Yaada Bilisaa

Itoophiyaan odola Itoophiyaanotaati…

— June 21, 2020 347 comments

Ashamaa

Barri nagaya, bariin nagaya, Bariisaan nagaya.

Ani hardha haala haaraadhaanin isin wajjin walbaruu barbaada. Duraan dursee ani Oromoodha. Ittaansee Musliima. Kana jechuun sabaan Oromoo yoon ta’u, amantiin ani hordofu ammoo Islaama.

Egaa sabummaafi amantiin eenyummaa dachaa koo ta’anillee qofaasaaniitti garuu karaa guutuu ta’een na ibsuu hindanda’an. Dabalataanis eenyummaa biraa qabaachuun qaba jechuudha. Sunis lammummaadha. Haala kanaan lammummaan koo Itoophiyaadha. Walumaagalatti ani Oromoo Musliima, Itoophiyicha.

Biyya, sabummaa, amantii akkanatti walirraa dabaalee ittiin uf ibsu kana garuu baroota dheeraaf hacuuccaa narra gahaa tureen mulqamaa hardharra gaheera. Yeroo duraatiif seenaan kun barana seenaa ta’ee hafeera. Hima, “Itoophiyaan odola kiristiyaanaati” jedhamu dhagahaa hardha geenye. Labsii mirga uumamaa koo sarbaa ture kana waanti hundeerraa geeddarutu biyya kootti dhagahamee jennaan hardha waa xinnoo isin faana qooddachuuf as bahe.

Biyyi keenya Itoophiyaan warreen bittoota Musliimaa jedhamanii beekamaniin dura Musliimoota jalqabaatiif dahoo ta’uudhaan seenaa amantii Islaamaa keessatti biyya iddoo guddaa qabduudha.

Amantiin kun Su’uudii Arabiyaa, Makkaatti dhalateetu yeroo wabii jireenyaa dhabetti Nabiyyuu Muhammad hordoftootasaanii biyya keenyatti akka baqatan erguusaanii seenaan bara baraan ni dubbata. Haata’uutii seenaan kun dagatamee biyyi Musliimota cunqurfamoo jalqabaatiif dahoo turte, kan ummata arjaa qabduufi mootii haqaa qabaachuudhaan beekamtu tun deebitee isiniif akkuma warra Makkaa sana amantii kana cunqursuutti ceete.

Seenaan kun hamma yoonaatti haalota adda addaatiin hardhas dhugaa mul’atuudha. Haata’uutii hawaasi Musliimaa ummattoota obbolaa biyyattii kanneen biroo waliin duudhaan wajjin jireenyaa walkabajuufi waljaalalaa inni qabu aadaa waldanda’uurratti kan bu’uurame ta’uun dhugaa lafa jiruudha.

Kun raacitii eenyummaa keenya har’aatiifis dhagaa bu’uuraa cimaa nuu kaa’eedha. Ta’us ilaalchi Fiwudaalaa “Itoophiyaan odola kiristiyaanotaati” jedhu abbaa qe’ee keessummaa godhee ummata biyyattii harka walakkaa ta’u qabsoo waaraa waggoota dheeraaf akka hiriiru isa taasiseera.

Hanga Waxabajjii 4 bara 2012tti qabsoon kun ummata Musliimaa biyyattii tokkummaadhaan abdii osoo hinmurin qabsaa’uun hardha geenyeerra. Guyyaan kun guyyaa firiin qabsoo waggoota sanneenii itti argameefii guyyaa seenaa haaraan itti galmaa’eedha. Kana booda dhaadhannoon “Itoophiyaan odola kiristiyaanotaati” jedhu galmee seenaa keessaa haqamee dhaadhannoo “Itoophiyaan odola Itoophiyaanotaati” jedhuun bakka bu’uusaa guyyaa mirkaneesseedha.

Biyya keenya Itoophiyaatti seenaan cunqursaa dabarsine mirga dhala namoomaafi kanneen dimokraasii hunda awwaalaa turuu wanti walnama gaafachiisu hinjiru. Mirgi sabummaa gaafa dhiitamu qofaasaa hinturre. Akka carraa ta’ee Oromoonni amantii faallaa amantii gita bittaa (Ortodoksii) hordofan ulee nafxanyaatiin dachaan reebamaa turuusaanii seenaan ifatti kaa’eera.

Mootummaa cimaan jalqabbii seenaa ammayyaa Itoophiyaa jedhamu kan bara mootii Tewudiroos 2fa dura ture mootummaa Oromoota Walloo ture. Mootummaan warra Ejjuu kun Oromummaasaa waliin amantii Musliimaas hordofa ture. Gareen warra Salamoonawaa ammoo eenyummaa lameenuu lafeerraa kan jibbu ture. Kanaaf lammanuu dhabamsiisuuf duula taasiseen Oromoo Musliimaa Walloorraa tokko jedhee eegale.

Oromummaafi Islaamummaa

Akkuma beekamu Oromoon uumamaan Waaqeffataadha. Akka warri diinaa eenyummaasaa kana gatii dhabsiisuuf amantii dhabeessa godhanii himan osoo hintaane saba Waaqa tokkichatti amanuudha kan warri Faranjootaa “One God Beleiver” jedhaniin sana jechuudha.

Diinni garuu faallaa kanaa seenaa eessaa dhufeensaa hinbeekamne katabee addunyaa burjaajiif saaxilaa tureera. Hamma tokko dhugaa Oromoo awwaaluufis labseera. Hinmilkoofne malee daba seenaan hinirraanfanne hedduu dalageera.

Akkuma beekamu ummata biyya kanaa keessaa harki walakkaan hordoftoota amantii Musliimaati. Isaan keessaa %60 ta’u ammoo kan jiru hawaasa Oromoo keessatti.

Itoophiyaan akka warri nafxanyaa guyyaa adiin abjootan biyya warra kiristiyaanaa qofaan ijaaramtee miti. Biyyoota guguddoo bara durii seenaa hangafaa qaban faana biyya maqaanshee dhahamuudha.

Itoophiyaan dhufaatii amantii kiristiyaanaa duras biyya bara qaroomina Aksumiifi qaroominoota hedduu jabana mootota akka Izaanaafaa turteedha. Dhaloota Kiristoos boodas bara amantiin kiristiyaanaa ittibaqates simattee gumaata guddaa oolteedha.

Hammuma saniin ammoo gara booddees amantiin islaamaa akkuma kan kiristiyaanaa baha giddugalaatii gaafa koolu galtummaan itti dhufu biyya nooruu jettee simattee kunuunsitee sadarkaa hardharra jiruuf biyya qaqqabsiisteedha, Itoophiyaan. Biyyi kun amantiilee lachuu kabajaadhaan biyya simattee jiraachifteedha gaafa jennu ammoo biyya galataati malee ardaa kiristiyaanotaa qofaadha jechuu miti.

Kanaafuu Itoophiyaan biyya amantiin kamuu ilma hangafaa, inni kaan ammoo ilma guddisaa itti ta’e osoo hintaane odola Itoophiyaanota hundaati. Kan amantiin, aadaan, eenyummaan, sabummaan  hunduu qixa itti keessummaa’aniidha jechuudha.

Biyya kanatti aadaan waldanda’uufi walqixxummaa dhugoomeera jechuu kan dandeenyu gaafa ilaalchi akkanaa sirriitti lafa qabatee hujiirra oole akka ta’e jala sararamuu qaba.

Itoophiyaatti amantii Islaamaarra cunqursaa hamaatu gahaa ture ilaalchi jedhu daran mul’achaa kan dhufe keessumaa cunqursaa sabaatiin walhuddeellateeti. Asirratti sabootaafi sablammoota hedduu kaasuun haa danda’amu malee kan saba Oromoo garuu daran suukanneessaa ture.

Oromoo Walloorraa qabee, mootummaa Islaamaa Oromoo kanneen akka Shawaa ykn Warjii, Baalee, Arsii, Harargee, Shanan Gibee…akka fakkeenyaatti kaasuu ni dandeenya. Kanas akka armaan gadiitti gabaabsinee haa ilaallu.

Oromoo Musliimaa Baalee

Seenaa ammayyaawaa biyya kanaa keessatti seenaan diddaa gabrummaa Oromoota Baaleetiin qabsiifame boqonnaa qabsoo Itoophiyaa haaraa ijaaruu keessatti isa hangafaa akka ta’e beekkamaadha.

Qabsoon barsiifataan qabsoo qonnaan bultoota Baalee jedhamee beekamu kun qabsoo dachaa ijoolleen Baalee gadadoo Oromummaafi Islaamummaasaanii ukkaamsuuf dhufe ufirraa faccisuuf taasisan akka ta’e ifa.

Fincilli yeroo xumuraatiif sirna abbaa irree nafxanyaa Salamoonawaa waggaa kuma tokkotti siiquuf biyya kana hudhee qabe kan lubbuu keessaa baase qaanqee ilmaan Waaqoo Guutuu baddaa Baaleetti qabsiisaniidha. Ka’umsisaaniis sirna Fiwudaalaa eenyummaa sabummaafi amantiisaanii awwaaluuf itti duule hiddaan buqqisanii gatuu ture.

Walumaagalatti fincilli ijoollee Baalee sababoota hawaasummaa, dinagdeefi siyaasaa qaba ture. Isaan keessaa ijoon imaammata saamicha lafaafi labsiiwwan gibira humnaa olii mootummaan Atsee Hayilasilasee irratti fe’aa tureedha.

Kun naannawichatti Oromoon abbaa biyyaa ture lafa malee akka hafe taasiseera. akkasumas lafuma saamaman irrattillee kuufama gibiraa humnaa olii akka kafalan taasisuun komii durumaa ummata keessatti dagaage daranuu hammeesse. Haala kanaan fincilli ijoollee Baalee bara 1963 dhohe.

Sheek Buusarii

Namni maqaa kanaan beekamuufi waamamu hundeensaa nama amantii Islaamaa hordofu hinturre. Kaayyoodhuma ittita’eetu malee nama Islaamaafi Musliimaas argaa hinfedhu. Haata’uutii Islaamaafi Musliima rukuchiisuuf amanticha qu’atee Musliima fakkaatee dhihaate; maqaasaas Sheek Buusarii jedhee moggaafate.

Namni kun miseensa waraana Minilikiifi basaastuu nafxanyaa ture. Waraanni Minilik kan Raas Daargeedhaan hoogganamu lola hamaa Oromoo Arsii faana taasisee ALA bara 1886 konyaa Arsii (Diida’a) guutummaatti to’ate.

Ittaansuunis laga Waabee gamas cehee Baale to’achuuf karoorfate. Dirqamni ergamichaas Raas Daargeef kenname. Raas Daargeen ilma mooticha Shawaa mootii Saahlasillaasee, wasiila Miniliki.

Ergamicha milkeeffachuufis Arsii Diida’aa taa’ee sochii Oromoo jiru hordofuuf murteesse. Basaastuus erge. Nama kaayyoo kanaaf filameefis maqaan Sheek Buusarii jedhamu kennameef.

Namni kun duula waraanaa Raas Daargeen Arsiirratti bane hirmaateera. Akkasitti Sheek Buusariin Baaleetti ergame. Hawaasi baalee nama “Waaqaa” ykn sheekii kana diina ta’a jedhee hinshakkine.

Harka banee bahee simate. Godoosaas ittimul’ise. Namichi garuu nafxanyaa wayyaa summiitiin dhufeedha. Kaayyoonsaas Oromoo ciccimoo dammaqinaafi sabboonummaa Oromummaas kan amantaadhuma qaban keessaa funaanee dhibeedhaan fixuudha. Dhibeen wayyaa sadaqaa mootiin isiniif ergeedha jedhee wayyaa summii ykn dhibee fanxootiin faalame fidee biyya uwwise. Sana booda namniifi horiinis lafarratti hinhafne. Haala kanaan nafxanyaan Baale qabate.

Waaqoofaa Oromummaan koos, Islaamummaan koos maaf tuqamaatu bosonatti galchee haala hardhaatiin isin gahe. Harkaafi harmi muraan Aannolee eenyummaa lameen kana iddoo tokkotti awwaaluuf bakka mijataa waan ta’eef diinni achi filate.

Dhiigni Calii Calanqootti dhangala’es Oromummaafi Islaamummaa bakka tokkotti awwaaluuf iddoo mijaahaa waan tureefi. Hardhas kanumatu itti fufaa jira. Oromoon amantiifi kutaadhaan walqooduu hinqabu jechuun, amantiin tokko haa callisu inni kaan haa bookkisu jechuu miti.

Dhumarratti

Egaa murteen manni maree bakka bu’oota ummataa labsii 1207/2012 dabarseen Manni Maree Dhimmoota Islaamummaa biyya keenyaa yeroo duraatiif seeraan beekamtii argatee labsiidhaan dhaabbateera.

Amma akka durii haaromsa hayyamatiif waggaa waggaan biiroo mootummaa dura hinijaajju. Amantii Ortodoksiitti aanee kan lammaffaa ta’uusaati. Hayyoonni baay’een gaaffiin isaan itti wareegamaniif tokko isa kana. Biyyi kun kan amantiilee, sabootaafi aadaa hundaati erga jennee amantiileen hundi mirga walqixxummaa argachuun ijaarsa dimokraasii biyya keenyaatiif daranmurteessaadha. Gaaffiin hawaasa Musliimaa bara dheeraa kun deebii argachuu gara keenyatti yoo deebisne deebii gaaffii walakkaa hawaasa Oromootiif kennameedha jechuun ni danda’ama. Injifannoo kana tikfannee daran dagaagsuun ammoo kan keenya ta’a.

 Horaa bulaa

Abdulaziiz Mahaammadiin

hamileekoo@gmail.com

Recommended For You

Inisheetivii ruuzii Oromiyaa lixaatti

 Walgargaarsi guyyaa ayyaanaa qofaan daangeffamuu hinqabu

Imala Afran Qalloo- Hararii hanga Cinaaksan

Imala Afran Qalloo

347 Comments to “Itoophiyaan odola Itoophiyaanotaati…”

  1. Pingback: ติดเน็ตบ้าน เอไอเอส
  2. Pingback: ข่าวบอล
  3. Pingback: ฟิล์มกรองแสง
  4. Pingback: kii789
  5. Pingback: buôn bán trẻ em
  6. Pingback: ทำความรู้จักค่ายคาสิโนเปิดใหม่ Cherry Gaming

  8. ozempic generic [url=http://ozempic.art/#]ozempic generic[/url] Ozempic without insurance

  13. buy rybelsus online [url=https://rybelsus.shop/#]buy rybelsus online[/url] cheapest rybelsus pills

  22. cheapest rybelsus pills [url=https://rybelsus.shop/#]rybelsus price[/url] semaglutide tablets

  32. semaglutide online [url=http://rybelsus.shop/#]buy semaglutide pills[/url] buy semaglutide pills

  35. semaglutide online [url=https://rybelsus.shop/#]rybelsus coupon[/url] rybelsus coupon

  48. ozempic coupon [url=http://ozempic.art/#]ozempic online[/url] Ozempic without insurance

  65. pin-up casino giris [url=https://pinupturkey.pro/#]pin up casino[/url] pin up giris

  75. pin up casino [url=http://pinupturkey.pro/#]pin up casino guncel giris[/url] pin-up casino

  78. пинап казино [url=http://pinupru.site/#]пин ап зеркало[/url] пин ап казино вход

  93. purchase amoxicillin 500 mg [url=https://amoxil.llc/#]Amoxicillin For sale[/url] amoxicillin online pharmacy

  137. mexico drug stores pharmacies [url=http://mexicanpharm24.pro/#]pharmacies in mexico that ship to usa[/url] reputable mexican pharmacies online

  142. plavix best price [url=https://clopidogrel.pro/#]clopidogrel bisulfate 75 mg[/url] Plavix generic price

  147. Paxlovid buy online [url=https://paxlovid1st.shop/#]paxlovid shop[/url] buy paxlovid online

  161. minocycline 100mg without doctor [url=https://stromectol1st.shop/#]stromectol 1st[/url] minocycline 50 mg acne

  164. paxlovid india [url=https://paxlovid1st.shop/#]best price on pills[/url] paxlovid cost without insurance

  182. Pingback: Learn More Here

  203. пинап зеркало [url=https://1winci.icu/#]пинап зеркало[/url] пин ап зеркало

  207. best pharmacy online [url=http://drugs1st.store/#]mens ed pills[/url] ed treatment pills

  211. can ed be reversed [url=http://drugs1st.store/#]buy prescription drugs[/url] anti fungal pills without prescription

  216. erectile dysfunction natural remedies [url=http://drugs1st.store/#]cheapest ed pills[/url] treatment for erectile dysfunction

  222. indian pharmacy paypal [url=https://indianpharm1st.com/#]online shopping pharmacy india[/url] top 10 pharmacies in india

  229. sweetbonanzatr.pro [url=https://sweetbonanzatr.pro/#]sweet bonanza nas?l oynan?r[/url] sweet bonanza

  251. pin up zerkalo [url=https://pinupzerkalo.fun/#]Пин Ап Казино Официальный Сайт в России[/url] бонусы пин ап

  265. top 10 pharmacies in india [url=http://indianpharm24.pro/#]Order medicine from India to USA[/url] buy medicines online in india

  269. mail order pharmacy india [url=http://indianpharm24.pro/#]Best Indian pharmacy[/url] world pharmacy india

  271. buying from online mexican pharmacy [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]mexican pharm 24[/url] mexico drug stores pharmacies

  273. indian pharmacy [url=https://indianpharm24.pro/#]Indian pharmacy online[/url] Online medicine home delivery

  280. best natural cure for ed [url=https://pharm24.pro/#]cheap prescription drugs[/url] the best ed pills

  282. purple pharmacy mexico price list [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]mexico pharmacy[/url] buying prescription drugs in mexico

  284. pharmacies in mexico that ship to usa [url=http://mexicanpharm24.cheap/#]Mexican pharmacy ship US[/url] mexico pharmacies prescription drugs

  286. п»їlegitimate online pharmacies india [url=http://indianpharm24.pro/#]India pharmacy international[/url] reputable indian online pharmacy

  302. slot oyunlar? puf noktalar? [url=https://slot-tr.online/#]az parayla cok kazandiran slot oyunlar?[/url] slot oyunlar? puf noktalar?

  304. deneme bonusu veren yeni siteler [url=https://denemebonusuverensiteler.top/#]deneme bonusu veren siteler[/url] deneme bonusu veren siteler mycbet.com

  307. Deneme Bonusu Veren Siteler [url=https://casinositeleri.win/#]Casino Siteleri[/url] Casino Siteleri

  323. ED meds online [url=http://erepharm.com/#]ED pills non prescription[/url] best ed pill ere pharm

  328. buy Gabapentin GabaPharm [url=https://gabapharm.com/#]buy gabapentin india[/url] buy gabapentin india

  336. cheapest lasix [url=https://furpharm.com/#]buy furosemide online[/url] furosemide fur pharm

  343. buying from online mexican pharmacy [url=http://mexicanpharmgate.com/#]mexico pharmacy[/url] pharmacies in mexico that ship to usa

  346. erectile dysfunction medication [url=https://canadiandrugsgate.com/#]canadian pharmacy[/url] vacuum pump for ed

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *