«ጌታ ሆይ! ከወንበዴዎቹ ከልለኝ»

ዛሬ እያተራመሰን፣ እየዋጠን፣ እንደ ጭራቅም እያስፈራን . . . ስላለው ውንብድና እናወራልን። በዚህች አምድ የዘመኑ የህልውና ስጋት ስለሆነው የውንብድና ወንጀል እንነጋገራለን። የወንጀሉን ወሰን ዱካ (ከየት ተነስቶ እዚህ ስለ መድረሱ) ጠቆምቆም እናደርጋለን። እንዲሁም፣ በውንብድና ወንጀል አሁናዊ ይዞታ፤ ስለ “ሿሿ” አነሳስና አስተዳደግ “እነሆ በረከት” እንላለን። ሁሉንም “ለጠቅላላ እውቀት” ለጥንቃቄ በሚበጅ መልኩ እያሰናሰልን እናቀርባለን። እንቀጥል።

ውንብድና በወንጀል ሕጉ ስድስተኛ መጽሐፍ፣ በምዕራፍ ሁለት ከተመለከቱት በሚንቀሳቀስ ንብረት ላይ ከሚፈፀሙ ወንጀሎች መካከል አንዱ፤ የወንጀሉ ምንነትም በወንጀል ሕጉ አንቀጽ 670 በዝርዝር የተመለከተ ሲሆን፤ እሱም

ማንኛውም ሰው ተገቢ ያልሆነ ብልፅግና ለራሱ ለማግኘት ወይም ለሌላ ሰው ለማስገኘት በማሰብ የሌላ ሰው የሆነውን ተንቀሳቃሽ እቃ ለመውሰድ እንዲያመቸው ወይም በሚወስድበት ጊዜም ሆነ ከወሰደ በኋላ የገጠመውን ተቃውሞ ለማስቀረት ሲል በሌላ ሰው ላይ የኃይል ድርጊት ወይም ከባድ የሆነ የማንገላታት ተግባር ወይም ከባድ ዛቻ የፈፀመ ወይም በማናቸውም ሌላ መንገድ ይህን ሰው መከላከል እንዳይችል ያደረገ እንደሆነ የውንብድና ወንጀል እንደፈፀመ መደንገጉ ነው።

እንዳው ለነገሩ ተግባሩ ከሕግ አኳያም (ለምሳሌ በ1996 ዓ.ም በወጣው የወንጀል ሕግ መመልከት ይቻላል) የሚያስጠይቅ መሆኑን ለማመልከት እንጂ በዚህ በኩል ልንገፋበት ፈልገን አይደለም፤ ይልቁንም ዓለም አቀፍ ይዞታውን ትንሽም ቢሆን ነካ ነካ እናድርግ።

በፈረንጆቹ በሁለት ቃላት (banditry እና brigandage) በሚገባ የሚታወቀው ውንብድና አድማሱ ከዚህ በመለስ የሚባል፤ ጥፋቱም በአንድ ሁለት ቆጠራ የሚያልቅ አይደለም። ወጪውም (የሚያስወጣው) ከማናቸውም እየናረ ሲሆን ጉዳቱም ሕይወትን እስከ ማሳጣት ድረስ እየዘለቀ ነው። ይህ ሁሉ ታዲያ፣ ገና በጠዋቱ፣ በጨቅላነቱ በአግባቡ ባለመያዙ እና በስመ “ዲሞክራሲያዊ መብት” በእንጭጭነቱ ሊቀጭ ባለመቻሉ የመጣ ነው ይባላል።

ድሮ ድሮ ውንብድና “የባህር ላይ ውንብድና” በሚል በባህር ላይ ወንበዴያዊ ማንነቱ ነበር የሚታወቀው። ይህንን ደግሞ የሚያውቁት (ግሬግ ቤየር በማርች 13፣ 2023 ጥናታቸው እንደሚነግሩን) በተለይ በአራቱም የዓለማችን ማእዘን ይንቀሳቀሱ የነበሩት ሲራራ ነጋዴዎች ናቸው።

ይህ የቀድሞው ውንብድና (Piracy) በካሬቢያን አካባቢ ያቆጠቆጠ ሲሆን፣ ህልውናውን በባህር ፖርቶች (pirate seaports) ላይ አርጎ በጃማይካው ፖርት ሮያል (Port Royal)፣ በሀይቲው ቶርቹጋ (Tortuga)፣ በሀማሱ ናሳው (Nassau) ላይ ሲሞላቀቅና ሲንደላቀቅ ነው የኖረው ነው የሚሉት – ስለ እሱ (የወንበዴዎቹን (pirates) ታሪክ ጨምሮ) ታሪክ የሰነዱ ሰነዶች።

የዚህ፣ ስፔንና ፖርቹጊዝ አሜሪካንን በቅኝ በያዙበት ወቅት የተፈጠረ ውንብድና (“ዘረፋ” የሚሉትም አሉ) ወርቃማ ዘመን (The Golden Age of Piracy) በዘመናት ተቀንብቦ የሚታወቅ ሲሆን እሱም ከ1650 እስከ 1726 ያለው፤ በዚሁ ወቅት በተግባሩ ላይ ተሰማርተው የነበሩት ወንበዴዎች (pirates) 5000 እንደ ነበሩ በደማቁ ተፅፎ ይገኛል። መናኸሪያ ስፍራውም ካሬቢያን፣ ምስራቃዊው ሰሜን አሜሪካ፣ ምእራብ አፍሪካን ኮስት፣ ኢንዲያን ኦሽን አካባቢዎች እንደነበሩም እንደዛው።

ለጠቅላላ እውቀት ይህንን ያህል ወደኋላ ከሄድን ይበቃልና ወደ “ዛሬ”ያችን፣ ወደ ራሳችን ጉዳይ እንመለስ።

ጥያቄው “ዛሬስ?” በየጓዳ ጎድጓዳው፣ ደበበ እንዳለው በየ“ጓጥ ስርጓጉጡ” ከማለትም ባለፈ በየአደባባዩ፣ በየታክሲና አውቶሞቢሉ፣ በየሕዝባዊ ድርጅቶችና ፖለቲካ ፓርቲዎች፣ የእምነት ተቋማትና ገበያ ማእከላት ወዘተ . . . ሁሉ ውንብድና ጥግ ድረስ አለ። የኢንተርኔቱንማ ዝም እንጂ ቃላት አይገልጹትም።

ይህ አይደለም የሚገርመው፣ የሚገርመው “ውንብድናን እንዋጋለን”፣ “ውንብድናን እናጠፋለን . . .” በሚሉ ወገኖች ውስጥ ሁሉ ውንብድና ከጫፍ እስከ ጫፍ መኖሩ ነው።

ያኔ፣ ዓለም በየባህሩ ላይ እንዲያ ሲሰቃይ፣ እኛ “አትሳቁ በጥርስ ይደርሳል” የሚባለውን ረስተን በእነርሱ እንስቅ ነበር አሉ። ጥያቄያችንን እንድገመውና “ዛሬስ?” ዛሬ እያለቀስን እንዳይሆን የብዙዎች ስጋት ነው።

ጉዳዩን ሰፋ አድርገን እንየው ከተባለ አገራትን መጠቃቀስ የግድ ይሆናልና ማሳያ እንጥቀስ።

በዓለማችን በዘመናዊው (ተራ) ውንብድና ከፍ ብላ የምትታይ፣ ድምፅዋ ጎላ ብሎ የሚሰማ ከወደ አፍሪካ – ደቡብ አፍሪካ ናት። በደቡብ አፍሪካ ውንብድና የእለት ተእለት ተግባር ሲሆን እጅግ ከመለመዱ የተነሳ ተደራጅቶ ራስን መጠበቅ “ዘመናዊ” አሰራር እስከ መሆን ሁሉ እየደረሰ ነው። ጉዳዩን ጉዳዬ ብለው የሚከታተሉት እንደሚነግሩን በአገሪቱ ትልቁ ከተማ፣ ጆሃንስበርግ ደግሞ የባሰ ነው። ወንበዴዎች በጠራራ ፀሐይ አንገት አንቀው ኪስ እስከመበርበር ይደርሳሉ። መሐል ከተማ ካልሆነ በቀር ከተሞቹ ዳርቻ በሰላም መለስ ቀለስ ማለት ሁሉ አይታሰብም።

ናይሮቢ መንገድ ላይ ትንሽ ገንዘብ ይዞ መቁጠርና መቀባበል ማሰቡ ራሱ ከእብደት ሁሉ ሊያስቆጥር ይችላል። የሸቀጥ ሱቆች ሳይቀሩ በብረት የታጠሩ ናቸው። ካምፓላ መንገድ ላይ ስልክ እያወሩ መሔድ የቅብጠቶች ሁሉ ቅብጠት ሲሆን፤ ናይጄሪያና ሌሎችም ጋ ቢብስ እንጂ ያነሰ አይደለም።

ከ20 አመታት በላይ ያለ መንግሥት የከረመችው ሶማሊያ ውስጥ ያለውን ያው እናውቀዋለንና እንለፈው። ይህ ሁሉ ሲሆን፣ ያኔ እኛ በእነሱ እንስቅ ነበር ነው የሚባለው። ከአፍሪካ እንውጣ።

ከላይ፣ በመግቢያ አንቀፆቻችን ጠቆም ለማድረግ እንደሞከርነው፣ በ17ኛውና በ18ኛው መቶ ዘመን የባሕር ላይ ውንብድና በተለይ በዌስት ኢንዲስና በአሜሪካ ድንበር አካባቢ “የባሕር ላይ መቅሰፍት” ሆኖ ነበር። ዛሬስ?

በ1994 የተደረገ አንድ ጥናት እንደሚያሳየው በዩናይትድ ስቴትስ በሚገኙ የሕዝብ ትምህርት ቤቶች ውስጥ ዓመፅና ውንብድና ዋነኛ ችግር ሆኖ ከመገኘቱም በላይ ከፍተኛ የገንዘብ ወጪን እያስከተለ ያለ የወንጀል ተግባር ሲሆን፣ ባለፈው ዓመት ብቻ ከፍተኛውን ወጪ ላፍ ያደረገው ይሄው ወንበዴዎችን የማደንና ንፁሃንን የመታደግ ስራ ነበር። ያኔም እኛ ውንብድናን በሩቁ ነበር የምንሰማው።

ከላይ ባደረግነው ምጥን ገለፃ ምናልባት ያጋነንን የመሰለው ገራገር አንባቢ ከዚህ በኋላ አብሮን የሚቆይ ከሆነ እውነቱን ይረዳዋል።

የዛሬይቱ ኢትዮጵያና እኛ የዛሬዎቹ ኢትዮጵያዊያን እያጋጠሙን ያሉት ችግሮች ከዚህ በፊት አጋጥመውን የማያውቁ ናቸው። ምናልባት እኛ አጋጥመውን የምናውቃቸው “ቤት ሰርሳሪዎች የእንቶኔን ቤት ሰርስረው በመግባት ዘረፉ”፣ “እንቶኔን ማታ አምሽቶ ሲመጣ ማጅራት መቺዎች ዘረፉት (ወይም ገፈፉት)” የሚሉ አይነት አገላለፆችና የሌብነት ተግባራት ነበሩ። ዛሬስ?

ድሮ፣ ብዙ ሱቆች ሸቀጦቻቸውን በፈለጉት መጠንና አይነት በመስታወት ማሳያ ውስጥ ያስቀምጣሉ፤ ሰዎች ከባንክ ገንዘብ ተሸክመው መንገድ ላይ በነጻነት ይንቀሳቀሱ ነበር። ማታለሎች፣ ማጭበርበሮች እና ስርቆቶች፤ እንዲሁም ኃይል የቀላቀሉ ዝርፊያዎች ቢኖሩም፣ የፀጥታ ኃይል ባለበት፣ ቀንና ሰው በተሰበሰበበት ይፈፀሙ ዘንዳ አይታሰብም ነበር አይደል ?

በዛሬይቱ ኢትዮጵያ (በተለይ በከተሞች) እነዚህ ሁሉ ተረት ሆነዋል። ተረት ሆነውም በምትካቸው አደገኛ ወንበዴዎችና የውንብድና ተግባራት ተተክተዋል። እስኪ እንያቸው።

በዛሬይቱ አትዮጵያ ያሉት ተጨባጭ የውንብድና ተግባራት በሁሉ ነገራቸው እየተሻሻሉ፣ እየደረጁ . . . በመሄድ ላይ ያሉ ሲሆን፣ ትጥቅና ስንቅ አደራጅተው እስከ መንቀሳቀስ ድረስ ዘልቀዋል ነው የሚባለው።

በተለይ በመዲናዋ በአዲስ አበባ ውስጥ ያለው የወንበዴዎች ይዞታ በቀላሉ የሚደፈር የማይመስል ሲሆን፣ ተደራጅተውና የሞባይል ቴክኖሎጂን በመጠቀም ከባድ የውንብድና ወንጀል በመፈፀም የሕዝብን ሰላም እያወኩት እንደሆነ እየሰማን ያለነው “14 የሽብር ቡድን አባላትን ባካሄድኩት ከፍተኛ ኦፕሬሽን በቁጥጥር ሥር አውያለሁ” ከሚለው ኦፊስ ነውና ጉዳዩ “አሳሳቢ” በሚለው ብቻ የሚታለፍ ሳይሆን ”አስደንጋጭ” የሚለውም ሊታከልበት ይገባል።

“አደገኛ”፣ “አስደንጋጭ”፣ “አሳሳቢ” . . . ወዘተ የሚሉ አጎላማሾች መጠቀሙ ለምን አስፈለገ ለምንል፣ አስፈላጊነታቸው፤

ወንጀሉን ለመፈፀም ይጠቀሙበት የነበረ አንድ ሽጉጥ፤ ሶስት የብረት መቁረጫ፣ አንድ የብረት መፈልቀቂያ እና ሁለት ከፍተኛ ኃይል ያለው የፓውዛ መብራት፤ እንዲሁም፣ በርካታ ሐሰተኛ መታወቂያዎችን ጨምሮ የሚንቀሳቀሱበት በአንዱ ኮድ 1-…… በሆነ ሚኒባስ ታክሲ . . . መሆናቸውን ስንገልጽ በሀዘን ነው።

ዛሬ በኢትዮጵያ “ዩኒፎርም የለበሱ” መኪና እያስቆሙ የፈለጉትን ይቀበላሉ። መንገድ ላይ ደኅንነት እናስከብራለን በሚሉ ወጣቶች እንዲቆሙ ይደረጋሉ፤ ይፈተሻሉም። አንዳንድ አካባቢዎች ጉልበተኛ በሆኑ ቡድኖች በሕጋዊ መንገድ የተሠሩ ቤቶች ይፈርሳሉ። ወደ አንዳንድ የአገሪቱ አካባቢዎች እህል እና ሸቀጥ ጭነው የሚጓዙ መኪኖች የሕግ አስከባሪ ባልሆኑ ሰዎች ተገደው እንዲቆሙ ከተደረጉ በኋላ ይፈተሻሉ፤ ይዘረፋሉም። መኪና ላይ የሚጫኑ ዕቃዎችን ለማውረድም ሆነ ለማውጣት ተመን አውጪዎቹ (ይህ አሁን የተሻሻለ ቢመስልም) በውንብድና ተግባራት የተሰማሩት መሆናቸው “አገር ያወቀው ፀሀይ የሞቀው” ከተባለ ቆየ።

ከላይ እንዳየነውና ከታችም እንደምናየው፣ በአዲስ አበባ ፈላጭ ቆራጭ የሆኑ ቡድኖች በመብቀል ላይ መሆናቸው እየተነገረ ይገኛል። ሰሞኑን ለጤናቸው የአካል ብቃት እንቅስቃሴ የሚያደርጉ የከተማዋ ነዋሪዎች እንኳን ጠዋት ተነስተው ልምምድ ማድረግ ወደ እማይችሉበት ደረጃ እየተደረሰ ነው የሚባለው (ሰሞኑን አምስት የፌደራል ፖሊስ ልብስ ለብሰው “ነን” ባሉ ወጠምሾች የተዘረፉትን ልብ ይሏል)። ሌላም ሌላም የዝርፊያ አይነት በከተማችን ተስፋፍቷል።

“በራይድ ታክሲ የትራንስፖርት አገልግሎት በሚሰጡ ሹፌሮች ላይ የሚፈፀም ግድያንና የከባድ ውንብድና ወንጀልን በተመለከተ የተጣሩ [9] የምርመራ መዛግብትን በተመለከተ የተሰጠ”ን የፍትህ ሚኒስቴር መግለጫ ስንሰማ ያልተረበሽን ያለን ስለመሆናችን ምንም የተሰማ ወሬ የለም። “ምርመራቸው በተጠናቀቁና ክስ በተመሰረተባቸው መዝገቦች ላይ እንደታየው ቡድኑ ሶስት የሚሆኑ ሰዎችን በመግደል ሟቾች ሲያሽከረክሯቸው የነበሩትን ተሽከርካሪዎችንና ሌሎች ንብረቶችን የወሰዱ ሲሆን፣ በዚህም ሂደት ክቡር የሆነው የሰው ልጅ ሕይወት ጠፍቷል።” በሚለውም ማን ያልተረበሸ፣ ግራም ያልተጋባ፣ ህልውናው አደጋ ላይ የወደቀ ያልመሰለው ማን አለ? የእነዚህ ሁሉ የውንብድና ተግባራት ውጤት ደግሞ ራይዶች ከሰፈራቸው ውጭ እንዳይሰሩ እያደረጋቸው ብቻ ሳይሆን፣ የከተማዋ የትራንስፖርት ተጠቃሚዎችም የሚያስፈልጋቸውን የትራንስፖርት አገልግሎት እያገኙ አይደለምና የወንጀል ድርጊቱ ያላንኳኳው በር የለም ማለት ይቻላል።

እዚህ ላይ፣ ከመሸ የማይኬድባቸው፣ ጭር ባለና በጠራራ ፀሐይ የማይታለፍባቸው፣ ዘወርወር ያሉ መንገዶች በመንገደኞች አለመደፈራቸው፤ እንዲሁም፣ ሌሎች መሰል ጊዜያትና አካባቢዎች ቅጥራቸው በየጊዜው የጨመረ ነው።

በዛሬይቱ ኢትዮጵያ እንደነ ነፃነት መለሰ ጊዜ “ሿሿ” ለአረንቻታ ከመሰለን ተሳስተናል። “ሿሿ” ሰራኝ/ሰሩት/ ሰራው/ሰሩን/ሰራችን . . . የሚለው የወንጀል ተግባር መግለጫ መደበኛ የቋንቋ አገላለፅ ውስጥ ከገባ ጊዜው ዛሬ ሳይሆን አስርት አመታትን ወደኋላው አድርጓል። ሌብነት፣ ማጅራት መቺ፣ ኪስ አውላቂ፣ ዘራፊ እና የመሳሰሉትን “ኧረ በስንት ጣእማቸው” መባል ከተጀመረ ቆየ። በታሪክ ከመቸውም ጊዜ በላይ የፀጥታ ኃይል አባላት አዲስ አበባ “ጌታ ሆይ ከወንበዴዎች ከልለኝ” የዘወትር ፀሎት ያህል ሲዘወተርባት ነው ውሎና አዳሯ።

በዛሬይቱ ኢትዮጵያ እንደ ጥንታዊቷ ኢትዮጵያ “በህግ አምላክ”፣ “በባንዲራው” . . . ይሰራል ብለው በተገኘው ጊዜና ስፍራ ጎምለል . . . ጎምለል እላለሁ ካሉ፣ የፖሊስን “ራሳችሁን ጠብቁ” ማሳሰቢያም ይሁን ማስጠንቀቂያ አልሰሙምና በዚሁ አጋጣሚ እንዲያነቡና እንዲሰሙ እንመክሮታለን።

ባጠቃላይ፣ ዓለም ተለውጣለች። ትለወጥ እንጂ ለውጡን በአግባቡ የያዙ አገራት የሉም ማለት አይደለም። መለወጥ መዝረፍ ወይም መዘረፍ ማለት አይደለም። መለወጥ ከለውጡ ጋር አብሮ በመለወጥና በመጓዝ የለውጡ አካል በመሆን ራስን፣ አካባቢንና አገርን ማዘመን ነው። ከዘመናዊነት መካከል ደግሞ አንዱ ሰላምና ፀጥታ ስለመሆኑ ከማንም ያልተሰወረ ነው። ከዘመናዊነት መካከል ሌላኛው የሰለጠነ ማህበረሰብ መፈጠር ነው። የሰለጠነ ማህበረሰብ መፈጠር ማለት ደግሞ እርስ በእርሱ የሚደጋገፍ፣ የሚከባበር፣ የሚፈቃቀር … ማህበረሰብ ተፈጠረ ማለት ይሆናልና በዚህ ውስጥ ደግሞ ዘረፋ፣ ውንብድና፣ ሙስና . . . ምንም ቦታ አይኖራቸውም ማለት ይሆናል። ይህንን ሁሉ ስንል ግን የመንግስትና ፀጥታ ኃይሎችን የማይተካ ሚና ረስተን አይደለም።

ግርማ መንግሥቴ

አዲስ ዘመን መጋቢት 14/2015