የሰነፍ ኩረጃ

የፈተና ኩረጃ የሰነፍ ተማሪ ምልክት ነው። የባህል ኩረጃ ደግሞ የሰነፍ ህዝብ ምልክት ነው። ሰነፍ ተማሪ ሲኮርጅ ለመኮረጅ ቀላል የሆኑ ነገሮችን ነው የሚኮርጀው። ምርጫ፣ እውነት ሐሰት፣ አዛምድ እና ባዶ ቦታ ሙላ የመሳሰሉትን በቀላሉ አይቶ የሚጻፉትን ማለት ነው። ቀመራዊ አሠራር ወይም ሌላ ሰፊ ማብራሪያ የሚያስፈልጋቸውን አይኮርጅም። አንደኛው ምክንያት ሲኮርጅ ፈታኙ መምህር ይደርስበታል። ሁለተኛው ምክንያት ግን ቢፈቀድለትም ራሱ መኮረጅ አይችልም። ያን ውስብስብ ቀመራዊ አሠራር መኮረጅ አይችልም። ተለዋዋጭን በተለዋዋጭ ተክቶ፣ ቅንፍ የሚከፈትበትን ከፍቶ የሚዘጋበትን ዘግቶ፣ የሚጣፋውን አጣፍቶ ቀመሩን በትክክል ሊያስቀምጠው አይችልም። ማድረግ የሚችለው የምርጫና የእውነት ሐሰት መልሶችን ብቻ መኮረጅ ነው።

የፈረንጅ ባህል የመኮረጅ ልማዳችንም እንደዚሁ ሰነፍ ተማሪ ነው። የምንኮርጀው ቀላል ቀላሉን ነው። ለምሳሌ የተራቆተ አለባበስ ስንኮርጅ የልብስ አሠራሩን ግን አንኮርጅም። ምክንያቱም ከእንብርት በላይ የሆነ ልብስ መልበስ በጣም ቀላል ነው፤ ምንም እውቀትና ጥበብ አይጠይቅም። ያንን ልብስ መሥራት ግን እውቀትና ብቃት ይጠይቃል። የፈረንጆችን ይቅርና የራሳችንን የልብስ አሠራር እንኳን አንችልም። እናቶቻችን የዛፍ ፍሬ (ጥጥ) ለቅመው ልብስ እስከሚሆን ድረስ የሚሄዱትን የአሠራር ቅደም ተከተል እንኳን አናውቀውም። ልብስ ከጥጥ እንደሚሠራ እንጂ እንዴት እንደሚሠራ አናውቅም። ይሄን እናቶቻችን የሚያደርጉትን ነገር ያልቻልን ግን የፈረንጅ አለባበስ እንኮርጃለን።

በነገራችን ላይ ኩረጃ ጥበብም ነው። የሰው ልጅ ሲወለድ ከየትኛውም ሙያ ጋር አይወለድም። በማህበራዊ ሕይወቱ ውስጥ ነው የሙያና የተሰጥዖ ባለቤት የሚሆነው። አንዳንድ ሙያዎች ልዩ ተሰጥዖ ቢፈልጉም አብዛኛው ግን በልምድ የሚመጣ ነው። በልምድ ውስጥ ማለት እንግዲህ አንዱ ሌላውን እያየ ማለት ነው። ይሄ ማለት በቀጥታ ኩረጃ ማለት ነው። ልዩነቱ የኩረጃው አይነት ነው። በቃ ጎበዝ ማለት ቀጥታ መገልበጥ ሳይሆን ካየው ነገር ተነስቶ ለራሱ በሚስማማ መንገድ መሥራት ማለት ነው። ችግሩ እኛ የምንኮርጀው የሰነፍ ኩረጃ ነው። ይሄ ደግሞ ሁሌም ጥገኛ ያደርጋል።

የባህል ኩረጃና የባህል ወረራ ከሚነሳባቸው ነገሮች አንዱ የገና ሰሞን ነው። በየሆቴሎች በር ላይ የምናየው አንድ የተከናነበ አርቲፊሻል ሽማግሌ ነው። ይህ ሽማግሌ የፈረንጆች የገና አባት ነው። እውነት እኛ ለዚህ የሚበቁ የጥንት አባቶች የሉንም? የገና ዛፍ ተብሎ በውድ ዋጋ የሚሸጥ አርቲፊሻል ዛፍ አለ፤ እውነት እኛ አገራዊ የገና መጫወቻ አልነበረንም? ከተሞች ውስጥ ይሄ ባህላዊ ገና አይታይም።

ይሄ የሦስት ማዕዘን ቅርፅ ያለው የፈረንጆች አረንጓዴ ዛፍ፤ በጥንት ጊዜ ጀርመናውያን ያመልኩበት እንደነበረ እና፤ ቅዱስ ቢኒፋሴ የተባሉ ቄስ ነገሩን ለማስቀረት በሥላሴ ተምሳሌነት ይጠቀሙበት እንደነበረ፤ መረጃዎች ያሳያሉ። በኋላም በተለያዩ ጌጣጌጦች እያሸበረቀ መጣ። እኛ ኢትዮጵያውያን ይሄን ኮርጀን ስንገለብጥ ግን ምን እንደሆነ እንኳን ሳናውቅ ነው። ባህላዊም ይሁን ሃይማኖታዊ ይዘት ያላቸውን የራሳችን የሆኑ ነገሮችን በመጣል ነው።

ባለፈው ዓመት በነበረው የገና ሰሞን ያገጠሙኝን ሁለት ነገሮች ልጥቀስ። አንድ የምግብ ቤት በር ላይ ነው። በትልቁ የተጻፈ የተዘጋጀ ሸራ ላይ፤ እንደ መሰንቆ፣ ክራር፣ ከበሮ፣ በገና የመሳሰሉ የባህል የሙዚቃ መሣሪያዎች ተደርድረዋል። ከመሐል ላይ ደግሞ ባህላዊ ገና በትልቁ ይታያል። እንዲህ አይነት በባህሉ የሚኮራ ሰውም አለ ማለት ነው። ልብ በሉ! ቤቱ የሙዚቃ መሣሪያ ወይም ገና የሚሸጥበት ሳይሆን ምግብ ቤት ነው። ያንን ቤት ያየ ፈረንጅ ሁሉ ኢትዮጵያን አወቀ ማለት ነው። የገና አባት ቢሆን ግን ምንም የተለየ ስሜት አይፈጥርበትም ማለት ነው።

የዚህን ተቃራኒ ደግሞ ጣይቱ ሆቴል አየሁ። የገረመኝ ጣይቱ ሆቴል ስለሆነ እንጂ ሌላ ቦታ በብዛት የተለመደ ነው። የሆቴሉ መግቢያ በር ላይ ‹‹ Merry Christmas›› ተብሎ ተጽፏል። እንግሊዘኛ መሆኑ ችግር አልነበረውም! ግን ከሥሩ የአማረኛ ጽሑፍ የለውም። ቢቻል ቢቻል ከላይ አማረኛ ከሥር እንግሊዘኛው ነበር መሆን ያለበት፤ ያ ቢቀር እንኳን እንግሊዘኛ ብቻውን ሊሆን አይገባም። እንዲያ ሊሆን የቻለበት ምክንያት እሳቤው ሁሉ በፈረንጆች ስለነበር ነው። የአገርን ባህልና ወግ ማስተዋወቅ የሚቻለው እኮ በእንዲህ አይነቱ የቱሪስት ማረፊያ ቦታ ነው። አገሩ ውስጥ ያለውን ብቻ የሚያይ ከሆነ ፈረንጁ ታዲያ ምኑን ጎበኘው?

ለባህል ወረራ ዋነኛ ምክንያቶች መገናኛ ብዙኃን ናቸው። መገናኛ ብዙኃኑ ጎንደር ላይ ያለ፣ አክሱም ላይ ያለ ወይም ቦረና ላይ ያለ የገና በዓል አከባበርን ከሚያቀርብ ይልቅ ፈረንሳይ ወይም ጃፓን ወይም ዱባይ ውስጥ ያለውን እየደጋገመ ስለሚያሳይ ተጽዕኖ መፍጠሩ የግድ ነው። መገናኛ ብዙኃን ከፍተኛ ኃይል አላቸው። ለብዙ ዘመናት የኖረውን ባህል ነው አሥር እና አሥራ አምስት ዓመት ባልሞላ ጊዜ ውስጥ የባህል ወረራውን ያፋጠኑት። የሚሠሩትም ገንዘብ ያለበት ቦታ ላይ ስለሆነ ነው ስለአገራዊ ገጽታው የማይጨነቁት። ገበያው በሞቀበት አካባቢ ከማስታወቂያ ሥራዎች ጀምሮ ይረባረቡበታል እንጂ ወደ አገርኛው አይሄዱም።

ይሄ ሁሉ ሲሆን ግን ማህበረሰቡ ላይም ችግር የለም ማለት አይደለም። የፈረንጅ ባህል መከተል መሰልጠን የሚመስለው ሰው ብዙ ነው። ከፈረንጆች፤ የፈጠራ ሥራዎቻቸውን፣ የንባብ ባህላቸውን፣ ሰዓት የማክበር ልምዳቸውን… አንኮርጅም። የምንኮርጀው በቀላሉ መተግበር የምንችለውን ነገር ነው። ልጆችም የሚያድጉት ይህን እያዩ ነው። ከጥጥ ልብስ መሥራት እንደሚቻል ለልጇ የምታሳይ እናት የለችም (ሲጀመር እሷ ራሱ ስትችል አይደል)፤ ስለገና አባት ልጁን የሚያስተምር አባት ስለኢትዮጵያዊው የገና ጨዋታ ግን አይነግረውም። አርቲፊሻል ሽጉጥ ለልጁ የሚገዛ አባት ስለሞፈርና ቀንበር ግን አይነግረውም። ልጁ ሲያድግ ገበሬ ይሆናል ባይባል እንኳን የአባቶቹን ጥበብ ማወቅ ነበረበት። ሞፈርና ቀንበር ኋላቀር ነው ከተባለም ስለትራክተርና የፀረ አረም ቅመማ ቢነግረው ጥሩ ነበር፤ ችግሩ አባትየውስ ይሄን የት አውቆት?

የኩረጃ ነገር እንደዚህ ነው፤ ከሁለቱም ያሳጣል። የራስን እንዳያውቁ ያደርጋል የሰዎችንም በትክክል እንዳይተገብሩ ያደርጋል። የፈረንጆች የሸቀጥ ማረገፊያ ስንሆን የራሳችንን ግን ማንም ፈረንጅ እንዳይገዛው እያደረግን ነው። እንኳን ፈረንጅ ራስንም ንቀነዋል። የቱንም ያህል ጥንካሬ ይኑረው ከኢትዮጵያዊ ዕቃ ይልቅ የፈረንጅ ዕቃ የሥልጣኔ ምልክት ይመስለናል። የቱንም ያህል ጤናም የምግብ ይዘት ይኑረው ከኢትዮጵያዊ ባህላዊ ምግብ ይልቅ በፈረጅ አዘገጃጀት የተዘጋጀው የሥልጣኔ መልክት ይመስለናል።

መኮረጁን እኮ እንኮርጅ፤ ግን ምነው ለመተግበር ቀላል የሆነውን ብቻ! እስኪ የንባብና የምርምር ባህላቸውንም እንኮርጅ!

አዲስ ዘመን ቅዳሜ ታህሳስ 25/2012

ዋለልኝ አየለ