የአገር አቀፍ ፈተናው ውጤት ትዝብቶቼ

ሰሞኑን የዘንድሮውን የ12ኛ ክፍል ፈተናን የወሰዱ ተማሪዎች ያስመዘገቡት ውጤት የብዙዎችን ትኩረት ስቦ ነበር። ታዲያ ይህ ምን አዲስ ነገር አለው? ሊባል ይችላል። በርግጥም የ12ኛ ክፍል ፈተና ውጤት ብዙውን ጊዜ ራሳቸውን ተፈታኝ ተማሪዎቹን አለፍ ሲልም ወላጅን ጨምሮ የቅርብ ቤተሰብ አባላትን ካልሆነ በስተቀር እንዲህ እንዳሁኑ የሕዝቡን ትኩረት በትልቁ ስቦ አያውቅም።

ጉዳዩ የመነጋገሪያ አጀንዳ ሊሆን የቻለው ፈተናውን ከወሰዱት ተማሪዎች መካከል የማለፊያውን ነጥብ ማለትም ከ50 ፐርሰንት በላይ አምጥተው ያለፉት ተማሪዎች እጅግ አነስተኛ ቁጥር ያላቸው መሆኑ ነው። የተመዘገበው ውጤት ምን እንደሚነግረን ወደ መዘርዝር ከማለፋችን በፊት ስለ ትምህርት ምንነት (ፋይዳ)እንዲሁም ስለመጣንበት ሂደት በጨረፍታ ማየት ጥሩ ይመስለኛል።

የትምህርት ጉዳይ ለአገርም ለሕዝብም ትልቅና መሠረታዊ ጉዳይ ነው። በሌላ አነጋገር ትምህርት የአንድን አገር መፃኢ ዕድል ከሚወስኑት ጉዳዮች አንዱ ነው። ትምህርት የሰው ልጆችን ኑሮ ለማቅለል፣ የአገር ዕድገትና ብልጽግናን ለማረጋገጥ፣ እንዲሁም ታሪክን፣ ባህልንና እውቀትን ከትውልድ ወደ ትውልድ ለማሸጋገር እንደ ድልድይ ሆኖ የሚያገለግል መሣሪያ ስለመሆኑ ብዙ ተብሎለታል።

የተለያዩ አካላት ትምህርት ዓለምን በመለወጥ ረገድ ያለውን ፋይዳ በተለያየ አጋጣሚ ሲናገሩ ይደመጣል። በሕዝቦችና በአገራት መካከል የስልጣኔ ልዩነት እንዲፈጠር ያደረገውም እያንዳንዱ ግለሰብም ሆነ አገር ለትምህርት በሚሰጠው ትኩረት፤ ትምህርትን ለማስፋፋትና በትምህርት ለማነፅ ባለው ቁርጠኝነት መሆኑን የዓለም ነባራዊ ሁኔታ ያሳያል። ዓለም ላይ ተፅዕኖ ፈጣሪነታቸው የሚነገርላቸው የአገር መሪዎችም በተለያየ አጋጣሚ ለሕዝባቸው ንግግር ሲያደርጉ የትምህርትን አስፈላጊነት ሳይጠቅሱት አላለፉም።

ከዚህ አንጻር ቶሎ ብሎ ወደ አእምሮ የሚመጣው የዓለም ሕዝብ በነፃነት ታጋይነታቸው የሚያከብራቸው የሕንዳዊው ማህተመ ጋንዲ የማይዘነጋ ጥቅስ ነው። ማህተመ ጋንዲ «ፍፁም የሆነ ሰላም ለዓለም እንዲሆን የምንሻ ከሆነ ሕፃናትን በሚገባ በማስተማር መጀመር አለብን። » በሚል የትምህርትን አስፈላጊነት ተናግረዋል። በተመሳሳይ የነፃነት መሪውና የቀድሞው የደቡብ አፍሪካ ፕሬዚዳንት ኔልሰን ማንዴላም «ትምህርት ዓለምን ለመቀየር ከሚያስችሉ መሣሪያዎች ሁሉ ከፍተኛ አቅም ያለው ነው። » በማለት ትምህርት ዓለምን ለመቀየር ምን ያህል አቅም እንዳለው ገልፀዋል።

ዓለምአቀፉ የትምህርት፣ የሳይንስና የባህል ድርጅት (ዩኔስኮ) ትምህርት የሚለውን ቃል «የዕውቀት፣ ክህሎት፣ እሴቶች፣ አመለካከቶችና ልማዶች የምንጨብጥበት መንገድ ነው» ሲል ያስቀምጣል። በዚህ መሠረት ትምህርት ዜጎች በራሳቸው የሚተማመኑ፣ ብቁና በምክንያታዊ ትንተና የሚያምኑ፣ በሙያቸው ብቃት ያላቸው፣ ሥራ ፈጣሪዎች፣ አዳዲስ ግኝቶችን አፍላቂዎች፣ ጠንካራ የሥነ ምግባርና ግብረገባዊ እሴቶችን የተላበሱ፣ ለሕግ ዘብ የቆሙ፣ በዓለም አቀፍ ገበያ ተወዳዳሪና ብቁ ዜጋ የሆኑ በሚሉ ሀሳቦች ዙሪያ የሚያጠነጥን ሆኖ እናገኘዋለን። እነዚህ የሰው ልጅ ብቃቶች የሚገኙት በዘመናዊ ትምህርት ብቻ ነው።

የትምህርት ጉዳይ ሲነሳ አብሮ የሚነሳው ጉዳይ የትምህርት ጥራት ነው። ከዚህ አኳያ ትምህርት ተገቢና ተግባራዊ መንገዶችን ባሟላ ሁኔታ መሰጠት እንዳለበት ከማስገንዘቡ ጎነ ለጎን የትምህርት ጥረትን ለማረጋገጥ የትምህርት ቤት መሠረተ ልማት፣ የትምህርት ግብዓት፣ የትምህርት መሣሪያ (ቁሳቁስ) መሟላት ወሳኝ መሆኑን ዩኔስኮ ይገልጻል።

የአንድ አገር ሁለንተናዊ እድገትና የሕዝቦቿ የኑሮ ደረጃ በሚኖራት የሰው ኃይል አቅም ይወሰናል። ዛሬ ላይ በሣይንስና ቴክኖሎጂ በልጽገው በአገራቸው ልማትን በማምጣት የሕዝባቸውን ተጠቃሚነት ያረጋገጡ አገራት ልምድ የሚያሳይን ይህንኑ እውነታ ነው። ኃያላኑ እነ አሜሪካ፣ ዩናይትድ ኪንግደም፣ ፈረንሳይ፣ ጀርመን፣ ካናዳ፣ በርካታ የስካንዲኔቪያን አገራት ለዚሀ ጥሩ ማሳያ ናቸው።

ከዚህ በተጨማሪም በቅርብ አመታት በሳይንስና ቴክኖሎጂ ከፍተኛ እመርታ በማምጣት የዓለምን ቀልብ እየገዙ ያሉት እንደ ደቡብ ኮሪያ፣ ቻይና፣ ሲንጋፖር፣ ቬትናም፣ ማሌዢያ፣ ወዘተ. የመሳሰሉት አገራት በአጭር ጊዜ ውስጥ አሁን ያሉበት ደረጃ ላይ የደረሱት ለትምህርት በሰጡት ከፍተኛ ትኩረት ነው።

በተቃራኒው ኢትዮጵያን ጨምሮ በርካታ የአፍሪካ አገራት (በተለይም አብዛኞቹ ከሰሀራ በታች ያሉት) የትምህርት ስርጭትና ተደራሽነት፣ የአግባብነት እና የጥራት ጉደለት የመሳሰሉት ዋና ዋና ችግሮች ጎልቶ የሚታባቸው አገራት እንደሆኑ በስፋት ይነሳል። ይህ ደግሞ በልማትና የእድገት ጉዟቸው ላይ የሚያሳድረው አሉታዊ ተጽእኖ ቀላል የሚባል እንዳልሆነ የዘርፉ ምሁራን ያስረዳሉ።

ዘመናዊ ትምህርት በአገራችን ከተጀመረ ከአንድ ምዕተ ዓመት በላይ ያስቆጠረ ዘርፍ ነው። ይሁን እንጂ ያለፉት መንግሥታት ይከተሉት በነበረው የተሳሳተ ፖሊሲ ሳቢያ አገሪቷ ላሉባት ውስብስብ ችግሮች ትርጉም ያለው ዘላቂ መፍትሔዎችን ለማምጣት በቅቷል ለማለት አያስደፍርም። በተለይም የቀድሞው የኢህአዴግ አስተዳደር ለአገሪቱ ምሁራንና በአጠቃላይም ለትምህርት ጥራት ይሰጥ የነበረው ትኩረትና ግምት የወረደ የነበረ በመሆኑ አገሪቷ በብዙ ሁኔታ ትልቅ ዋጋ እንድትከፍል አድርጓታል።

ይህ ማለት ግን በደፈናው ትምህርት ለአገሪቷ ምንም ነገር አልፈየደም ማለት እንዳልሆነ ሊታወቅ ይገባል። ምንም እንኳን ሌሎች አገሮች በሄዱበት ፍጥነት እኩል ባንሄድም አገር በብዙ ሁኔታ ከትናንት ዛሬ የተሻለ ደረጃ ላይ እንደምትገኝ መመስከር ይቻላል። ለዚህ ደግሞ የዘመናዊ ትምህርት ትሩፋትን የመቋደስ ዕድል ያገኙ ዜጎች ድርሻ የሚናቅ አይደለም።

ሆኖም መንግሥት በተለዋወጠ ቁጥር የትምሀርት ሥርዓቱ ጠንካራ፣ በተግባር የተፈተሸ፣ በቂ እውቀትና ክህሎትን የተካነ ትውልድ ጥራትን ማዕከል ባደረገ አግባብ ከማፍራት ይልቅ ለሥርዓቶቹ እንዲመች ተደርጎ መለዋወጡና በየጊዚው የፖለቲካ ፍላጎት ማስፈጸሚያ መሣሪያ እንዲሆን መደረጉ ትውልድን በጥራት ከማፍራት አንጻር የሚፈለገውን ውጤት ሳያመጣ ቀርቷል።

በርግጥ ባለፉት አመታት የትምህርትና ስልጠና ተቋማትን በማስፋፋት የትምህርት ተደራሽነትና ፍትሐዊነት በማጎልበት በኩል በርካታ ሥራዎች ተሠርተዋል። ከነብዙ ችግሮቹ በተለይ ባለፉት ሦስት አስርት አመታት በርካታ ዩኒቨርሲቲዎች በየክልሉ መገንባታቸው ብዙ ዜጎች ወደ ዩኒቨርሲቲ ገብተው እንዲማሩ ዕድል የፈጠረ በመሆኑ አገሪቷ ሰፊ የተማረ የሰው ኃይል እንዲኖራት አስችሏል።

ሆኖም ለትምህርት ተደራሽነት የተሰጠውን ትኩረት ያህል ለጥራቱ አለመሰጠቱ የትምህርቱ ዘርፍ ዋና ግቡን ሳያሳካ በውድቀት ጎዳና እንዲዳክር ተገዷል። ይህንን ተከትሎም በተለያየ ደረጃ በትምህርት ገበታ ላይ የሚገኙ ዜጎች የቁጥራቸውን መብዛት ያህል የሚጨብጡት የእውቀት መጠንና የክህሎት ደረጃ ጥያቄ ውስጥ የሚገባና አነጋጋሪ ሆኖ ቆይቷል።

ለአብነትም በቅርቡ ራይዝ ኢትዮጵያ ከአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ጋር በመተባበር በአገር አቀፍ ደረጃ በ168 አንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች በሚገኙ በ9ሺህ ተማሪዎች ላይ ጥናት እንዳሳየው 68 በመቶ የሁለተኛ ክፍል ተማሪዎች እና 51 በመቶ የሦስተኛ ክፍል ተማሪዎች ማንበብና መጻፍ እንደማይችሉ ያመላክታል።

በተመሳሳይም ትምህርት ሚኒስቴር በቅርቡ ባጠናው ጥናት መምህራን በሚያስተምሩበት የትምህርት ዘርፍ ተፈትነው 50 እና ከዚያ በላይ ያገኙት ከ30 በመቶ እንደማይበልጡ፣ 90 በመቶ የሚሆኑ ትምህርት ቤቶች ትምህርት ሚኒስቴር ያስቀመጠውን የብቃት ማረጋገጫ መስፈርት እንደማያሟሉ እንዲሁም በርካታ ቁጥር ያላቸው ከ1-4 ክፍል ያሉ ተማሪዎች ተምረው ሲጨርሱ ማንበብና ቁጥር ለመለየት እንደሚቸገሩ በግኝት መረጋገጡ የውድቀቱ መጠን ምን ያህል እንደሆነ በግልጽ ያሳያል።

ከትምህርት ጥራት ችግር ጎን ለጎን ለትምህርት ሥርዓቱ እየተዳከመ መምጣት እንደምክንያት የሚወሰደው ፈተናዎቹ የፖለቲካና የብሔር መልክ እየተሰጣቸው የመምጣቱ ሁኔታ አንዱ ሲሆን ሌላው ከቅርብ አመታት ወዲሀ በስፋት እየተስተዋለ የመጣው ኩረጃ፣ ስርቆት፣ ፈተናን በደቦ መሥራትና የተማሪዎች የሥነ ምግባር ችግር ነው።

በዚህም ምክንያት የፈተናው ሥርዓት በትምህርት ሚኒስቴር፣ በተማሪዎችና በወላጆች እምነት እንዳይጣልበት ከማድረጉም ባሻገር የመጪው ትውልድ ህልውና ላይ ስጋት ደቅኖ ቆይቷል። ሰሞኑን ከዚህ በፊት ከነበረው የተለመደው አሠራር ወጣ በማለት ተማሪዎች ለፈተና የተቀመጡበት የ12ኛ ክፍል ፈተና ውጤት ይሄንኑ የትምህርት ዘርፍ ገመና ግልጥ አድርጎ አሳይቷል።

ትምህርት ሚኒስቴር ለሕዝብ ይፋ ባደረገው ስታትስቲክሰ መሠረት ዘንድሮ የብሔራዊ መልቀቂያ ፈተናውን የወሰዱት ተማሪዎች ቁጥር 896 ሺህ 520 ያህል ሲሆን ወደ ዩኒቨርሲቲ ገብተው ለመማር የሚያስችለውን ከ50 በመቶ በላይ ውጤት ያስመዘገቡት 3.3 ወይም 29,909 ተማሪዎች ብቻ ናቸው።

የትምህርት ሚኒስቴር መረጃ እንደሚያሳው 7 ትምህርት ቤቶች ያስፈተኗቸውን ተማሪዎች በሙሉ ያሳለፉ ሲሆን እነዚህም ትምህርት ቤቶች ደሴ ልዩ አዳሪ ት/ቤት፣ ኦዳ አዳሪ ልዩ ት/ቤት፣ ባህርዳር ስቴም ት/ቤት፣ ወላይታ ሊቃ ት/ቤት፤ የጎንደር ማህበረሰብ አቀፍ ት/ቤት እና ከግል ትምህርት ቤት ደግሞ ለባዊ ት/ቤት መሆናቸው ተገልጿል።

በሌላ በኩል ተማሪዎቻቸውን ለፈተና ካስቀመጡ 2 ሺህ 959 የመደበኛ ትምህርት ቤቶች መካከል 1 ሺህ 161 የሚሆኑት ትምህርት ቤቶች አንድም ተማሪ ማሳለፍ አልቻሉም። ከዚህ ጋር ተያይዞ ትኩረት የሚስበው ጉዳይ በእነዚህ ትምህርት ቤቶች ከአንደኛ እስከ ሦስተኛ ደረጃ ውጤት ያላቸው ተማሪዎችም ውጤታቸው ዝቅተኛ ሆኖ መገኘቱ ነው።

በሚኒስቴር መ/ቤቱ የውጤት ሃሀዝ መሠረት አማካይ የተፈታኞች ውጤት በአማካይ 29.25 በመቶ ብቻ ሲሆን ከዚህ ውስጥ ከፍተኛው ኬሚስትሪ በአማካይ 33 በመቶ፣ እንዲሁም ዝቅተኛው ሂሳብ በአማካይ 25.5 በመቶ ሆኖ ተመዝግቧል። በሌላም በኩል በማኅበራዊ ሳይንስ ከ500 በላይ ያስመዘገቡ ተማሪዎች ቁጥር በመላ አገሪቱ አስር ብቻ ሲሆኑ፣ በተፈጥሮ ሳይንስ መስክ ከ500 በላይ ያስመዘገቡ ተማሪዎች ደግሞ በመላ አገሪቱ 263 ብቻ መሆናቸውን የወጣው መረጃው ያመለክታል።

ከዚህ በመነሳት የተለያዩ የዘርፉ ባለሙያዎችና ለጉዳዩ ቅርበት ያላቸው ዜጎች ውጤቱ ምን እንደሚያሳይና ምን አንደምታ እንዳለው ሲተነትኑና ሀሳብ ሲለዋወጡ ሰንብተዋል። በዘርፉ ውስጥ እንዳሉ አብዛኞቹ ምሁራን ከሆነ ውጤቱ እንደ አገር የኢትዮጵያን የትምህርት ሥርዓት (ሲስተም) ምን ዓይነት ችግር ውስጥ እንዳለ በቂ ማሳያ ነው።

ለተማሪዎቻችን ውጤት ማነስ በርካታ ዝርዝር ምክንያቶችን መጥቀስ ቢቻልም በጥቅሉ በትምህርት ሥርዓቱ ውስጥ ለረጅም ጊዜ ሲጠራቀሙ የመጡት ብልሹ አሠራሮች ውጤት መሆኑ ይነሳል። በኢትዮጵያ ሲቪል ሰርቪስ ዩኒቨርሲቲ የፖሊሲ ጥናት መምህር ከበደ ገነቴ (ዶ/ር) እንደሚሉት የተመዘገበው ውጤት ከትምህርት ግብአት እና ከመማር ማስተማር ሂደቱ ጋር ተያይዞ በትምህርት ቤቶች ውስጥ ያሉ የተለያዩ ችግሮች ተደማምረው የፈጠሩት ነው።

ለዚህም ከመምህራን እጥረት፣ ከመምህራን ብቃትና ተነሳሽነት፣ ከስልጠና ጉዳይ፣ ከተረጋጋ የመማር ማስተማር ሁኔታ፣ ከምዘናው ሥርዓት፣ ከትምህርት መሠረተ ልማት መሟላት፣ ከወላጆች ክትትል እንዲሁም ከተማሪው ተነሳሽነት (ቀናኢነት) ጋር የተያያዙ ክፍተቶችን እንደ ምሳሌ በማቅረብ ይሞግታሉ።

አንዳንድ አስተያየት ሰጪዎች ደግሞ የውጤቱን ማነስ በአገሪቱ ከነበረው አለመረጋጋት፣ ተማሪውን የሚያዘናጉ ሁኔታዎች እየበረከቱ መምጣት እና አቋራጭ መንገድ ከመፈለግ ዝንባሌ ጋር ያያይዙታል።

በትምህርት ሚኒስቴር የከፍተኛ ትምህርት ዘርፍ ሚኒስትር ዴኤታ ሳሙኤል ክፍሌ(ዶ/ር) በጉዳዩ ዙሪያ ሲናገሩ «..የፈተናው ውጤት ስለ ትምህርት ቤቶቻችን፣ ተማሪዎች ለትምህርት ስለሚሰጡት ትኩረት፣ ስለተማሪና መምህራን ግንኙነት፣ መምህራኖቻችንን ስላዘጋጀንበት፣ ስላሰማራንበት፣ ስላተጋንበት፣ ተጠያቂነትን ስላረጋገጥንበት፣ የትምህርት መዋቅሩ ለትምህርት ጥራት ያለበትን ኃላፊነት ምን ያሀል እንደዘነጋ…ወዘተ አሳይቶናል፤» ሲሉ ይገልጻሉ።

ይሁንና በቀጣይ የትምህርት ጥራት ላይ ከፍተኛ ርብርብ ተደርጎ ከተሠራ ውጤታማ መሆን እንደሚቻል አብዛኞቹ የልማት ማህበራት፣ ዩኒቨርሲቲዎችና ማህበረሰቡ ትኩረት ሰጥተው በከፈቷቸው ትምህርት ቤቶች ውስጥ የሚማሩ ተማሪዎች ዘንድሮ ካስመዘገቡት ውጤት እንደታየ ሳሙኤል ክፍሌ (ዶ/ር) ይገልጻሉ። ባንድ በኩል ውጤቱ አስደንጋጭ ቢሆንም በሌላ ጎኑ በቀጣይ ማን ምን መሠራት እንዳለበት እንዲሁም ችግሩ የት ጋር እንዳለ የሚጠቁም በመሆኑ ጠቀሜታው የጎላ እንደሆነ ያስረዳሉ።

አቶ ተፈራ ፈይሳ የትምህርት ምዘናና ፈተናዎች አገልግሎት ምክትል ዋና ዳይሬክተር ውጤቱ ምን አሳየን በሚለው ጉዳይ ላይ በሚኒስትር ዴኤታ ሳሙኤል ክፍሌ (ዶ/ር) በተነሳው ሀሳብ ይስማማሉ። እንደርሳቸው አገላለጽ የዘንድሮ በ 12ኛ ክፍል ፈተና ውጤት የሚመለከተው የ 12ኛ ክፍል ተማሪዎችን ብቻ ሳይሆን አጠቃላይ የትምህርት ሥርዓቱ ከ1ኛ ክፍል ጀምሮ የተገነባበትን አግባብና ተማሪዎችን ከማብቃት አንጻር ያለበትን ግዙፍ ችግር ነው። ይሁንና ግኝቱ ቀጣዩን ትውልድ ኮትኩቶ ለማውጣትና ወደ ሚፈለገው መንገድ ለመጓዝ እንደማንቂያ ደውል የሚሆን ጥሩ ገጠመኝ ነው።

ትምህርት ሚኒስቴር የመጨረሻውን ርቀት ሄዶ ለረጅም ጊዜ ተንሰራፍቶ የቆየውን የፈተና ስርቆትና ኩረጃ እንዳይቀጥል ለማድረግ የወሰደው ቆራጥ እርምጃ ይበል የሚያሰኝና ለሌሎችም ተቋማት አርአያ የሚሆን ተግባር ነው። ይህ ጅማሮ ፈተናን በራስ ጥረትና ውጤት ብቻ ማለፍ የሚለው ሥነ ልቦና በተማሪዎች፣ በወላጆች፣ በትምህርት አመራሮች፣ በማኅበረሰቡ ውስጥ ማስረጽ እስከሚቻልበት ጊዜ ድረስ ዘላቂ ሆኖ ተጠናክሮ ሊቀጥል ይገባል። ይህ የሁሉም ባለድርሻ አካላት ሥራ ነው።

በአጠቃላይ አመታትን ቆጥሮ ኩረጃን ባስቀረ ጥብቅ የፈተና አሰጣጥ ሂደት የተገለጠው የዘንድሮ የተማሪዎች ውጤት የሚነግረን ነገር ቢኖር የትምህርት ሥርዓቱ ትልቅ ስብራት ላይ ያለ መሆኑን ነው። ለዚህ ስብራት የፖለቲካ አመራሩ፣ ማኅበረሰቡ፣ ወላጅ፣ መምህራን፣ ተማሪዎች፣ የትምህርት አመራር…ወዘተ ሁሉም የተጠያቂነት ድርሻውን ይወስዳሉ የሚል እምነት አለኝ።

ይህ እንዳለ ሆኖ ግን ለዚህ ዋናውን ኃላፊነት የሚወስደው መምህሩ ነው። ምክንያቱም ተማሪዎቹን በእውቀት አንጾና በሥነ ምግባር ኮትኩቶ ለስኬት የሚበቃው መምህሩ ነውና። ተማሪው ብቃት የሚኖረው መምህሩ ብቃት ሲኖረው ነው። በመሆኑም ትውልዱን በተገቢው ሁኔታ በመቅረጽ የተሻለች አገር መፍጠር የሚያስችል የትምህርት ፖሊሲና የትምህርት ሥርዓት አገርን ከስብራት በሚያድን መንፈስ መተግበር ያስፈልጋል።

ከዚህ እኩል በትምህርት ትግበራው ውስጥ ተዋናይ የሆኑትን የመምህራንን አቅም ማሳደግ፣ ማብቃትና መደገፍ ለነገ የማይባል ጉዳይ ነው። ከዚህ በተጨማሪም የመማር ማስተማር ሂደቱን ምቹና ስኬታማ የሚያደርጉ ተግባራትን ማከናወን ይጠበቃል። በዚህ አግባብ የመጣውን ውጤት መሠረት በማድረግ ከዚህ ቀደም የነበረው የትምህርት ሥርዓት የፈጠረውን ህመም ምክያንቱን ከስር መሠረቱ (root cause) በዝርዝር በማጥናት መፍትሔው ላይ መወያየትና ችግሩን ዘላቂ በሆነ መልኩ ማከም ያስፈልጋል።

ዳግም መርሻ

አዲስ ዘመን ሰኞ የካቲት 6 ቀን 2015 ዓ.ም