገደዱ። የታሪክ መዛግብት እንደሚያስረዱት የጣሊያን ወረራ ዓላማው ኢትዮጵያን ከኤርትራና ከሶማሊያ ጎን ለጎን ከጣሊያን ምሥራቅ አፍሪካ ጋር ለማዋሃድ ነበር።

ወረራው በአፋኝ ፖሊሲዎች እና በጭካኔ የተሞላ ነበር። ጣሊያኖች የኢትዮጵያን ማኅበረሰብ መዋቅር ለማፍረስ፣ ባሕላዊ እሴቶችን ዋጋ ለማሳጣት እና ማንኛውንም ዓይነት ተቃውሞ ለማጥፋት ተግቶ ይሠራ ነበር። ሕዝባዊ ስብሰባዎች የተከለከሉ ሲሆን ማንኛውም ተቃውሞ ከባድ የበቀል ርምጃ ይወሰድበት ነበር። የኢትዮጵያ ሕዝብ እና አርበኞች ግን የፋሽስት ኢጣሊያን የቅኝ ግዛት ፍላጎት ሲገዳደሩ ቆይተዋል።

የግድያ ሙከራው

የካቲት 12 ቀን 1929 በአዲስ አበባ ገነት ልዑል ቤተ መንግሥት በተካሄደው ሕዝባዊ ሥነ ሥርዓት ላይ ሁለቱ አርበኞች ኢትዮጵያውያን (ወጣት አብርሃ ደቦጭ እና ሞገስ አስገዶም) በማርሻል ሮዶልፎ ግራዚያኒ ላይ ጥቃት በማቀነባበር ሰነዘሩ። እንደ ተሰብሳቢ በመምሰል ወደ ግራዚያኒ ቦምቦችን በመወርወር ብዙ ጉዳት አደረሱ። ግራዚያኒ ከሞት ቢተርፍም ጥቃቱ የፋሽስቱን ወታደሮች በማበሳጨቱ ተመጣጣኝ ያልሆነ የበቀል ርምጃ ወሰደ።

እልቂቱ የግድያ ሙከራውን ተከትሎ የኢጣሊያ ወታደሮች በአዲስ አበባ ነዋሪዎች ላይ የሽብር ዘመቻ ከፍተዋል። በሶስት ቀናት ውስጥ ከ30 ሺህ በላይ ኢትዮጵያውያን ተጨፍጭፈዋል። ወንዶች፣ ሴቶች እና ሕፃናት ያለ ልዩነት ተገድለዋል። የመኖሪያ ቤቶችና የንግድ ቤቶች ተቃጥለዋል፣ ቁጥር ስፍር የሌላቸው ሰዎች ታስረዋል፤ ለእንግልትም ተደርገዋል። የየካቲት 12 እልቂት ጣሊያን ኢትዮጵያን በወረረችበት ወቅት ከተፈጸሙት እጅግ አስከፊ የጦር ወንጀሎች አንዱ ነው።

የኢትዮጵያውያን የፅናት ተምሳሌት

በኢትዮጵያ ሕዝብ የየካቲት 12 እልቂት ለነፃነትና ሉዓላዊነት መከበር የተከፈለው መስዋዕትነት ልብ የሚነካ ማስታወሻ ነው። ለኢትዮጵያውያን፣ የቅኝ ገዥዎች ወረራና ለውጭ የበላይነት መገዛት እንደማይፈልጉ በግልፅ አሳይተዋል። ሕዝቡ ፅናትን ማሳየቱ በትሩን የሰነዘሩትን ፋሽስቶች ጭካኔ ምን ያህል አስከፊ እንደነበር ቁልጭ አድርጎ ያሳየ ነበር።

የካቲት 12 ሁሌም በየዓመቱ ሲከበር የኢትዮጵያ ሕዝብ የራሱን እድል በራስ የመወሰን ዘላቂነት ያለው መንፈሱ ጠንካራ እና ቁርጠኝነቱን የሚያሳይ ሆኖ ታስቦ ይውላል፤ የማኅበረሰቡ የጋራ ትውስታ ውስጥ የአርበኝነትንና የተጋድሎ ተምሳሌትነትን የሚያሳይ ነው።

ብሔራዊ ክብረ በዓል እና መታሰቢያ በየዓመቱ የካቲት 12 በእልቂት ሰለባ ለሆኑ ሰዎች የሰማዕታት ቀን ይከበራል። በዓሉ በልዩ ልዩ ሥነ-ሥርዓቶች ታስቦ ሲውል በመታሰቢያ ሀውልቶች ላይ የአበባ ጉንጉን ይቀመጣል፣ ለዓመታት ተግባራዊ ሲደረግ የቆየው የጥሞናና የትውስታ ዝክር፤ እርሱን ተከትሎ የሚካሄዱ የፓናል ውይይቶች፣ ታሪካዊ ክስተቱን የሚያሳዩ ድራማዎች እና ስብሰባዎች፣ በመንግሥት ባለሥልጣናትና የታሪክ ምስክር በሆኑ አባቶች የሚደረጉ ንግግሮች ዝግጅቱን እና የታሪካዊ ክስተቱን መዘከር አስፈላጊነት የሚያጎለብቱ ናቸው። በአዲስ አበባ የየካቲት 12 አደባባይ የቆመው ሀውልት ለእነዚህ መታሰቢያዎች ማዕከል ሲሆን መላው የኢትዮጵያ ሕዝብ በመስዋዕትነት ለተሰውት ያለውን ክብር እና ያለፈውን ታሪክ ለማስታወስ በእጅጉ ይረዳል። ይህ ዝክር ለመጪው ትውልድ የእኛ ኢትዮጵያውያንን የነፃነት ድልና የከፈልነውን ክቡር የሰው ሕይወት የሚያሳይ ነው።

ክስተቱ ምን አስተማረን

የየካቲት 12 እልቂት በርካታ ወሳኝ ትምህርቶችን ይሰጣል። የመጀመሪያው የነፃነት ዋጋ ሲሆን እልቂቱ ለነፃነት ፍለጋ የተከፈለውን ከፍተኛ መስዋዕትነት አጉልቶ ያሳያል። ብዙውን ጊዜ ነፃነት የሚገኘው በታላቅ ትግልና ኪሳራ መሆኑን ለማስታወስ ይህ ዝክር በእጅጉ ይጠቅማል። ሌላው በመከራ ውስጥ ፀንቶ መቆየትን ለትውልድ ያስተምራል። ሕዝቡ ከአቅም በላይ የሆነ ጭካኔ ቢደርስበትም የኢትዮጵያዊው የተቃውሞ መንፈስ ሳይሰበር መቆየቱን የሚያሳይ ታላቅ የታሪክ ትውስታ ነው። ይህ ፅናት የብሔራዊ ማንነት እና ኩራት የማዕዘን ድንጋይ ነው።

የኢምፔሪያሊዝም አደጋዎች

የየካቲት 12 ክስተት የቅኝ ግዛት መሪዎችን ምኞት፣ የጥፋት ተልዕኮና የተፅእኖ ልክ የሚያሳይ ነው። ወራሪዎች አፍሪካን ለመቆጣጠር የሚሄዱበትን ርዝማኔ ፍንትው አድርጎ አሳይቷል። በዚህ ምክንያት ቀኑን በየዓመቱ ማስታወስና የቅኝ ግዛት አስተሳሰብን መቃወም ያስፈልጋል። እንደዚህ ዓይነት ክስተቶችን መዘከር ያለፉት ጊዜያት የተፈጸሙት ግፍዎች እንዳይረሱ ያደርጋቸዋል፣ ይህም እንዳይደገሙ የጋራ ቁርጠኝነትን ይፈጥራል።

የመብት እና የነፃነት ትግል

የካቲት 12 የኢትዮጵያውያን የጣሊያን ወረራ ለሰብዓዊ መብትና ለሀገር ሉዓላዊነት ያደረገችውን ሰፊ ትግል ያሳያል። ሕዝቦች ራሳቸውን በራሳቸው እንዲያስተዳድሩ፣ ባሕላዊ ቅርሶቻቸውን እንዲጠብቁ እና ከጭቆና ተላቀው እንዲኖሩ ያላቸውን ሁለንተናዊ ፍላጎት ያመላከተ ምሳሌ የሆነ ቀን ነው። በአርበኞች የተካሄደው የተቃውሞ እንቅስቃሴ ኢትዮጵያውያን ሀገራችንን ለማስመለስ ያለንን አንድነት እና ቁርጠኝነት አሳይቷል። ከወረራ በኋላ በነበሩት ዓመታት የኢትዮጵያ ተሞክሮዎች በመላው አፍሪካ እና ከዚያም አልፎ ከቅኝ አገዛዝ ነፃ እንዲሆኑ እና የራስን ዕድል በራስ የመወሰን እንቅስቃሴዎችን እንዲበረታቱ ታላቅ ምሳሌ መሆን ችሏል። ሀገሪቱ የቅኝ ግዛት ወረራዎችን ለመቋቋም ብርታትን አሳይታለች፤ ውሎ አድሮ ማሸነፍ መቻሏ ቀጣይነት ያለው ተቃውሞ ውጤታማነት እና የማያባራ ፍትህን የማግኘት ተጋድሎ ጠንካራ ምሳሌ ሆኖ ያገለግላል።

ታሪክ ምን ይነግረናል

ለዘመናት ኢትዮጵያ ብዙ ወረራ ገጥሟታል። ከአፍሪካ ታላላቅ ሥልጣኔዎች አንዱ የሆነው የአክሱም ኢምፓየር ሁለቱንም የሮማውያን እና የፋርስ ተጽዕኖ ተቋቁሟል። በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በኦቶማን ኢምፓየር የሚደገፈው የአዳል ሱልጣኔት በኢትዮጵያ ላይ አስከፊ ጦርነት ከፍቷል ነገር ግን የኢትዮጵያ ጦር በፖርቱጋል ርዳታ ወራሪዎችን መቀልበስ ችሏል። በ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ግብፅ በኦቶማን አገዛዝ ኢትዮጵያን ለመውረር ሞከረች ነገር ግን በአፄ ዮሐንስ 4ኛ ከባድ ሽንፈት ደርሶባታል።

በዓለም ታሪክ ውስጥ እጅግ ዝነኛ የሆነው ድል በ1888 ዓ.ም በዓድዋ ጦርነት ተገኘ። ጣልያን ኢትዮጵያን በቅኝ ግዛት ለመያዝ ሞከረ ነገር ግን ዳግማዊ አፄ ምኒልክ ከፍተኛ ተቃውሞ በመምራት ታሪካዊ ድል አስመዝግበዋል። ይህ ጦርነት ኢትዮጵያን በአፍሪካ ቅኝ ግዛት ወቅት የአውሮፓን ቅኝ ግዛት በተሳካ ሁኔታ በመቋቋም ብቸኛዋ አፍሪካዊ ሀገር አድርጓታል። የኢትዮጵያ ድል በአህጉሪቱ ያሉ የነፃነት እንቅስቃሴዎችን አነሳስቷል፣ ይህም የቅኝ ግዛት አገዛዝ ማብቃት የማይቀር መሆኑን አረጋግጧል።

ጣሊያን ዓድዋ ላይ ቢሸነፍም ምኞቱን አላቋረጠም። በ1928 ዓ.ም በፋሺስቱ መሪ በቤኒቶ ሙሶሎኒ ጣሊያን ኢትዮጵያን ወረረች። በዚህ ጊዜ ተቃውሞን ለመጨፍለቅ ዘመናዊ የጦር መሳሪያዎችን እና የኬሚካል ጦርነትን ተጠቅመዋል። አፄ ኃይለ ሥላሴ በግዞት እንዲሰደዱ ሆነ፤ ጣሊያንም ኢትዮጵያን የግዛቷ አካል አድርጋ አወጀች። ሆኖም በጊዜው የነበሩ ኢትዮጵያውያን እና ጀግኖች አርበኞች ወረራውን ፈጽሞ አልተቀበሉትም ነበር።

ማጠቃለያ

ከየካቲት 12 የጅምላ ግድያ በኋላም ኢትዮጵያውያን ከጣሊያን አገዛዝ ጋር የሚያደርጉትን ትግል ቀጥለዋል። በርካቶች በጣሊያን ወራሪዎች ላይ የሽምቅ ውጊያ ያካሄዱትን አርበኞች ወይም “አርበኞች”ን ተቀላቅለዋል። ፋሽስት የተቆጣጠራቸው የንግድ መስመሮችን አጥቅተዋል፣ ወታደሮችን አድፍጠው በማጥቃት የተቃውሞ መንፈሱን አቀጣጥለዋል። በ1933 ዓ.ም በእንግሊዝ እና በኢትዮጵያ ጦር ታግዞ ጣሊያኖች በመጨረሻ ተሸንፈው አፄ ኃይለ ሥላሴ ወደ ሥልጣን የመለሰ ትግል ተደርጓል። ኢትዮጵያ ነፃነቷን ከአውሮፓውያን ቅኝ ግዛት ካስመለሱ የመጀመሪያዎቹ የአፍሪካ ሀገሮች አንዷ ሆናለች።

የየካቲት 12 ቀን በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ቦታ የሚሰጠው ቀን ነው። የሐዘን ቀን ነው፤ ነገር ግን የመታሰቢያ እና እምቢ አልገዛም የማለት ምሳሌ ነው። ኢትዮጵያውያን በየዓመቱ በአዲስ አበባ በየካቲት 12 አደባባይ በጅምላ ጭፍጨፋ ሕይወታቸውን ያጡ ዜጎችን ለማክበር ይሰበሰባሉ። ይህ ዓመታዊ መታሰቢያ መጪው ትውልድ ለኢትዮጵያ ነፃነት የተከፈለውን መስዋዕትነት ፈጽሞ እንደማይረሳ ያረጋግጣል።

የየካቲት 12 እልቂት ቅኝ ገዥዎችን በመቃወም የተፈፀመውን ከፍተኛ ተጋድሎ እና መስዋዕትነት በማሳየት በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ እጅግ ጉልህ ከሚባሉ ምዕራፍ ውስጥ ይካተታል። በየዓመቱ የሚከበረው የዚህ በዓል መታሰቢያ የተጎጂዎችን መታሰቢያ ከማስታወስ ባለፈ ሀገሪቱ ለነፃነት፣ ለጽናት እና ለማይነጥፈው የባሕልና የቅርሶች መጠበቅ ያላትን ቁርጠኝነት የሚያጠናክር ነው። ይህንን ታሪክ አጉልቶ በማሳየት ኢትዮጵያውያን እና የዓለም ማኅበረሰብ የሰብዓዊ መብት፣ የሉዓላዊነት ዘላቂ ጠቀሜታ እና ወደፊት መሰል ኢሰብአዊ ድርጊቶችን ለመከላከል የጋራ ኃላፊነት እንዳለባቸው ማስታወስ ወሳኝ ነው።

እልቂቱ ነፃነት ትልቅ ዋጋ እንደሚያስከፍል የሚያስታውስ ነው። በየካቲት 12 የሞቱት ሰዎች ወታደር አልነበሩም፤ ለነፃነታቸው ቀናኢ የነበሩ በቅኝ ግዛት የጭካኔ ሰለባ የሆኑ ዜጎች ማለትም ወንዶች፣ ሴቶች እና ልጆች ነበሩ። ለዚህ ነው ነገም የኢትዮጵያን ዳር ድንበር የሚዳፈር ማንኛውም አካል ለነፃነቱ ከማይደራደረው መላው ኢትዮጵያዊ ጋር እንደሚጋፈጥ መረዳት የሚኖርበት። ዘላለማዊ እረፍት ለተሰውት ወገኖቻችን!!

ሰው መሆን

አዲስ ዘመን ረቡዕ የካቲት 12 ቀን 2017 ዓ.ም