ከባድ ኩላሊት በሽታ መነሻው ምንድን ነው?

ምልክቶቹ እና ህክምናውስ?

ከባድ የኩላሊት በሽታ በረጅም ዓመታት ቀስ እያለ ኩላሊታችንን እየጎዳ ከጥቅም ውጪ የሚያደርግ በሽታ ነው። ከጊዜ በኋላ የበሽተኛው ኩላሊት ሙሉ በሙሉ ስራ ያቆማል። ከባድ የኩላሊት በሽታ ወይም ክሮኒክ ኪድኒ ዲዚዝ ሰዎች ከሚያስቡት በላይ በማህበረሰቡ የተንሰራፋ በሽታ ነው። ስር እስኪሰድ ድረስ ለረጅም ጊዜ ሳይታወቅ ኩላሊታችንን የሚያጠቃ በሽታ ነው።

ኩላሊት ጤናው ወርዶ በ25በመቶ ብቃት መስራት ሲጀምር በበሽታው እንደተያዙ ማወቅ የተለመደ ነው። የኩላሊት መስራት ማቆም እየበረታ ሲሄድ ሰውነታችን ውስጥ አደገኛ መጠን ያለው ቆሻሻ እና ፍሳሽ ይከማቻል። ለዚህ በሽታ ያለው ህክምና የኩላሊትን መዳከም ለማቆም ወይም የሚዳከምበትን ፍጥነት ለማዘግየት የሚሞከርበት ነው። ይህንንም ማድረግ የሚቻለው የበሽታውን መነሻ የሆነውን በሽታ ለማከም እና ለማስታገስ በመሞከር ነው።

ምልክቶች

ክሮኒክ የኩላሊት በሽታ ቀስ በቀስ ዘግይቶ ኩላሊታችን የሚዳከምበት በሽታ ነው። አንዱ ኩላሊት መስራት ቢያቆምም ሌላኛው ያለ ችግር ሊቀጥል ይችላል። ብዙ ጊዜ ህመሙ አሳሳቢ ደረጃ እስኪደርስ እንደታመምን ላናውቅ እንችላለን። ህመም መሰማት ከጀመረ በኋላ ብዙ ጊዜ ጉዳቱን ማከም አይቻልም።

ለኩላሊት በሽታ ተጋላጭ የሆኑ ሰዎች በየጊዜው የኩላሊታቸውን ጤንነት እየተመረመሩ ማረጋገጥ አለባቸው። በሽታው እንዳለብን በጊዜ በማወቅ እራሳችንን ከከባድ የኩላሊት ጉዳት ማዳን እንችላለን።

የከባድ ኩላሊት ህመም ምልክቶች እንደሚከተለው ናቸው፦

• የደም ማነስ

• ደም የተቀላቀለበት ሽንት

• የጠቆረ ሽንት

• ንቁ አለመሆን

• የሽንት መጠን መቀነስ

• ኢዴማ – የእግር፣ የእጅ እና የቁርጭምጭሚት ማበጥ

• የድካም ስሜት

• የደም ግፊት

• እንቅልፍ እጦት

• የሚያሳክክ ቆዳ

• የምግብ ፍላጎት መጥፋት

• ወንዶች ላይ ብልትን ማስነሳት መቸገር

• በሌሊት ቶሎ ቶሎ ለሽንት መመላለስ

• የትንፋሽ እጥረት

• ሽንት ላይ ፕሮቲን መገኘት

• በፍጥነት የሚቀያየር የሰውነት ክብደት

• እራስ ምታት

የኩላሊት በሽታ ደረጃዎች

ጂኤፍአር ሬት(GFR rate) የኩላሊት ጤንነት የሚታወቅበት መለኪያ ነው። የጂኤፍአር መጠን የኩላሊታችንን ጤነንት ይናገራል።

ደረጃ 1 – የጂኤፍአር መጠናችን ጤነኛ ነው። ቢሆንም ግን የኩላሊት በሽታ እንዳለ ታውቋል።

ደረጃ 2 – የጂኤፍአር መጠናችን ከ90 ሚሊ ሊትር በታች ሲሆን ኩላሊታችን ውስጥ በሽታ እንዳለ ታውቋል።

ደረጃ3 – የጂኤፍአር መጠናችን ከ60 ሚሊ ሊትር በታች ነው።

ደረጃ 4 – የጂኤፍአር መጠናችን ከ30 ሚሊ ሊትር በታች ነው።

ደረጃ 5 – የጂኤፍአር መጠናችን ከ15 ሚሊ ሊትር በታች ነው። የኩላሊት ማቆም አጋጥሟል።

አብዛኛው የኩላሊት በሽታ ታካሚ በሽታው ከስቴጅ 2 አያልፍበትም። ነገር ግን ህመሙ እንዳይባባስ ህክምና በማድረግ የኩላሊትን ጉዳት መከላከል ተገቢ ነው።

ስኳር በሽታ ያላቸው ሰዎች ዓመታዊ ህክምና ማድረግ አለባቸው። ሽንታቸው ውስጥ ያለውን የፕሮቲን መጠን በመለካት ኩላሊታቸው አለመታመሙን ማረጋገጥ አለባቸው።

ህክምና

ኩላሊት በሽታን የሚያድን መድሃኒት የለም። ነገር ግን የተለያዩ ህክምናዎች በሽታውን ለመቆጣጠር አገልግሎት ላይ ይውላሉ። ከባድ ኩላሊት በሽታ ያላቸው ሰዎች ብዙ መድሃኒቶችን መውሰድ ይገባቸዋል።

የደም ማነስ ህክምና

አንዳንድ ደም ማነስ ያለባቸው ኩላሊት በሽተኞች የደም ዝውውር ማድረግ ይኖርባቸዋል። ብዙ ጊዜ ግን በሽታው ያለበት ህመምተኛ አይረን ንጥረ ነገር ያላቸውን ክኒኖች መውሰድ ወይንም በመርፌ መልክ ማግኘት ይኖርበታል።

ፎስፌት ባላንስ

ኩላሊት ህመም ተጠቂዎች ሰውነታቸው በተገቢው ሁኔታ ፎስፌት ማስወገድ ይቸገራል። ታካሚዎች በአመጋገባቸው ላይ ፎስፌት እንዲቀንሱ ይመከራሉ። የወተት ምርቶች፣ ቀይ ስጋ፣ እንቁላል እና አሳ ፎስፌት ስለያዙ አይመከሩም።

የደም ግፊት

የኩላሊት በሽታ ተጠቂ የሆኑ ሰዎች ብዙ ጊዜ ደም ግፊታቸው ከፍተኛ ነው። ኩላሊትን ለመጠበቅ ደም ግፊትን መቆጣጠር ያስፈልጋል።

ቆዳ ማሳከክ

እንደ ክሎሮፌናሚን አይነት መድሃኒቶች የቆዳን ማሳከክ ያስታግሳሉ።

ህመምን የሚያስታግሱ መድሃኒቶች

ኩላሊት መስራት ሲያቆምና ሰውነት ውስጥ መርዛማ ንጥረ ነገሮች ሲከማቹ ታካሚው የማቅለሽለሽ ወይም የመታመም ስሜት ይሰማዋል። በዚህ ጊዜ እንደ ሳይክሊዛይን አይነት መድሃኒቶች ህመምን ያስታግሳሉ።

የመጨረሻ ደረጃ ህክምናዎች

ኩላሊት አቅሙ ተሟጦ በ10-15 ፐርሰንት ደረጃ መስራት ሲጀምር ከላይ የተዘረዘሩት ህክምናዎች ብቻቸውን በቂ አይሆኑም። የመጨረሻ የኩላሊት ደረጃ የደረሱ ታካሚዎች ሰውነታቸው ውስጥ የሚከማቸውን ቆሻሻ እና ፈሳሽ ያለ እገዛ መቋቋም አይችሉም። ታካሚው በህይወት ለመኖር ዳያሊሲስ ያስፈልገዋል።

ኩላሊት መጨረሻው ደርሶ አስፈላጊ ካልሆነ ዶክተሮች ዳያሊሲስ እና ንቅለ-ተከላን ለማድረግ አይመርጡም። እነዚህ ህክምናዎች በኢንፌክሽን ምክንያት መወሳሰብ ሊፈጥሩ ይችላሉ።

ዳያሊሲስ

ዳያሊሲስ በማሽን የሚደረግ የሰውነት ቆሻሻን ማጥራት ስራ ነው። ሁለት አይነት የዳያሊሲስ አይነት አለ። አንደኛው ሂሞዳያሊሲስ ነው። ይህ የዳያሊሲስ አይነት ደም ከሰውነታችን ፓምፕ እየተደረገ በማሽን ውስጥ አልፎ እየተጣራ እንዲገባ የሚደረግበት ህክምና ነው። 3 ሰዓት የሚፈጅ ህክምና ነው። ህክምና ባለሙያዎች እንደሚሉት ይህን ህክምና በተደጋጋሚ ማድረግ ለታካሚው ጤና ጥሩ ነው።

ሌላኛው የዳያሊሲስ አይነት ፔሪቶኒያል ዳያሊሲስ ሲሆን የታካሚው ደም በራሱ ሆድ ውስጥ እንዲጣራ ይደረጋል። ሆድ ውስጥ በሚገባ ካቴተር ውስጥ የዳያሊሲስ ውህድ በመጨመር ቆሻሻ እና ፍሳሽ እንዲወጣ ይደረጋል።

ኩላሊት ንቅለ–ተከላ

ከኩላሊት መስራት ማቆም በቀር ሌላ ኩላሊትን የሚጎዳ በሽታ ለሌላቸው ታካሚዎች ኩላሊት ንቅለ-ተከላ ከዳያሊሲስ የተሻለ አማራጭ ነው። ቢሆንም ግን ንቅለ-ተከላ ከማድረጋቸው በፊት ታካሚዎች የዳያሊሲስ ማሽን እርዳታ ያስፈልጋቸዋል።

ኩላሊት ለጋሹ እና ተቀባዩ ተመሳሳይ የደም አይነት፣ የሴል ሰርፌስ ፕሮቲን እና አንቲቦዲ ሊኖራቸው ይገባል። ካልሆነ የተቀባዩ ሰውነት ኩላሊቱን ላይቀበለው ይችላል። ብዙ ጊዜ የዘመድ ግንኙነት ያላቸው ሰዎች የተሻለ ለጋሽ ይሆናሉ።

አመጋገብ

አመጋገባችን ላይ ጥንቃቄ በማድረግ በሽታው እንዳይባባስ ማድረግ እንችላለን። የምንበላውን የፕሮቲን መጠን በመቀነስ የበሽታውን አካሄድ ማቀዝቀዝ እንችላለን። የጨው አጠቃቀማችንን መቆጣጠር ይኖርብናል። ፖታሲየም እና ፎስፈረስ ያላቸው ምግቦችንም መቀነስ ይኖርብናል።

ቫይታሚን ዲ

ኩላሊት ህመም ያለባቸው ሰዎች ብዙ ጊዜ የቫይታሚን ዲ መጠናቸው ዝቅተኛ ነው። ቫይታሚን ዲ ለአጥነት ጤንነት አስፈላጊ ነው። ከፀሐይ እና ከምግብ የምናገኘው የቫይታሚን ዲ ሰውነታችን እንዲጠቀመው በኩላሊታችን መቀየር አለበት። ይህን ቫይታሚን በመድሃኒት መልክ ማግኘት እንችላለን።

የፈሳሽ መያዝ አቅም

ከባድ የኩላሊት በሽታ ያለባቸው ሰዎች የሚወስዱትን ፈሳሽ እንዲቀንሱ ይመከራሉ። ኩላሊት መስራት ካልቻለ የምንወስደው ፈሳሽ በሰውነታችን ውስጥ ይጠራቀማል።

የበሽታው መነሻ

አብዛኛው ጊዜ የኩላሊት ጉዳት የሚመጣው ሰውነታችን ባስተናገደው የረጅም ጊዜ በሽታ ነው። የሚከተሉት በሽታዎች ለኩላሊት ህመም መነሻ ይሆናሉ፦

• የስኳር በሽታ – የስኳር በሽታን በስርአቱ ካልተቆጣጠሩት ደማችን ውስጥ የሚከማቸው ከፍተኛ የስኳር መጠን ኩላሊታችን ላይ ጉዳት ይፈጥራል። ስኳር ህመም በያዘን በ10 ዓመት ውስጥ የኩላሊት ህመም የተለመደ አይደለም። በ15-25 ዓመት ውስጥ ግን ሊፈጠር ይችላል

• ከፍተኛ የደም ግፊት – ከፍተኛ የደም ግፊት ደም ቆሻሻ የሚያጣራውን የኩላሊት ክፍል ይጎዳል

• የተቋጠረ ሽንት – ሽንት ሲቋጠር ከሽንት ፊኛ ወደ ላይ ወደ ኩላሊት በመሄድ ኩላሊት ላይ ጫና ይፈጥራል። እራሳችን ከምንቋጥረው አልፎ ሽንት ባበጠ ፕሮስቴት፣ በኩላሊት ጠጠር እና እጢ ምክንያት ሊቋጠር ይችላል

• ሌላ የኩላሊት በሽታ

• እንደ ነዳጅ፣ ሌድ የመሳሰሉ መርዛማ ንጥረ ነገሮች

• በእርግዝና ወቅት የሚፈጠር የኩላሊት እድገት ችግር

• ሲስተሚክ ሉፐስ ኢሪቴማቶተስ በሽታ

• ማላሪያ (የወባ በሽታ) እና የሎ ፊቨር

• አንዳንድ መድሃኒቶች – እንደ አስፕሪን እና ኢቡፕሮፊን የመሳሰሉ መድሃኒቶች

• እንደ ሄሮዊን እና ኮኬን የመሳሰሉ አደንዛዥ እጾች

• ኩላሊት ላይ የሚደርስ ጉዳት

ለኩላሊት በሽታ ይበልጥ ተጋላጭ የሚያደርጉን ነገሮች

የሚከተሉት ነገሮች ለኩላሊት በሽታ ይበልጥ ተጋላጭ ያደርጉናል።

• በቤተሰባችን ውስጥ የኩላሊት በሽታ ታሪክ

• እድሜ – ከ60 ዓመት በላይ የሆኑ ሰዎች ይበልጥ ተጠቂ ናቸው

• አቲሮስክለሮሲስ

• የሽንት ፊኛ መዘጋት

• በእርግዝና ወቅት የሚፈጠር የኩላሊት በሽታ

• የስኳር በሽታ

• ከፍተኛ የደም ግፊት

• ለመርዛማ ንጥረ ነገሮች መጋለጥ

• አንዳንድ መድሃኒቶች

የምንወስዳቸው ጥንቃቄዎች

የጤና ክትትል

እንደ ስኳር በሽታ እና ደም ግፊት የመሳሰሉ ህመሞችን በተገቢው ሁኔታ መቆጣጠር ኩላሊታችን ያለጊዜው እንዳይታመም ያደርጋል። የዶክተር ምክር እና ትእዛዝ በሚገባ መከተል አለብን።

አመጋገብ

አትክልት እና ፍራፍሬ የበዛበት ጤነኛ አመጋገብ መከተል የደም ግፊትን በመቆጣጠር ለኩላሊት ጤና ይረዳል።

አካል ብቃት እንቅስቃሴ

ጤነኛ የደም ግፊት መጠን እንዲኖረን አካል ብቃት እንቅስቃሴ ማድረግ ተገቢ ነው። እንቅስቃሴ ማድረግ ለስኳር እና ልብ በሽታዎችም አስፈላጊ ነው።

አንዳንድ ንጥረ ነገሮች ጨርሶ መተው

መጠጥ እና አደንዛዥ እጾችን ከነጭራሹ ማስወገድ። ከባድ ብረታዊ ንጥረ ነገር የያዙ ነገሮችን ከሰውነታችን ማራቅ። መርዛማ ኬሚካሎች በአቅራቢያችን እንዳይኖሩ መራቅ።

ዶክተር የሚያደርገው ምርመራዎች

አንድ ታካሚ የኩላሊቱን ጤንነት ለማረጋገጥ የሚከተሉት ምርመራዎች ሊታዘዙለት ይችላሉ።

• ደም ምርመራ – ቆሻሻ ከሰውነታችን በሚገባው መጠን እየተወገደ እንደሆነ ለማረጋገጥ የደም ምርመራ ያስፈልጋል

• ሽንት ምርመራ – ሽንታችን ውስጥ ደም ወይም ፕሮቲን እንዳለ ለማረጋገጥ

• ኩላሊት ስካን – ኤምአርአይ ስካን፣ ሲቲ ስካን እና አልትራሳውንድ ስካን የሽንት መስመር መዘጋትን ለማወቅ ይረዳሉ።

• ኩላሊት ባዮፕሲ – ከኩላሊት ላይ ትንሽ የሴል ክምችት ወስዶ በመመርመር የህመሙን ደረጃ በተሻለ እርግጠኝነት ማወቅ ይችላል

• የደረት ኤክስ ሬይ – በኩላሊት ህመም ምክንያት ሳንባ ውስጥ የተጠራቀመ ፍሳሽ እንዳለ ለማወቅ ይረዳል

• ጂኤፍአር – ኩላሊታችን በደቂቃ ምን ያህል ቆሻሻ ማጣራት እንደሚችል ይመረምራል

ምንጭ፡– ጤነኛ ድረገጽ

አዲስ ዘመን ቅዳሜ ሀምሌ 20/2011