ሥነ ምግባርና አስፈላጊነቱ

ልጆች እንደምን አላችሁ፤ ዕረፍት ተጀመረ አይደል? መቼም ደስተኛ ሆናችሁ እያሳለፋችሁ እንደሆነ አምናለሁ። ይህ ክረምት ካለፉት ክረምቶች ሁሉ ከባድ እንደሆነባችሁ አስባለሁ:: ይሁንና እናንተ ጎበዞች ስለሆናችሁ ትቋቋሙታላችሁ:: አንድ ነገር ግን ልንገራችሁ፤ በብርድ እንዳትታመሙ ወፍራም ልብሶችን መልበስን መዘንጋት የለባችሁም:: በዚያ ላይ ለመጫወት ከባድ ዝናብ እየጣለ እንዳትወጡ:: ጎርፍ ሊኖር ስለሚችል በእንቅስቃሴያችሁ ልክ መጠንቀቅ አለባችሁ እሺ? ጎበዞች! ዛሬ ይዤላችሁ የቀረብኩት ስለ ሥነ ምግባር ምንነትና አይነት ነው::

ቤተሰብና የአካባቢውን ማህበረሰብ አክባሪ እንድትሆኑ ሥነ ምግባር ያለው ልጅ መሆን እንዳለባችሁ ታውቃላችሁ አይደል? ግድ ነው:: ለመሆኑ ሥነ ምግባር ማለት ምን ማለት ይሆን? እናንተ ደግሞ በስነ ዜጋና ሥነ ምግባር ትምህርት ይህንን እንደተረዳችሁ አምናለሁ:: ይሁንና ላላወቃችሁ ወይም ደግሞ ላላነበባችሁ ዛሬ ከተለያዩ መረጃ ምንጮች ያሰባሰብኩትን አስነብባችኋለሁ:: የምታውቁ ካላችሁም ላላወቁ እንድታሳውቁበት ይጠቅማችኋልና በደንብ አንብቡት::

ሥነ ምግባር በሰው ልጅ ሥልጣኔ ምስረታ ውስጥ ቁልፍ ጽንሰ ሀሳብ ነው። በሌላ በኩል በዜጎች መካከል ማህበራዊ ሰላምን እና አንጻራዊ ስምምነትን ለማረጋገጥ የትኛውን ማክበር እንዳለበት የሚያስቀምጥ ሕግም ነው። ሌላው ሥነ ምግባር የሰው ልጅ ታሪክ ወሳኝ አካል ነው። ምክንያቱም ማንነቱ የሚለካው በነበረው የሥነ ምግባር ልኬት ነው:: የእያንዳንዱ ዕድሜ ሥነ ምግባራዊነት በአብዛኛው ማህበራዊ ኃይሎች የሚገናኙበትን መንገድ ይወስናልም::

ልጆች የሥነ ምግባር ሌላው ባህሪ የአንድ ማህበረሰብ ታሪካዊ እና ባህላዊ ወግ አካል መሆኑ ነው። መልካምን እና ክፉን ለመለየት ያገለግላል:: ነፃ ፈቃድ እና ሕሊናን በአኗኗራችን ውስጥ ለመዳኘት፤ ለመረጋጋት እና ለማኅበራዊ ስምምነት አስተዋፅኦ የሚያደርጉትን ነገሮች ለመለየት እንድንችል ያደርገናልም። ማለትም እሴቶች ብቅ እንዲሉ እና እንዲኖሩን ይፈቅዳል።

ሥነ ምግባር ከሃይማኖት ጋር በቅርበት የተሳሰረ ጉዳይ እንደሆነ ምሁራን ይናገራሉ:: ነገር ግን በመንግሥት እና በሃይማኖት መካከል መለያየት ሲፈጠር ከሲቪክ እና ከማህበራዊ ሕይወት ጋር ሊያዝ ችሏል:: ሆኖም ይህም ተደርጎ ሃይማኖታዊ የሥነ ምግባር ሕጎች አልቀሩም። ከዘመናዊነት በኋላ በከፍተኛ ሁኔታ መለወጣቸው ቢኖርም:: ይህ ደግሞ የሰው ልጅ ፅንሰ ሀሳቦቹን እና የሥነ ምግባር ደንቦቹን እንደገና እንዲገነዘባቸው አስገድዶታል:: ለዚህም ነው ሥነ ምግባር ወይም ሞራል የምንለው ዛሬ በሳይንስ፣ በሙያዎች ልምምድ እና በሌሎች መስኮች የተሳትፎ ኮታ አለው የሚባለው:: ሃይማኖታዊ ተቋማት ማስተማራቸውን ባያቋርጡም የሰው ልጅ በዓለማዊ ፣ ማለትም ከሃይማኖታዊ አስተምሮ ውጭ በሆነ የሥነ ምግባር ዳኝነት መተዳደር የጀመረውም በዚህ ምክንያት እንደሆነ ይነገራል::

ልጆች ለመሆኑ የሥነ ምግባር አይነቶች ምን ምን እንደሆኑ ታውቃላችሁ? የተወሰኑትን እስኪ እንንገራችሁ:: የመጀመሪያው ሃይማኖታዊ ሥነ ምግባር የምንለው አይነት ነው:: ይህ የሥነ ምግባር አይነት በተወሰኑ ምስጢራዊ ወይም ሃይማኖታዊ ወጎች የሚወሰን እና በእምነቱ ወይም በትምህርቱ ትዕዛዛት የሚገዛ ነው። በተለይም በመሠረታዊ ዘርፎች ጉዳይ የበለጠ ግትር ወይም የማይለዋወጥ ሥነ -ምግባር ሊሆን ይችላል::

ሌላውና ሁለተኛው የሥነ ምግባር አይነት ዓለማዊ ሥነ ምግባር የሚባለው ሲሆን፤ ምንም እንኳን ብዙዎቹ እሴቶቹ በሃይማኖታዊው ዘመን በጥብቅ ከተጠቆሙት ከባህላዊ ወጎች ጋር ቢገጣጠሙም የራሱ የሆነ መለያ ያለው ነው:: ይህም በምስጢራዊ ወይም በሃይማኖታዊ ወግ የማይወሰን መሆኑ ነው።

በሦስተኛ ደረጃ የምናነሳው የሥነ ምግባር አይነት መሠረታዊ ሥነ ምግባር የሚባለውን ነው። ይህ አይነቱ ሥነ ምግባር ሁለንተናዊ ለመሆን የሚፈልግ ነው:: ማለትም በሰው ልጅ ሕልውና ውስጥ በጣም መሠረታዊ አካላትን የመፍረድ አዝማሚያ አለው። ለምሳሌ፡- ሰብዓዊ መብቶች (ሰብዓዊ መብቶች) በዚህ ዓይነት ሥነ ምግባር ላይ የተመሰረቱ ናቸው።

አራተኛው አይነት ደግሞ ማህበራዊ ሥነ ምግባር ተብሎ የሚጠራው ነው። በዚህ ስም የኅብረተሰቡን የሞራል ትዕዛዛት ማለትም ባህላዊ እና ውርስ ወይም በአንድ ቡድን ውስጥ በተወሰነ ጊዜ ውስጥ የሚገዛውን የሚይዝ ነው:: አንድ ግለሰብ በውስጣዊ መድረኩ ውስጥ ሊኖረው ከሚችለውም ይለያል። ምክንያቱም አዛዡም ናዛዡም ማህበረሰቡ ብቻ የሆነበት ነው::

የመጨረሻውና በአምስተኛ ደረጃ የምናነሳው የሥነ ምግባር አይነት ደግሞ ግለሰባዊ ሥነ ምግባር የምንለው ነው። ይህ እያንዳንዱ ሰው ወደ ጥሩ እና መጥፎ ጽንሰ -ሐሳቦች የሚወስደው ለግል፣ ለነጠላ እና ለግል አቀራረብ የተሰጠ ስም ነው። በእውነቱና ተጨባጭነቱ ላይ ለመገምገም በራሱ አቅም አለው። ከፊሉ የሚወሰነው በጋራ ወይም በማህበራዊ ሥነ ምግባራዊነት የሚደነግገውን አልቀበልም ማለትና የራሱን ማስቀመጥ የሚችልበትም ነው::

ልጆች ከእነዚህ ባህሪያቱ አንጻር ደግሞ ሥነ ምግባርን በሁለት ከፍሎ ማየት ይቻላል:: መልካም ሥነ ምግባር ያለውና ሥነ ምግባር የጎደለው በሚል:: ሥነ ምግባር የጎደለው ስንል ከሥነ-ምግባር የተለየ እይታ ጋር የሚቃረን ነው። ሕጎቻቸውን የሚጥስ፣ ራዕዮቻቸውን የሚቃረን እና ትዕዛዞችን የማያከብርም ማለታችን ነው:: ለምሳሌ፡- በአንዳንድ የእስልምና እና የአይሁድ ባህሎች ውስጥ ሴቶች ፀጉራቸውን በነፃነት ማሳየታቸው ሥነ ምግባር የጎደለው ነው ተብሎ ይታሰባል:: ስለሆነም በሻርፕ የመሸፈን ግዴታ አለባቸው።

ሥነ ምግባር ያለው ማለት ደግሞ ለሞራል ጥያቄዎች ምላሽ የሚሰጥ፤ መልካሙን ብቻ እያየ የሚፈጽም፤ ክፉውን ከደጉ የሚለይ፤ ለሰው ልጅ ሁሉ የሚሰራና ግለኛ ያልሆነ ፤ ለመልካም ነገር ሲባል እንደ ሁኔታው እና እንደ አውዱ ተለዋውጦ የሚሰራ፤ ምክንያታዊ የሆነ ሰው ማለታችን ነው:: ልጆች እናንተም መሆን ያለባችሁ ይህንን አይነት ሰው ነው እሺ? ብዙ ሀሳቦችን በዚህ ጽሁፍ እንደጨበጣችሁ አምናለሁ:: እናም ተጨማሪ ነገርም አንብባችሁ እውቀታችሁን አዳብሩ በማለት ለዛሬ አበቃሁ:: በሚቀጥለው ሳምንት በሌላ ጉዳይ እስክንገናኝ ድረስ ቸር ሰንብቱ !!

 ጽጌረዳ ጫንያለው

አዲስ ዘመን  ሐምሌ  10/2014