“Manchi dadillu korkaatinni hiiqqame gata dinosi” dukko Qiddisti Asaallifi tenne hedo xawishshaati. Hiitto yiniro harunsite noo dirra giddo lame roduuwasenna annase hedeweelcho reyonni hoogasenni dadillu wodanase hiiqqinonkanni. Ikkollana, uyinoonniseta sheshote amaale adhite gumulatenni iseno woloottu wodani hiiqqame gatannokki gede sheshifachishate owaante loosira bobbakku.
Sheshifachishate owaantenni ledote Kalqoomu araarinna keeru uurrinsha borro mini sooreette ikkite keerunna araaru loosinni bobbakke afantanno. Ninkeno dukko Qiddist Asaallifi tenne lamente hajubba aana hasaawisatenni ga’a barra ayirrinsanniha kalqoomu meentu barra (March-8) korkaata assatenni kaajjillunna jawaantete lawishsha ikkitinota tenne ama xaadinonsa addi addi dadillinni hiiqqamenna umo ganame uwe gatino qooxeessinkera afamanno woloottu meentira roso ikkitanno yine hedatenni dhaggesenna ayimmase borrotenni qineessine aanino garinni niwaawete shiqinshoommona dancha niwaawe.
Dukko Qiddist Asaallifi ilante lophitinohu Addis Ababu quchumiraati. Hakkonni ilantino quchumira mine assidhe sase ooso iltino. Deerru deerrunkunni rosose jeefissinohuno ilante lophitino quchumiraati. Mereerima kolleejenni Shallagote mazigawi amadooshshi ogimmanni maassante Itophiyu Shiilote jiro latishshi korporeeshiine hundaanni afantanno Shaakkisonna Addis Ababaho afantanno sinu loosu minnara addi addi loosu yawonni 25 dirrara mootimmate loosaasinchimmanni owaattino.
Dukko Qiddisti 25 mootimmate loosu dirrara gedensaanni sa’u 13 dirrara wo’ma yannase dancha fajjo owaante loosi aana bobbakkino. Qarunnino bayra rodoose gortotenni hooggino 1995M.D hanaffe kalaqaanchoho sheemaate e’ino garinni dadillinoha sheshifachishate owaantera bobbakkinoha ikkanna araarunna keeru loosi aanano owaattanni afantanno.
Ella 16,1995M.D loosoho Diredaawunni Addis Ababa higanni tenne kalqenni gortotenni baxxinohu rodiise; Addis Mekaanikaal Interpirayizete qara loosu gumulshaanchimmanni loosanni noonkanni. Seekke rosinohonna gobbasira lowontanni owaata dandaanno manchootinkanni. Heedhanno qachi mitto ikkasinni mitteenni fulte e’anni barru barrunkunni xaaddannohura hedeweelcho kaameelu danonni baxxansanni dukko Qiiddisti wodani lowo geeshsha hiiqqamino.
“Ani bayra rodoo’ya hedeweelcho danonni hooga’ya luphiima ayyaanu yaaddo kalaqqinoe” yaatenni dadillu macciishshammese xawissanno. Rodiisenni baxxitino hedeweelchono wo’ma maatenna fiixu aana kalaqqino dadillinna masilli shotunni hambannihanna ba’’annoha ikkinokkita qaagganno. “Tini akkimalenna shigiggiissanno ikkito kalaqamase ninke maatesira agurreenna afinosikki manni maccara lowo geeshsha ayirritinotenna dadilleno ammanne adhate qarrammoonni hambannikki bassa worte sa’inota ikkasenni maatete giddo umi reyo labbanno” yitanno.
Hakku rumamino barri kalaqino qarra qeeltanno dhuka huuccattotenni afidha geeshsha tenne uulla aana layinkimeeshsho illetenni la’annokki rodoose gagaso ga’nite madaadhitino. Suutunnino tii’isewa higge “dadillinohu hee’riro isi huucci’rona” yaanno Qullaawu qaali garinni kalaqaanchise konni akkimalu dadillinni fushshannose gede guluphite huuccidhino; dawarono afidhu.
Dawaro qolinose kalaqaanchira sheemaate e’e guluphitinowinni jawaatte ka’u; afidhino dawaronni jawaatte maate jawaachishate qaalese gumulate murcidhe ka’u. Tenne owaante hanaffu barri rodiise sayikki barri annise layinki diri qaaggo barra ikkasinni konne barra qaagganno woyte xaggeeffattanno. Sayikki barra Qullaawu maxaafi aana nabbabbinohu sheshifachishanno qaali dukko Qiddisti owaantera kaima ikki. Rodoose qaagate amma’note mine assinanni huuccattonna amadisiisamino amanyooti ledo dadillaanoteno Wongeellu rosinna sheshote faarsonni kulamanno gede assiisase owaantetenni jawaachishshinoseta xawissanno. Tenne lubbote amaalammenni afidhino egennonni Qullaawu qaalinni “dancha shittonni danchu su’mi, ilamate barrinnino reyote barri woyyanno; koyishshu minira harantenni wi’late minira hara woyyitanno…” yaanno qaale garunni huwattinota xawissanno.
Konne huwanyooteseno batinyootaho huwachishate lowo kiiro qixxeessitino. Mannu lubbote hee’re heeshshosi taashshi’riro reyo reyinohano ikko nooha gawajjitannokkita, roorenkanni reyino manchiwinni rosse batinyootu woyyaabbino ayimmawa higganno gede jawaachishate dadillunni fushshinonsa Magano galaxxatenni aanino Qullaawu maxaafi qaalinni batinye sheshifachishshanno sokka dagoomaho iillishshinota xawissanno.
– Mootichu fajjo ikkona yine sammi yinummo;
-Wodani’yara shettose batinyi garinni sheshifachishakki lubbo’ya tashshi assituse;
-Ninke uminke sheshifantoommo sheshonni wolootano sheshifachisha dandiineemmo;
– Ama qaaqqose sheshifachishshannonte gede hattonni sheshifachisheemmo’ne“
Yaannonna wolu haammatu kaimu qaalinni qixxaabbinore sheshote borro “Michu Bet Multimedia” ledo qinaawatenni Raadoonete qixxaawonni dadillitinorira noowa iillishate mixo nooseta kultinonke. Mixo gumulanturo hiikku manchino raadoonesi fane macciishshiro sheshifatara dandaanno yitanno ammananna hexxo noose.
Dukko Qiddisti kultinonke garinni; tini mixo gumulamase dadillu yannara Raadooneno ikko Televizhiine cunfe dadillate budenke sheshifachishshanno sokka macciishshatenni dancha rosicho riqibbannonke. Gattannokki reyo garunni huwatatenni dadillu hiiqqammenni hurre reyino manchiwinni ronse meessita gattino yanna qinaambetenna danchummate loossa aana bobbanke heeshsho suwisirate dandiissanno yitanno.
Dukko Qiddisti xaadinoseha kaajjado dadille macciishshatenni baxxinohunni iltinose ama hee’rasenni iseranna dadillitino maatera deerru deerrunkunni noo jawimma wodanchitanni sheshifatte sheshifachishate dandiisiissinosere amma’note annuwanna roduuwa galattanno. Kuni amma’note annuwinna roduuwinni uyinanni sheshote qaali jawaante uyitinoseta qummeessite; wolootuno togonni dadillunni gawajjante manninaatunni fulte kallimmatenna surrete qarrira reqeccaabbannokki gede kaajjishshe jawaachishshannose amaale yannatenni afi’rate uminsanni dandiitannokkiha ikkiro muli jaallansa amma’nonsa garinni togo assitansara hasiisanno yitanno.
“Manchi beetti dadillu korkaatinni hiiqqame gata dinosi” yitanno yaatto buuxissannonketi dukko Qiddisti; ga’labbi yite umise rosicho beehatenni isente gede dadillitinore woloota mannoota sheshifachishate widira higgunkunni techo 21 dirra kiirsiissino. Marro marro “Iillinoe dadilli kaajjado ikkirono umi’yawa hige umi’ya ledo amaalamumma; wolootu dadillaano ane la’anni jawaata hasiissannonsa yitanno gumulo aana iillumma” yitanno.
Tenne dancha fajjonni sheshifachishate owaante hanaffu yannara dadillaano xaadduro kultanno tunceenyi umise wodanano hiiqqanni gawajjannoseta dimaaxxino. Hindiiddo balaxxanna lowohunni qarrantanni keeshshitinoha ikkirono amaddino murci’raanchimmanni irkisante sheshifachishate loosose guma gansiisate rodiise reyonni e’ino sheemaati badhera higgannokki gede assinose. “Iillinoere kulanninsanna fullanni doogono leellishanninsa batinyoota sheshifachishate wo’naaloomma; mannu aantesi iillita geeshsha dagooma owaatatenni kalaqamino illacha gumula hasiissannonsata kula nooe yoomma hedo lowo manni ledo dancha xaadooshshe kalaqqinoe” yitanno. Konne dadillaano sheshifachishate assooti hallanyu dadillu minnanni ledote hedonsa irkissannori ledo halamatenni gobboomu dadillubba aana beeqqite guma la’inotano xawissanno.
Lawishshaho; Gonderete quchuma hodhitanni noo Iskayi Otobise danonni 43 manni lubbama kalaqqinoha luphiima dadille qiissate soqqamaanote ledo assitino sharro; Onkoleessu Lideta ayyaanira hodhitanni noori 18 manni lubbantinotanna wolootuno madidhino hedeweelchono kayisatenni beeqqase; baxxino garinni techo Ontu diri albaanni Badheessa 1ni Keeniya hodhanni noo horophilli kalaqamino Teknikete qarri korkaatinni Itophiyu diilallote doogo aana iillitino danonni 35 gobbuwanni fultinori 157 addi addi gobbuwa qansooti mereerinni 17 ikkitanno wedelli Itophiyunnire ikkansa ledo amadisiisaminohunni rosiisaanotenna diilallote doogo loosu miilla ledo halamatenni shiidhino maate sheshifachishate loosi aana luphiima beeqqo assitinota xawissino.
Dukko Qiddisti yitanno garinni; dadillu korkaatinni lowo manni hiiqqame gatanno. Dadillu gedensaanni noo heeshshonsa lowohunni sarraaqantinota ikkitanno; jawu dadillinni ganantanno. Qulli yaannori dhuka ho’lannonsa. Assitara hasidhannore gumultannokki gede assannonsa. Surrete qarriranna wole xissora aamantannori batinye mannootaati. Ani, Maganu kaa’leenna’’e sa’’oommahu tenne fooliishshooti” yitanni badhera higge umise dadilli daafira kayissanno.
Wosinchonke “Techo dadille ikkiro ga’a hagiirre ikkanno; lowo danchuulle babbaxxitino doogonni reyotenni hoongoommo. Uullate aana cubbu bati’rironna keeru hoogiro reyo duucha qoccannonke. Tenne ayyaanaame wodanchanni wodanchine hagiirrenna keere afi’rate sheshifachishshanno mittimma hasiissanno” yitino. Tini sheshifachishate owaante beeqqo araarunna keeru aana jawaattanno gede assitinose.
Wosinchonke dadillaano sheshifachishate assootira qoteho 1992M.D bocira uurrinsoonni kalqoomu araarunna keeru danchumma loossanno uurrinsha borro mini sooreetteeti. Tini uurrinsha hattenne yannara babbaxxino deerrinni mootimmatenna hallanyu loosu handaari hattono daddalunna seesiqalote handaarira bobbakke qinaambetenna ammanamatenni owaattinonna owaattanni afantanno keerenna gobbansa baxxanno Itophiyu qansootinni safantino uurrinshaati.
Wosinchinke sokka garinni meyaatino ikkito labbaahu, ajuno ikko akkalu qacce maddete noori dagoomu bissa mannoomittete qoosso agaramara mitteenni uurra noonsa. Mannoomitte balaxote darga amaddanno. Tini kayinni qansichimmatenni baalanka mittowa abbitanno. Kaaliiqi, “Mimmiti’ne ledo baxantinanni gede hajajo’ya tenneeti” yee mannu oosora uyino hajajo baalunkura ikkitinohura baxama noonke. Albiri keere baxxannonna dagooma kalaqqinohu akatoomu rosi techono ilamate aamama noosi.
Gobba gaamotenni ikkikkinnii dagoomittete qoosso agartino qansichimmate macciishshammenni lossa hasiissanno. Jaapaane techo iillitino lophote deerra iillitinohu Jaapaanete giddo noo gosa mittimmatenni amaddeeti. Chayinuno batinye gosa afi’rino. Batinye jiroo’mitino gobbuwara ninke gobbarano ikko Afrikaho leellanno qarri dileellannonsa.
Jajjabbu kalqoomu araarunna keeru danchummate uurrinshuwa safaanonna miillansa babbaxxitino gobbate qarqartonni dagginorenna mittu Itophiyira noonsa baxille leellishshinore ikkansa la’’a dandiinanni. Konne mittimmate wo’naalsha gobba ragidhanno ilamara tareessa hasiissanno. Konnira, Kaaliiqi kaa’lonke’’ yaatenni sokkase sayissanno. Ninkeno wosinchonke ledo assinoommo keeshsho konne jeefinsoommo; keerunni.
Qiddist Gezzaheny
Bakkalcho Ammajje 28, 2016 M.D
