የኢትዮጵያ መሪዎች የሚሞገሱበት የአፍሪካ አንድነት ድርጅት

 የፖለቲካ ባህላችን ሆነና በማስተዳደር ላይ ያለ መንግሥት ያለፈውን ሥርዓት ሲወቅስ መስማት የተለመደ ነው። ሥልጣን ላይ ያሉ መንግሥታት የራሳቸውን ጥንካሬ ከመናገር ይልቅ ያለፈውን መውቀስ ይቀናቸዋል። ይሄ ሁሉ ሲሆን ግን የኢትዮጵያ መሪዎች አንድ የማይደራደሩበት ነገር አለ። ይኸውም የኢትዮጵያን ሉዓላዊነት ማስከበር፣ የአፍሪካ አንድነት ድርጅትን በተመለከተ እና በታላቁ የኢትዮጵያ ሕዳሴ ግድብ ዙሪያ ማንም መሪ ማንንም አይወቅስም። በሌላው ጉዳይ ባልተለመደ መልኩ በአፍሪካ ኅብረት ጉዳይ ላይ በማስተዳደር ላይ ያሉ መንግሥታት ሁሉ ያለፈውን ሲያመሰግኑ እና ሲያደንቁ ነው የሚሰማው።

አቶ መለስ ዜናዊ ቀዳማዊ አጼ ኃይለሥላሴን እና ኮሎኔል መንግሥቱ ኃይለማርያምን በአፍሪካ ጉዳይ አመስግነዋል። ዶክተር ዐቢይ አሕመድ በቅርቡ ታላቁ የኢትዮጵያ ሕዳሴ ግድብን በተመለከተ ቀዳማዊ አጼ ኃይለሥላሴን እና አቶ መለስ ዜናዊን አመስግነዋል።

መሪዎቻችን እንደሚሞገሱት ሁሉ ወቃሾች ቢኖሯቸውም በእነዚህ ጉዳዮች ግን እነዚህን የኢትዮጵያ መሪዎች ማንም ያመሰግናቸዋል። በተለይም በአፍሪካ ጉዳይ ላይ የሚመሰገኑት በኢትዮጵያ ብቻ ሳይሆን በአፍሪካ መሪዎችም ጭምር ነው። ምክንያቱም የአፍሪካ አንድነት ድርጅት የተመሠረተው ኢትዮጵያ ነው፤ የተመሠረተውም በኢትዮጵያ ቅኝ አለመገዛትና የነፃነት ተምሳሌትነት ስለሆነ ነው።

በዛሬው ሳምንቱ በታሪክ ዓምዳችን የአፍሪካ አንድነት ድርጅት (በኋላ የአፍሪካ ኅብረት) የተመሠረተበትን ምክንያት በማድረግ የኅብረቱን አመሠራረትና ጉዞ እናስታውሳለን። የአፍሪካ አንድነት ድርጅት የተመሠረተው ከ59 ዓመታት በፊት ግንቦት 17 ቀን 1955 ዓ.ም ነው።

ኢትዮጵያ በቅኝ ያልተገዛች ነፃ አገር በመሆኗ፤ የተባበረች አፍሪካን ለመመስረት እንቅስቃሴ ማድረግ የጀመረችው ከ1950ዎቹ መጀመሪያ አንስቶ ነበር። በወቅቱ የነበሩትን 30 አካባቢ የሚሆኑ ነፃ የአፍሪካ አገራትን በማነሳሳትና የመሪነት ሚና በመጫወት ግንቦት 17 ቀን በ1955 ዓ.ም በአዲስ አበባ የአፍሪካ አንድነት ድርጅት ተመሠረተ።

ይህ ድርጅት ሲመሠረት፤ ከሃያ በላይ በአውሮፓውያን ቅኝ ግዛት ስር የነበሩ የአፍሪካ አገራትን ነፃ ማውጣትና የጥቂት ነጮች የበላይነት ሥርዓት ያለባቸውን አገራትም ከዚህ የዘር መድልዎ ሥርዓት ማላቀቅ ዋነኛ ዓላማው ነበር። የአፍሪካ አንድነት ድርጅት ይህን ዓላማውን አሳከቷል።

በመጨረሻ የአፍሪካ አንድነት ድርጅትን የተቀላቀለችው አገር ደግሞ ደቡብ አፍሪካ ነበረች። ደቡብ አፍሪካ የጥቂት ነጮች የዘረኝነት ሥርዓትን አስወግዳ በ1986 ዓ.ም የአፍሪካ አንድነት ድርጅትን ተቀላቀለች።

የአፍሪካ አገራትን ነፃነት ማረጋገጥ ቀዳሚ ዓላማው አድርጎ የተመሠረተውና ዓላማውን ያሳካው የአፍሪካ አንድነት ድርጅት እንዲመሠረትና ተልዕኮውን እንዲወጣ በማድረግ ረገድ የወቅቱ የኢትዮጵያ መሪ የነበሩት ንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ አጼ ኃይለሥላሴ ትልቅ ድርሻ ነበራቸው። ቀዳማዊ አጼ ኃይለሥላሴ ለአፍሪካ አንድነት ድርጅት ምሥረታ የመሪነት ሚና እንዲጫወቱ ያደረጋቸው ደግሞ የነፃዪቱ አገር ኢትዮጵያ መሪ መሆናቸው ነው።

የአፍሪካ አንድነት ድርጅት በዚህ ስሙ የቆየው ለግማሽ ክፍለ ዘመን ያህል ነው። ድርጅቱ በ1994 ዓ.ም ወደ ኅብረትነት በመለወጥ የአፍሪካ አንድነት ድርጅት የነበረው የአፍሪካ ኅብረት ተብሏል። የአፍሪካ ኅብረት የተባለው በ1993 ዓ.ም በዋና መቀመጫው አዲስ አበባ ኢትዮጵያ ቢሆንም ይፋ የተደረገው ግን በ1994 ዓ.ም ደቡብ አፍሪካ ነው።

የአፍሪካ አንድነት ድርጅትን ለመመስረት ኢትዮጵያ በመሪዋ ቀዳማዊ አጼ ኃይለሥላሴና በወቅቱ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ከተማ ይፍሩ ከፍተኛ ጥረት እንዳደረገችው ሁሉ የአፍሪካ ኅብረት መቀመጫ አዲስ አበባ እንድትሆንም በወቅቱ መሪዋ አቶ መለስ ዜናዊ ከፍተኛ ጥረት አድርጋለች።

በ1994 ዓ.ም የአፍሪካ ኅብረት የመሪዎች ጉባኤ ላይ የሴኔጋል መንግሥት ተወካይ የኅብረቱ ማቋቋሚያ ሰነድ ላይ የአፍሪካ ኅብረት መቀመጫ አዲስ አበባ ይሁን የሚለውን አንቀጽ (አንቀጽ 24) ተቃወሙ። ወደ ሌላ አገር መሄድ እንዳለበትም ምክረ ሀሳብ አቀረቡ። የወቅቱ የኢትዮጵያ መሪ አቶ መለስ ዜናዊ የሴኔጋላዊውን ሐሳብ በመቃወም የሚከተለውን ንግግር አደረጉ።

‹‹የሴኔጋሉ ተወካይ አንቀጽ 24ን በተመለከተ አሁን መወሰን በጣም እንደሚያስቸግር፤ በተቀሩት አንቀጾች ላይ ግን ምንም ችግር እንደሌለባቸው ተናግረዋል። ተወካዩ የአፍሪካ ኅብረት ጽሕፈት ቤት መቀመጫ የት መሆን እንዳለበት ለመወሰን እንደሚቸገሩ ገልጸዋል።

በእኔ እምነት በጣም ቀላሉ አንቀጽ ይሄኛው አንቀጽ ይመስለኛል። ይህን ጉዳይ አሁን ለመወሰን እንደእኔ ከሁሉም በጣም የቀለለ ጉዳይ ይመስለኛል፤ ልክ ጁሊየስ ኔሬሬና ክዋሜ ንኩርማህ አዲስ አበባ የአፍሪካ አንድነት ድርጅት መቀመጫ እንድትሆን እንደወሰኑት ማለት ነው››።

የያኔዋ ኢትዮጵያ በዘውድ ሥርዓት፣ በአፄ ኃይለሥላሴ ነበር የምትተዳደረው። ኢትዮጵያን የትኛውም ዓይነት መንግሥት ያስተዳድራት ሁሌም ለአፍሪካ ነፃነት በፅናት መቆሟን ማንም ሰው ሊክደው የማይችለው ሐቅ ነው።

‹‹የደቡብ አፍሪካውን የነፃነት ታጋይና አርበኛ ማንዴላን ማን አሰለጠናቸው?! … አፄ ኃይለ ሥላሴ አብዮተኛውን ማንዴላ ኢትዮጵያ ውስጥ አሰልጥነዋቸዋል። የዚምባቡዌው ሙጋቤ ያደረገውን ፀረ ሮዴሽያ ትግል ማን ነው የደገፈው?! መንግሥቱ ኃይለማርያም ነው። መንግሥቱ በአገር ውስጥ አምባገነንና ጨፍጫፊ ነበር። በአፍሪካ ጉዳይ ግን መንግሥቱም እንደ አፄ ኃይለሥላሴ ጠንካራ አቋም ነበረው። ኢትዮጵያ በአፍሪካ ጉዳይ ላይ ያላት አቋም መንግሥታት በተቀያየሩ ቁጥር የማይቀያየር የፀና አቋም ነው …።›› በማለት የቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ ያደረጉት ታሪካዊ ንግግር አይዘነጋም።

የአፍሪካ ኅብረት የኢትዮጵያ መሪዎች የሚሞገሱበት ነው ያልነውም ለዚህ ነው። ሥርዓትና መሪዎች ቢቀያየሩም የአፍሪካ ኅብረት ግን የኢትዮጵያን የነፃነት ተምሳሌትነት ሲመሰክር ይኖራል።

በአፍሪካ አንድነት ድርጅት ምስረታ ሌላው ከፍተኛ ሚና የተጫወቱት ሰው ደግሞ የንጉሡ ዘመን የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር የነበሩት ከተማ ይፍሩ ናቸው። እኝህ ሰው የንጉሡ ዘመን የውጭ ጉዳይ ግንኙነት አድራጊ ፈጣሪ ነበሩ፤ የንጉሡም ዋና ልዩ አማካሪ ነበሩ።

የአፍሪካ አንድነት ድርጅት ሊመሠረት በነበረባቸው ጊዜያት ካዛብላንካ እና ሞኖሮቪያ የሚባሉ እንቅስቃሴዎች ነበሩ። በእነዚህ እንቅስቃሴዎች ጊዜ የአፍሪካ አገራት ተዋህደው አንድ መሆን አለባቸው የሚለው የካዛብላንካ እንቅስቃሴ እና መጀመሪያ መተባበር ይቀድማል የሚለው የሞኖሮቪያ ቡድን እሳቤዎች ነበሩ። በከተማ ይፍሩ የሚመራው የኢትዮጵያ ውጭ ጉዳይ ግንኙነት እነዚህን ሀሳቦች የማስታረቅ ሥራ ነበር የሚሠራው።

ብልህና በሳል የነበሩት ከተማ ይፍሩ ነገሩን በዲፕሎማሲያዊ ዘዴ ሲያግባቡ ቆይተው የካዛብላንካንም ሆነ የሞኖሮቪያ ሰዎችን ከንጉሡ ጋር በማወያየት የአፍሪካ አንድነት ድርጅት እንዲመሠረት አስደርገዋል።

በአጠቃላይ ኢትዮጵያ፤ በቆራጥና ጀግና አርበኞቿ ነፃነቷን አስጠበቀች፣ በብልህ ዲፕሎማቶቿና መሪዎቿ የአፍሪካ አንድነት ድርጅትን መሠረተች፣ መቀመጫውንም አዲስ አበባ አስደረገች። እነሆ የአፍሪካ አንድነት ድርጅት በኋላም የአፍሪካ ኅብረት 60 ዓመታት እየሆነው ነው። ለ60ኛ ዓመቱ ኢትዮጵያ በሰላምና አርዓያነት ስሟ እንዲነሳ የሁላችንም ጥረት ይሁን!

ዋለልኝ አየለ

አዲስ ዘመን ግንብት 21 ቀን 2014 ዓ.ም