‹‹የኦሮሞን ሕዝብ እወክላለሁ ብሎ ከህወሃት ጋር የሚሰራ ካለ የቄሮን ደም እየጠጣ ነው›› መምህር የማነ ንጉስ ገብረሚካኤል የፈንቅል አመራር

በትግራይ ክልል በደቡብ ምስራቃዊ ዞን በህንጣሎ ወጀራት ነው የተወለዱት። እድገታቸው እንደ ማንኛውም የትግራይ ልጅ በገጠር ነው። እስከ አራተኛ ክፍል አካባቢያቸው በሚገኝ ዋሸራ ትምህርት ቤት ተምረዋል። 7ኛ እና 8ኛ ክፍልን በርካታ ኪሎ ሜትሮችን በእግር በመጓዝ ሂዋነ፣ ማይነሪ እና አዲጉደም ነበር የተከታተሉት። ከፍተኛ ትምህርታቸውንም በመቀሌ ዩኒቨርሲቲ ገብተው በታሪክ ንኡስ ስነ ዜጋ በመምህርነት ተመርቀዋል። በአዲስ አበባና በመቀሌ የተለያዩ ትምህርት ቤቶች በመምህርነት አገልግለዋል። ቀድሞም በፖለቲካ አመለካከታቸው ይገለሉ እና ጫናዎች ይደርሱባቸው እንደነበር ያስታውሳሉ። በዚህ ምክንያትም አብዛኛው የሥራ ልምዳቸው በመንግሥት ሥራ ሳይሆን በግል ተቋማት ላይ የተከናወነ ነው ። መምህር የማነ ንጉስ ገብረሚካኤል የፈንቅል የትግራይ ወጣቶች ህዝባዊ እምቢተኝነት እንቅስቃሴ አመራር ናቸው ። በወቅታዊ ጉዳዮች ዙሪያ ቆይታ አድርገናል። እንደሚከተለው ይቀርባል።

አዲስ ዘመን፡– ፈንቅል ምን ማለት ነው? እርስዎ ለምን ወደ እዚህ አይነት እንቅስቃሴ ገቡ ?

መምህር የማነ፡– ፈንቅል ማለት የወጣቶች እንቅስቃሴ ነው። በአማርኛም በትግርኛም ተመሳሳይ ትርጉም ነው ያለው። አንድ ላይ የተደራጀ፣ አምባገነን ሀይልን ማስወገድ ወይንም መፈንቀል ማለት ነው። በሁለት ምክንያት ነው ፈንቅል የሚለውን ቃል የመረጥነው። ቃሉ እራሱ ማስወገድ ማለት ነው። ሁለተኛው እና ዋናው ዓላማ ግን በ17 ዓመታት የትጥቅ ትግል ብዙ ጀብድ እና ታሪክ የሰራውን ሜጀር ጀነራል ሃየሎም አርአያን የራያ ህዝብ ‹‹ፈንቅል›› ብሎ ነው ስም ያወጣለት። በአውደ ውጊያ ላይ በሚያሳየው ጀግንነት፣ በሚሰጠው አመራር፣ በነበረው ህዝባዊነትና ቆራጥነት ሲዋጋ ስላዩት ፈንቅል አሉት። ስለዚህ ፈንቅል የሜጀር ጀነራል ሃየሎም ቅጽል ስም ነው።

እኔ ወደ እዚህ እንቅስቃሴ እንድገባ ያነሳሳኝ ዋና ምክንያት የህወሃት አምባገነንነት፣ የህወሃት ኢ-ዴሞክራሲያዊነት ነው። ህወሃት የታገለለትን ዓላማ ስለዘነጋ እና የትግራይ ህዝብ ደግሞ በእዚህ ስርዓት ተጠቃሚ ስላልሆነ ልክ እንደ ቄሮ እና ፋኖ አይነት እንቅስቃሴ ትግራይ ውስጥ በመፍጠር እነርሱን ማስወገድ የሚል እንቅስቃሴ ነው ። በነገራችን ላይ ጽንሰ ሃሳቡ የተጀመረው እስር ቤት ነው። ከእዛ በኋላ ወጥተን በማህበራዊ ሚዲያ የምንተዋወቅ ፈንቅል ብለን ከስድስት ወራት በፊት አደራጀን፤ አሁንም በእንቅስቃሴ ላይ እንገኛለን። ዋናው እና ቀዳሚው አጀንዳችን ግን ህወሃትን ማስወገድ ነው። ህወሃት በዴሞክራሲያዊ ምርጫ፣ ህገ መንግስቱ በሚፈቅደው መሰረት ሊወገድ አይችልም። በህዝባዊ እምቢተኝነት ጫና በመፍጠር ‹‹ፈንቅል›› በማለት ይወገዳል ብለን ይህንን እንቅስቃሴ ጀምረናል። አንዳንዴ ለመናገር ሞራል የሌላቸውን ነገሮች ሲናገሩ እሰማለሁ። እነርሱ ትናንት የሰሩትን ሥራ ዘንግተው ዛሬ ሃቀኛ ሆነው ሲቀርቡ ይገርማል።

ሃየሎም ቢሞትም የታገለለትን ዓላማ ጫፍ እናደርሳለን። የትግራይ ጀግና ብቻ ሳይሆን ሃየሎም ሁሉም ኢትዮጵያዊም የሚስማማበትም የሚወደውም ጀግና ነው። ብሄራዊ ጀግና ነው። ሽሬ ይወለድ እንጂ በጣም የሚወደደውና የተከበረበት ራያ አካባቢ ነው። ራያ የመጀመሪያ ልጅ ሲወለድ ሃየሎም ነው የሚባለው። ምክንያቱም በእዛ አካባቢ አመራር ሆኖ በማሳለፉ ነው። ከገበሬ ጋር ያርሳል ያጭዳል። ሀዘን ሲኖር ያስተዛዝናል፣ ሰርግ ሲኖር ደግሞ ይታደማል ደስታ ተካፋይ ይሆናል ። ከአካባቢው ሰዎች ጋር በጣም ስለተዋሃደ ተወዳጅ ነው። የታገለለት ዓላማ በከንቱ አይቀርም በማለት ህዝቡን በማንቀሳቀስ ወደ ዓላማ እናደርሰዋለን በሚል ነው እየተንቀሳቀስን ያለነው ። ስሙ ኢትዮጵያውያንን በሙሉ የሚያግባባ ስለሆነ ነው ፈንቅል ያልነው።

ህወሃት በተፈጥሮው አምባገነን እና የኮሙኒስት አስተሳሰብ የያዘ በመሆኑ ከእነርሱ ሃሳብ ከተለየህ፣ ሃሳባቸውንም ካልተቀበልክ በጠላትነት ትፈረጃለህ።

ከእስር በፊት በመጀመሪያ ማስጠንቀቂያዎች ይደርሱሃል፣ ጫና ይደረግብሃል። ማስጠንቀቂዎቹን እና ጫናዎቹን አልፈህ ባለህ የፖለቲካ አቋም ከቀጠልክ ያለህ አማራጭ እራስህን እስር ቤት መክተት ነው ። እኔም እንደማንኛውም የትግራይ ወጣት፣ እንደ ማንኛውም የህወሃት ተቃዋሚ ህግና ህገ መንግስቱ በሚፈቅደው መንገድ አረና የፖለቲካ ተፎካካሪ ፓርቲን ተቀላቅዬ መንቀሳቀስ ጀመርኩ። በወቅቱም ባላጠፋሁት ጥፋት በውሸት ክስ እና በውሸት ምስክር ተፈርዶብኝ ወህኒ ገባሁ። እንዲያውም የእኔ ትንሽ ነው አራት ዓመታት ነው የታሰርኩት። በእዚህ አላማርርም። ምክንያቱም ጓደኞቼ የምላቸው በመኪና ተገጭተው የተገደሉ አሉ። በመርዝ የተገደሉ፣ እድሜ ልክ ሞት ፍርድ ተፈርዶባቸው እስካሁንም በማረሚያ ቤት የሚማቅቁ አሉ። ስለዚህ እኔ ብዙ ታሰርኩ አልልም፤ ለሌላው ከባድ ሊመስል ይችላል። ለምናውቀውና በጓደኞቻችን ከደረሰባቸው ግፍ አንጻር እኔ የታሰርኩት ትንሽ ነው ።

አዲስ ዘመን፡– በእስር፣ በአፈና እና በሰብ ዓዊ መብት ጥሰት ህወሃት ከምስረታው ጀምሮ ያደረጋቸው የወንጀል ድርጊቶች ማሳያ ቢያቀ ርቡልኝ ?

መምህር የማነ፡– ሃየሎም ከደርግ ውድቀት ማግስት 1988 ዓ.ም በአንድ ሆቴል በሴራ ፖለቲካ እንደተገደለ እኛም እናውቃለን፣ የትግራይ ሕዝብም ሆነ ኢትዮጵያውያን ያውቃሉ። ምክንያቱም ሕወሃት በሴራ ፖለቲካ የካበተ ልምድ ያለው ነው። ሃየሎም አርአያ በግፍ ተገድሏል ፣ አገዳደሉም እስካሁን ያልተፈታ እንቆቅልሽ እንደሆነ ነው። የኢትዮጵያ ሕዝብም ‹‹እንውቃለን ብንናገር እናልቃለን›› ብሎ እንጂ ለምን እንዳጠፉት ያውቃል። ምክንያቱም ሃየሎም ከህወሃቶች የተለየ አቋም ነበረው። የታገልንለትን ዓላማ ስተናል ይል ነበር። የታገልነው ለራሳችን ሳይሆን ለህዝብ ነው የሚል አቋም ያንጸባርቅ ነበር። ዴሞክራሲ አላመጣንም፣ ህዝብ አልጠቀምንም፣ ፍትህ አላረጋገጥንም የሚል አቋም ነበረው። በአቋሙም ተወዳጅ ነበር። በሐቅ ነበር የሚሰራው።

ሜጀር ጀነራል ሃየሎም በተለይ በወታደሩ ዘንድ ተሰሚነት ነበረው። በጠቅላይ ሚኒስትሩ ዘንድ ግን ይጠላ ነበር። እርሳቸውም እርሱ አይታዘዝም ይሉ ነበር። በህገ መንግስቱ መሰረት የኢትዮጵያ ጦር አዛዡ ጠቅላይ ሚኒስትሩ ናቸው። ግን ጦሩ የሚታዘዘው ለሃየሎም ነበር። በእነዚህ ነገሮች አንድ ቀን ስልጣኔን ይቀማል በሚል ያንን ዝናውን አልፈለጉትም። በባህሪያቸውም ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ ተወዳጅ፣ አዋቂና የሚቀናቀናቸውን ሰው ለማስወገድ ወደ ኋላ የማይሉ ናቸው ። ለዚህም በእነ ዶክተር አረጋዊ በርሄ፣ በእነ ግደይ ዘርአጺዮን የሆነው ትክክለኛ ማሳያ ነው ። በረሃ ላይ ብዙ ሰዎች ተባርረዋል፣ ተገድለዋልም። ሃየሎም የእዛ ሴራ አንድ ሰለባ ነው ብለን እናምናለን። ግልጽ ነው አንድ ጀነራል በአንድ ሆቴል በተራ ሰው አይገደልም። ይሁን! የፍርድ ሂደቱስ እንዴት ነበረ ? ምስክሮችስ ተሰሙ ? ምን አይነት ምርመራስ ተደረገ ? የሚሉ ነገሮች ለህዝብ ግልጽ አይደሉም።

ህወሃት በመጀመሪያው ማገብት ‹‹ማህበረ ገስገስቲ ብሄረ ትግራይ›› ብለው የቀድሞ ቀዳማዊ ሃይለስላሴ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ሲያቋቁሟት ጀምሮ ብሄር ተኮር ስብስብ ነበር። በወቅቱም በሶስት ኃይል ተከፋፍለው ወደ ትግል መግባታቸው ይታወቃል ። አንዱ ወደ ኤርትራ ሄዶ ስልጠና የሚወስድ። ሌላው ደግሞ ደደቢት ሄዶ ለትግራይ ሕዝብ የትጥቅ ትግል መጀመሩን የሚያበስር። ሶስተኛው ቡድን ደግሞ ከተማ ሆኖ ስለላ የሚሰራ ነው። የካቲት 11 ቀን 1967 ዓ.ም ደደቢት ሄደው ህወሃትን ከመሰረቱ ከአጭር ጊዜ በኋላ እንዳለ ወደ ትጥቅ ትግል እና የፖለቲካ ሴራ ነው የገቡት። የሴራ ፖለቲካ መነሻው እዛ ነው። ለመጀመሪያ ጊዜ የሴራ ፖለቲካ የጀመሩት በትግራይ ሕዝብ ነው። ከትግራይ ህዝብ በወቅቱ የትጥቅ ትግል መጀመሩን የተቃወሙ ነበሩ ። በቀጥታ የተቃወሙ ታዋቂ ሰዎችን መሳፍንት ናችሁ፣ ይህንን ትግል አልተቀበላችሁም፣ የሃይለስላሴ ርዝራዥ ናችሁ፣ የድሮ ስርዓት ናፋቂዎች በሚል የተለያዩ እስር ቤቶች ባዶ ስድስት ወይንም ደግሞ ሀለዋ ወያኔ በሚባሉ እስር ቤቶች በማስቀመጥ በማጎሪያ ካምፕ እየወሰዱ በጋለ ብረት እያሰቃዩ ብዙ ሰዎች ገድለዋል ። በዚህ ኢሰብአዊ ተግባራቸው ዙሪያ የእራሳችንን ጥናት አድርገናል።

በእዚህ ብቻ 25 ሺ ትግራዋይ ከአደዋ፣ ከእንደርታና ከሁሉም የትግራይ አካባቢዎች ትግሉን አልደገፋችሁም፣ የህወሃት ተሃህት ‹‹ተጋድሎ ሃርነት ህዝቢ ትግራይ›› ጸር ናችሁ ተብለው የሴራ ፖለቲካ ሰለባ ሆነዋል። ከእዛ በኋላ ደግሞ ሌላ ኢዲዩ ‹‹የኢትዮጵያ ዴሞክራቲክ ሕብረት›› የሚባል ኃይል ነበር። ኢዲዩ የሃይለ ስላሴ ክንፍ ሆኖ በራስ መንገሻ ስዩም የዮሐንስ የልጅ ልጅ የሚመራ ነበር። እነርሱንም እንዳለ ጨፍጭፈዋል ።

ኢዲዩን ብቻ አይደለም ምስራቃዊ ትግራይ ላይ በመምህር ዮሐንስ የሚመራ ገሃህት ‹‹ግምባር ገድሊ ሃርነት ትግራይ›› የሚባል ከህወሃት በፊት የተቋቋመ ድርጅት ነበር። ገሃህት የራሳቸው ጦር ነበራቸው። ከሻዕቢያ፣ ከጀብሀና ከኢህአፓ ግንኙነት ነበራቸው። ከእዛ በኋላ ህወሃቶች፣ ያኔ ተሃህት ይባሉ ነበር። ያደረጉት ግን ምእራባዊ ትግራይ ደደቢት ላይ ከተመሰረቱ በኋላ ምስራቃዊ ትግራይና እንደርታ በሙሉ በመምህር ዮሐንስ የተቋቋመው ድርጅት እየተቆጣጠረው ስለመጣ አብረን እንታገል የሚል ሃሳብ አቀረቡላቸው። እኛ ሁለታችን ትግርኛ ተናጋሪዎች ነን ደርግ አማርኛ ተናጋሪው የእኛ ጠላት ነው ስለዚህ ለምን አብረን ደርግን አንዋጋም አሉ። እነዚህ ደግሞ በየዋህነት ተቀብለው ተዋሃዱ።

ከውህደት በኋላ ግን ህወሃቶች መሪዎቹን ሌሊት ገደሏቸው። ወንዝ ዳር ተኝተው ሳሉ ሌሊት ተነስተው ጨፈጨፏቸው። ጦሩን በሙሉ ደግሞ ወደ ተሃህት ቀላቅለውታል። በእዚህ ክስተትም 11 አመራሮች ተገድለዋል። ይህ በመጽሐፍ ተጽፏል። በህይወት ያሉ እነ ዶክተር አረጋዊ፣ እነ አረጋሽ፣ እነአለም ወልዴ ያውቁታል። ከእነዛ አንዱ አምልጦ የሄደና አሜሪካ የሚገኝ ታሪኩን ተናግሯል። እኛ ትግርኛ ተናጋሪዎች ነን ለትግራይ ነው የምንታገለው ብለው ክህደት ፈጽመው ሲያበቁ ሌሊት ተነስተው ነው የጨረሷቸው። ከእዛ በኋላ የኢህአፓን ጦር አሲምባ ላይ ብዙ ጨፍጭፈዋል። ወደ 20 ሺ የሚጠጋ የኢህአፓ ጦር ማርከው እንዳለ ገድለዋል። ይሄ ይታወቃል። የሴራ ፖለቲካ እንደዛ ነው የሚጀምረው። ከህወሃት ማዕከላዊ አመራር ተብለው ወደ ጦርነት የሚገቡ ነበሩ። አንዱ የህወሃት ሃሳብ ከሌላው የተለየ ከሆነ ከኋላ ሆነው ይገድሉ ነበር።

ለምሳሌ ዶክተር አታክልቲ ቀጸላ የሚባል የተምቤን ተወላጅ ከኋላ ተገድሏል፣ መሃሪ ተክለ ሙሴ በተመሳሳይ ከኋላ ተገድሏል። ስሁል ገሰሰ አየለ የሽሬ ተወላጅና የህወሃት መስራችና የመጀመሪያው ሊቀመንበር ነው። ህይወቱን ሙሉ ለህወሃት መስዋዕት ያደረገ ሰው ነው። የሃይለስላሴ የፓርላማ አባል የነበረና የፓርላማ አባልነቱን አልፈልግም ብሎ ወደ ደደቢት የገባ ጀግና ነበር። በኋላ ግን ሽምግልና ብለው ልከውት መንገድ ጠብቀው ገድለው ኢዲዩ ገደለው ነበር ያሉት። ይሄንን የትግራይ ህዝብም ያሉ ነባር አመራሮችም ያውቃሉ። ከእነርሱ ሃሳብ ከወጣህ፣ ጥያቄዎች ካነሳህ በተለይም የኤርትራን ጉዳይ ኢትዮጵያ የኤርትራ ቀኝ ገዢ ነች ብለህ እንደ ታጋይ ካላመንክና በጉዳዩ ላይ ካነሳህ ትረሸናለህ፣ ትታሰራለህ። የመጀመሪያው ዓላማቸው ኤርትራን መገንጠል ነው። እነርሱ ስለትግራይ ሕዝብ ነጻነት የሚታገሉ ከሆነ ስለኤርትራ የሚመለከታቸው ነገር የለም፣ ኤርትራም የእራሷ ድርጅቶች አሏት። ሻእቢያ፣ ጀብሃና ሌሎችም ድርጅቶች ነበሯት።

ግን ወደትግል ስትገባ የሚቀርብልህ ሃሳብ አንድና አንድ ነው። ሃሳቡም የኤርትራን ነጻነት ትቀበላለህ ወይ ? የሚል ነው። የኤርትራን ጉዳይ የተቃወሙ ብዙ ሰዎች ተገድለዋል። ስለዚህ የፖለቲካ ሴራ ብዙ ነው። 1977 ሴራም አለ። የማሌሊት ምስረታ ጊዜ አቅም ያላቸው ሰዎች ቡድን መስርተው በእነ መለስና ስብሃት የሚመራ አንድ ቡድን እነ ዶክተር አረጋዊ በርሄን፣ ግደይ ዘራጺዮን የተባረሩበትን ማስታወስ ጠቃሚ ነው። ገምግመው አስገምግመው መሳፈሪያ ሰጥተው እስከ ሱዳን ሸኝተው አባርረዋቸዋል። እነርሱ እንዲያውም እድለኞች ናቸው። ብዙዎች ተገድለዋል። የፖለቲካ ሴራ የመጡበት ነው። ከ1983 ጀምሮ የዘለቁት ህዝባዊ ሆነው አይደለም። በስልጣን የቆዩበት ጊዜ የለም። ራሳቸው ገድለው እንዳልገደሉ አፋላጊ መስለው ሲያለቅሱ ነው የቆዩት። መጀመሪያ ሲገቡ ኪሮስ አለማየሁን ገድለውታል። አገዳደሉ ተጽፏል በመርዝ ነው። ምክንያቱ ደግሞ በተጫወተው ዘፈን ነው። ሰብ የለን ይላል በትግርኛ። ‹‹ሰው የለም ወይ›› እንደ ማለት ነው። አሰብ ሲሄድ ቅሬታ አለው። ማንም ሰው ቅሬታውን መግለጽ መብቱ ነው። ቅሬታው ሁለቱ ወደቦች ለምን ወደ ኤርትራ ገቡ የሚል የአንድ ዜጋ ቅሬታ ነበር። ያቀነቀነውም እርሱን ነው። ጥርስ ተነከሰበት። መጨረሻ ላይ ተገደለ።

ኢያሱ በርሄም አላማጣ ላይ መድረክ እየመራ ነው ሞተ የተባለው። ጥርስ ከተነከሰብህ እጣ ፈንታህ ሞት ነው። ራሳቸው ይገድሉህና ያለቅሱልሃል ሃውልት ያቆሙልሃል። በረህ ሻእቢያ የሚባል የ23ኛ ክፍለ ጦር አዛዥ የነበር፣ በኢትዮ-ኤርትራ ጦርነት በጣም ተዋጊ የነበረ ነው። ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ መሬታችንን አስመልሰናል የያዝከውን መሬት ለቀህ ውጣ ብለው ትእዛዝ ሲያስተላልፉ አልመለስም በሚል ንትርክ ውስጥ ገብቶ ነበር። በረህ ሻእቢያ ከመጣ በኋላ ተገመገመ። የጠቅላይ ሚኒስትሩን ትእዛዝ ባለማክበሩ፣ የበላይ አለቆቹን እምቢተኛ መሆኑ ተነስቶ ቢገመገምም እርሱ በአቋሙ ጸና። በኋላ ሚስቱ ከውሽማው ጋር አግኝታው በሚል እርስ በእርሳቸው እንደተገዳደሉ በማስመሰል ሚስጥሩ እንዲዘጋ አድርገዋል። በኋላ በረህ ሻእቢያ ማሰልጠኛ በሚል ከሞተ በኋላ ስልጣን ሰጥተውት ብርጋዴል ጀነራል በረህ ሻእቢያ ማሰልጠኛ ካምፕ ብለው እዳጋ ሐሙስ ላይ በስሙ ማሰልጠኛ ከፍተውለታል። የፖለቲካ ሴራ ህወሃቶች የተወለዱበት፣ ያደጉበትና እስኪሞቱም የሚቀጥሉበት ሥራቸው ነው። ራሳቸው ቦምብ አፈንድተው ሌላው ላይ ይለጥፋሉ። ደሴ ላይ ሼኩን ራሳቸው ገድለው በሙስሊም እና ክርስቲያኑን ለማጋጨትና የሙስሊም መፍትሄ አፈላላጊ ኮሚቴ አደረጉት ለማለት የተቀነባበረ ነበር ። የፖለቲካ ድራማዎች እየሰሩ ስንት ዶክመንተሪዎችን አሳይተዋል።

አዲስ ዘመን፡– የህወሃት አሁናዊ ተግባር ከተነሳበት ዓላማ እና ሰማእታት ከከፈሉት መስዋእትነት ጋር አነጻጽረው እንዴት ያዩታል ?

መምህር የማነ፡– እነ አሞራው የተነሱበት ዋና ዓላማ የኢትዮጵያ ሕዝብ ፍትህና ዴሞክራሲ አላገኘም። ሰብዓዊ መብቱ አልተከበረለትም የሚል ሃሳብ ይዘው ነበር።ሃሳቡ ጥሩ ነበር በትግራይ የብሄር ጭቆና አለ ብለው ነው የተነሱት ይሄንን እቃወማለሁ በሚል ነው ። በእኔ እምነት የብሄር ጭቆና ሳይሆን የመደብ ጭቆና ነበር የነበረው።ምክንያቱ በኢትዮጵያ ታሪክ አማራ እንደ ብሄር ጨቋኝ ነው የሚለውን አስተሳሰብ እኔ አልቀበለውም። የአማራ ሥርዓት የሚባል ኢትዮጵያ ውስጥ የለም። የነበረው ስርዓት የሁሉም ብሄሮች ስብስብ ነው። ንጉስ/ መሪ አንድ ስለሚሆን እንጂ እዛ ላይ ኦሮሞ፣ ትግሬ፣ አማራ እና ሌላ ብሄሮች ብሄረሰቦች አሉ ። ለምሳሌ ደርግን ብትወስድ ዋና አመራሮችን ብትመለከት የትግራይ ተወላጆች ነበሩ እነ ፍስሀ ደስታ፣ ጀነራል ተስፋዬ ገብረ ኪዳን፣ መቶ አለቃ ደስታ ነበሩ። የትግራይ ህዝብ በመቀሌ ሲጨፈጭፉ፣ ሲያስገድሉ የነበሩት እነዚህ ናቸው።

አነሳሳቸው ዴሞክራሲ የለም፣ ፍትህ የለም፣ ሰብአዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች አልተረጋገጡም ነበር ። በመሆኑም እነዚህን ወደ ተግባር እንቀይራለን ብለው ነው የመጡት። ግን ቃላቸውን አጥፈዋል። ያን ቃል ክደው ደርግ ነው የሆኑት። በስርዓት ነው የተለያዩት እንጂ ደርግና ህወሃት ምንም አይነት ልዩነት የላቸውም። ደርግ በአደባባይ እነርሱ ግን በሚስጥር ነው የሚያደርጉት። ደርግ ህገ መንግስት አልነበረውም። እነርሱ ህገ መንግስት ቢኖራቸውም ተግብረውት አያውቁም። በእዚህ ካልሆነ በአሰራር አንድ ናቸው። የትግራይ ህዝብ ብዙ መስዋዕትነት ከፍሏል። ንብረቱን፣ ሃብቱን፣ ልጆቹን መስዋዕት አድርጓል ። ወንድሞቻችን እኮ ቦምብ ረግጠው አልፈዋል ። እነ ቀሽ ገብሩን ፣ የእነ አሞራውን ጽናት መመልከት ጥሩ ነው። የፖለቲካ ጽናት ነበራቸው። በደርግ መንጋጋ ሆነው የተናገሩት ይታወሳል፡ ግን እነርሱ መስዋዕት የሆኑበትን ጥቂት ሰዎች ናቸው የተጠቀሙበት። አደራቸው ተበልቷል። በሰፈር የተሰባሰቡ ሰዎች ናቸው የተጠቀሙት እንጂ ታጋዮች አልተጠቀሙም። 120 ሺ አካል ጉዳተኞች አሁንም በረሃብ ላይ ነው ያሉት። የሚገርምህ ነገር እነዚህ ሰዎች የሚበሉት፣ የሚጠጡትና የሚለብሱት የላቸውም። በትግል እግራቸው የተቆረጠ እኮ 600 ብር ነው የሚከፈላቸው። እነርሱ ግን ልጆቻቸውና ቤተሰቦቻቸው አሜሪካና አውሮፓ ነው የሚያኖሩት እና የሚያስተምሩት። እነርሱ የሚንቀሳቀሱት በ ቪ 8 ዘመናዊ መኪና ነው። የሚኖሩት ቪላ ውስጥ ነው። ባለ አምስት ኮከብ ሆቴል ውስጥ ነው ውስኪ የሚጠጡት። ስለዚህ የታገሉለት ዓላማ ታጥፏል የምንለው ከተጨባጭ እውነታው በመነሳት ነው ።

የሚግርምህ አሞራን ብዙ የፖለቲካ ሥራ ነው የሰሩበት። አሞራ ጀግና ነው። የአሞራ አባት ግን እንጨት እየለቀሙ ነው የሞቱት። አራት ልጆቻቸውን የተሰው የተምቤን እናት በረሃብ ነው የሞቱት። አቢ አዲ ላይ ሄደህ ማረጋገጥ ትችላለህ። የእነ አጋዚ እናት ወይዘሮ ኪሮስ (አደይ ኪሮስ) ውቅሮ ላይ እስካሁን መቃብራቸው አልተሰራም። አግአዚ ግን ጀግና ነው። የትግል ጀማሪ ነው። የህወሃት ካድሬዎች፣ ባለስልጣናት፣ ቤተሰቦቻቸው ግን ህክምና የሚደረግላቸው ዱባይና አሜሪካ ነው።ስለዚህ ይህ አይደለም የታገሉለት አላማ። ለእኩልነት ነው። የታገሉለት ዓላማ በእኔ እምነት በጥቂት ሰዎች ተጠልፏል። ግቡንም አልመታም።

የዴሞክራሲያዊ መንገድ ሂደቱን እንመልከት። የትግራይ ህዝብ እኮ ወደ በረሃ የወጣውና ህወሃትን የደገፈው የህወሃት መሪዎች እድሜ ልክ ስልጣን ላይ እንዲቆዩ አይደለም። የትግራይ ህዝብ ትግራዋይነቱና ኢትዮጵያዊነቱ ተከብሮለት የሚፈልገውን ፖለቲካ ፓርቲ በመምረጥ ዴሞክራሲያዊ በሆነ መንገድ ሃሳቡን ለማራመድ ነው። አሁን በትግራይ ብዝሃነት የለም። የትግራይ ሚዲያ ሁሉንም ያስተናግዳሉ? አሁን እኮ በአደባባይ ህወሃትን የማትደግፉ ውጡ ተብለዋል። አንተ የህወሃት አባል ካልሆንክ ብድር አይሰጥህም። እርዳታ አታገኝም። የወንድሞቻችን ደም በከንቱ ነው ፈስሶ የቀረው። የተሰውት አካላቸውንም ያጎደሉት ለጥቂቶች መፋነን አይደለም፤ አልነበረምም ።

የትግራይ ህዝብ ሰልፍ ወጥቶ አያውቅም። ሲመርረው እና መጨረሻ ደረጃ ሲደርስ ነው ፈንቅሎ የሚወጣው። ሰልፍ መውጣት ህገመንግስታዊ መብት ነው። ማንም በመንግስት አመኔታ ካጣ መፍትሄ ለማግኘት ንብረት ሳያወድም፣ ሳያጠፋ ሰላማዊ ሰልፍ መውጣት መብት አለው። የትግራይ ሕዝብ ግን ይህ ትንሽ መብት እንኳን ተነፍጎታል።

ህዝባችን አሁንም በመከራ ላይ ነው። ጤፍ ተወድዷል። አምራች በሚባለው ራያ እና ወጀራት አካባቢ አንድ ኪሎ ጤፍ 60 ብር እየተሸጠ ነው። በእዚህ እሳቤ ኩንታሉ 10 ሺ ብር ገብቷል። ትግራይ ውስጥ አንድ ዳቦ አራት ብር ነው የሚሸጠው። ዘይትና ሽንኩርት አያገኝም። ኑሮ ተወድዷል፣ መሰረተ ልማት የለም። ገበሬ ዕዳ ተከምሮበታል። የህወሃትን ካዝና የሚሞላው ማረት የሚባለው ድርጅት ህዝባችንን 18 በመቶ ወለድ እያስከፈለ ነው። ከ10 ሺ በላይ የሚሆነው ገበሬ እዳ አለበት።

ከእዚህ በላይ የትግራይ ሕዝብ በኢትዮጵያዊነቱ እንዲጠራጠር አድርገውታል ። ሆነ ተብሎ ከኢትዮጵያ ብሄር ብሄረሰቦች ለዘመናት ተፋቅሮና አብሮ የኖረን ሕዝብ ያልነበረና የሌላ ትርክት በማምጣት አማራ እንዲህ አመጣ፣ ምኒልክ እንዲህ አደረገ የሚል ውሸት በማምጣት ኢትዮጵያዊነቱን እንዲጠራጠር፣ ባይተዋር እንዲሆን እና ብሄራዊ ውርደት እንዲደርስበት አድርገዋል። ስለዚህ የትግራይ ህዝብ የታገለለት ዓላማ ግቡን አልመታም።

አዲስ ዘመን፡– ስለ ሐውዜን እልቂት ምን የምትለው አለ ?

መምህር የማነ፡– የሐውዜን እልቂት የህወሃት የፖለቲካ ሴራ ነው። 1980 ዓ.ም ነው የሀውዜን ጭፍጨፋ የተደረገው። 1980 ዓ.ም ማለት ደርግ ሙሉ ለሙሉ ከመላው ትግራይ ተጠራርጎ የወጣበት ጊዜ ነበር። ደርግ ቆቦን አልፎ አማራ ክልል ደብረታቦር አካባቢ ይደርሳል።

25 ሺ የሚደርስ የህወሃት ታጋይ ማኒፌስቶው የነበረው የትግራይ ህዝባዊ መንግስት ለመፍጠር ነበር። ከእዛ ያ ታጋይ ትግራይ ነጻ ወጥታለች በሚል ጠመንጃውን እየጣለ ወደ ኋላ አፈገፈገ። ይሄኔ ደርግ ደግሞ መረጃ ደረሰውና ተመልሶ ማጥቃት ጀመረ። እስከማይጨው ገፍቶም መለሳቸው። ህወሃቶች ይህንን ለመመለስ አንድ የፖለቲካ ሴራ መደረግ አለበት ብለው መከሩ። ያገኙት አማራጭ ደርግ አንድ የትግራይ አካባቢን እንዲደበድብ፤ ቀጥሎም ደርግ አልጠፋም፤ እስከ ቤተ መንግስት ሄደን ካላጠፋነው ነገም እንዲሁ ጥፋት ያደርስብናል ብለን እናነሳሳው የሚል ሃሳብ በማእከላዊ ኮሚቴ ደረጃ ተመከረ ፤ሃሳቡ ተቀመጠ። ከዛ የህወሃት ሰላይ እንደከዳ ተደርጎ ወደ ደርግ እንዲሄድ ተደረገ።

ህወሃቶች ጦራቸው ያለው ሐውዜን ነበር ። በርካታ ገበያተኛ የሚወጣበትን የገበያ ቀን መርጠው ሆነ ብለው አቀዱ። ደርግም አመነ። ህዝቡን ነጭ አልብሰው አስወጡት፣ ምልክት እንዲያይ አደረጉ፣ እዛ ሆነውም ወደ ላይ ተኩስ ከፈቱ። ና ግደል፣ ጨፍጭፍ ማለት ነው። ደርግ መጣ ቦምብ ጣለ ሁለት ሺ 500 ሰው አለቀ። ይህ ሲሆን ምስል ይቀርጹ ነበር። ይህ ማለት ተዘጋጅተው ነበር ማለት ነው። ‹‹ትግራዋይ ተነስ አሉ›› ካምፓቸው እስኪሞላ ሰው አገኙ።

1977 ዓ.ም ኢትዮጵያ የተፈጥሮ አደጋ አጋጥሟታል። አለም ረድቷል። ደርግም ከውጭ ዱቄት እያስመጣ ያከፋፍል ነበር። ወደ ደቡብ፣ ኦሮሚያና ቤኒሻንጉል፣ ወሎና ትግራይ አካባቢ በተለይ ድጋፍ አድርጓል። ህወሃት የምትቆጣጠረው ቀጠና፣ ነጻ ቦታ ነበር። ለእርዳታ የተዋጣውን ገንዘብ ለመሳሪያ ግዢ እንዳዋሉት የቢቢሲ ጋዜጠኛ ይፋ አድርጎታል። አነጋጋሪ ሆኖ ነበር። እነ ገብሩ አስራትም ተናግረውታል። እህልና ለእህል ግዢ የተዋጣን ሚሊዮን ዶላር እና ጥሬ ገንዘብ ሱዳን ላይ ጠልፈው ለመሳሪያ ግዢ አድርገውታል። ይሄ ህዝባዊ እንዳልሆኑና የህዝብ ጉዳይ እንደማያሳስባቸው የሚያሳይ ነው። እነርሱ የሚያሳስባቸው ደርግን እንዴት እንደሚጥሉትና ስልጣን እንዴት እንደሚቆናጠጡ ነበር። ህጻናትና እናቶች እየረገፉ መሳሪያ መግዛት ማለት ምን ማለት ነው። አሁንም ኮሮና እያሉ ምርጫ ምርጫ እያሉ ነው አንድ እኮ ነው። ትናንት በድርቅ ጊዜ መሳሪያ ገዙ፤ ዛሬ ደግሞ በኮረና ዘመን ምርጫ ይደረግ ይላሉ። ለእኔ ሁለቱም አንድ ናቸው።

አዲስ ዘመን፡– ህወሃቶች ኢትዮጵያ ውስጥ አሀዳዊነት መጥቷል የሚል ነገር ያነሳሉ። በእዚህ ጉዳይ የሚሉኝ ነገር አለ? በህወሃት የስልጣን ዘመን ተግባራዊ የተደረገው የፌዴራሊዝምን ስርዓትስ እንዴት ይገልጹታል?

መምህር የማነ፡– አሀዳዊነት ማለት ስልጣን አልተከፋፈለም ማለት ነው። በአንድ የተወሰነ አካል ስልጣን ተማክሎ ከላይ እስከ ታች ሲወርድ አሐዳዊነት ይባላል። ለምሳሌ እንደ ደርግ አይነት ማለት ነው። ፌዴራሊዝም ማለት ደግሞ ስልጣን የተከፋፈለ ማለት ነው። ከላይ ፌዴራል መንግስት አለ ከታች ደግሞ ክልሎች አሉ። ከክልሎች በታች ደግሞ ዞኖች፣ ወረዳዎችና ክልሎች አሉ። እያንዳንዱ ሌላው ላይ ጣልቃ ሳይገባ እራስ በእራሱ ማስተዳደር ማለት ነው። ፌዴራሊዝም ብዙ ብሄር ብሄረሰቦችና ሕዝቦች ላላቸው አገሮች አዋጭ ነው ሲል በጽንሰ ሐሳብ ደረጃ ተቀምጧል። ለምሳሌ ሕንድና ናይጄሪያ አይነት አገራት የሚከተሉት ፌዴራሊዝም ስርዓት አዋጭ ነው፤ ብዙ ብሄሮች አላቸው። ስለዚህ አሁን አሀዳዊ ወይም ፌዴራላዊ የሚለውን ማነጻጸር ይቻላል። እነርሱ አሁን የሚሉት አሀዳዊ ስርዓት መጣ ነው። እንዴት ተደርጎ። እኔ ደግሞ ከህወሃት በላይ አሀዳዊ ሥርዓት የለም ነው የምለው ።

መረጃዎች አሉ። ዝም ብለን አንናገርም። ለምሳሌ በኢትዮጵያ በ27 ዓመታት ውስጥ አንድ የብሄር የበላይነት ነበር፣ ከብሄር የበላይነትም አንድ የብሄር ስብስብ ነበር። ኢትዮጵያን ሲያስተዳድር የነበረው። ጠቅላይ ሚኒስትር፣ ውጭ ጉዳይ ሚኒስትር፣ ፖሊስ ኮሚሽን፣ የደህንነት አመራር፣ የመከላከያ ጀነራሎች የነበሩት እነማን ናቸው?።

እያንዳንዱ ክልል ሲያስተዳድሩ የነበሩ ሰዎችስ እውን የክልሉ ሕዝብ መርጧቸው ነው ወይ? አማራ በአመራርነቱ አስተዳዳሪ መርጦ አያውቅም። ህወሃት ለበረከት ስምኦን ትዕዛዝ ትሰጣለች የፈለገውን ነበር ሲሾም የነበረው። ይሄ እንዴት ፌዴራሊዝም ይባላል። የኦሮሞ ፕሬዚዳንትን እኮ ጠቅላይ ሚኒስትር መለስ ዜናዊ ነው የሚመርጠው። በትግራይ ውስጥ ያሉ ዞኖችና ወረዳዎች ራሳቸውን አስተዳድረው አያውቁም። ከአድዋ በሚላኩልን ምስለኔዎች ነው ስንተዳደር የቆየነው። የራያ ተወላጅ ራያን በራያነቱ አስተዳድሮ አያውቅም። ከራያ ተወላጅ በላይ ራያን የሚያውቅ የለም። እኔ በተወለድኩበት አካባቢ ለዛ ቋንቋና ባህል የነበረውን ግምት ከእኔ በላይ የሚያውቅ አይኖርም ። ይሄ ነው የፌዴራሊዝም ጽንሰ ሃሳብ። ስለዚህ ህወሃት ጨፍላቂ ነበር። የቤኒሻንጉል ርእሰ መስተዳድር ሀሰን አሻድሌ በቅርቡ አዛዦቻችን ሌሎች ነበሩ ብለዋል። የቀድሞ የጋምቤላ ርእሰ መስተዳድር ኡሞድ ኡቦንግ ለቪኦኤ እኔ ስምንት ዓመት ጋምቤላን አስተዳድሬያለሁ የሚያዘኝ ግን ሻለቃ ፍሰሃ የሚባል የአድዋ ሰው ነው ብለዋል።

የኦሮሞ ፕሬዚዳንት የነበሩትን እነ ሙክታር ከድርን እንደ ፈለገ የሚያስተዳድራቸው እኮ አንድ የህወሃት ማእከላዊ ኮሚቴ አባል ነው። አብዲ ኢሌን ከሽፍትነት አንስተው ባንዴ የክልሉ ርእሰ መስተዳድር ያደረገው ህወሃት እንጂ ህዝብ መርጦት አይደለም። የአፋር ህዝብ 20 ዓመታት በእስማኤል አሊሴሮ ሲመራ ህዝብ መርጦት አይደለም። ህወሃት ነው የሚመርጥለት። አሁን የፌዴራሊስት ኃይል ነኝ ለማለትስ ሞራል የለውም ። ከአገሪቱ ጀነራሎች 38ቱ የአድዋ ሰዎች ናቸው። ሌላው ጀነራል መሆን አይችልም። ከ20 ዓመታት በላይ የአዲስ አበባ ፖሊስ ኮሚሽነር እኮ የማነ ይህደጎ ነበር። ከአዲስ አበባ 10 ክፍለ ከተሞች ዘጠኝ ወይም ስምንት የተያዙት በትግራይ ተወላጆች ነበር።

የአዲስ አበባን መሬት እንደፈለጉ ያደረጉት እኮ የአድዋ ሰዎች ናቸው። በጌታቸው አሰፋ የሚመራ የደህንነት ኃይል 99 በመቶ የህወሃት ሰዎች ናቸው። ሌላው ብሄር ደህንነት መሆን አይችልም? አሁን አሀዳዊ ካሉ በጣም ይገርማል። አሁንም የተወሰነ ነገር ሊቀረው ይችላል ስናወዳድረው ግን ፌዴራሊዝም ነው። እህት አጋር የሚባል ነገር የለውም። በፊት አራት ድርጅቶች ብቻ ነበሩ የኢትዮጵያን እጣ ፈንታ የሚወስኑት። ህወሀት፣ ብአዴን፣ ደኢህዴን፣ ኦህዴድ። ከእያንዳንዳቸው ድርጅቶች ዘጠኝ ዘጠኝ በድምሩ 36 ሰዎች ነበሩ የኢትዮጵያን እጣ ፈንታ የሚወስኑት።

ከእዚህ በላይ አሃዳዊነት የለም። ሱማሌ እኮ ጠቅላይ ሚኒስትር መሆን አይችልም ነበር። አቅም ቢኖረውም እንደህወሃት አሰራር አንድ አፋር ሰው ጠቅላይ ሚኒስትር መሆን አይችልም። አጋር ነዋ። አማራ፣ ትግራይ ከአፋር በምን ይበልጣል እኩል አይደሉም። የኢትዮጵያ ዕጣ ፈንታ የሚወሰነው ግን ከሁሉም ክልል በሚገኝ ሃብት ነው።ከህወሃት በላይ አሀዳዊ የለም። የቀደመው አሰራር አሁን ትግራይ ላይ ቀጥሏል። ትግራይ ላይ ጥሩ ሥራ የሰራ ወዲያው ይባረራል።ከእነርሱ በጋብቻ፣ በዘመድ ካልተሳሰርክ በቀር ለህዝብ መስራት አትችልም ። አሁን

የትግራይ ካቢኔ እኛው በእኛው ነው። የስብሃት ዳይናስቲ ነው። የእርሱ ስርወ መንግስት ነው ።

አዲስ ዘመን፡– አሁን ካለው ከእያንዳንዱ ቀውስ ጀርባ ህወሃት እንዳለች ይነገራል። በእዚህ ላይ የሚያነሱት ሃሳብ አለ?

መምህር የማነ፡– ይህ ቡድን በግልጽ እኛ የማንመራት፣ ለእኛ የማትታዘዝ፣ በእኛ የማትጠመዘዝ ኢትዮጵያ ገደል ትግባ የሚል አቋም ይዞ እየተንቀሳቀሰ ነው ። ተጠራርተው ወጥተው ትግራይ ላይ ከመሸጉ በኋላ ለውጡ እንዳይቀጥል፣ የሰላም ጭላንጭል እንዳይታይ እየሰሩ ነው ። እያንዳንዱ ብሄር እና ብሔረሰብ ውስጥ ገብተው ብሄርተኛ ሰዎችንና ቡድኖችን በመሰብሰብ ኢትዮጵያ እንድትበታተን ብሄር ከብሄር እንዲጋጭ እየሰሩ ነው ። 27 ዓመታት የሰሩት ታሪካቸውም እንደዛው ነው።

በተለይ አሁን እየሰሩ ያለው በኢትዮጵያ ትልቁ ቁጥር ያላቸውን አማራና ኦሮሞን ማጣላት ነው። እነዚህን ህዝቦች ማጣላት ማለት ኢትዮጵያ ተበታተነች ማለት ነው። ኢትዮጵያ ከተበታተነች የሚፈልጉትን የፖለቲካ ትርፍ አገኙ ማለት ነው። ሰሞኑን የሐጫሉ ግድያ መነሻው ህወሃት ነው። ምክንያቱም ከሐጫሉ ሞት የሚያተርፍ ድርጅት ቢኖር ህወሃት ብቻ ነው። ኢትዮጵያን በማበጣበጥ ለውጥን በመቀልበስ ሊያተርፍ የሚችል ድርጅት ህወሃት ነው። ከቻሉ አራት ኪሎ ሾልኮ መግባት፤ ካልቻሉ ደግሞ ኢትዮጵያ ከተበታተነች ሶሪያና ሊቢያ አይነት በማድረግ ራሳቸውን የተደራጀ ኃይል በማድረግ በመዝረፍ ይቀጥላሉ።

አዲስ ዘመን፡– ህወሃት ከመቼውም ጊዜ ይልቅ ስለ ኦሮሞ እየተጨነቀች ትገኛለች። እውነት ስለኦሮሞ አሳስቧት ይሆን? የህወሃትና የኦነግን ያልተቀደሰ ጋብቻንስ እንዴት ያዩታል?

መምህር የማነ፡– ኦነግ ሸኔ ጫካ ያለና ዳውድ ኢብሳ የሚመሩት ኦነግ በሰላማዊ መንገድ ለመወዳደር የገባም አለ። ስለኦሮሞ ሕዝብ ጥያቄ ማንሳቱን አልተችም። በጠመንጃም ሆነ በሌላ መንገድ ለመታገል መወሰናቸው የነሱ ጉዳይ ነው። መብታቸው ስለሆነ ያለውን ነገር ለእነርሱ እተወዋለሁ። ከህወሃት ጋር በመሆን የኦሮሞን ጥያቄ እፈታለሁ ካለ ግን ስህተት ነው። ከህወሃት ጋር መስራት ኦሮሞ ለከፈለው መስዋእት ዋጋ አለመስጠት ነው። ቄሮ ትናንት ደሙን አፍስሷል ህይወት ገብሯል። ስለዚህ ኦነግ ነኝ የኦሮሞን ሕዝብ እወክላለሁ ብሎ ከህወሃት ጋር የሚሰራ ካለ የቄሮ ደም እየጠጣ ነው፣ ተዝካሩን እየበላ ነው። ለኦሮሞ ህዝብ ይሄ ክህደት ነው። ማንኛውም ብሄር ጥቅሙን ለማስከበር ከህወሃት ጋር ከሰራ ግን ውርደት ነው። ይሄንን ሰይጣናዊ፣ ኢትዮጵያን የማተራመስ ጋብቻ፣ ለስልጣን ጥም የሚደረግ እንጂ ሌላ አላማ የለውም። አሁን ድምጸ ወያነ ኦሮምኛ ቋንቋ ከፍታለች። እውነት ለኦሮሞ ህዝብ አስበው አይደለም።

የትግራይ ጋዜጠኛ የትግራይ ህዝብን ሰቆቃ፣ የትግራይ ወጣቶች በሳዑዲና በየመን እየደረሰባቸው ያለውን ግፍ ሳያስተላልፍ አሁን በድምፀ ወያኔ ነጭ ሽብር፣ ቀይ ሽብር፣ ኦሮሞ ተጨፈጨፈ እያሉ ይለፈልፋሉ እውነት ለኦሮሞ አስበው ነው ። የማይሰምርና የማይሆን፣ ለጊዜያዊ ጥቅም ተብሎ ‹‹የጠላቴ ጠላት ወዳጄ›› በሚል መርህ ካልሆነ በስተቀር እውነት ህወሃት ለኦሮሞ ህዝብ ተቆርቋሪ ከሆነ እኮ 27 ዓመታት ምን ሲያደርግ ነበር። ዘርአይ አስገዶም በአደባባይ ወጥቶ ስለሐጫሉ ምን ይናገር ነበር፣ ስንት ኦሮሞዎች ተሰድደዋል። በሐረር፣ በሻሸመኔ፣ በአምቦና ሌሎች ትላልቅ የኦሮሚያ አካባቢዎች ህወሃት ውጣ ያስቀረቻቸው በርካታ ናቸው።

ህወሃት የኦሮሞ ህዝብ አሳቢ ለመሆን የሞራል ብቃት የለውም። ለፖለቲካ ጥቅማቸው፣ መንግስትን ለማዳከም፣ የመጣውን ለውጥ ለመቀልበስ ካልሆነ በስተቀር ህወሃት ለኦሮሞ አሳቢ ሆነች ማለት ሂትለር ለእስራኤላውያን ያስብ ነበር እንደማለት ነው። ሂትለር እስራኤላውያንን የእልቂት ኮምፖች ውስጥ አስገብቶ ሲጨፈጭፍ ነበር። ህወሃት ለኦሮሞ ህዝብ ትናንት ስታደርግ የነበረውን አይዘነጋም። ኦነግ መሆን በህወሃት ወንጀል ነበር። ኦነግ ናችሁ ተብለው ብዙ ኦሮሞዎች ተገድለዋል፣ በየእስር ቤቱም ማቅቀዋል። የኦሮሞን ቡና እየለቀመች ትልክ ነበር። በኢንቨስትመንት ሰበብ የኦሮሚያን ለም መሬት እየቀሙ ኦሮሞ እንዳያርስ በመሬቱ ላይ እንዳይኖር ሲያደርጉ ነበር። ኦነግን በማጥላላት ከኦህዴድ ጋር በመሆን በነቀምት፣ በአይራ፣ በደንቢ ዶሎ ህወሃት ራሷ ትምህርት ቤት እያቃጠለች ኦሮሞን እየገደለች እየጨፈጨፈች ኦነግ ነው የገደለው ትል ነበር። አዲስ አበባ ላይ ሽብር አድርጋ ትግራይ ሆቴልን አቃጥላ ኦነግ ነው ያቃጠለው ትል ነበር። ስለዚህ በየትኛው ሞራል ነው ህወሃት ለኦሮሞ ህዝብ አሳቢ የሚሆነው።

አዲስ ዘመን፡– በትግራይ ክልል ስለሚንቀሳቀሱ የፖለቲካ ድርጅቶች ስለ ሳልሳይ ወያነ እና ስለ ባይቶና ፓርቲዎች እንቅስቃሴ የሚነግሩኝ ካለ ? እነ አረና፣ ትዴፓና ሌሎቹንም የማዋከብ የህወሃት ተግባር ምን አመክንዮ አለው?

መምህር የማነ፡– በ27 ዓመት በኢትዮጵያ ሁለት ፓርቲዎች ብቻ ነው የነበሩት። ህወሃቶች 110 ፋብሪካ ለእዚህች አገር ሳያቋቁሙ 110 የፖለቲካ ፓርቲዎች ነው የፈለፈሉት። ግማሾቹ ራሳቸው የሰሯቸው ናቸው። ሁለት አይነት ተቃዋሚ ነው ያለው በትክክል የሚቃወምና በመንግስት የተሰራ ፓርቲም አለ። ምክንያቱም ድምጽ እንዲከፋፈል በማድረግ ተቃዋሚ በመምሰል የህወሃት ደጋፊ ሆነው የሚወጡ አሉ አሁንም አሉ ። አሁንም ትግራይ ላይ በእነዚህ የፖለቲካ ድርጅቶች አማካኝነት ይህንን ነው እየሰሩ ያሉት። ትግራይ ውስጥ 10 የፖለቲካ ፓርቲዎች አሉ። ባይቶና፣ ሳልሳይ ወያኔ፣ ምናት የሚባሉት የህወሃት ደጋፊዎች ናቸው። በህወሃት ሳምባ የሚተነፍሱ በህወሃት አምሳል የተቀረጹ፣ ከህወሃት ውጪ ሌላ ኃይል የለም ብለው የሚያምኑ ናቸው።

እንደውም ሳልሳይ ወያነ እና ባይቶና የመሰረቱት የቀድሞ የሜቴክ ኃላፊ ሜጀር ጀነራል ክንፈ ዳኘው ልጆች እና የአቦይ ስብሃት ነጋ ልጅ ናቸው። ተቃዋሚ ለመምሰል ከህወሃት ጋር አብረው ለመስራት ነው እንጂ ተፎካካሪ ነን ካሉ እኮ አንድ ገዢ ፓርቲ በህዝቡ ላይ የሚሰራውን በደል በሚዲያ ማጋለጥ ነበረባቸው ። እነዚህ ፓርቲዎች እስካሁን ህወሃት በህዝቡ የሚያደርሰውን በደል በሚዲያ ተናግረው አያውቁም። እስካሁን የሚነቅፉት ብልጽግናን ነው። የባይቶና ሊቀመንበር አቶ ኪዳነ አመነ በአደባባይ ‹‹ብልጽግና ማለት ኮሮና ነው›› ብለዋል። እንግዲህ እርሳቸው ህወሃትን ለመቃወም ነው የተቋቋሙት? ይህን መጠየቅ መልካም ነው ። የብልጽግን አመራሮች ትግራይ አይገቡም፣ ብልጽግናን የደገፈ ባንዳ ነው ብለዋል። ስለዚህ የህወሃትን አቋም ነው የሚያራምዱት።

ምርጫው ትክክል ነው አይደለም፣ ህገ መንግሥታዊ ነው አይደለም የሚለውን ተወውና ይደረግ ቢባል እንኳን፤ ባይቶና፣ ሳልሳይ ወያኔ፣ ምናት እንጂ ሌሎቹ አይፈቀድላችሁም ተብሏል። ለምርጫ ውድድር ፈቃጅም ከልካይም የሆነው ህወሃት ነው። ስለዚህ ይሄ አምባገነንነት ነው። አረና 12 ዓመት ሆኖታል፤ እኔም የአረና መስራችና አባል ነበርኩኝ። የህወሃት አምባገነንነትና ከእኔ በላይ ሌላ ፓርቲ ሊመጣ አይችልም፤ ለትግራይ ህዝብ አድራጊ ፈጣሪ እኔ ነኝ ከሚል ሃሳብ ይመነጫል። ጠንካራ የፖለቲካ ፓርቲዎች የገዢው ፓርቲ መስታወት ናቸው። ደካማ ጎኖችን በመተቸት መንግሥት እንዲጠነክር የሚያደርጉ ናቸው። አረናም ለእዚህ የተቋቋመ ነው። ግን ትግራይ ለእዚህ አልታደለችም። የትግራይ ህዝብ የታገለለት አላማ ሌላ፤ ህወሃት እፈጸመች ያለችው ሌላ ነው።

ከአረና አባል ያልታሰረና ያልተገረፈ የለም። አብርሃ ደስታ እኮ የአረና ሃሳብ ያለው፣ ኢትዮጵያን መምራት የሚችል፣ ጸሐፊ፣ ተንታኝና የፖለቲካ ሳይንስ ምሁር ነው። ግን የትግራይ ህዝብ፣ ትግራይም አልተጠቀመችበትም። ከመቀሌ ቡና ከሚጠጣበት በደህንነቶች ታፍኖ ሁለት ዓመታት ቅሊንጦ ታስሯል። አምዶም ገብረ ስላሴ የአረና ህዝብ ግንኙነት ኃላፊ አረና በመሆኑ ብቻ ትግራይ ውስጥ 62 ጊዜ ታስሯል። ቤት እንዳይከራይ ተከልክሎ ነበር። እኛ ነን አሰባስበን ቤት የተከራየንለት። ነገ ደግሞ ውጣ ይሉታል። ህወሃት አምባገነንና ህገ መንግሥትን የማያከብር ነው። ደግሞ በሰላማዊ መንገድ የሚታገል የፖለቲካ ፓርቲ አመራሮችን የሚያፍንና የሚያሰቃይ ህገ መንግሥት ይከበር ይላል። የትዴፓ ሊቀመንበርና የህወሃት መስራች የነበረን ዶክተር አረጋዊ በርሄ ሜጀር ጀነራል ሰአረን ለመቅበር ሄደው አገሩ ላይ አስደብድበዋቸዋል ‹‹ነብይ በአገሩ አይከበርም›› ነው የእርሳቸው መደብደብ። የትግል ጓዱን ለመቅበርና ለማዘን እንኳ እድል አይሰጡም። ይህ የሚያሳየው ምን ያህል እንደወረዱና አምባገነን እንደሆኑ ነው። ካሁን በኋላ ተፎካካሪ ፓርቲ በመሆን ያልተዛባ፣ ተአማኒነት ያለው፣ ምርጫ ይደረጋል ተብሎ አይታሰብም። ያቋቋሙት የምርጫ ቦርድ አባልም በጣም የሚያስገርመው የህወሃት አባል ናቸው። እነ ሙሉወርቅ ኪዳነ ማርያም፣ እነ ረዳት ፕሮፌሰር መረሳ ጸሐዬ ማለት እድሜ ልካቸውን ለህወሃት የሚሰሩ ናቸው። የአብዮታዊ ዴሞክራሲ አቀንቃኞች ናቸው። እነዚህ ሰዎች የሚመሩት ምርጫ ቦርድ ምን አይነት ምርጫ ሊያካሂድ ይችላል ? በእውነት ህወሃት ምርጫ ካደረገች ኢትዮጵያ መንግሥት የላትም ነው የምለው።

አዲስ ዘመን፡– ባንዳ ተብለሃል። አባትህም በትግራይ ቴሌቪዥን ቀርበው ልጅነትህን ክደዋልና በእዚህ ጉዳይ የምትለኝ ካለ?

መምህር የማነ፡– ባንዳ ይሉናል። ግን ትርጉምን አለማወቅ ይመስለኛል። ባንዳ ማለት አገር ለመጉዳት ከውጭ አገር ጋር የተባበረ ነው። ኢትዮጵያን ለመጉዳት ብሰራ፣ ጥቅሟን አሳልፌ ለመስጠት ብደራደር ባንዳ እባላለሁ። አገር ውስጥ ካለ ሃይል ከሚመስለኝ ኢትዮጵያዊ ጋር በመስራቴ ወይንም የሆነ ሃሳብ በማንሳቴ ባንዳ አያስብለኝም። ብልጽግናን መቃወሜም ሆነ መደገፌ ባንዳ ሊያስብለኝ አያስችልም። ሁለቱም ኢትዮጵያውያን ናቸው። ትግራይ ደግሞ የኢትዮጵያ አካል ነች። የህወሃት

ካድሬዎች ቀድሞም አመራሩ የተናገረውን ነገር እንደወረደ የመቀበል አመል አላቸው። የትግራይ ህዝብ የታገለለት ዓላማ አልተሳካም፣ ትግራይ ጥቂቶች ናቸው እየተጠቀሙ ያሉት፣ የትግራይ ህዝብ ልማት፣ ፍትህና ዴሞክራሲ አላገኘም ስላልኩ ባንዳ ከተባልኩኝ አሁንም ባንዳ ነኝ። ትናንት በአምስት ጣታቸው ባድመ ለእኛ ነው የተወሰነው ብለው በጠራራ ጸሐይ የዋሹን እያሉ እኛ እንዴት ነው ባንዳ የምንባለው። የቀድሞ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ስዩም መስፍን በአልጀርስ ውል አስረክበው መጥተው ይህንን አላደረጉም?

የህወሃት የመጨረሻው የፖለቲካ ውድቀትና ዝቅጠታቸው ይሄ ነው። ድሮ የአባት ዕዳ ለልጅ ይባል ነበር። አሁን በተገላቢጦሽ የልጅ ዕዳ ለአባት ሆኗል። አባቴ ገበሬ ነው እስከ 18 ዓመቴ አስተምሮኛል። ከእዛ በኋላ የራሴን የፖለቲካ አመለካከት ይዣለሁ። እኔ በማራምደው አመለካከት አባቴ ሊጠየቅ አይችልም። ነውር ነው። እንዳልኩህ እነርሱ ለህዝብ ክብር የላቸውም። አባቴ የህዝቡ አካል ነው። ትግራይ የሚጀምረው ከእዛ ነው። እነርሱ ትግራይን የሚወዱ፣ ፍቅር ያላቸው ቢሆኑ ኖሮ እኔ በማራምደው ሃሳብ ቤተሰቤ ላይ ጫና መፍጠር አልነበረባቸውም። ግን ምንም የማያውቀውን ገበሬ የ75 ዓመት አባቴን ቲቪ ላይ ልጄ አይደለም ፣አንደግፈውም እንዲል ነበር የተደረገው። ይሄ እኔን ተስፋ ለማስቆረጥ ነው። ግን ያጠነክረኛል። ተግባራቸው እኔን ያግዘኛል። ምን ያህል እንዳስጨነቅኳቸው ማሳያ ነው።

አባቴ የደረሰበት ጫና የትግራይ ገበሬዎች ከደረሰባቸው የተለየ አይደለም። እርሱ ህወሃትን መደገፍ፣ እኔም ህወሃትን መቃወም መብቴ ነው። ነገም አባቴን ሊያስሩት ቤተሰቤን አደጋ ላይም ሊጥሉ ይችላሉ። ብዙ ቤተሰቦች እኮ ፈራርሰዋል። አባቴ በሚሄደው መንገድ ልሄድ አልፈልግም፤ እርሱም ሊጫነኝ አይገባም። ግንኙነታችን የአባትና የልጅ ብቻ ነው። አሁን የህወሃት የታችኛው አመራር አብሮን እንዲሰራ እየተንቀሳቀስን ነው። አንዳንድ አመራሮች በምስጢር የተያዙ መረጃዎችን እየሰጡን ናቸው። የጸጥታና የልዩ ሃይል አባላት ከእኛ ጋር አብረውን የሚሰሩ አሉ። እንገናኛለን በአጭር ጊዜ ውስጥ ውጤታማ ሥራ እንሰራለን። መዋቅራችን ህቡዕ ነው። ከክልል እስከ ወረዳ አደራጅተናል። ከ53 የትግራይ ወረዳዎች 46 ላይ አደራጅተናል። እርስ በርስ የሚግባቡ፣ የትግል ስልት የሚያውቁ፣ ህዝባዊ እምቢተኝነትን ለማነሳሳት ዝግጁ የሆነ ሃይል አደራጅተናል ። በማህበራዊ ሚዲያ ከመፎከር ተግባራዊ ለማድረግ ዝግጅት ላይ ነን። ይህንን ለመተግበር ድጋፍ ያስፈልገናል። በእዚህ አጋጣሚ ኢትዮጵያውያን ሁሉ ድጋፍ እንዲያደርጉልን እንጠይቃለን።

እኛ ኢትዮጵያውያን የጋራ ጠላታችን አንድ ድርጅት ህወሃት ካልጠፋ አማራ፣ ኦሮሞም ሌሎች ኢትዮጵያውያን አይተኙም። ብቸኛ አማራጫችን ይህንን ድርጅት ማጥፋት ነው። እዚህም እዚያም ለሚፈጠሩ ችግሮች ማዘዣው ትግራይ፣ ፈጣሪ አድራጊያቸው የስብሃት ዳይናስቲ ነው። ይህ ካልሆነ ደምና አጥንት የተከፈለባት ኢትዮጵያ አሁንም አደጋ ላይ ናት። ስለዚህ ይህንን ሃይል ለማስወገድ ለምናደርገው ጥረት ሁሉም ኢትዮጵያዊ ከፈንቅል ጎን እንዲሆንና የሞራልም የገንዘብም ድጋፍ እንዲያደርጉ ጥሪ አስተላልፋለሁ። ወጣቱን ለማደራጀት ለማስተባበርና አንድ መስመር ለመያዝ የገንዘብ አቅም ያስፈልገናል። እኛም ለኢትዮጵያ መስዋዕትነት ለመክፈል ዝግጁ ነን።

አዲስ ዘመን፡– ህወሃት አሁን እየገለጸ ያለበትን አጠቃላይ ሁኔታ ገምግመው የቀጣይ ዕጣ ፈንታውን ተንብዩልኝ ብልዎ ምላሽዎ ምን ይሆናል?

መምህር የማነ፡– አሁን ህወሃት ፍርሀት ውስጥ ነው። ለእዚህ ማሳያው መግለጫ ማብዛቱን መጥቀስ ይቻላል። ህወሃቶች የተሸነፉት 2010 ዓ.ም መዋቅራቸውን ነቅለው መቀሌ የገቡ ዕለት ነው። አገር ከማስተዳደር ወርዶ ክልል ማስተዳደር እኮ ትልቅ ውርደት ነው። ዝም የተባሉት ህግና ህገ መንግስት በማክበር እንጂ እነዚህን ወሮበሎች አንጠልጥሎ ማምጣት ቀላል ነው፣አይከብድም። እነርሱም እኮ እንደተሸነፉ አውቀውታል። የወራቶች ዕድሜ እንዳላቸው ያውቃሉ። አቅም የላቸውም። በሃሳብ ተሸንፈዋል። የህወሃት ሃሳብ የ21ኛው ዘመን አስተሳሰብ አይደለም። የሰፈር፣ የቤተ ዘመድ አሰራር ከእዚህ በኋላ አይሰራም። ተንብይ ካልከኝ በርግጠኝነት የምነግርህ የወራቶች ዕድሜ እንደቀራቸው ነው። የህዝብ ድጋፍም የላቸውም። የትግራይ ህዝብና ህወሃት አንድ ናቸው ይበሉ እንጂ ፓርቲና ህዝብ አንድ አይሆንም ስድብ ነው። ዕድሜያቸው አብቅቷል።

አዲስ ዘመን፡– ለነበረን ቆይታ በዝግጅት ክፍሉ ስም ከልብ አመሰግናለሁ!